Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Trang Chuû]
Baøn veà boán boä A-haøm
Löông Khaûi Sieâu
Gs. Ñònh Hueä dòch
I. A-haøm vaø Nguõ baùch kieát taäp
A-haøm coøn goïi laø A-caáp-ma, A-haøm-moä. Haùn dòch: Phaùp quy, nghóa laø nôi quy thuù cuûa muoân phaùp (Baøi töïa Kinh Tröôøng A-Haøm), coøn dòch laø "Voâ tyû phaùp", nghóa laø phaùp toái thöôïng (Phieân Dòch Danh Nghóa Taäp 4), cuõng dòch laø "giaùo", laø "truyeàn", nghóa laø giaùo phaùp ñöôïc laàn löôït truyeàn trao nhau (Nhaát Thieát Kinh Aaâm Nghóa 24). A-haøm voán laø teân chung cuûa kinh Phaät (Phaùp Hoa Luaän Sôù cuûa ngaøi Caùt Taïng noùi A-haøm laø teân goïi chung caû kinh ñieån Ñaïi thöøa, Tieåu thöøa. Boán boä A-haøm laø Tieåu thöøa, Kinh Nieát-baøn laø "Phöông Ñaúng A-haøm", ñoù laø Ñaïi thöøa). Nay chæ baøn veà A-haøm Tieåu thöøa.
Nghieân cöùu veà lòch söû thaønh laäp kinh ñieån Phaät giaùo, toâi xin ñöa ra boán quan nieäm ñeå laøm tieàn ñeà:
1. Kinh Phaät ñeàu khoâng phaûi coù töø hoài Phaät coøn taïi theá, baát luaän kinh ñieån thuoäc thöøa naøo, boä naøo, cuõng ñeàu do ñeä töû Phaät thuaät laïi sau khi Phaät dieät ñoä. Kinh Phaät xuaát hieän sôùm nhaát laø sau Phaät dieät ñoä vaøi thaùng, vaø muoän nhaát laø töø Phaät dieät ñoä 500 naêm veà sau.
2. Veà vieäc thuaät laïi kinh Phaät coù hai höôùng: Moät laø do ñoaøn theå coâng khai kieát taäp, hai laø do caù nhaân tröôùc thuaät. Höôùng thöù nhaát thì coù lòch söû ñeå khaûo chöùng, coøn höôùng thöù hai thì khoâng laøm sao khaûo chöùng ñöôïc.
3. Kinh Phaät söû duïng caû hai hình thöùc ñôn haønh baûn vaø tuøng thö, möôøi maáy boä kinh lôùn hieän coøn löu haønh ñeàu laø tuøng thö. Nhöng theo tính chaát thì loaïi tuøng thö naøy laïi chia laøm hai: Coù loaïi bieân soaïn cuøng moät luùc hoaøn thaønh, coù loaïi phaûi traûi qua nhieàu naêm boå sung maõi môùi hoaøn thaønh.
4. Ñaàu tieân kinh Phaät khoâng coù baûn chöõ vieát maø chæ döïa vaøo ñoïc thuoäc loøng, baûn chöõ vieát sau Phaät dieät ñoä maáy traêm naêm môùi coù, Phaät giaùo truyeàn ñeán ñaâu thì tuøy theo tieáng nöôùc ñoù maø bieân cheùp. Do ñoù coù theå noùi kinh Phaät ñeàu laø vaên hoïc phieân dòch.
Boán boä A-haøm laø boán loaïi tuøng thö do ñoaøn theå coâng khai kieát taäp cuøng moät luùc hoaøn thaønh vaøo thaùng thöù tö sau Phaät dieät ñoä. Boán boä A-haøm naøy traûi qua nhieàu naêm sau môùi duøng maáy loaïi vaên töï bieân cheùp. Laàn kieát taäp ñaàu tieân naøy noåi tieáng nhaát trong lòch söû, ñöôïc goïi laø "Nguõ baùch kieát taäp". Tình tieát cuûa söï kieän naøy ñöôïc thaáy ñaày ñuû trong Töù Phaàn Luaät 54, Di-Sa-Taéc Nguõ Phaàn Luaät 30, Ma-Ha Taêng-Kyø Luaät 32, Thieän Kieán Luaät 1, v.v...
Saùng sôùm ngaøy Raèm thaùng 2, Phaät nhaäp dieät taïi Caâu-thi-na, luùc aáy ñaïi ñeä töû Ñaïi Ca-dieáp coøn ôû taïi nöôùc Dieäp-ba, nghe tin lieàn trôû veà. Sau khi traø-tyø Phaät xong, töï thaàm nghó raèng caàn phaûi kieát taäp phaùp taïng ñeå cho chaùnh phaùp truï ôû ñôøi laøm lôïi ích chuùng sanh, Ngaøi môøi vua A-xaø-theá laøm ñaøn vieät, baét ñaàu kieát taäp vaøo ngaøy 27 thaùng 6 taïi hang Taát-ba-la (cuõng goïi laø Thaát Dieäp) ngoaïi oâ thaønh Vöông Xaù, vôùi söï tham döï cuûa 500 ngöôøi. Ngaøi Ca-dieáp laøm Thöôïng thuû, tröôùc tieân môøi ngaøi Öu-ba-ly kieát taäp Tyø-ni (cuõng goïi laø Tyø-naïi-da), Haùn dòch: Luaät taïng, sau naøy bieân taäp thaønh Luaät Baùt Thaäp Tuïng. Keá ñoù, môøi ngaøi A-nan kieát taäp Tu-ña-la (cuõng goïi laø Toá-ñaùt-laõm), Haùn dòch: Kinh taïng, cuõng goïi laø Phaùp taïng, sau naøy bieân taäp thaønh caùc boä A-haøm.
A-nan, ñeä töû Phaät, laøm thò giaû Phaät 25 naêm, Phaät khen Ngaøi laø ngöôøi ña vaên ñeä nhaát, do vì trí nhôù cuûa Ngaøi raát toát, cho neân ñaïi chuùng suy cöû Ngaøi phaûi ñaûm nhieäm chöùc vuï lôùn lao laø kieát taäp Kinh taïng. A-nan thaêng toøa, ngaøi Ca-dieáp hoûi: "Kinh Phaïm Voõng trong phaùp taïng ñöôïc noùi ôû ñaâu?" (Kinh Phaïm Voõng naøy khoâng phaûi laø Kinh Phaïm Voõng giôùi Boà-taùt cuûa Ñaïi thöøa, maø laø Kinh Phaïm Ñoäng trong Tröôøng A-haøm). A-nan ñaùp: "Phaät noùi ôû taïi nhaø Vöông-am-la-hy giöõa thaønh Vöông Xaù vaø Na-lan-ñaø". Hoûi: "Do ai phaùt khôûi?" Ñaùp: "Do Tu-bi-daï-ba-lôïi-baø-xaø-ca vaø Baø-la-moân Ñaø-ña phaùt khôûi". Sau khi hoûi ñaùp nhaân duyeân baûn khôûi nhö theá xong, A-nan môùi tuïng lôøi Phaät noùi, baét ñaàu baèng caâu "Toâi nghe nhö vaày", tuïng xong, 500 vò La-haùn aán khaû, roài tuaàn töï tuïng ñeán kinh khaùc, tuïng heát caùc kinh, veà sau cheùp thaønh ñònh baûn, töùc laø Kinh A-haøm.
Vì sao laïi chia A-haøm thaønh boán boä? Phaåm Töø cuûa Kinh Taêng Nhaát ghi: "Luùc aáy, A-nan noùi kinh nhieàu voâ löôïng, ai coù ñuû khaû naêng laøm thaønh moät nhoùm, hoaëc coù moät soá phaùp nghóa saâu xa, khoù trì khoù tuïng khoâng theå nhôù. Ta nay phaûi taäp hôïp phaùp nghóa naøy ñeå cho caùc phaùp khoâng bò thaát laïc". Theo ñaây thì döôøng nhö ngaøi A-nan e raèng caùc kinh ñaõ ñöôïc tuïng ra taûn maïn khoù nhôù, neân muoán taäp hôïp thaønh "moät nhoùm" baèng caùch duøng hình thöùc tuøng thö ñeå toång trì noù. Phaåm Töø coøn ghi: "Kheá kinh nay seõ chia laøm boán ñoaïn, tröôùc tieân laø Taêng Nhaát, hai laø Trung, ba laø Tröôøng Ña Anh Laïc, boán laø Taïp Kinh". Ñoù laø noùi veà thöù töï cuûa boán boä. Luaän Phaân Bieät Coâng Ñöùc giaûi thích: "Do vì vaên nghóa loän xoän neân phaûi laáy söï lyù theo nhau, theo thöù töï lôùn nhoû, laáy moät laøm ñaàu tieân, theo thöù töï ñeán möôøi; moät, hai, ba theo söï taêng leân, cho neân goïi laø Taêng Nhaát. Trung laø khoâng lôùn khoâng nhoû, khoâng daøi khoâng ngaén, thích hôïp vôùi baäc trung. Tröôøng laø noùi veà söï vieäc töø xa xöa traûi qua nhieàu kieáp. Taïp laø caùc kinh ñoaïn kieát khoù tuïng khoù nhôù, vieäc nhieàu taïp toaùi, deã laøm cho ngöôøi ta queân". Di-Sa-Taéc Nguõ Phaàn Luaät ghi: "Ngaøi Ca-dieáp hoûi taát caû Tu-ña-la xong, trong chuùng noùi raèng: Ñaây laø kinh daøi, nay taäp thaønh moät boä, goïi laø Tröôøng A-haøm. Ñaây laø kinh khoâng daøi khoâng ngaén, nay taäp thaønh moät boä, goïi laø Trung A-haøm. Ñaây laø kinh noùi cho caùc Öu-baø-taéc, Öu-baø-di, Thieân töû, Thieân nöõ nghe, nay taäp thaønh moät boä, goïi laø Taïp A-haøm. Ñaây laø töø moät phaùp ñeán möôøi moät phaùp, nay taäp thaønh moät boä goïi laø Taêng Nhaát A-haøm". Caên cöù theo ñaây, boán boä A-haøm ñöôïc phaân loaïi theo vaên kinh daøi ngaén. Phaùp Hoa Huyeàn Nghóa 10 ghi: "Taêng Nhaát noùi veà nhaân quaû trôøi ngöôøi, Trung A-haøm noùi veà nghóa saâu xa cuûa chaân tòch, Taïp A-haøm noùi veà caùc Thieàn ñònh, Tröôøng A-haøm phaù ngoaïi ñaïo". Thuyeát naøy khoâng traùnh khoûi bòa ñaët. Boán boä A-haøm tuy ñöôïc noùi laø ñem caùc kinh saép xeáp toå chöùc laïi, nhöng caùch phaân loaïi cuûa lyù luaän loaïi naøy döôøng nhö chaúng phaûi cuûa thôøi aáy, ngaøy nay xem kyõ laïi caùc kinh ñöôïc dòch thì cuõng khoâng theå noùi boä kinh naøo chuyeân noùi veà moät nghóa naøo.
Taïi sao laïi laáy soá boán? Hoaëc coù ngöôøi cho raèng ñoù laø phoûng theo Töù Pheä-ñaø, ñieàu naøy cuõng coù theå ñuùng. Nhöng theo Thieän Kieán Luaät thì coøn coù Khuaát-ñaø-ca A-haøm, chöù khoâng phaûi chæ coù boán! A-haøm chöõ Paøli cuûa Tích Lan truyeàn baù coù naêm boä, boä thöù naêm laø Khuaát-ñaø-ca. Nhöng neáu ñem vaên boán boä A-haøm trích yeáu phaân loaïi bieân taäp, e raèng chaúng phaûi laø nguyeân baûn. Toâi ngôø raèng Khuaát-ñaø-ca naøy coù quan heä vôùi kinh ñieån Ñaïi thöøa, toâi seõ baøn ôû thieân sau.
II. Söï truyeàn baù A-haøm taïi AÁn Ñoä
Phoù Phaùp Taïng Nhaân Duyeân Truyeän 2 coù ghi moät vieäc ñaùng buoàn cöôøi nhö sau:
A-nan du haønh ñeán moät röøng tre, nghe moät Tyø-kheo tuïng keä Phaùp cuù: "Neáu ngöôøi soáng traêm naêm, khoâng thaáy con vòt trôøi, chaúng baèng soáng moät ngaøy, maø ñöôïc troâng thaáy noù". A-nan noùi vôùi thaày Tyø-kheo aáy raèng ñoù khoâng phaûi lôøi Phaâaût daïy, nay oâng haõy nghe ta ñoïc: "Neáu ngöôøi soáng traêm naêm, khoâng hieåu phaùp sanh dieâaût, chaúng baèng soáng moät ngaøy, maø thaáu roõ phaùp aáy". Luùc aáy, thaày Tyø-kheo naøy thuaät laïi lôøi ngaøi A-nan cho thaày oâng ta nghe. Vò thaày aáy baûo: "A-nan giaø caû laåm caåm, lôøi noùi nhieàu laàm laãn, khoâng neân tin, oâng cöù ñoïc tuïng y nhö tröôùc".
Kinh Phaät thôøi aáy chæ döïa vaøo hoïc thuoäc loøng chöù chöa ñöôïc ghi cheùp, do ñoù yù nghóa bò thay ñoåi, ñeán noãi ngaøi A-nan coøn taïi theá maø ñaõ coù söï sai laàm ñeán theá roài, duø ñöôïc baäc hoïc roäng ñöùc cao nhö ngaøi A-nan chæ daïy maø coøn khoâng theå söûa laïi cho ñuùng ñöôïc; vì theá Maïnh Töû môùi than: "Tin hoaøn toaøn vaøo saùch vôû, chi baèng khoâng ñoïc saùch!" Chaúng nhöõng chuyeån bieán maø coøn deã soùt maát, Luaän Phaân Bieät Coâng Ñöùc quyeån thöôïng, ghi:
"Taêng Nhaát A-haøm voán coù 100 söï, A-nan ñem truyeâaøn cho Öu-ña-la, 12 naêm sau, A-nan nhaäp Nieâaùt-baøn. Caùc thaày Tyø-kheo sau naøy thích taäp toïa thieàn, boû pheá phuùng tuïng, do ñoù kinh naøy maát 90 söï, caùc phaùp sö ngoaïi quoác truyeàn trao cho nhau baêeøng mieäng, khoâng nghe noùi ñeán vaên töï bieân cheùp, luùc aáy chæ truyeàn heát 11 söï maø thoâi. Töø ñoù thöøa keá nhau chính laø vaên baûn naøy. Ñeä töû cuûa Öu-ña-la laø Thieän Giaùc, hoïc thuoäc töø thaày chæ ñöôïc 11 söï, Öu-ña-la beøn nhaäp Nieát-baøn. Ba taïng kinh hieän taïi ñeàu do ngaøi Thieän Giaùc truyeàn".
Moät Kinh Taêng Nhaát nhö theá, caùc kinh khaùc cuõng vaäy. Boä A-haøm hieän nay khoâng theå noùi laø nguyeân baûn thôøi ngaøi A-nan. Nhöng caùc boä phaùi Phaät giaùo AÁn Ñoä ñaõ nhieàu neân baûn kinh naøy cuõng khoâng theå naøo y heät nhau. Luaän Thuaän Chaùnh Lyù (Chuùng Hieàn soaïn, Huyeàn Trang dòch) ghi: "Tuy coù caùc kinh, caùc boä phaùi ñoàng tuïng, nhöng danh cuù cuûa chuùng coù sai khaùc nhau" (quyeån 1). Ñieàu naøy cuõng nhö kinh ñieån luùc môùi truyeàn vaøo Trung Quoác phaàn nhieàu do ñoïc thuoäc loøng neân caùc nhaø bieân taäp vaên cuù coù khi traùi ngöôïc nhau, nhö laáy Taêng Nhaát laøm thí duï. Luaän Coâng Ñöùc noùi: "Caùc nhaø Taùt-baø-ña (töùc Nhaát Thieát Höõu Boä) khoâng coù baøi töïa vaø möôøi vieäc sau". Vaäy kinh do Taùt-baø-ña Boä truyeàn chaéc chaén laø khaùc vôùi baûn Thieän Giaùc, maø baûn dòch Trung Quoác hieän nay coù 52 phaåm thì ñaõ chaúng phaûi baûn 100 thieân cuûa nguyeân baûn thôøi A-nan, cuõng chaúng phaûi laø baûn 11 thieân cuûa Thieän Giaùc, laïi chaúng phaûi laø baûn 90 thieân cuûa Taùt-baø-ña Boä (hoaëc laø baûn naøy chöa dòch heát, cuõng chöa noùi chaéc ñöôïc), theá neân bieát Taêng Nhaát ôû AÁn Ñoä coù ít nhaát laø boán dò baûn. Toâi sôû dó baøn tôùi baøn lui veà ñieàu naøy, khoâng phaûi vì thích khaûo chöùng vuïn vaët. Bôûi vì söï giaûi thích giaùo lyù cuûa caùc boä phaùi thôøi aáy coù caùc thöù sai bieät, tuy ñoàng thuoäc veà moät kinh, maø baûn cuûa boä phaùi naøo truyeàn thì mang tính chaát ñaëc saéc rieâng cuûa boä phaùi aáy, chaúng chæ nhö "thuûy laïo haïc" v.v...coù söï dò ñoàng cuûa vaên töï maø thoâi. Thöû ñem so saùnh boán boä A-haøm Haùn dòch vaø baûn Paøli cuûa Tích Lan thì seõ phaùt hieän raát nhieàu giaùo nghóa khaùc nhau. Sau naøy, neáu coù theå ñem caùc baûn kinh A-haøm dò baûn hieän coù treân khaép theá giôùi so saùnh ñoái chieáu, laøm moät söï nghieân cöùu toång hôïp, tìm ra boä phaùi naøo truyeàn ñeå khaûo cöùu veà ñaëc ñieåm tö töôûng cuûa moãi boä phaùi, ñaây laø moät vieäc laøm troïng ñaïi cuûa giôùi Phaät hoïc.
Boán boä A-haøm Trung Quoác khoâng ñöôïc phieân dòch ñoàng thôøi, nguyeân baûn cuõng khoâng phaûi cuøng moät xuaát xöù, neân nguoàn goác truyeàn vaøo cuõng phaûi baát ñoàng. Ngaøi Töø AÂn cho raèng boán boä A-haøm ñeàu do Ñaïi Chuùng Boä truyeàn. Ngaøi Phaùp Traøng cho raèng Taêng Nhaát do Ñaïi Chuùng Boä; Trung A-haøm, Taïp A-haøm do Nhaát Thieát Höõu Boä; Tröôøng A-haøm do Hoùa Ñòa Boä truyeàn.
III. Nguoàn goác truyeàn dòch A-haøm
Veà dòch kinh, ôû Trung Quoác, ñaàu tieân dòch loaïi Phaùp Cuù, töùc laø loaïi saùch trích yeáu lôøi daïy trong caùc kinh. Keá ñeán laø dòch caùc tieåu phaåm A-haøm, bôûi A-haøm laø theå taøi tuøng thö, caùc phaåm voán laø caùc thieân ñoäc laäp, neân söï chia caét caùc thieân khoâng gaây söï toån thaát naøo caû. (Ngöôøi dòch xin löôïc boû baûng dò dòch caùc kinh thuoäc A-haøm).
A-haøm mang tính chaát tuøng thö, laø do hôïp moät soá lôùn caùc kinh nhoû ñôn haønh baûn maø thaønh, ôû AÁn Ñoä cuõng tuïng taäp rieâng bieät vôùi nhau. Khoaûng hôn 100 naêm cuûa thôøi kyø ñaàu, caùc nhaø phieân dòch nhö An Theá Cao, Chi Khieâm, Phaùp Hoä, Phaùp Cöï ñeàu phieân dòch töø caùc baûn ñôn haønh naøy, caùc ngaøi coù bieát noù ñoàng xuaát xöù töø moät tuøng thö hay khoâng, toâi chöa daùm noùi. Toång soá kinh trong boán boä A-haøm laø bao nhieâu cuõng khoâng theå khaûo chöùng ñích xaùc ñöôïc. Theo baûn Haùn dòch ngaøy nay, Tröôøng A-haøm goàm 30 kinh, Trung A-haøm 222 kinh, Taêng Nhaát A-haøm 72 kinh, Taïp A-haøm ngaén vaø nhieàu khoâng theå neâu soá löôïng chính xaùc, chæ öôùc chöøng 1200 - 1300 trôû leân (quyeâaïn 1 goàm 28 kinh, troïn boä 50 quyeån), tính chung hôn 2000 loaïi, nhöng vaãn chöa hoaøn toaøn ñaày ñuû (Taêng Nhaát, theå leä moãi phaåm ñeàu luõy tieán töø 1 ñeán 10, moät phaåm coù 10 kinh. Baûn hieän nay 51 phaåm maø chæ coù 472 kinh, chaéc laø coù thieáu soùt. Nhöng theo Luaän Phaân Bieät Coâng Ñöùc thì boä naøy phaûi coù ñeán 100 phaåm hôïp thaønh 1000 kinh, baûn ñöôïc truyeàn ñeán Trung Quoác chöa ñöôïc phaân nöûa). Nay kieåm laïi trong caùc kinh luïc, coäng chung caùc kinh Tieåu thöøa hieän coøn chöøng 1000 loaïi, trong soá ñoù tröø ra chöøng möôøi maáy loaïi, thì haàu heát ñeàu laø di vaên cuûa A-haøm.
Caùc baûn dòch ñôn leû tröôùc ñoù khoâng laøm thoûa maõn yeâu caàu cuûa ngöôøi ñoïc, cho neân ñeán ñaàu ñôøi Ñoâng Taán baét ñaàu coù nhöõng baûn dòch ñaày ñuû troïn boä. Ñaàu tieân laø Taêng Nhaát A-haøm, Trung A-haøm, keá ñeán Tröôøng A-haøm vaø cuoái cuøng laø Taïp A-haøm ñöôïc dòch suoát thôøi gian 60 naêm môùi hoaøn thaønh.
1. Taêng Nhaát A-haøm ñöôïc Ñaøm-ma-nan-ñeà dòch vaøo naêm 384 vôùi söï trôï dòch cuûa Truùc Phaät Nieäm vaø Ñaøm Tung.
2. Trung A-haøm ñöôïc Taêng-giaø-ñeà-baø vaø Taêng-giaø-la-xoa dòch vaøo naêm 398 vôùi söï trôï dòch cuûa Ñaïo Töø.
3. Tröôøng A-haøm ñöôïc Phaät-ñaø-da-xaù dòch vaøo naêm 413 vôùi söï trôï dòch cuûa Truùc Phaät Nieäm vaø Ñaïo Haøm.
4. Taïp A-haøm ñöôïc Caàu-na-baït-ñaø-la dòch vaøo naêm 443 vôùi söï trôï dòch cuûa Phaùp Duõng.
Ngöôøi môû ñaàu cho vieäc phieân dòch A-haøm ôû giai ñoaïn naøy laø ngaøi Ñaïo An, Ngaøi dòch Taêng Nhaát A-haøm vaø Trung A-haøm, chính laø naêm Phuø Kieân maát nöôùc, trong baøi Töïa kinh Taêng Nhaát, ngaøi Ñaïo An vieát: "Naêm aáy kinh thaønh laâm naïn ñao binh, chieâng troáng vang daäy aùp caän kinh thaønh". Bôûi trong luùc vaây thaønh, voäi vaõ dòch cho xong, naêm sau ngaøi Ñaïo An tòch, neân ngaøi Ñaïo Töø vieát trong baøi Töïa kinh Trung A-haøm: "Ngöôøi dòch vuïng veà ñaùnh maát yù nghóa, baäc thaày xuaát chuùng ñaõ qua ñôøi (chæ ngaøi Ñaïo An), neân khoâng theå naøo söûa laïi cho ñuùng", cho neân bieát hai boä Kinh A-haøm dòch vaøo ñôøi Taàn naøy chöa hoaøn haûo. Boä Taêng Nhaát chöa ñöôïc caûi chính naøy, hieän ñang naèm trong Taïng, chính laø baûn naêm 384 (Ñaây laø caên cöù theo kinh luïc cuõ maø noùi nhö theá, kyø thaät toâi coøn coù ñieåm nghi ngôø. Baøi töïa cuûa ngaøi Ñaïo An noùi 41 quyeån, maø baûn hieän nay coù ñeán 50 quyeån. Baøi töïa cuûa ngaøi Ñaïo An coù caâu "Thieáu phaàn luïc keä", döôøng nhö laø chæ cho phaåm Töø, maø baûn hieän nay laïi coù phaåm Töø, coù leõ ñöôïc theâm vaøo sau naøy. Baøi töïa cuûa ngaøi Ñaïo An laïi noùi: "Coäng chung 472 kinh", neáu baûn kinh ngaøy nay soá khoâng phaûi bao nhieâu ñoù, thì coù theå chöùng toû coù söï theâm vaøo, raát tieác laø toâi khoâng coù thì giôø ñeå kieåm ñeám). Tröôøng A-haøm baét ñaàu töø noã löïc cuûa Phaùp Hoøa vaø Ñeà-baø, laïi ñöôïc La-xoa töø Keá Taân môùi ñeán trôï dòch thaønh ra baûn dòch thöù hai, nhöng baûn dòch ñaàu tieân ngaøy nay khoâng coøn ñöôïc thaáy. Taïp A-haøm tröôùc ñoù ñaõ coù baûn dòch ñôøi Taàn, khoâng bieát laø thôøi ngaøi Ñaïo An hay thôøi ngaøi La-thaäp? Coøn veà Tröôøng A-haøm thì lai lòch phieân dòch ñôn giaûn nhö ñaõ trình baøy ôû treân.
Khi nghieân cöùu veà nguoàn goác truyeàn dòch boán boä A-haøm, boãng toâi coù höùng thuù muoán tìm ñeán caùc nhaø phieân dòch ñeå khaùm phaù ra boä A-haøm naøo do boä phaùi naøo truyeàn. Phaät giaùo Tieåu thöøa ôû AÁn Ñoä coù ñeán 20 boä phaùi ñeàu theo giaùo nghóa A-haøm, nhöng caùc baûn tuïng taäp cuûa caùc boä phaùi ñeàu coù dò ñoàng nhö tröôùc ñaõ noùi. Luaän Phaân Bieät Coâng Ñöùc noùi boán boä A-haøm Haùn dòch ñeàu ñöôïc truyeàn töø Ñaïi Chuùng Boä, hoaëc noùi Taêng Nhaát A-haøm töø Ñaïi Chuùng Boä, Trung A-haøm, Taïp A-haøm töø Nhaát Thieát Höõu Boä, Tröôøng A-haøm töø Hoùa Ñòa Boä, khoâng bieát thuyeát naøy xuaát xöù töø ñaâu. Nay töø caùc nhaø phieân dòch boán boä A-haøm vaø caùc taøi lieäu khaùc, toâi ñem so saùnh ñoái chieáu, vaø coù vaøi yù kieán nhö sau:
1. Taêng Nhaát A-haøm
Toâi nghi laø döïa vaøo baûn cuûa Nhaát Thieát Höõu Boä roài ñöôïc boå sung bôûi baûn cuûa Ñaïi Chuùng Boä. Dòch giaû Ñaøm-ma-nan-ñeà laø ngöôøi Ñaâu-khö-laëc. Vuøng Ñaâu-khö-laëc naèm trong ñòa baøn truyeàn giaùo cuûa Nhaát Thieát Höõu Boä. Nhöõng naêm gaàn ñaây, ngöôøi chaâu AÂu khai quaät ôû Khoá-xa (Kucha) ñöôïc baûn Ba-la-ñeà-moäc-xoa (giôùi luaät) baèng chöõ Nguyeät Chi, chính laø Thaäp Tuïng Tyø-kheo-ni Giôùi Baûn cuûa Taùt-baø-ña Boä (töùc Nhaát Thieát Höõu Boä) do ngaøi La-thaäp dòch.
Vua Ca-nò-saéc-ca toå chöùc ñaïi hoäi kieát taäp Tyø-baø-sa laø ngöôøi doøng doõi Nguyeät Thò, coù nhaân duyeân raát saâu vôùi Höõu Boä, Ñaâu-khö-laëc thuoäc Nguyeät Thò, duøng vaên töï Nguyeät Thò thì coá nhieân phaûi hoïc Höõu Boä. Theo Luaän Phaân Bieät Coâng Ñöùc, Taêng Nhaát A-haøm cuûa caùc boä phaùi khaùc chæ coøn 11 phaåm, chæ coù baûn Höõu Boä laø coøn 90 phaåm. Baûn löu haønh hieän nay 51 phaåm, roõ raøng laø ñöôïc truyeàn töø Höõu Boä, sôû dó khoâng ñuû 90 phaåm hoaëc laø do phieân dòch chöa hoaøn taát, bôûi luùc dòch kinh naøy thì giaëc ñang vaây thaønh, chaúng bao laâu thì Phuø Taàn dieät vong. Luaän Coâng Ñöùc coøn ghi: "Baûn cuûa Taùt-baø-ña Boä khoâng coù baøi töïa". Trong baøi töïa cuûa ngaøi Ñaïo An cuõng noùi: "Thieáu phaàn luïc keä". "Baøi töïa", "luïc keä" döôøng nhö chæ cho phaåm Töø. Vaäy thì moät quyeån phaåm Töø cuûa baûn hieän nay coù leõ chaúng phaûi laø cuûa nguyeân dòch maø do ngöôøi sau laáy töø baûn cuûa boä phaùi khaùc theâm vaøo. Baûn ñöôïc duøng ñeå theâm vaøo naøy coù theå laø baûn cuûa Ñaïi Chuùng Boä, cho neân ngaøi Töø AÂn noùi: Taêng Nhaát A-haøm ñöôïc truyeàn töø Ñaïi Chuùng Boä. Phaåm Töø coù nhieàu ngoân ngöõ cuûa nhaø Ñaïi thöøa, haún laø coù lieân quan vôùi Ñaïi thöøa.
2. Trung A-haøm
Toâi nghi laø xuaát phaùt töø Nhaát Thieát Höõu Boä. Baûn dòch Trung A-haøm vaø Taêng Nhaát ñaàu tieân ñeàu cuûa Ñaøm-ma-nan-ñeà ñaõ chöùng toû laø ñöôïc truyeàn töø Höõu Boä. Baûn ñang löu haønh hieän nay laø baûn dòch naêm 398, do Taêng-giaø-la-xoa giaûng baûn Phaïn, Taêng-giaø-ñeà-baø chuyeån dòch Phaïn Haùn, caû hai ñeàu laø ngöôøi Keá Taân (töùc Ca-thaáp-di-la), Keá Taân laø caên cöù ñòa cuûa Höõu Boä, moïi ngöôøi ñeàu bieát. Ñeà-baø dòch Luaän A-tyø-ñaøm Baùt Kieàn-ñoä (Luaän Phaùt Trí cuûa Ca-chieân-dieân) laø saùch troïng yeáu nhaát cuûa Höõu Boä, La-xoa dòch tieáp Luaät Thaäp Tuïng cuûa ngaøi La-thaäp cuõng laø luaät Höõu Boä. Vaäy ba ngöôøi dòch Trung A-haøm ñeàu laø caùc ñaïi sö Höõu Boä, ngaøi Phaùp Traøng cho raèng Trung A-haøm ñöôïc truyeàn töø Höõu Boä laø coù chöùng cöù lòch söû.
3. Tröôøng A-haøm
Toâi nghi laø xuaát phaùt töø Ñaøm Voâ Ñöùc Boä. Dòch giaû cuûa Tröôøng A-haøm laø Phaät-ñaø-da-xaù cuõng laø ngöôøi Keá Taân, nhöng Luaät Töù Phaàn cuûa Ñaøm Voâ Ñöùc Boä cuõng do Ngaøi tuïng ra, ñuû bieát Ngaøi laø ngöoâuïi thuoäc Ñaøm Voâ Ñöùc Boä, cho neân Tröôøng A-haøm cuûa Ngaøi tuïng ra aét cuõng duøng baûn Ñaøm Voâ Ñöùc Boä.
4. Taïp A-haøm
Toâi nghi laø xuaát phaùt töø Di-sa-taéc Boä. Caàu-na-baït-ñaø-la, dòch Taïp A-haøm, laø ngöôøi Trung Thieân Truùc, voán laø nhaø Ñaïi thöøa noåi tieáng, khoâng coù quan heä laém ñoái vôùi caùc boä phaùi Tieåu thöøa, nguyeân baûn Taïp A-haøm truyeàn vaøo Trung Quoác, thaät ra do ngaøi Phaùp Hieån. Phaùp Hieån ñöôïc boä kinh naøy ôû nöôùc Sö Töû (töùc Tích Lan), ñoàng thôøi cuõng ñöôïc boä Luaät Di-sa-taéc. Vaäy thì, Taïp A-haøm ñöông nhieân coù quan heä vôùi Di-sa-taéc Boä, boä phaùi naøy voán höng thaïnh ôû vuøng Nam Thieân Truùc. Nöôùc Sö Töû chaéc haún coù chòu aûnh höôûng cuûa boä phaùi naøy, tröôùc khi Caàu-na sang Trung Quoác, Ngaøi cuõng coù cö truù taïi nöôùc naøy moät thôøi gian.
Nhöõng khaûo chöùng noùi treân döôøng nhö khoâng coù lieân quan gì ñeán nghóa lyù cuûa kinh, nhöng hoïc thuyeát cuûa caùc boä phaùi AÁn Ñoä coå ñaïi truyeàn ñeán nay raát ít (tröø Höõu Boä). Neáu tìm ñöôïc moät chuùt ít trong boán boä A-haøm cuõng giuùp phaàn naøo cho vieäc nghieân cöùu lòch söû tö töôûng AÁn Ñoä.
IV. Söï caàn thieát vaø phöông phaùp nghieân cöùu A-haøm
ÔÛ Trung Quoác, töø Tuøy, Ñöôøng (theá kyû VI) veà sau, ngöôøi hoïc Phaät cho raèng baøn veà Tieåu thöøa laø ñieàu xaáu hoå, do ñoù Kinh A-haøm ñaõ bò xeáp xoù hôn moät nghìn naêm. Coøn toâi quan nieäm raèng thaät söï muoán nghieân cöùu Phaät hoïc thì phaûi nghieân cöùu A-haøm, vì nhöõng lyù do sau ñaây:
- A-haøm laø kinh ñieån ñöôïc thaønh laäp tröôùc nhaát, duøng hình thöùc kieát taäp coâng khai, raát ñaùng tin caäy, vì theá, tuy khoâng daùm cho raèng Phaät noùi heát trong A-haøm, nhöng A-haøm chieám moät phaàn quan troïng cuûa lôøi Phaät noùi, ñieàu naøy khoâng coøn gì nghi nöõa.
1. Phaàn lôùn kinh Phaät ñeàu laø taùc phaåm vaên hoïc, A-haøm tuy khoâng traùnh khoûi, nhöng so vôùi caùc kinh khaùc thì A-haøm mang ít tính vaên hoïc hôn, maø mang tính thaät thaø chaát phaùc. Vì theá, duø khoâng daùm cho raèng moãi caâu moãi chöõ cuûa A-haøm ñeàu laø lôøi Phaät noùi, nhöng noù haøm chöùa nhieàu vaø thuaàn tuùy lôøi Phaät maø kinh khaùc khoâng bì kòp.
2. A-haøm mang theå taøi cuûa moät loaïi ngoân haønh luïc, tính chaát ñaïi khaùi ñoàng vôùi Luaän Ngöõ, muoán theå nghieäm nhaân caùch hieän thöïc cuûa Ñöùc Thích Toân maø khoâng nghieân cöùu kinh naøy thì khoâng ñöôïc.
3. Caùc nguyeân lyù caên baûn cuûa Phaät giaùo nhö Töù ñeá, Thaäp nhò nhaân duyeân, Nguõ uaån giai khoâng, Nghieäp caûm luaân hoài, Töù nieäm xöù, Baùt chaùnh ñaïo... ñeàu ñöôïc noùi roõ trong A-haøm. Neáu ñoái vôùi caùc giaùo lyù caên baûn naøy maø khoâng hieåu chính xaùc thì khoâng theå naøo hieåu ñöôïc kinh ñieån Ñaïi thöøa.
4. A-haøm chaúng nhöõng khoâng xung ñoät vôùi kinh ñieån Ñaïi thöøa, maø giaùo nghóa Ñaïi thöøa ñöôïc cöu mang trong ñoù khoâng ít, khoâng cho pheùp ta cheâ bai laø thieân, tieåu, roài boû qua.
5. A-haøm trình baøy raát nhieàu veà tình hình xaõ hoäi ñöông thôøi, ñoïc A-haøm coù theå bieát ñöôïc hoaøn caûnh sinh hoaït cuûa Ñöùc Thích Toân vaø Ngaøi ñaõ khoå taâm öùng cô giaùo hoùa nhö theá naøo. Chuùng ta laø ngöôøi khaùc nöôùc khaùc thôøi vôùi Phaät, laøm theá naøo ñeå thoï duïng ñöôïc Phaät hoïc, coù theå nhôø ñaây maø töï xeùt bieát.
Ñieàu caàn thieát cuûa söï nghieân cöùu A-haøm ñaõ höõu ích nhö theá. Nhöng nguyeân nhaân khieán cho söï nghieân cöùu A-haøm khoâng ñöôïc phoå caäp laø do:
1. Pho quyeån quaù nhieàu
2. Thieân chöông truøng phöùc: Caùc kinh trong boán boä A-haøm truøng phöùc vôùi nhau, coù tröôøng hôïp cuøng trong moät boä maø coù caùc kinh tröôùc sau truøng phöùc, cuøng moät ñoaïn kinh maø bình quaân trong boán boä A-haøm thaáy xuaát hieän ba boán laàn, caâu vaên chæ khaùc nhau chuùt ít.
3. Töø ngöõ laëp laïi lieân mieân: Chuùng ta ñoïc A-haøm coù theå thaáy ñöôïc söï röôøm raø cuûa ngoân ngöõ ngöôøi AÁn Ñoä ñöông thôøi. Moãi khi noùi moät nghóa thöôøng töø chaùnh dieän phaûn dieän duøng cuøng moät caâu laëp ñi laëp laïi giaûi thích. Luùc vaán ñaùp, thöôøng laëp laïi lôøi noùi tröôùc, cho neân thöôøng thöôøng caû moät ñoaïn vaên daøi ba boán nghìn chöõ chæ trình baøy ñöôïc moät vaøi ñieåm maø ñaùng leõ chæ duøng töø ngöõ trong möôøi maáy caâu laø ñuû, ngöôøi ñoïc hôi voäi vaøng thì khoâng theå naøo bieát ñöôïc ñaâu laø chaùnh vaên, ñaâu laø lôøi phuï thích, cho neân raát deã sanh chaùn.
4. Vaên dòch vuïng veà: Taêng Nhaát A-haøm vaø Trung A-haøm ñöôïc dòch xong trong hoaøn caûnh chieán tranh, Trung A-haøm tuy coù söûa laïi, coøn Taêng Nhaát thì giöõ y nguyeân, veà vaên nghóa, chính ngöôøi dòch cuõng töï caûm thaáy chöa vöøa yù. Tröôøng A-haøm, Taïp A-haøm dòch sau, khaù hôn hai boä dòch tröôùc, nhöng cuõng ñeàu laø giai ñoaïn ñaàu cuûa neàn phieân dòch, neân kinh nghieäm vaø taøi naêng cuûa ngöôøi dòch khoâng baèng caùc dòch giaû sau naøy. Coøn veà thuaät ngöõ, phaàn nhieàu ñöôïc caùc dòch giaû ñôøi sau chænh söûa daàn daàn vaø caùc thuaät ngöõ trong A-haøm bò ñaøo thaûi, cho neân ngaøy nay ñoïc A-haøm caûm thaáy khoù hieåu.
Nay muoán phuïc höng "A-haøm hoïc", caàn phaûi baét tay vaøo caùc phöông phaùp sau ñaây:
-- Tröôùc tieân, caàn phaûi ñem caùc giaùo lyù troïng yeáu xeáp thaønh ñeà muïc nhö: Khoå, Voâ thöôøng, Voâ ngaõ, Nhaân duyeân sanh phaùp, Nguõ thuû uaån, Töù thieàn... khoaûng chöøng ba boán möôi muïc. Sau ñoù, phaân loaïi caùc kinh theo ñeà muïc, laáy moät kinh hoaëc hai, ba kinh laøm chính, coøn caùc kinh khaùc coù vaên nghóa hoaëc daøi ngaén gaàn gioáng thì ñaët vaøo phaàn phuï luïc. Ñoái vôùi kinh hoaøn toaøn ñoàng, chæ ñeå teân trong cuøng moät muïc, neáu bieân soaïn laïi nhö theá thì chæ coøn chöøng moät phaàn möôøi cuûa nguyeân baûn, nhöng muoán nghieân cöùu xem trong A-haøm coù bao nhieâu ñieàu giaùo lyù troïng yeáu, noäi dung cuûa caùc giaùo lyù aáy theá naøo, chuùng quan heä vôùi nhau ra sao, ñeàu coù theå thaáu hieåu, vaø quan ñieåm caên baûn nguyeân thuûy cuûa Phaät giaùo do ñaây coù theå xaùc laäp.
-- Ñem nhöõng tö lieäu coù lieân quan ñeán xaõ hoäi, phong tuïc AÁn Ñoä trong A-haøm phaân loaïi, bieân taäp vaø xem xeùt moái quan heä cuûa noù vôùi Phaät giaùo, nhö nhöõng ñoaïn ghi cheùp veà cheá ñoä boán giai caáp cho ta thaáy ñöôïc tinh thaàn bình ñaúng cuûa Phaät giaùo, xem nhöõng ghi cheùp veà caùc nghi thöùc teá leã, nhaân ñoù thaáy ñöôïc tinh thaàn phaù tröø meâ tín cuûa Phaät giaùo.
-- Caàn phaûi chuù troïng ñeán ñòa phöông vaø nhaân söï, ñem nhöõng nôi Ñöùc Thích Toân ñaõ cö truù vaø du hoùa trong A-haøm laäp thaønh moät baûng keâ, xem Ngaøi thuyeát phaùp ôû ñaâu nhieàu nhaát, keá ñeán laø nôi naøo, ôû nôi naøo thuyeát loaïi phaùp naøo. Veà nhöõng ngöôøi ñöôïc tieáp xuùc vôùi Phaät nhö ñeä töû, quoác vöông, tröôûng giaû, thöôøng daân, ngoaïi ñaïo..., moãi loaïi ngöôøi neân laøm moät bieåu ñeå bieát ñöôïc caùch öùng cô thuyeát phaùp cuûa Phaät. Nhö vaäy coù theå cung caáp tö lieäu chính xaùc veà truyeän Phaät Thích-ca, truyeän ñeä töû Phaät, lòch söû AÁn Ñoä...
Boán boä A-haøm laø moät kho taøng vaên hoùa quyù baùu, baát luaän nghieân cöùu veà phöông dieän naøo cuõng ñeàu coù giaù trò./.
Source: Ñaïo Phaät Ngaøy Nay, http://members.nbci.com/_XMCM/budtoday
[ Trôû Veà ]