Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Trang Chuû]
Töø ngöõ A-haøm (Agama) noùi theo nghóa roäng laø chæ cho nhöõng giaùo thuyeát ñöôïc truyeàn thöøa, hoaëc caùc Thaùnh ñieån do söu taäp caùc giaùo thuyeát aáy taïo thaønh. Do vaäy, thoâng thöôøng noùi Kinh A-haøm töùc chæ cho 4 boä hoaëc 5 boä Thaùnh ñieån cuûa Phaät giaùo Nguyeân thuûy. Khaùi quaùt veà nguoàn goác kinh A-haøm
Thích Nguyeân Hieàn
Phaät giaùo Nguyeân thuûy laø thôøi ñaïi giaùo phaùp coøn nhaát vò, giaùo ñoaøn coøn thoáng nhaát, chöa phaân chia thaønh boä phaùi, töùc trong khoaûng thôøi gian töø khi Ñöùc Phaät baét ñaàu thaønh laäp giaùo ñoaøn, hoaèng döông giaùo lyù cho ñeán 100 naêm (hoaëc 200 naêm) sau khi Phaät nhaäp dieät. Kinh ñieån trong thôøi kyø naøy bao haøm hình thaùi nguyeân thuûy nhaát cuûa giaùo thuyeát Phaät-ñaø. Ñaây laø cô sôû giaùo lyù caên baûn cuûa Phaät giaùo Ñaïi thöøa, Tieåu thöøa sau naøy.
Cuoái theá kyû XIX, caùc hoïc giaû phöông Taây baét ñaàu nghieân cöùu caùc kinh ñieån Paøli, laáy Phaät giaùo phöông Nam laøm chính. Tröôùc ñoù, caùc hoïc giaû Trung Quoác vaø Nhaät Baûn chaúng nhöõng khoâng bieát coù söï toàn taïi cuûa Thaùnh ñieån Paøli maø cuõng chöa hieåu raèng Thaùnh ñieån naøy gioáng vôùi Kinh A-haøm, töùc Kinh Phaät Haùn dòch xöa nay ñöôïc quen goïi laø "Kinh Tieåu Thöøa". Vì theá, keå töø khi Kinh A-haøm bò phaùn thích laø kinh ñieån thuoäc veà Tam Taïng giaùo cuûa Tieåu thöøa, coù giaùo nghóa thaáp nhaát trong "Nguõ thôøi Baùt giaùo" cuûa Ñaïi sö Trí Khaûi ñôøi Tuøy cho ñeán nay thì giaù trò Kinh A-haøm bò caùc hoïc giaû vaø caùc nhaø toân giaùo xöa nay coi thöôøng.
Veà teân goïi vaø thôøi ñaïi cuûa Phaät giaùo Nguyeân thuûy, trong giôùi hoïc giaû coù nhieàu yù kieán khaùc nhau. Ñaàu tieân, hoïc giaû ngöôøi Anh laø Thomas William Rhys Davids (1843 - 1922) goïi laø Early Buddhism. Sau ñoù, moät hoïc giaû ngöôøi Nhaät Baûn laø Kimura Taiken chính thöùc dòch töø ngöõ "Early Buddhism" laø Phaät Giaùo Nguyeân Thuûy (trong taùc phaåm Nguyeân Thuûy Phaät Giaùo Tö Töôûng Luaän, xuaát baûn naêm 1924). Tieáng Anh cuûa "Phaät giaùo Nguyeân thuûy" ñaùng leõ phaûi laø "Primitive Buddhism", nhöng vì töø Primitive ngoaøi caùc yù nghóa: Ñaàu tieân, tröôùc nhaát, noù coøn bao haøm caùc nghóa: Nguyeân thuûy, Thôøi kyø ñaàu chöa ñöôïc khai hoùa... Do ñoù deã bò xem laø töø ngöõ coù haøm yù thaáp keùm, vì theá caùc hoïc giaû phöông Taây thöôøng traùnh duøng, maø söû duïng töø ngöõ "Early Buddhism".
Moät hoïc giaû ngöôøi Nhaät khaùc laø oâng Tyû Kyø Chaùnh Trò thì cho raèng neáu Early Buddhism chæ cho Phaät giaùo ôû thôøi kyø ñaàu tieân (töùc thôøi ñaïi cuûa Phaät vaø caùc ñeä töû cuûa Ngaøi) thì ñaùng leõ phaûi dòch laø "Phaät giaùo Caên baûn" (Basic Buddhism). Caùc hoïc giaû khaùc cuûa Nhaät Baûn vaø Trung Quoác, noåi tieáng nhö ngaøi AÁn Thuaän... cuõng ñoàng quan ñieåm treân.
Noùi theo caùc vaên hieán hieän coøn thì thôøi ñaïi Phaät giaùo Caên baûn, 4 boä (hoaëc 5 boä) A-haøm chöa ñöôïc kieát taäp, cho neân noùi moät caùch nghieâm tuùc, do söï thieáu soùt caùc vaên hieán Phaät giaùo Caên baûn, neáu khoâng tìm toøi trong caùc Thaùnh ñieån ñöôïc taäp ñaïi thaønh vaøo thôøi ñaïi Phaät giaùo Nguyeân Thuûy thì khoâng theå naøo môû ra con ñöôøng nghieân cöùu Phaät giaùo Caên baûn. Caùc hoïc giaû Trung Quoác, Nhaät Baûn gaàn ñaây thöôøng caên cöù vaøo caùc taïng kinh baèng tieáng Paøli, tieáng Haùn, tieáng Phaïn vaø tieáng Taây Taïng ñeå nghieân cöùu Phaät giaùo Caên baûn. Coøn caùc hoïc giaû phöông Taây do thieáu khaû naêng xem ñoïc tieáng Haùn neân phaûi nghieân cöùu baèng tieáng Paøli, khieán cho keát quaû nghieân cöùu coù choã cheânh leäch, nhöng nhôø söï trôï giuùp cuûa Ngoân ngöõ hoïc, Khaûo coå hoïc vaø Tö töôûng söû treân tinh thaàn vaø phöông phaùp hoïc thuaät coù khuynh höôùng nghieân cöùu vôùi thaùi ñoä pheâ phaùn, neân raát ñöôïc xem troïng.
Baát luaän Caên baûn hay Nguyeân thuûy, tö töôûng troïng taâm cuûa giaùo phaùp Ñöùc Phaät chính laø hoïc thuyeát Duyeân Khôûi. Tö töôûng "Nghieäp" vaø "Giaûi thoaùt" y cöù vaøo AÙo Nghóa Thö cuûa AÁn Ñoä, ñoàng thôøi söû duïng tö töôûng "Chuùng sinh bình ñaúng" cuûa Kyø-na giaùo vaø söï saùng taïo ñoäc ñaùo cuûa vieäc caàu ñaïo chöùng ngoä. Taát caû giaùo phaùp cuûa Ñöùc Phaät ñeàu laáy luaän thuyeát Duyeân Khôûi laøm tieâu chuaån, goàm 4 phaàn:
1- Ba phaùp aán (hoaëc 4 phaùp aán).ÔÛ AÁn Ñoä, tuy caùc tö töôûng trieát hoïc ñaõ thònh haønh raát sôùm, nhöng tuyeät nhieân khoâng coù luaän thuyeát Duyeân Khôûi, caùc toân giaùo hoaëc trieát hoïc khaùc treân theá giôùi cuõng khoâng coù, neân Duyeân Khôûi ñöôïc xem nhö ñaëc tröng cô baûn cuûa Phaät giaùo.
2- Möôøi hai nhaân duyeân.
3- Boán ñeá.
4- Ñaïo taùm Chaùnh.Töø nhaän ñònh cô baûn treân, ta baét ñaàu ñi vaøo nghieân cöùu Kinh A-haøm. Coù leõ vieäc xaùc ñònh vò trí, thôøi gian cuûa moät kinh ñieån naøo ñoù ra ñôøi laø caùch toát nhaát ñeå traùnh laàm laïc, chaép vaù vaø thieân kieán.
Töø "A-haøm" (Agama) ñöôïc caùc hoïc giaû caän ñaïi giaûi thích laø: Lai tröôùc, Thuù quy, Tri thöùc, Thaùnh ngoân, Thaùnh huaán taäp, Kinh ñieån. Haùn dòch cuûa töø Agama cuõng raát nhieàu: Phaùp quy, Phaùp baûn, Phaùp taïng, Giaùo phaùp, Giaùo phaàn, Chuûng chuûng thuyeát, Voâ tyû phaùp, Truyeàn giaùo, Tònh giaùo, Thuù voâ, Giaùo, Truyeàn, Lai, Taïng v.v...
Thieän Kieán Luaät Tyø-Baø-Sa 2 thì cho A-haøm nghóa laø dung chöùa, tuï taäp. Nhöng nghóa naøy coù theå laø chæ cho töø "Nikaøya" trong tieáng Paøli (nghóa laø taäp hoäi, toaûn taäp) chöù khoâng phaûi töø Agama.
Phaùp Hoa Luaän Sôù coù neâu lôøi giaûi thích cuûa ngaøi Ñaïo An ñôøi Ñoâng Taán raèng A-haøm laø "Thuù voâ", vì taát caû phaùp ñeàu höôùng veà phaùp "Khoâng" cöùu caùnh. Coøn ngaøi Taêng Trieäu thì giaûi thích A-haøm laø Phaùp quy. Thöïc ra, nhöõng loái giaûi thích treân ñeàu khoâng ñuùng vôùi chaùnh yù cuûa A-haøm.
A-haøm thuoäc veà giaùo thuyeát truyeàn thöøa, ñöôïc taäp ñaïi thaønh sau khi Ñöùc Phaät nhaäp dieät. Ñaây laø noäi dung cuûa Kinh Taïng (Phaïn: Suøtraønta-pitaka) trong 3 taïng, chia laøm Töù A-haøm hay Nguõ A-haøm.
"Töù A-haøm" laø Trung A-haøm, Tröôøng A-haøm, Taêng Nhaát A-haøm vaø Taïp A-haøm (hoaëc Töông Öng). Ñaây laø töø ngöõ ñöôïc caùc kinh sau ñaây ñeà caäp ñeán: Kinh Baùt-neâ-hoaøn quyeån haï, Höõu Boä Tyø-naïi-da Taïp Söï 39, Luaän Ñaïi Trí Ñoä, Luaän Du-giaø-sö-ñòa 85, kinh Ñaïi Baùt-nieát-baøn 13 (baûn Baéc), Kinh Ñaïi Thöøa Ñaïi Taäp Ñòa Taïng Thaäp Luaân 2 v.v...
"Nguõ A-haøm" laø Tröôøng A-haøm, Trung A-haøm, Taêng-thuaät-ña (Töông Öng), Öông-quaät-ña-la (Taêng Nhaát) vaø Khuaát-ñaø-ca (Taïp loaïi). Töø ngöõ naøy ñöôïc ghi trong Thieän Kieán Luaät Tyø-baø-sa 1, Ñaïi A-la-haùn Nan-ñeà-maät-ña-la Sôû Phaùp Truï Kyù v.v...
Luaät Nguõ Phaàn 30, Luaät Ma-ha Taêng-kyø 32, Luaät Töù Phaàn 5, Luaän Phaân Bieät Coâng Ñöùc 1 v.v... goïi Khuaát-ña-ca A-haøm laø Taïp Taïng trong 5 boä A-haøm. Naêm boä naøy töông ñöông vôùi 5 boä kinh (Paõnca-Nikaøya) trong kinh Phaät baèng tieáng Paøli.
Theo Tyø-naïi-da Tieåu Phaåm (Vinaya-cuølavagga), Nhaát Thieát Thieän Kieán (Samanta-paøsaødika 1) vaø baøi töïa cuûa Tröôøng Boä Kinh Chuù (Sumangala-vilaøsinó), 5 boä kinh laø: Digha-Nikaøya, Majjhima-Nikaøya, Samyutta-Nikaøya, Anguttara-Nikaøya vaø Khuddaca-Nikaøya, töông ñöông vôùi 5 boä: Tröôøng, Trung, Töông Öng, Taêng Chi vaø Tieåu Boä Kinh hieän nay.
Veà söï truyeàn thöøa cuûa heä A-haøm, theo baøi töïa cuûa Tröôøng Boä Kinh Chuù, sau khi keát taäp laàn thöù nhaát, Tröôøng Boä Kinh do heä thoáng A-nan, Trung Boä Kinh do heä thoáng Xaù-lôïi-phaát, Töông Öng Boä Kinh do heä thoáng Ñaïi Ca-dieáp, Taêng-chi Boä Kinh do heä thoáng A-na-luaät xeáp loaïi maø truyeàn thöøa rieâng bieät nhau.
Theo Phaùp Hoa Huyeàn Taùn 1, Ñaïi Thöøa Phaùp Uyeån Nghóa Laâm Chöông 4, Hoa Nghieâm Kinh Sôù Sao Huyeàn Ñaøm 8 v.v..., caû 4 boä A-haøm vaø Luaät Ma-ha Taêng-kyø ñeàu do Ñaïi Chuùng Boä truyeàn. Coøn theo Caâu-Xaù Luaän Keâ Coå quyeån thöôïng thì Trung A-haøm vaø Taïp A-haøm do Taùt-baø-ña Boä truyeàn, Taêng Nhaát A-haøm do Ñaïi Chuùng Boä truyeàn, Tröôøng A-haøm do Hoùa Ñòa Boä truyeàn, Bieät dòch Taïp A-haøm laø do AÅm Quang Boä truyeàn. Toùm laïi, A-haøm laø do moãi boä phaùi töï truyeàn rieâng, nhöng sau khi Ñaïi thöøa phaùt trieån, kinh ñieån A-haøm ñöôïc xem laø moät teân khaùc cuûa kinh ñieån Tieåu thöøa. Nhöng Luaän Ñaïi Trí Ñoä thì cho töø A-haøm cuõng chæ chung cho Ñaïi thöøa, neân Kinh Baùt-neâ-hoaøn 6 coù töø ngöõ "Phöông Ñaúng A-haøm". Thuaät ngöõ Phöông Ñaúng A-haøm naøy chæ cho kinh ñieån Ñaïi thöøa.
I. Nguyeân Do vaø Söï Thaønh Laäp Kinh A-Haøm
Thôøi ñaïi Phaät giaùo Nguyeân thuûy, ñeä töû Phaät vaø caùc tín ñoà ñoái vôùi giaùo phaùp ñaõ nghe thöôøng duøng theå thô hoaëc nhöõng ñoaïn vaên xuoâi ngaén goïn, hoaëc duøng hình thöùc truyeàn mieäng laãn nhau ñeå ghi nhôù truyeàn thöøa. Nhöng vì ñeä töû Phaät tieáp thu khoâng ñoàng neân moãi boä phaùi ñeàu coù tö töôûng khaùc nhau. Vì theá, khi giaùo ñoaøn ñöôïc xaùc laäp, vaán ñeà chænh lyù vaø thoáng nhaát caùc giaùo thuyeát cuûa Ñöùc Phaät laø moät vieäc laøm taát yeáu. Nhôø ñoù, giaùo thuyeát cuûa Ñöùc Phaät ñöôïc hoaøn bò, laàn laàn phaùt trieån thaønh moät hình thöùc vaên hoïc rieâng bieät, cuoái cuøng trôû thaønh Thaùnh ñieån. Ñoù laø nguyeân do töø ñaâu coù Kinh A-haøm.
Kinh A-haøm ñöôïc thaønh laäp töø luùc naøo, phaûi caên cöù vaøo soá laàn kieát taäp ñeå luaän baøn.
* Kieát taäp laàn thöù nhaát
Sau khi Phaät nhaäp dieät, vaøo moät muøa haï, 500 vò A-la-haùn taäp hôïp trong hang Thaát Dieäp ngoaøi thaønh Vöông Xaù. Ñaïi chuùng cöû Toân giaû Ca-dieáp laøm thöôïng thuû, cöû haønh kieát taäp laàn thöù nhaát. Toân giaû A-nan tuïng Phaùp (Kinh), Toân giaû Öu-ba-ly tuïng Luaät. Nguoàn goác saâu xa cuûa Kinh A-haøm baét nguoàn töø luùc naøy.
* Kieát taäp laàn thöù hai
Sau khi Phaät nhaäp dieät khoaûng 100 naêm, 700 Tyø-kheo taäp hôïp taïi thaønh Tyø-xaù-ly. Ñaïi chuùng cöû ngaøi Da-xaù laøm thöôïng thuû, cöû haønh kieát taäp laàn thöù hai. Laàn kieát taäp naøy chuû yeáu tuïng Luaät taïng.
* Kieát taäp laàn thöù ba
Sau khi Phaät nhaäp dieät khoaûng 236 naêm, töùc laø thôøi Vua A-duïc, ñaïi chuùng taäp hôïp taïi thaønh Hoa Thò, cöû ngaøi Muïc-kieàn-lieân-töû-ñeá-tu laøm thöôïng thuû, toå chöùc kieát taäp laàn thöù ba. Ñeán ñaây Tam Taïng giaùo phaùp môùi hoaøn thaønh.
* Kieát taäp laàn thöù tö
Sau khi Phaät nhaäp dieät 400 naêm, döôùi söï hoä trì cuûa Vua Ca-nò-saéc-ca, ñaïi chuùng taäp hôïp taïi nöôùc Ca-thaáp-di-la, cöû Hieáp Toân giaû vaø ngaøi Theá Höõu laøm thöôïng thuû, cöû haønh kieát taäp laàn thöù tö. Laàn kieát taäp naøy chuû yeáu laø luaän thích Tam Taïng.
Toùm laïi, Kinh A-haøm ñöôïc tuïng vaøo luùc kieát taäp laàn thöù nhaát, töø laàn kieát taäp thöù hai veà sau, töùc vaøo khoaûng theá kyû III tröôùc Taây lòch laø thôøi kyø Kinh A-haøm chính thöùc ñöôïc thaønh laäp.
II. Hình Thöùc Vaên Hoïc cuûa Kinh A-Haøm
Caùc nhaø phaùn giaùo veà sau ñaõ caên cöù vaøo theå loaïi cuûa vaên kinh maø chia Kinh A-haøm thaønh hai thöù: Chín theå loaïi vaø Möôøi hai theå loaïi:
a. Chín theå loaïi (Cöûu boä kinh)
1- Kinhb. Möôøi hai theå loaïi (Thaäp nhò boä kinh)
2- Truøng tuïng
3- Kyù thuyeát
4- Keä tuïng
5- Caûm öùng keä
6- Nhö thò ngöõ (Baûn söï)
7- Baûn sanh
8- Phöông quaûng
9- Vò taèng höõu phaùp.Möôøi hai laø goàm chín loaïi keå treân, coäng theâm Nhaân duyeân, Thí duï vaø Luaän nghò. Chín theå loaïi thaønh laäp sôùm hôn möôøi hai theå loaïi, nhöng veà boä loaïi vaên hoïc cuûa Thaùnh ñieån Phaät giaùo thì laáy möôøi hai theå loaïi laøm luaän cöù chaéc chaén.
III. Söï Truyeàn Thöøa cuûa Kinh A-Haøm
Sau khi Phaät nhaäp dieät khoaûng 100 naêm, giaùo ñoaøn thoáng nhaát cuûa Phaät giaùo Nguyeân Thuûy chia thaønh Ñaïi Chuùng Boä vaø Thöôïng Toïa Boä. Sau ñoù laïi chia thaønh 20 boä phaùi Tieåu thöøa, moãi boä phaùi ñeàu coù Kinh Taïng truyeàn thöøa rieâng bieät. Theo nhöõng tö lieäu hieän coøn thì luùc aáy ít nhaát cuõng coøn toàn taïi nhöõng kinh ñieån do Thöôïng Toïa Boä (ôû phöông Nam), Höõu Boä, Hoùa Ñòa Boä, Phaùp Taïng Boä, Ñaïi Chuùng Boä, AÅm Quang Boä vaø Kinh Löôïng Boä truyeàn. Nhöng ñeán nay, chæ coù kinh ñieån cuûa Thöôïng Toïa Boä ôû phöông Nam laø hoaøn toaøn ñöôïc baûo toàn, goàm coù 5 boä: Tröôøng Boä, Trung Boä, Töông Öng Boä, Taêng-chi Boä, Tieåu Boä (töùc Khuaát-ñaø-ca A-haøm) cheùp baèng vaên Paøli. Ñaây laø 5 boä A-haøm Nam truyeàn.
Veà maët Baéc truyeàn, do gom goùp caùc kinh ñieån rôøi raïc rieâng leû cuûa caùc boä phaùi maø taïo thaønh boán boä A-haøm: Tröôøng A-haøm, Trung A-haøm, Taêng Nhaát A-haøm vaø Taïp A-haøm. Boán boä kinh naøy ñöôïc ghi baèng Phaïn vaên. Ñaây laø boán boä A-haøm Baéc truyeàn. Trong ñoù Tröôøng Boä, Trung Boä cuûa Nam truyeàn töông ñöông vôùi Tröôøng A-haøm cuûa Baéc truyeàn; coøn Töông Öng Boä töông ñöông vôùi Taïp A-haøm, Taêng-chi Boä töông ñöông vôùi Taêng Nhaát A-haøm.
Naêm boä Nam truyeàn ñöôïc ghi baèng vaên Paøli, gaàn vôùi ngoân ngöõ thöôøng duøng ôû thôøi Phaät, cho neân caùc hoïc giaû thöôøng cho raèng Nam truyeàn giaøu saéc thaùi nguyeân thuûy hôn Baéc truyeàn.
IV. Khaûo Saùt töøng Boä Kinh
Ñeå coù moät caùi nhìn töôøng taän veà danh nghóa, noäi dung vaø caùc baûn dòch cuûa töøng boä kinh, thieát töôûng phaûi khaûo saùt töøng boä kinh thì môùi coù theå hieåu roõ nguoàn goác cuûa chuùng. Neáu laø moät tieåu luaän ñöôïc trình baøy kyõ löôõng leõ ra phaûi lieät keâ töøng phaåm kinh ñeå ñoái chieáu dòch giaû, thôøi ñaïi phieân dòch ñeå thaáy ñöôïc giaù trò cuûa töøng boä. Nhöng phaïm vi baøi vieát naøy chæ muoán khaùi quaùt veà nguoàn goác vaø noäi dung chung, neân chæ noùi toùm löôïc 4 boä hay 5 boä maø thoâi. Ñeå tieän ñoái chieáu, ta neân trình baøy chung caùc boä Nam truyeàn vaø Baéc truyeàn haàu giuùp ngöôøi ñoïc thaåm ñònh ñöôïc roõ hôn. Trong quaù trình phieân dòch, coù luùc baûn Phaïn hoaëc Paøli ñöôïc phaùt hieän trong nhöõng thôøi gian khaùc nhau, thôøi ñaïi phieân dòch (taân, cöïu) cuõng khaùc nhau, neân coù nhöõng baûn kinh Bieät sanh (Bieät dòch), truøng dòch, thaát dòch... khaùc nhau. Töø ñoù, ñoâi luùc nghóa lyù hay vaên cuù cuõng coù theå cheânh leäch nhau, ñoù laø ñieàu khoù traùnh khoûi. Trong phaàn naøy, chuùng ta duøng teân kinh Baéc truyeàn laøm goác ñeå ñoái chieáu, bôûi leõ teân kinh Baéc truyeàn gaàn guõi vôùi chuùng ta hôn, vì Phaät ñieån Vieät Nam haàu heát aûnh höôûng cuûa Trung Quoác, voán söû duïng chöõ Haùn vaø thuoäc heä Baéc truyeàn.
1. Kinh Tröôøng A-Haøm
Kinh Tröôøng A-haøm, tieáng Phaïn laø Dìghaøgama, tieáng Paøli laø Digha - nikaøya, goàm 22 quyeån, do Ngaøi Phaät-ñaø Da-xaù vaø Truùc Phaät Nieäm cuøng dòch vaøo naêm Hoaèng Thæ thöù 15 ñôøi Dao Taàn (413), hieän ñöôïc xeáp vaøo Ñaïi Chaùnh Taân Tu Ñaïi Taïng Kinh taäp 1. Sôû dó noùi "Tröôøng" laø vì do soaïn taäp nhöõng kinh ñieån daøi nhaát trong A-haøm maø thaønh. Theo Töù Phaàn Luaät 54, Nguõ Phaàn Luaät 30, Luaän Du-Giaø-Sö-Ñòa 85, nguyeân do coù chöõ "Tröôøng" laø vì toång taäp nhöõng kinh lôùn (daøi). Taùt-Baø-Ña Tyø-Ni Tyø-Baø-Sa 1 thì cho raèng Tröôøng A-haøm laø phaù deïp caùc taø thuyeát cuûa ngoaïi ñaïo. Luaän Phaân Bieät Coâng Ñöùc thì cho raèng "Tröôøng" nghóa laø noùi nhöõng vieäc laâu xa, nghóa laø traûi qua nhieàu kieáp vaãn khoâng döùt. Noùi chung veà phaàn ñònh danh, caùc kinh luaän noùi khaùc nhau, xong ñaïi ñeå vaãn vaäy.
Toaøn kinh chia laøm 4 phaàn, goàm 30 kinh. Trong ñoù, phaàn thöù nhaát noùi veà baûn thuûy vaø söï tích cuûa Ñöùc Phaät; phaàn thöù hai noùi veà vieäc tu taäp caùc haïnh vaø cöông yeáu giaùo phaùp cuûa Phaät thuyeát; phaàn thöù ba noùi veà caùc luaän naïn ñoái vôùi ngoaïi ñaïo vaø dò thuyeát; phaàn thöù tö ghi cheùp veà töôùng traïng khôûi nguyeân cuûa theá giôùi (Vuõ truï).
Kinh naøy töông ñöông vôùi Tröôøng Boä (Paøli: Digha-Nikaøya) trong 5 boä cuûa heä Nam truyeàn. Tröôøng Boä goàm coù 3 phaåm, 34 kinh, töùc Giôùi Uaån Phaåm (goàm 13 kinh), Ñaïi Phaåm (10 kinh) vaø Paøli phaåm (11 kinh). Nhöng Theá Kyù Kinh trong Tröôøng A-haøm thì khoâng coù trong Tröôøng Boä. Theo Muïc Luïc Tam Taïng (Anh vaên) cuûa hoïc giaû Nhaät Baûn laø Nanjoø Fumio, neáu ñoái chieáu 34 kinh baûn Paøli vôùi 30 kinh baûn Haùn dòch thì chæ coù kinh thöù 6 baûn Haùn dòch vaø kinh thöù 10 baûn Paøli laø coù moái quan heä roõ raøng, coøn caùc kinh khaùc thì khoâng nhaát trí vôùi nhau. Nhaän xeùt cuûa moät soá hoïc giaû noåi tieáng khaùc cuûa Nhaät Baûn thì oân hoøa hôn, töùc cho raèng caùc kinh töông tôï nhau.
Ñaëc bieät coù Kinh Thaát Phaät trong Tröôøng A-haøm (Trung Quoác goïi laø Bieät Sanh Kinh) ñöôïc trích rieâng ra ñeå dòch raát nhieàu (21 loaïi). Caùc hoïc giaû Taây phöông thöôøng duøng baûn cheùp tay Paøli, hieäu ñính, phieân dòch roài xuaát baûn cuõng nhieàu, nhö Dialogues of Buddha, 1909 - 1921, do hoïc giaû ngöôøi Anh laø Rhys Davids vaø phu nhaân laø J.E. Carpenter phieân dòch; Dic Reden des Gotamo Buddhos, 1907 - 1918, do K..E. Newmann dòch sang tieáng Ñöùc; Das Buch der langen Texte des Buddhist Kanon Leipzig, 1913, do O. Franke dòch sang tieáng Ñöùc. Ngoaøi ra coøn coù baûn chuù thích Tröôøng Boä Sumangalavilaøsinì cuûa Ñaïi luaän sö cuûa Tích Lan soáng vaøo theá kyû V laø ngaøi Phaät AÂm (Buddhaghosa), ñöôïc hai vôï choàng Davids xuaát baûn vaøo naêm 1986.
Trong caùc baûn Sankrit môùi phaùt hieän ôû Taân Cöông, Trung Quoác coù kinh töông ñöông vôùi Chuùng Taäp Kinh (Sangìti-sutta) - kinh thöù 9 cuûa baûn Haùn dòch, vaø töông ñöông vôùi moät ñoaïn kinh Ataønaøtiya-sutta - kinh thöù 32 baûn Paøli, ñöôïc hoïc giaû R.Hoernle thu luïc trong taùc phaåm Manuscrip Remains of Buddhist Literature found in Eastern Turkestan,Vol.1.
Ngoaøi ra trong Ñaïi Taïng Kinh cuûa Taây Taïng coù Hdus-pa chen-pohi md töông ñöông vôùi Ñaïi Hoäi Kinh - kinh thöù 19 trong Tröôøng A-haøm; Tshans-Pahi dra-bahi mdo töông ñöông vôùi Phaïm Ñoâóng Kinh - kinh thöù 21 trong Tröôøng A-haøm; Lcan-lo-can-gyi pho-bran-gi mdo töông ñöông vôùi Auïtaønaøtiya-sutta trong Tröôøng Boä.
2. Kinh Trung A-Haøm
Kinh Trung A-haøm, tieáng Phaïn laø Madhyamaøgama, goàm 60 quyeån, do ngaøi Cuøuï-ñaøm Taêng-giaø-ñeà-baø dòch sang Haùn vaên vaøo ñôøi Ñoâng Taán (317-419), Trung Quoác, ñöôïc xeáp vaøo Ñaïi Chaùnh Taân Tu Ñaïi Taïng Kinh taäp 1. Sôû dó noùi "Trung" laø vì noù khoâng lôùn cuõng khoâng nhoû, khoâng daøi cuõng khoâng ngaén. Trung A-haøm laø boä kinh toång taäp nhöõng kinh ñieån vöøa phaûi, khoâng lôùn laém cuõng khoâng nhoû laém.
Theo Taùt-Baø-Ña Tyø-Ni Tyø-Baø-Sa 1, Kinh Trung A-haøm laø moät boä kinh Ñöùc Phaät giaûng noùi caùc nghóa lyù saâu xa cho haøng chuùng sinh lôïi caên nghe. Toaøn kinh goàm coù 5 phaàn tuïng (Nguõ tuïng), 18 phaåm vaø 222 kinh. Nguõ tuïng goàm Sô tuïng, Tieåu ñoä thaønh tuïng, Nieäm tuïng, Phaân bieät tuïng vaø Haäu tuïng. ÔÛ ñaây xin löôït phaàn lieät keâ teân phaåm vaø teân kinh.
Kinh naøy laáy vieäc töï thuaät giaùo nghóa cuûa Ñöùc Phaät vaø caùc ñeä töû cuûa Ngaøi laø chính. Trong ñoù thænh thoaûng cuõng noùi veà nhöõng ñieàu raên daïy cuûa Ñöùc Phaät ñoái vôùi caùc ñeä töû, caùc baäc vöông giaû, cö só vaø caùc ngoaïi ñaïo. So vôùi Kinh Taïp A-haøm, kinh naøy tieán moät böôùc raát lôùn trong vieäc phaân bieät veà phaùp töôùng, xem Ñöùc Phaät laø moät phaân thaân Phaät coù ñaày ñuû 32 töôùng. Neáu Taïp A-haøm ñöôïc xem nhö moät boä kinh ñuùng nhö yù nghóa cuûa danh töø, thì Trung A-haøm laïi coù caùi khí vò cuûa moät boä luaän nhieàu hôn.
Kinh naøy töông ñöông vôùi Trung Boä (Paøli: Majjhima-Nikaøya) trong 5 boä kinh thuoäc Nam truyeàn. Trung Boä goàm coù 3 tuï, 15 phaåm vaø 152 kinh. Tuï thöù nhaát goàm 5 phaåm, moãi phaåm coù 10 kinh; tuï thöù hai cuõng goàm 5 phaåm, moãi phaåm coù 10 kinh; tuï thöù ba coù 5 phaåm, 3 phaåm tröôùc moãi phaåm coù 10 kinh, 2 phaåm sau moãi phaåm coù 11 kinh. Theo taùc phaåm The Four Buddhist Agamas in Chinese (Boán boä A-haøm baûn Haùn dòch) cuûa hoïc giaû Tyû Kyø Chaùnh Trò ngöôøi Nhaät Baûn, Kinh Trung A-haøm (baûn Haùn dòch) chæ coù 98 kinh töông ñoàng vôùi Trung Boä (baûn Paøli), nhöng thöù töï cuûa caùc phaåm vaø caùc kinh aáy cuõng khoâng hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi nhau.
Ñoàng baûn dò dòch (töùc cuøng moät baûn Phaïn nhöng khaùc ngöôøi dòch, taát nhieân laø dòch sang Haùn Vaên) cuûa kinh naøy coù baûn dòch cuûa Ñaøm-ma-nan-ñeà (59 quyeån), baûn dòch cuûa Taêng-giaø-ñeà-baø (60 quyeån).
Trong caùc baûn kinh tieáng Phaïn môùi ñöôïc phaùt hieän gaàn ñaây ôû tænh Taân Cöông, Trung Quoác, coù kinh töông ñöông vôùi Kinh Thænh Thænh (Pravaøranaø-suøtra), kinh thöù 121 trong Trung A-haøm baûn Haùn dòch; coù baûn töông ñöông vôùi Kinh Öu-ba-li (Upaøli-suøtra), kinh thöù 133; coù baûn töông ñöông vôùi Kinh Anh Vuõ (Suùka-suøtra), kinh thöù 170 trong Trung A-haøm, ñöôïc hoïc giaû R.Hoernle thu luïc trong taùc phaåm Manuscrip Remains of Buddhist Literature found in Eastern Turkestan,Vol.I.
Trong Ñaïi Taïng Kinh cuûa Taây Taïng coù Mdo Chen-po gzugs-can snin-pos bsu-ba shes-bya-ba töông ñöông vôùi Kinh Taàn-baø-sa-la Vöông Nghinh Phaät, kinh thöù 62 trong baûn Haùn dòch; Las rnam-par hbyed-pa töông ñöông vôùi Kinh Anh Vuõ, kinh thöù 170 baûn Haùn dòch; Khams-man-pohi mdo töông ñöông vôùi Kinh Ña Giôùi, kinh thöù 121 baûn Haùn dòch; Mdo Chen-po ston-pa-nid ses-bya-ba töông ñöông vôùi Kinh Tieåu Khoâng, kinh thöù 190 baûn Haùn dòch; Mdo Chen-po ston-pa nid chen-po shes-bya-ba töông ñöông vôùi Kinh Ñaïi Khoâng, kinh thöù 191 baûn Haùn dòch.
Caùc hoïc giaû hieän ñaïi phaàn nhieàu cho raèng Kinh Trung A-haøm do Taùt-baø-ña boä truyeàn.
3.Kinh Taêng Nhaát A-Haøm
Kinh Taêng Nhaát A-haøm, tieáng Phaïn laø Ekttarikaøgama, tieáng Paøli laø Anguttara-Nikaøya, goàm 51 quyeån, do ngaøi Cuø-ñaøm-taêng-giaø Ñeà-baø dòch vaøo ñôøi Ñoâng Taán (317-419), Trung Quoác, ñöôïc xeáp vaøo Ñaïi Chaùnh Taân Tu Ñaïi Taïng Kinh taäp 2.
Theo Thieän Kieán Luaät Tyø-Baø-Sa 1, Nguõ Phaàn Luaät 30, Töù Phaàn Luaät 54, sôû dó noùi "Taêng Nhaát" laø vì boä kinh naøy phaân loaïi vaø taäp ñaïi thaønh thöù töï cuûa caùc phaùp soá töø 1 ñeán 11 phaùp. Theo Taùt-Baø-Ña Tyø-Ni Tyø-Baø-Sa, Taêng Nhaát A-haøm laø moät boä kinh toång taäp nhöõng baøi thuyeát phaùp cuûa Ñöùc Phaät tuøy thôøi giaûng noùi cho chö thieân vaø chuùng sinh nghe. Toaøn kinh goàm 52 phaåm, 472 kinh. Kinh naøy coù saéc thaùi Ñaïi thöøa raát ñaäm, ñöôïc thaønh laäp treã nhaát trong 4 boä A-haøm.
Noäi dung kinh naøy ban ñaàu noùi phaåm Töïa, thuaät laïi chuyeän ngaøi A-nan truyeàn tuïng kinh ñieån, söï keát taäp cuûa kinh naøy, nhaân duyeân Öu-ña-la thoï phaùp v.v... Sau ñoù nöông theo thöù töï taêng daàn cuûa caùc phaùp soá maø phaân loaïi vaø gom taäp. Ñaëc bieät trong boä kinh naøy, sau caùc phaåm hoaëc caùc kinh phaàn nhieàu coù phaàn toång tuïng, töùc phaàn ñaïi yeáu cuûa moãi phaåm hoaëc moãi kinh.
Veà soá phaåm vaø soá quyeån cuûa Kinh Taêng Nhaát A-haøm, 3 baûn ñôøi Toáng; ñôøi Nguyeân vaø ñôøi Minh coù 52 phaåm, 50 quyeån; trong Cao Ly taøng baûn thì coù 50 phaåm, 51 quyeån. Veà phaùp soá ñöôïc trình baøy theo thöù töï taêng daàn trong kinh naøy coù hai thuyeát:
1. Theo Luaät Ma-ha Taêng-kyø 32, Luaän A-tyø-ñaøm Tyø-baø-sa 10 vaø Höõu Boä Tyø-naïi-da Taïp Söï 39, Kinh Taêng Nhaát A-haøm voán trình baøy thöù töï taêng daàn töø 1 phaùp ñeán 100 phaùp, nhöng veà sau bò maát maùt heát neân chæ coøn 10 phaùp.Kinh naøy töông ñöông vôùi Taêng Chi Boä (Paøli: Anguttara-nikaya) trong 5 boä kinh heä Nam truyeàn. Taêng Chi Boä goàm 11 tuï, 171 phaåm, 2203 kinh. Theo taùc phaåm The Four Buddhist Agamas in Chinese cuûa hoïc giaû ngöôøi Nhaät, trong 472 kinh cuûa Taêng Nhaát A-haøm (Baûn Haùn dòch chæ coù 136 kinh laø töông ñöông hoaëc coù theå ñoái chieáu so saùnh vôùi Taêng Chi Boä Kinh), Taêng Chi Boä Kinh khoâng coù bao haøm tö töôûng Ñaïi thöøa nhö trong baûn Haùn dòch, laïi ít coù daáu hieäu cuûa söï theâm thaét söûa ñoåi; cho neân coù theå nieân ñaïi hoaøn thaønh boä naøy tröôùc baûn Haùn dòch, töùc khoaûng theá kyû thöù I Taây lòch. Ngoaøi ra, theo phaàn ñeà giaûi Kinh Taêng Nhaát A-haøm trong Phaät Quang Ñaïi Taïng Kinh, Taêng Nhaát A-haøm coù 153 kinh töông ñöông hoaëc gaàn gioáng Taêng Chi Boä Kinh.2. Theo Luaät Nguõ Phaàn 30, Luaät Töù Phaàn 54 vaø Luaän Phaân Bieät Coâng Ñöùc 2, Kinh naøy trình baøy thöù töï taêng daàn töø 1 phaùp ñeán 11 phaùp. Thuyeát naøy phuø hôïp vôùi noäi dung cuûa Kinh Taêng Nhaát A-haøm hieän coøn.
Kinh Bieät Sanh (Kinh ñöôïc trích dòch rieâng) cuûa Taêng Nhaát A-haøm coù Kinh A-la-haùn Cuï Ñöùc 1 quyeån, kinh naøy coù ñeán 18 baûn dòch khaùc nhau. Trong caùc baûn Phaïn vaên môùi phaùt hieän ñöôïc ôû Taân Cöông coù kinh töông ñöông vôùi kinh thöù 5 trong phaåm Thieän Tuï cuûa baûn Haùn dòch, ñöôïc Hoïc giaû R. Hoernle thu luïc vaøo taùc phaåm Manuscript Remains of Buddhist Literature found in Eastern Turkestan, vol 1.
Ngoaøi ra trong Ñaïi Taïng Kinh Taây Taïng coù Kinh Byams-pas shus-pahi lehu (Töø Thò Sôû Vaán Phaåm) töông ñöông vôùi Thieän Tri Thöùc Phaåm, Kinh thöù 6 baûn Haùn dòch; Mdo Chen-po rgyal-mtshan dam-pa shes-bya-ba (Ñaïi Vi Dieäu Traøng Kinh) töông ñöông vôùi Kinh thöù nhaát cuûa Cao Traøng Phaåm baûn Haùn dòch; Lden-pa-bshihi mdo (Töù Ñeá Kinh) töông ñöông vôùi Kinh thöù nhaát trong phaåm Töù Ñeá baûn Haùn dòch; Byams-pa bsgom-pahi mdo (Töø Quaùn Töôûng Kinh) töông ñöông vôùi Kinh thöù 10 trong phaåm Phoùng Ngöu.
Caùc hoïc giaû caän ñaïi cho raèng Kinh Taêng Nhaát A-haøm laø do moät phaùi nhoû sau cuøng cuûa Ñaïi Chuùng Boä truyeàn.
4. Kinh Taïp A-Haøm
Kinh Taïp A-haøm, tieáng Phaïn laø Samyuktaøgama, tieáng Paøli laø Samyutta-Nikaøya, goàm 51 quyeån, do ngaøi Caàu-na Baït-ñaø-la dòch sang tieáng Trung Quoác vaøo ñôøi Löu Toáng, ñöôïc xeáp vaøo Ñaïi Chaùnh Taân Tu Ñaïi Taïng Kinh taäp 2.
Veà teân goïi Kinh Taïp A-haøm, theo Nguõ Phaàn Luaät 30, Töù Phaàn Luaät 54, kinh naøy do Ñöùc Phaät giaûng thuyeát veà Töù Thaùnh Ñeá, Baùt Thaùnh Ñaïo, Thaäp Nhò Nhaân Duyeân... cho caùc thính chuùng Tyø-kheo, Tyø-kheo-ni, Öu-baø-taéc, Öu-baø-di, Thieân töû, Thieân nöõ v.v... Nay gom taäp laïi thaønh moät boä neân goïi laø Taïp A-haøm. Theo Luaät Ma-Ha Taêng-Kyø 32, do gom taäp nhöõng caâu vaên phoàn taïp neân goïi laø Taïp A-haøm. Ngoaøi ra, theo Taùt-Baø-Ña Tyø-Ni Tyø-Baø-Sa 1, Taïp A-haøm laø boä kinh xieån döông caùc loaïi thieàn ñònh, laø phaùp moân maø ngöôøi tu taäp thieàn ñònh phaûi thöïc haønh. Theo Luaän Du-Giaø-Sö-Ñòa 85, do taát caû söï töôùng ñeàu töông öng vôùi giaùo, gom heát nhöõng nghóa lyù ñoù neân goïi laø Taïp A-caáp-ma (Taïp A-haøm).
Toaøn kinh naøy goàm 50 quyeån, 1362 tieåu kinh (theo soá muïc ñöôïc bieân taäp trong Ñaïi Chaùnh Taân Tu Ñaïi Taïng Kinh), noäi dung töông ñöông vôùi Töông Öng Boä (Samyutta-Nikaøya, goàm 2858 tieåu kinh, 203 phaåm, 516 thieân, 5 tuï) baûn Paøli thuoäc heä Nam truyeàn. Ñaây laø boä kinh lôùn nhaát trong 4 boä A-haøm baûn Haùn dòch. Veà thôøi kyø thaønh laäp, kinh naøy cuõng ñöôïc thaønh laäp sôùm nhaát trong 4 boä A-haøm. Neáu phaân loaïi theo tính chaát cuûa töøng phaåm thì toaøn kinh coù theå chia ra 3 boä phaän lôùn:
1. Tu-ña-la: Goàm caùc phaåm noùi veà Uaån, Xöù, Duyeân khôûi, Thöïc, Ñeá, Giôùi, Nieäm, Truï v.v...Ba boä phaän noùi treân, theo thöù töï töông ñöông vôùi 3 loaïi "Sôû thuyeát", "Sôû vi thuyeát" vaø "Naêng thuyeát" ñöôïc neâu trong Luaän Du-Giaø-Sö-Ñòa 85.2. Kyø-daï: Goàm nhöõng lôøi vaán ñaùp ñöôïc trình baøy theo loái keä tuïng.
3. Kyù thuyeát: Nhöõng lôøi cuûa Phaät vaø caùc ñeä töû cuûa Ngaøi tuyeân thuyeát.
Kinh Taïp A-haøm laø boä kinh coøn baûo toàn ñöôïc phong caùch cuûa Phaät giaùo Nguyeân Thuûy. Trong ñoù, tuy coù nhöõng phaàn do ñôøi sau bieân soaïn, nhöng haàu heát laø ñöôïc thaønh laäp vaøo thôøi kyø sôùm nhaát. Nhöõng caâu phaùp trong kinh naøy phaàn nhieàu ñôn giaûn. Ñoái vôùi phaùp moân tu haønh thöïc tieãn thì coù caùc phaåm noùi veà Nieäm, Truï, Uaån, Giôùi, do Ñöùc Phaät vaø caùc ñeä töû tröïc tieáp ñoái thoaïi vôùi nhau maø coù söï khaùc nhau veà Töù song, Baùt boäi, nöông theo 8 chuùng maø giaûng noùi "Chuùng töông öng", khieán cho caùc haøng taïi gia, xuaát gia, nam nöõ laõo aáu cho ñeán caùc ñaïi ñeä töû ñeàu laõnh thoï ñöôïc giaùo phaùp.
Caùc hoïc giaû caän ñaïi nghieân cöùu veà 4 boä A-haøm raát nhieàu, ñaàu tieân laø caùc hoïc giaû Taây phöông, sau ñoù caùc hoïc giaû Nhaät Baûn tieán theâm moät böôùc laø luaän cöùu veà vaên kinh, phaàn lôùn ñeàu ñaëc bieät chuù troïng nghieân cöùu baèng baûn Paøli, cho ñoù laø Thaùnh ñieån Nguyeân Thuûy vaø xem nheï nhöõng ngöõ vaên khaùc. Kinh A-haøm baûn Haùn dòch do pho quyeån quaù nhieàu, caùc chöông phaåm laïi truøng laëp, töø ngöõ maâu thuaãn, vaên dòch laïi coù choã thöøa coù choã thieáu, do nhöõng yeáu toá ñoù neân khoâng ñöôïc phoå caäp. Sau khi Trung Quoác chuù troïng nghieân cöùu Phaät hoïc thì caùc hoïc giaû môùi coù xu höôùng tham khaûo laïi tö töôûng A-haøm. Nhö Kinh Taïp A-haøm, do noäi dung cuûa baûn hieän coøn voán khoâng hoaøn chænh, thöù töï laïi loän xoän, thaát laïc, kinh vaên laïi khoù hieåu, neân caùc hoïc giaû caän ñaïi phaûi chænh lyù kinh naøy. Tröôùc maét coù "Taïp A-haøm Kinh" cuûa Phaät Quang Sôn söû duïng caùch chaám caâu theo theå thöùc môùi, töøng ñoaïn ñöôïc trình baøy roõ raøng, chuù troïng ñoái chieáu giöõa baûn Paøli, baûn Haùn dòch vaø caùc baûn khaùc, phaân ñònh laïi thöù töï cuûa caùc quyeån, sau moãi tieåu kinh ñeàu coù giaûi thích yù cuûa kinh, nhöõng choã khoù hieåu trong kinh thì chua theâm baûn Paøli, hoaëc dòch thaønh taân vaên (vaên Baïch thoaïi). Ngoaøi ra, baûn naøy ñöôïc hieäu ñính nghieâm tuùc, chuù giaûi tæ mæ, daãn chöùng ñaày ñuû, ñoù laø ñieåm ñaëc saéc cuûa baûn naøy. Taïp A-Haøm Kinh Luaän Hoäi Bieân cuûa ngaøi AÁn Thuaän thì ñoái chieáu Kinh Taïp A-haøm vôùi Du-giaø-sö-ñòa Luaän, ñoù laø ñieåm ñaëc saéc nhaát cuûa baûn naøy. Ngaøi AÁn Thuaän söû duïng caùch phaân loaïi theo noäi dung cuûa kinh gioáng nhö coå leä ôû AÁn Ñoä, khoâng phaân quyeån theo phöông phaùp truyeàn thoáng cuûa caùc baûn Haùn dòch, goàm 7 phaàn tuïng, 51 töông öng.
Theo taùc phaåm Haùn Ba Töù Boä Töù A-Haøm Hoå Chieáu Luïc cuûa moät hoïc giaû Nhaät Baûn laø Xích Chieåu Trí Thieän, giöõa Töông Öng Boä cuûa heä Nam truyeàn vaø Kinh Taïp A-haøm baûn Haùn dòch thuoäc Baéc truyeàn, khoâng nhöõng soá kinh ñöôïc ghi cheùp khaùc nhau maø nghóa lyù trong ñoù traùi ngöôïc nhau cuõng khoâng ít. Moät hoïc giaû Nhaät Baûn khaùc laø Tyû Kyø Chaùnh Trò cuõng tham chieáu giöõa caùc kinh nhö Töông Öng Boä baûn Paøli, Kinh Taïp A-haøm baûn Haùn dòch, Höõu Boä Tyø-naïi-da Taïp Söï v.v...Trong taùc phaåm "Haùn Dòch Töù A-haøm" (The Four Buddhist Agamas in Chinese) cuûa oâng, oâng ñaõ phaân chia noäi dung thaønh 8 phaåm, 63 boä.
Ngoaøi ra, 3 phaåm A-duïc Vöông Nhaân Duyeân Kinh, Phaùp Dieät Taän Töôùng Kinh, A-duïc Vöông Thí Baùn A-ma-laëc Quaû Nhaân Duyeân Kinh trong hai quyeån 23 vaø 25 noùi treân, neáu caên cöù treân noäi dung, nghóa lyù cuûa kinh maø noùi thì khoâng neân bieân nhaäp vaøo Kinh Taïp A-haøm. Cho neân trong hai baûn môùi cuûa Trung Quoác ñeàu loaïi boû ba phaåm kinh naøy ra khoûi Kinh Taïp A-haøm. Rieâng baûn cuûa Phaät Quang Sôn thì xeáp ba phaåm naøy vaøo phaàn Phuï Luïc ñeå caùc ñoäc giaû tham khaûo. Soá kinh ñaày ñuû cuûa baûn naøy laø khoaûng 1300 tieåu kinh, töùc laø bao haøm caû caùc kinh trong hai quyeån 23 vaø 25 noùi treân. Phaät Quang Ñaïi Taïng Kinh ngoaïi tröø 3 kinh noùi treân, coøn 1359 kinh, ñoàng thôøi hieäu chænh laïi pho quyeån vaø ñaët laïi teân kinh môùi. Trong "Taïp A-haøm Kinh Luaän hoäi bieân" cuûa ngaøi AÁn Thuaän thì sau moãi kinh ñeàu coù lieät keâ nhöõng kinh coù lieân quan ñeán kinh aáy, töùc toång coäng toaøn boä goàm hôn moät vaïn kinh. Trong "Quoác Dòch Nhaát Thieát Kinh" cuûa Nhaät Baûn cuõng söû duïng phöông phaùp cuûa ngaøi AÁn Thuaän, nhöng toång soá kinh so vôùi baûn cuûa ngaøi AÁn Thuaän thì coù khaùc nhau.
Kinh Taïp A-haøm baûn Haùn dòch coù ñeán 3 loaïi, caùc kinh Bieät Sanh thì coù ñeán hôn 30 loaïi, toång coäng laø 33 loaïi. Ngoaøi ra, töø naêm 1884, nguyeân vaên cuûa Töông Öng Boä baûn Paøli lieân tuïc ñöôïc dòch ra tieáng Anh, tieáng Ñöùc, tieáng Nhaät Baûn, hieäu ñính vaø söûa chöõa raát nhieàu. Ñaëc bieät vaøo naêm 1924, oâng W. Piyattisa ñaõ xuaát baûn taùc phaåm chuù thích Töông Öng Boä (Paøli: Saøratthappakaøsini) cuûa Ñaïi Luaän sö Phaät giaùo Tích Lan theá kyû V laø ngaøi Phaät AÂm (Paøli: Buddhaghosa).
Trong nhöõng baûn Phaïn môùi phaùt hieän ñöôïc ôû tænh Taân Cöông, Trung Quoác caän ñaïi cuõng coù nhöõng ñoaïn töông ñöông vôùi Kinh Taïp A-haøm baûn Haùn dòch. Caùc hoïc giaû hieän ñaïi raát chuù troïng nghieân cöùu caùc baûn Phaïn naøy.
Veà söï truyeàn thöøa Kinh Taïp A-haøm, theo Phaùp Hoa Kinh Huyeàn Taùn 1, Ñaïi Thöøa Phaùp Uyeån Nghóa Laâm Chöông 4, Hoa Nghieâm Kinh Sôù Sao Huyeàn Ñaøm, Kinh Taïp A-haøm ñeàu do Ñaïi Chuùng Boä truyeàn, nhöng Caâu Xaù Luaän Keâ Coå quyeån thöôïng thì cho raèng Kinh Taïp A-haøm vaø Trung A-haøm laø do Thuyeát Nhaát Thieát Höõu Boä (töùc Taùt-baø-ña Boä) truyeàn. Coøn ngaøi AÁn Thuaän thì cho raèng Kinh Taïp A-haøm baûn Haùn dòch laø do Thuyeát Nhaát Thieát Höõu Boä truyeàn, Töông Öng Boä baûn Paøli laø do Xích Ñoàng Dieäp Boä truyeàn, Kinh Taïp A-haøm baûn bieät dòch laø do AÅm Quang Boä truyeàn.
V. Keát Luaän
Kinh ñieån A-haøm laø kinh ñieån coù hình thaùi nguyeân thuûy nhaát. Treân phöông dieän Vaên hoïc söû, ngöôøi ta tìm thaáy ôû ñaây hình aûnh soáng ñoäng nhaát vaø chaân thaät nhaát veà cuoäc ñôøi Ñöùc Phaät vaø giaùo ñoaøn Phaät giaùo ngaøy xöa. Do khoâng ñöôïc tieáp caän vôùi caùc vaên baûn coå cuõng nhö caùc baûn Paøli, moät soá heä tö töôûng Baéc truyeàn töø laâu ñaõ xem nheï Kinh A-haøm. Taát nhieân veà maët Tö töôûng söû, hoï khoâng tìm thaáy nhöõng quan nieäm nhö Phaät taùnh, Tam thaân v.v... trong kinh ñieån Nguyeân Thuûy, nhöng phöông phaùp maø Phaät chæ daïy ñeå lieãu sanh thoaùt töû, chöùng nhaäp Nieát-baøn thì khoâng theå khoâng nghieân cöùu trong Kinh A-haøm maø coù theå tìm hieåu chính xaùc ñöôïc. Do vaäy, söï tìm toøi, ñoái chieáu, phaân loaïi cuõng nhö hieäu ñính caùc baûn kinh cuûa moät soá hoïc giaû vaø danh taêng caän ñaïi laø vieäc laøm voâ cuøng yù nghóa.
Taïi Vieät Nam noùi rieâng, ñaõ ñeán luùc chaám döùt quan nieäm cho raèng Kinh A-haøm laø Tieåu thöøa. Ñaïi vaø Tieåu khoâng coù ranh giôùi trong kinh ñieån, chæ coù trong chính quan nieäm cuûa chuùng ta thoâi. Haõy laät laïi töøng trang kinh ñaõ töø laâu phuû buïi thôøi gian, ñeå cho Thaùnh phaùp döïng hình soáng ñoäng vaø mieân vieãn giöõa loøng ñôøi traùi ñaéng maät ñen naøy./.
-ooOoo-
Taøi Lieäu Tham Khaûo
- Ñaïi Chaùnh Taân Tu Ñaïi Taïng Kinh.Source: Ñaïo Phaät Ngaøy Nay, http://members.nbci.com/_XMCM/budtoday
- Phaät Quang Ñaïi Töø Ñieån.
- Nguyeân Thuûy Phaät Giaùo Tö Töôûng Luaän (Kimura Taiken - HT. Quaûng Ñoä dòch).
- Baøi töïa Kinh Tröôøng A-haøm (HT. Thieän Sieâu dòch).
- Phaät Giaùo Thaùnh Ñieån (HT. Thaùnh Nghieâm).
[ Trôû Veà ]