Ngöôøi Cö Só          [ Trôû Veà ]          [Trang chuû]
Trung Boä Kinh - Baøi Kinh soá 1

Kinh Caên baûn cuûa taát caû Phaùp
Muølapariyøaya sutta - Discourse On The Synopsis Of Fundamentals

Hoøa thöôïng Thích Chôn Thieän

I. GIAÛI THÍCH TÖ Ø NGÖÕ

 - Röøng Subhaga: Röøng haïnh phuùc. Ñaây laø moät vuøng röøng Tala thieân nhieân ôû xöù Ukkattha.

- Muøla (theo ngöõ caûnh trong kinh): Coù nghóa laø goác, caên baûn.

- Pariyaøya: Cöông yeáu, ñeà cöông .

- Sabbadhammaø. Taát caû phaùp. ÔÛ ñaây, phaùp coù nghóa laø hieän höõu (a thing ), söï vaät, caûnh giôùi cuûa Tam höõu (Tibhava). Töø ñaây coù theå hieåu phaùp laø phaùp moân maø Ñöùc Phaät daïy, bôûi caùc phaùp moân ñeàu höôùng veà söï thaät cuûa vaïn höõu .

- Baäc Thaùnh: Ariya: Saint: Chæ chö Phaät, caùc baäc A la haùn (ñeä töû Ñöùc Phaät) vaø caùc vò Bích chi Phaät.

- Baäc chaân nhaân: Sappurisa, Paccekabuddha: True man: Chæ caùc vò Bích chi Phaät.

- Khoâng tu taäp phaùp cuûa caùc baäc Thaùnh, khoâng thuaàn thuïc phaùp cuûa caùc baäc Thaùnh: Khoâng kheùo tu taäp Giôùi, Ñònh, Tueä.

- Töôûng tri. Sannaøjaønaøti: Recognizes: nhaän thöùc.

- Lieãu tri: Parijaønaøti: Thoroughly understands: Hieåu bieát hoaøn toaøn, troïn veïn veà moät söï vaät; hieåu bieát nhö thaät söï vaät. Chæ coù caùc baäc A la haùn, Bích chi vaø A la haùn Chaùnh ñaúng giaùc môùi lieãu tri söï vaät.

- Thaéng tri: Abhijaønaøti: Intuitively Knows: Tröïc giaùc hieåu bieát tröïc tieáp söï vaät; thaáy bieát trong ñaïi ñònh (töø ñeä Töù saéc ñònh ñeán Töù khoâng ñònh). Caùc baäc Thaùnh höõu hoïc vaø voâ hoïc luoân thaéng tri caùc söï vaät 

- Duïc hyû: Ham thích (rejoices).

- Phaïm thieân: Coõi Sô thieàn Saéc giôùi .

- Quang aâm thieân: Coõi Nhò thieàn Saéc giôùi.

- Bieán Tònh thieân: Coõi Tam thieàn Saéc giôùi.

- Quaûng Quaû thieân: Coõi Töù thieàn Saéc giôùi. 

- Khoâng voâ bieân xöù: Coõi Sô thieàn Voâ saéc giôùi .

- Thöùc voâ bieân xöù: Coõi Nhò thieàn Voâ saéc giôùi.

- Voâ sôû huõu xöù: Coõi Tam thieàn Voâ saéc giôùi.

- Phi töôûng phi phi töôûng xöù: Coõi Töù thieàn Voâ saéc giôùi

- Nieát baøn: Nibbaøna: AÙi dieät, Thuû dieät, Thöùc dieät, Voâ minh dieät, Khoå dieät...

- Sôû kieán: Nhöõng söï vaät ñöôïc thaáy, ñöôïc bieát ñeán. 

- Sôû tri: Nhöõng söï vaät ñöôïc nhaän thöùc, ñöôïc hieåu.

- Sôû vaên: Nhöõng söï vaät ñöôïc nghe.

- Sôû tö nieäm: Nhöõng söï vaät ñöôïc caûm thoï, caûm nhaän.

- Ñoàng nhaát (indentity): Tính baát bieán, khoâng bieán ñoåi.

- Dò bieät (difference): Tính ñoåi khaùc, bieán ñoåi cuûa söï vaät.

- Laäu hoaëc: Kilesa: aøsava: canker: difilement: Chæ tham, saân, si laø caùc laäu hoaëc caên baûn phaùt sinh ra caùc laäu hoaëc khaùc.

- Thaùnh höõu hoïc: Chæ caùc Thaùnh Tu ñaø hoaøn, Tö ñaø haøm vaø A na haøm.

- Thaùnh voâ hoïc: Chæ caùc A la haùn, ñeä töû Ñöùc phaät.

- Möôøi kieát söû: 5 haï phaàn vaø 5 thöôïng phaàn kieát söû.

a) 5 haï phaàn: Thaân kieán, nghi, giôùi caám thuû, duïc vaø saân.
b) 5 thöoïng phaàn: höõu aùi, voâ höõu aùi, maïn, traïo cöû vaø voâ minh. II. NOÄI DUNG BAÛN KINH SOÁ 1

Goàm caùc neùt giaùo lyù chính:

1. Caùc ñoái töôïng ñöôïc töôûng tri, thaéng tri vaø lieãu tri bao goàm:

- Ñòa, thuûy, hoûa, phong ñaïi: 4 yeáu toá vaät chaåt hình thaønh con ngöôøi vaät lyù vaø theá giôùi vaät lyù.

- Sôû kieán, sôû vaên, sôû tri, sôû tö nieäm: Theá giôùi vaät lyù vaø theá giôùi maø taâm lyù con ngöôøi ñoùn nhaän qua thaáy nghe, hieåu, tö nieäm, caûm thoï (haøm aån chuû theå cuûa thaáy nghe ..., laø con ngöôøi).

- Duïc giôùi, Saéc giôùi vaø Voâ saéc giôùi cuûa caùc Thaùi döông heä.

- Nieát baøn (voâ vi phaùp).

 2. Caùc caáp ñoä nhaän thöùc cuûa con ngöôøi a) Caáp ñoä töôûng tri: ñaây laø caåp ñoä nhaän thöùc höõu ngaõ, nhìn thaáy caùc hieän höõu ñeàu coù töï ngaõ (self). Caáp ñoä naøy laø saûn phaåm cuûa tö duy höõu ngaõ, vaø caùc caûm thoï ñöôïc ñoùn nhaän qua caùc giaùc quan haïn cheá.

b) Caáp ñoä thaéng tri: laø caáp ñoä thaáy bieát tröïc tieáp caùc söï vaät qua ñaïi ñònh (töø ñeä töù Saéc ñònh ñeán Töù Khoâng ñònh) vaø qua trí tueä, maø khoâng qua quaù trình ñoái ñaõi cuûa tö duy. Ñaây laø caáp ñoä nhaän thöùc hieän haønh ôû taâm cuûa caùc Thaùnh höõu hoïc vaø Thaùnh voâ hoïc, Bích chi Phaät vaø Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc.

Vôùi caùc Thaùnh höõu hoïc thì coù theå lieãu tri maø chöa thaät lieãu tri. Vôùi haøng Thaùnh voâ hoïc, Bích Chi vaø Toaøn Giaùc môùi thöïc lieãu tri.

Söï thaät nhö thaät cuûa caùc hieän höõu laø söï thaät cuûa Nieát baøn, laø Nieát baøn.

c) Caáp ñoä lieãu tri:

- ÔÛ ñaïi ñònh, caùc Thaùnh höõu hoïc haønh thieàn quaùn voâ ngaõ, voâ thöôøng thì coù theå caét ñöùt 10 kieát söû, ñoaïn taän caùc laäu hoaëc, thaáy roõ ñöôïc söï thaät nhö thaät cuûa caùc hieän höõu (höõu vi vaø voâ vi).

- Vôùi caùc Thaùnh voâ hoïc, do ñoaïn taän tham maø lieãu tri caùc phaùp; töông töï, do ñoaïn taän saân, ñoaïn taän si maø lieãu tri caùc phaùp.

- Chö Phaät thì ñaõ lieãu tri vaïn phaùp do vì thaáy roõ "duïc hyû laø caên baûn cuûa ñau khoå, töø höõu maø sinh khôûi leân, vaø giaø cheát ñeán vôùi höõu tình", ñaõ "dieät tröø hoaøn toaøn caùc aùi, hoaøn toaøn ly tham, hoaøn toaøn xaû ly" neân ñaõ "chaân chaùnh giaùc ngoä Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc".

 3. Coù hai ñieåm giaùo lyù cô baûn ñöôïc ñeà caäp a) Neáu con ngöôøi nhaän thöùc caùc hieän höõu ñeàu coù töï ngaõ thöôøng haèng (self), thì seõ khoâng bao giôø coù theå thaáy söï vaät nhö thaät qua thaéng tri vaø lieãu tri. Vôùi ngöôøi naøy töôûng tri, thöùc tri vaø tö duy seõ laøm daáy leân söï phaân bieät ñoái ñaõi phaùt khôûi tham taâm, saân taâm vaø si taâm voán laø caên goác cuûa phieàn naõo, sinh töû, khoå ñau.

b) Neáu con ngöôøi thaáy roõ söï vaät nhö thaät, ñoù laø söï thaät Duyeân khôûi Voâ ngaõ qua thaéng tri vaø lieãu tri hoaëc thaáy roõ "duïc hyû laø caên baûn cuûa khoà ñau..." thì seõ xaû ly, ñoaïn tröø hoaøn toaøn tham aùi, seõ chaân chaùnh giaùc ngoä Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc.
* * *

Taïi ñaây baûn kinh soá 1 môû ra hai doøng vaän haønh cuûa taâm lyù:

- Doøng taâm lyù cuûa tham, saân, si, aùc taâm, baát thieän taâm daãn ñeán saàu, bi, khoå, öu, naõo, daãn ñeán taøn haïi caù nhaân vaø taäp theå .

- Doøng taâm lyù cuûa voâ tham, voâ saân, voâ si, baát haïi daãn ñeán thaáy roõ nhö thaät caùc phaùp, hoaøn toaøn ly duïc, giaûi thoaùt, giaùc ngoä, Nieát baøn.

 Hai doøng taâm lyù ñoù laø noäi dung maø caùc baûn kinh keá tieáp seõ nhieàu laàn ñeà caäp./.
(trích Nguyeät san Giaùc Ngoä, soá 68, 11-2001)
Source = BuddhaSasana
[Trích giaûng Trung Boä]

last updated: 17-02-2003