- Tuøy phaùp (cuûa baûn kinh naøy): Dhammanvayo (inference from dhamma): söï suy dieãn töø phaùp, theo phaùp (giaùo phaùp). 

- Nhö Lai: Tathaøgata (The Lord): Ñaáng ñeán nhö theá.

- A la haùn Chaùnh ñaúng giaùc: Arahant sammasambuddha: Ñaáng Toaøn Giaùc.

- Minh haïnh tuùc: Vijjaøcaranasampanno (Endowed with knowledge and right conduct): Ñaáng ñaày ñuû ñöùc vaø tueä. 

- Thieän theä: Sugato (Well-farer): Ñaáng kheùo vöôït qua sinh töû.

- Theá gian giaûi: Lokaviduø (Knower of the words): Ñaáng hieåu roõ theá giôùi vuõ truï.

- Voâ thöôïng só: Anuttaro (Incomparable one): Ñaáng khoâng theå so saùnh, voâ tyû.

- Ñieàu ngöï tröôïng phu: Purisadammasaraøthi (Trainer of Men to be tamed): Ñaáng giaùo hoùa thuaàn thuïc con ngöôøi.

- Thieân Nhaân Sö: Satthaø devamanussaønam (Teacher oí devas and men): Ñaáng Thaày cuûa Trôøi vaø Ngöôøi. 

- Phaät: Buddha (The Awakened One): Ñaáng giaùc ngoä.

- Theá Toân: Bhagavaø (The Lord): Ñaáng theá giôùi toân kính.

- Thaäp Nhö Lai Löïc: Dasa Tathaøgatabalaøni (Ten powers of a Tathaøgata): Möôøi naêng löïc cuûa Nhö Lai .

- Tri thò xöù phi xöù löïc: Thaønam ca thaønato atthanaøni ca atthaønato (Comprehends as it really is causal occasion as such): Bieát nhö thaät caùi gì laø ñuùng thaät, caùi gì laø khoâng ñuùng thaät.

- Tri tam theá nghieäp baùo löïc: Atìtaønaøgatapaccuppannaønam Kammasamaødaønaønam thaønaso hetuso vipaøkam yathaøbhuøtam pajaønaøti (Comprehends, as it really is the acquiring of deeds for oneself, past, future and present, both in their causal occasion and their result): Nhö thaät tueä tri quaû baùo tuøy thuoäc sôû do, tuøy thuoäc sôû nhaân cuûa caùc haønh nghieäp quaù khöù, vò lai, hieän taïi.

- Tri nhaát theá ñaïo trí löïc: Sabbatthagaøminim patipadam yathaøbhuøtam pajaønaøti (Comprehends as it really is the course leading to all bourns): Nhö thaät tueä tri con ñöôøng ñöa ñeán taát caû caûnh giôùi.

- Tri theá gian chuûng chuûng taùnh löïc: Anekadhaøtunaønaødhaøtu lokam yathaøbhuøtam pajaønaøti (Comprehends as it really is the word with its various and diverse features): Nhö thaät tueä tri theá giôùi vôùi moïi caûnh giôùi, nhieàu chuûng loaïi, nhieàu sai bieät. 

- Tri tha chuùng sanh chuûng chuûng duïc löïc: Param sattaønam naønaødhimutikatam yathaøbhuøtam pajaønaøti (Comprehends as they really are the divers characters of beings): Nhö thaät tueä tri chí höôùng sai bieät cuûa caùc loaïi höõu tình.

- Tri tha chuùng sanh chö caên thöôïng haï: Parasattaønam parapugglaønam indriya paropariyattam yathaøbhutam pajaønaøti (Comprehends as it really is the higher or lower state of the faculties of other beings, of other persons): Nhö thaät tueä tri caùc caên cao, thaáp cuûa caùc loaøi höõu tình (bao goàm loaøi Ngöôøi)

- Tri chö thieàn tam muoäi löïc: Thaøna vimokha samaødhi samaøpattìnam saíkilesam vodaønam vutthaønam yathaøbhuøta pajaønaøti (Comprehends as they really are the defilement of the purification of the purification of the emergence from attainments in meditation, the deliverances and concentration): Nhö thaät tueä tri söï taïp nhieãm, söï thanh tònh, söï xuaát khôûi cuûa caùc thieàn, chöùng veà thieàn veà giaûi thoaùt, veà ñònh. 

- Tuùc meänh minh: Tuùc meänl thoâng: Anekavihitan pubbenivaøsam anussarati (Remembers his manifold former habitations...). Thaáy voâ löôïng kieáp quùa khöù cuûa töï thaân ...

- Thieân nhaõn minh: Thieân nhaõn thoâng: Dibbena cakkhunaø visudhena atikkantamanussakenasatte passati (With his purified deva vision, surpassing that of men, sees beings as they are deccasing and uprising...): Thaáy voâ löôïng kieáp quaù khöù cuûa chuùng sanh vôùi caùc nghieäp nhaân vaø nghieäp quaû, thaáy con ñöôøng thoï sanh cuûa chuùng sanh ...

- Laäu taän minh: Laäu taän thoâng: AØsavaønam khayaø anaøsavam cetovimuttim pannaøvimuttim ditthe va dhamme sayam abinnaø sacchikatvaø upasampajja viharati: [a Tathaøgata]), by the destruction of the cancers, enters on and abides in freedom of mind, freedom through wisdom that are cankerless, having realized them here and now through his own super knowledge...): Trí tueä giaûi thoaùt, taâm giaûi thoaùt ñoaïn tröø heát thaûy laäu hoaëc...

- Töù voâ sôû uùy: Cattaøro vesaørajjaøni (Four convictions # self confidences): Boán töï tin, khoâng sôï haõi tröôùc taát caû Hoäi chuùng Trôøi, Ngöôøi. Ñoù laø:

1. Giaùo hoùa chuùng ñeä töû, Ñöùc Theá Toân vaän duïng thaân giaùo vaø khaåu giaùo, maø khoâng hay raát hieám söû duïng caùc thaàn tuùc thoâng, vì theá tu só Sunakkhatta chæ trích Ñöùc Theá Toân boån ñieåm nhö laø lyù do khieán oâng ta töø boû neáp soáng phaïm haïnh. Boán ñieåm aáy laø:

- Veà ñieåm (b), Ñöùc Theá Toân thöïc söï coù ñuû tam minh: Tuùc meänh minh, Thieân nhaõn minh vaø Laäu taän minh (tueä giaûi thoaùt).

- Veà ñieåm (c) vaø (d), ñoù laø söï thaät cuûa Theá Toân. Nhöng, nhìn kyõ hai lôøi chæ trích naày laø nhöõng lôøi taùn thaùn chaân chính veà Theá Toân.

2. Söï thaät, Ñöùc Theá Toân coøn chöùng quaû cao hôn nhieàu so vôùi töôûng töôïng cuûa Sunakkhatta, ñaïi ñeå nhö:

3. Ñöùc Theá Toân, qua caùc pheâ phaùn nhaän ñònh khoâng ñuùng veà Ngaøi, xaùc ñònh moät nhaän ñònh chuaån xaùc veà Theá Toân nhö sau: 

III. BAØN THEÂM

1. Ñaïi ñònh, hay taâm giaûi thoaùt cuûa Theá Toân bao haøm caùc thaønh töïu nhö: Thieân nhó thoâng, tha taâm thoâng vaø thaàn tuùc thoâng. Thöïc söï laø caùc thaønh töïu cuûa moät taâm thöùc töï do, töï taïi, an laïc, haïnh phuùc voâ cuøng laø öôùc mô muoân thuôû cuûa con Ngöôøi.

Trí tueä hay ñaïi hueä giaûi thoaùt cuûa Theá Toân laø trí tueä voâ thöôïng thaáy taän töôøng söï thaät nhö thaät cuûa vaïn höõu phaùp giôùi. Ñaây laø cao ñænh cuûa khaùt voïng cuûa traàn gian, cuûa Nhaân, Thieân. 

Giaùo lyù Phaät giaùo toaøn boä ñeàu daãn ñeán Ñònh vaø Tueä aáy maø baûn kinh soá 12 ñaõ ñaïi dieän noùi leân. Ñoù cuõng laø ñænh ñieåm cuûa moät neàn vaên hoùa lyù töôûng höôùng veà chaân, thieän, myõ.

2. Neáu baûn kinh daøi "Sö Töû Hoáng" ñaõ khieán ngöôøi nghe loâng toùc döïng ngöôïc, thì caùc giaùo lyù chæ ñöôøng taåy saïch caùc caáu ueá cuûa taâm, Töù nieäm xöù, Töù chaùnh caàn, Nguõ caên, Nguõ löïc, Thaát giaùc chi vaø Baùt Thaùnh ñaïo ñeàu coù taùc duïng "loâng toùc döïng ngöôïc" aáy. Ñieàu naày nhaéc nhôû haønh giaû raèng: neáu ñoïc kinh Phaät, nghe caùc phaùp moân giaûi thoaùt cuûa Phaät giaùo maø khoâng coù caûm xuùc "loâng toùc döïng ngöôïc" thì quaû laø ñaùng tieác: taâm thöùc ñang thieáu vaéng moät caùi gì aáythaät ñaùng tieác!

Vôùi phaùt bieåu ñuùng veà Ñöùc Theá Toân raèng: "Moät vò höõu tình khoâng bò si chi phoái, ñaõ sinh ra ôû ñôøi vì lôïi ích, vì haïnh phuùc, an laïc, vì thöông töôûng cho chö Thieân vaø loaøi Ngöôøi", thì toaøn boä heä thoáng giaùo lyù Phaät giaùo cuõng chuyeân chôû noäi dung aáy cho ñôøi, ñoù laø trí tueä voâ ngaõ, loøng nhaân aùi cao caû vì hoøa bình, an laïc vaø haïnh phuùc cuûa soá ñoâng. 

Nhaân loaïi coù theå chôø ñôïi moät neàn vaên hoùa naøo hôn theá./.