- Y taùnh Duyeân khôûi : Idappaccayataø paticcasamuppaødo : Causaluprising by way of condition : söï sinh khôûi do caùc duyeân, do nhaân duyeân. (xem giaùo lyù Duyeân khôûi).

II. NOÄI DUNG KINH THAÙNH CAÀU

Coù moät soá ñieåm chính lieân heä ñeán phöông chaâm cuûa ñôøi soáng phaïm haïnh, lieân heä ñeán ñoaïn ñöôøng taàm ñaïo cuûa Theá Toân vaø lieân heä ñeán troïn ñöôøng thieàn ñònh Phaät giaùo maø caùc haønh giaû caàn ghi nhôù, hoïc taäp qua kinh Thaùnh caàu. Ñoù laø:

1. Ngöôøi xuaát gia nghieâm tuùc haønh giaûi thoaùt chæ coù hai vieäc caàn laøm :

1.1. Hoaëc im laëng nhö Chaùnh Phaùp, nghóa laø thöïc haønh thieàn ñònh.

1.2. Hoaëc noùi naêng nhö Chaùnh Phaùp, nghóa laø trao ñoåi, thaûo luaän veà "con ñöôøng", Chaùnh Phaùp.

2. Ngöôøi xuaát gia chæ coù con ñöôøng giaûi thoaùt caàn choïn vaø thöïc hieän :

- Neáu ngöôøi ñôøi choïn caùi bò sanh, bò giaø, bò cheát, bò saàu öu, nghóa laø choïn ñôøi soáng höôûng thuï vôùi gia ñình vôï con, vôùi caùc sôû höõu, tö höõu nhö suùc vaät, cuûa caûi, caùc ngöôøi haàu haï, phuïc vuï..., thì seõ troâi laên vaøo sinh töû khoå ñau.

- Neáu ngöôøi xuaát gia, muoán thoaùt ly sinh töû, khoå ñau thì daán thaân vaøo neáp soáng thoaùt ly caùi sanh, caùi giaø, caùi beänh, caùi saàu öu. Ñoù laø neáp soáng thöïc hieän ñoaïn tröø nguõ duïc laïc ñi vaøo Töù Saéc ñònh, Töù Khoâng ñònh vaø Dieät thoï töôûng ñònh ñeå chöùng ñaéc Nieát baøn.

3. Chaëng ñöôøng ñöùc Theá Toân hoïc ñaïo vôùi AØlaøra Kalaøma vaø Uddaka Raømaputta; roài töï mình haønh thieàn quaùn döôùi coäi boà-ñeà ôû Uruvela ñaéc quaû Phaät; roài ngoaïi ñaïo Upaka khoâng tin vaøo söï giaùc ngoä Voâ Thöôïng Chaùnh Ñaúng Chaùnh Giaùc cuûa Ngaøi; roài chuyeån xe phaùp taïi vöôøn Nai, ôû Baøraønasì, choã chö Thieân ñoïa - Isipatana, cho naêm phaùp höõu Kieàu Traàn Nhö (Kodanna). Ngoâi Tam baûo ñöôïc hieän thaønh töø ñaây: Theá Toân laø Phaät baûo; Töù Thaùnh ñeá laø Phaùp baûo; naêm Toân giaû huynh ñeä Kieàu Traàn Nhö laø Taêng baûo. Giaùo hoäi Taêng giaø ñaàu tieân ñöôïc hình thaønh goàm coù naêm Toân giaû huynh ñeä Kieàu Traàn Nhö vaø Theá Toân laø baäc Ñaïo sö, Thöôïng thuû.

4. Ñöùc Theá Toân ñaõ ngaàn ngaïi chuyeån vaän baùnh xe Phaùp bôûi Phaùp do Theá Toân thöïc chöùng thì thaäm thaâm vi dieäu, khoù hieåu, khoù chöùng, sieâu lyù luaän, ly thuû, ly aùi, giöõa khi ngöôøi ñôøi thì khaùt aùi, ham thích höôûng thuï duïc laïc.

Thaùi ñoä ngaàn ngaïi aáy ñaõ baùo hieäu söï khoù khaên trong söï nghieäp hoaèng Phaùp veà sau.

III. BAØN THEÂM

1. Baûn kinh Thaùnh Caàu xaùc minh roõ söï thaät cao caû nhaát maø ñöùc Theá Toân ñaõ chöùng ngoä ñöa ñeán Nieát baøn laø söï thaät Duyeân khôûi. Töø söï thaät naày maø khai nguoàn ra Phaät giaùo, ra ba taïng Thaùnh ñieån veà sau. Söï thaät Duyeân khôûi laø ñieåm giaùo lyù ñaëc thuø noùi leân ñieåm khaùc bieät cô baûn giöõa Phaät giaùo vaø caùc Toân giaùo, trieát thuyeát khaùc ôû ñôøi.

2. Phaùp ñöôïc chuyeån vaän noùi leân hai ñaëc tính cuûa giaùo lyù Phaät giaùo :

2.1. Tính chaát kheá lyù : laø tính chaát trí tueä voâ ngaõ ( Duyeân khôûi ) noùi leân söï thaät cuûa khoå ñau vaø con ñöôøng daäp taét khoå ñau, chöùng nhaäp Nieát baøn.

2.2. Kheá cô : laø tính chaát döïa vaøo caên cô, trình ñoä nhaän thöùc vaø yù chí giaûi thoaùt cuûa ngöôøi nghe maø vaän duïng noùi Phaùp daãn daét ngöôøi nghe ñeán choã hieåu Phaùp, haønh Phaùp vaø chöùng ngoä Phaùp.

3. Giaùc ngoä cuûa ñöùc Theá Toân, ñöôïc thuaät laïi qua kinh Thaùnh Caàu, laø söï chöùng ñaéc trí tueä Voâ thuû tröôùc, ñoaïn dieät chaáp thuû Naêm uaån, hay ñoaïn dieät Naêm uaån. Naêm uaån laø khoå ñau; ñoaïn dieät chaáp thuû Naêm uaån laø Khoå dieät, Nieát baøn .