(Caùc töø ngöõ ñaõ trôû neân quen thuoäc ñoái vôùi ngöôøi ñoïc). 

II. NOÄI DUNG KINH DAÁU CHAÂN VOI

Moät soá quan ñieåm taùn thaùn Nhö Lai vaø trí tueä giaûi thoaùt cuûa Nhö Lai maø kinh ngaén Daáu Chaân Voi ghi laïi, tieâu bieåu laø:

1. Du só Vacchaøyana taùn thaùn : "Naày Toân giaû (Jaønussoni) toâi laø ai maø coù theå taùn thaùn Sa moân Gotama, baäc Toái thöôïng ñöôïc taùn thaùn trong caùc baäc ñöôïc taùn thaùn, baäc toái thöôïng giöõa chö Thieân vaø loaøi Ngöôøi".

Du só Vacchaøyana chæ coù theå taùn thaùn Theá Toân giaùn tieáp qua söï chöùng kieán caùc nhaø baùc hoïc loãi laïc thuoäc haøng quyù toäc, laõnh ñaïo vaø daân ñaõ quy ngöôõng Theá Toân, nhö chæ phoûng ñoaùn coù moät con voi lôùn ñi qua khi thaáy caùc daáu chaân voi ñeå laïi.

2. Moät soá nhaø baùc hoïc gia chuû sau khi nghe ñöùc Theá Toân giaûng Phaùp, ñaõ chaân chaùnh xuaát gia, tinh caàn tu taäp vaø thaønh töïu phaïm haïnh. Caùc vò naày khi chöùng ngoä giaûi thoaùt ñaõ thoát leân: "Thaät söï chuùng ta gaàn baïi vong, ... hoaïi dieät. Xöa kia chuùng ta khoâng phaûi laø Sa moân laïi töï xem laø Sa moân, khoâng phaûi laø haøng Baø-la-moân laïi töï xem laø Baø-la-moân, khoâng phaûi laø A-la-haùn laïi töï xem laø A-la-haùn. Nay chuùng ta môùi thaät söï laø Sa moân. Nay ...laø Baø-la-moân. Nay ... laø A-la-haùn. 
Vaø Theá Toân laø baäc Chaùnh Ñaúng Giaùc".

3. Ñöùc Theá Toân daïy Baø-la-moân Jaønussoni veà söï vieäc nhö theá naøo laø phaùn ñoaùn chính xaùc veà söï coù maët cuûa moät con voi ñöïc lôùn, qua daáu chaân voi ñöôïc muïc kích : qua daáu chaân ñeå laïi treân maët ñaát, coäng vôùi söï keát hôïp cuûa ngaø voi lôùn ñeå laïi treân caùc thaân caây, caønh, laù, men theo caùc daáu veát aáy cho ñeán khi thaät söï troâng thaáy con voi ñöïc lôùn xuaát hieän tröôùc maét. Cuõng theá, qua keát quaû thaønh töïu Giôùi hoïc, Ñònh hoïc, Tueä hoïc cuûa haøng Tyû kheo, vaãn chöa nhaän ra söï xuaát hieän cuûa Nhö Lai, cho ñeán khi töï mình ñoaïn taän laäu hoaëc, thaáy roõ con ñöôøng ñöa ñeán söï ñoaïn taän laäu hoaëc, luùc ñoù môùi coù theå nhaän ra caùc daáu veát ñeå laïi cuûa Nhö Lai. Nhö Lai laø baäc Chaùnh Ñaúng Giaùc ...

III. BAØN THEÂM

1. Veà giaù trò thieát thöïc, trí tueä vaø giaûi thoaùt cuûa giaùo lyù Phaät giaùo, ngöôøi ñôøi, caùc nhaø nghieân cöùu, ... chæ coù theå theå nhaän ñöôïc moät phaàn nhoû qua söï nghe moät baäc ñeä töû Phaät coù trí tueä thuyeát giaûng, qua söï ñoïc moät soá coâng trình Phaät hoïc ñöôïc bieân khaûo coù giaù trò, qua caùc buoåi thaûo luaän cuûa caùc nhaø Phaät hoïc vaø qua söï traàm tö cuûa caù nhaân, hoaëc qua söï chöùng kieán coù nhieàu nhaø khoa hoïc, baùc hoïc thôøi danh taùn thaùn Phaät giaùo.

Söï theå nhaän, ñaùnh giaù naøy töông töï nhaän xeùt, ñaùnh giaù cuûa du só Vacchaøyana trong kinh ngaén Daáu Chaân Voi .

2. Söï nhaän ñònh, ñaùnh giaù giaù trò cuûa giaùo lyù Phaät giaùo trôû neân saâu saéc hôn, thieát thöïc hôn vaø chính xaùc hôn qua söï theå nghieäm cuûa chính töï thaân cuûa ngöôøi tu taäp thaønh töïu Giôùi hoïc, Ñònh hoïc, Hieän taïi laïc truù vaø Tòch tònh truù. Caøng saâu saéc vaø chính xaùc hôn qua söï tu taäp thaønh töïu Tueä hoïc. Söï ñaùnh giaù ñuùng hôn nöõa laø sau khi töï mình ñoaïn tröø xong heát thaûy duïc laäu, höõu laäu vaø voâ minh laäu, ñaéc quaû A-la-haùn.

3. Söï ñaùnh giaù chaân thaät vaø chính xaùc, nhö thaät chæ xaûy ra vôùi vò chöùng ñaéc Voâ thuû tröôùc Nieát baøn, chöùng ñaéc quaû vò giaùc ngoä toái thöôïng : Chaùnh Ñaúng Chaùnh Giaùc.

4. Ñoái vôùi trí tueä toaøn giaùc cuûa ñöùc Theá Toân cuõng theá, chæ coù Phaät môùi hieåu ñöôïc Phaät, hieåu ñöôïc thöïc chaát cuûa trí tueä toaøn giaùc. Do vaäy, caùc nhaø nghieân cöùu Phaät hoïc neân bieát töï giôùi haïn coâng taùc khaûo cöùu cuûa mình trong laõnh vöïc kinh nghieäm giôùi haïn cuûa töï thaân, khoâng neân ñi xa vaøo vieäc khaûo cöùu, baøn luaän veà Nieát baøn, chaân nhö, Phaät trí khi maø taâm mình coøn ñaày laäu hoaëc vaø khi maø ngoân ngöõ khaùi nieäm khoâng theå chuyeân chôû ñöôïc thöïc taïi nhö thaät voán sieâu lyù luaän, sieâu ngoân ngöõ.

Ñaây laø moät soá caûm nhaän khi ñoïc kinh ngaén Daáu Chaân Voi. 

Phaät giaùo laø moät neáp soáng, con ñöôøng soáng ñeán ñeå theå nghieäm, maø khoâng phaûi ñeán ñeå baøn luaän.