Giôùi thieäu vaøi neùt veà Luïc sö ngoaïi ñaïo Purana Kassapa, Makkhali-Gosalaø, Ajita Kesa-Kumbala, Pakudha Kaøtyayana, Saójaya Belatthaputta, vaø Nigantha Naøtaputta, vaø caùc chuû tröông cuûa luïc sö ngoaïi ñaïo:

1. Purana Kassapa: OÂng laø nhaø khoå haïnh loõa theå, cheát naêm 572 tröôùc Taây lòch.

Theo kinh Phaïm Voõng, Tröôøng Boä kinh I, chuû thuyeát cuûa oâng goïi Phi nghieäp hay Voâ nhaân - Akiriyavaøda hay Ahetuvaøda. Theo oâng, khi moät ngöôøi haønh ñoäng hay khieán ngöôøi khaùc haønh ñoäng, thì khoâng phaûi linh hoàn haønh ñoäng hay khieán ngöôøi khaùc haønh ñoäng. Linh hoàn thöïc söï voâ haønh, ôû ngoaøi keát quaû cuûa nghieäp thieän, aùc. Thöïc taïi cuõng ôû ngoaøi thieän, aùc.

2. Makkhali-Gosaøla: Theo kinh Sa Moân quaû, lyù thuyeát cuûa oâng laø "Luaân hoài tònh hoùa" (Samsaøra-suddhi). Theo lyù thuyeát naøy, taát caû caùc ngöôøi phaøm, trí theo thôøi gian luaân hoài, seõ chuyeån hoùa ñi ñeán choã toaøn thieän.

3. Ajita Kesa-Kambala: Chuû tröông duy vaät. Coù theå noùi laø chuû tröông ñoaïn dieät luaän: Caù nhaân cheát laø heát. Khi cheát caùc noäi ñaïi trôû veà vôùi caùc ngoaïi ñaïi - ñaát, nöôùc, gioù, löûa; caùc caên trôû veà hö khoâng.

4. Pakudha Kaøtyayana: Chuû tröông lyù thuyeát baûy phaïm truø. Theo oâng, khoâng coù haønh ñoäng gieát, nghe, bieát, giaûng daïy trong thöïc teá. Chæ coù haønh ñoäng taùch rôøi caùc ñaïi. Khi moät ngöôøi chaët ñoâi moät caùi ñaàu vôùi thanh göôm, thöïc söï khoâng coù gieát cheát moät ngöôøi, maø chæ coù söï vieäc thanh göôm ñi vaøo giöõa baûy yeáu toá.

5. Saijaya Belatthaputta: OÂng ñöôïc xem laø vò noåi tieáng nhaát chuû tröông Hoaøi nghi thuyeát. Hoïc thuyeát cuûa oâng ñöôïc hieåu laø "Baát khaû tri luaän" (Agnostics), hay Hoaøi nghi luaän (Sceptics), hoïc thuyeát "Tröôøn uoán con löôn" (Eel Wrigglers). Toân giaû Saøriputta laø moân ñeä cuûa oâng tröôùc khi quy höôùng ñöùc Phaät vaø trôû thaønh vò Töôùng quaân Chaùnh Phaùp.

6. Nigantha Naøtaputta: Hoïc thuyeát cuûa phaùi Ni-kieàn-töû naày, theo kinh Sa Moân quaû, Tröôøng Boä kinh I, laø chuû tröông "boán töï cheá", nhôø boán töï cheá (xem Sa Moân quaû) naøy maø Ni-kieàn-töû töï chuû vaø toaøn thieän.

II. NOÄI DUNG TIEÅU KINH VÍ DUÏ LOÕI CAÂY

1. Nhö phaàn giôùi thieäu ñieåm xuyeát treân veà saùu hoïc thuyeát cuûa luïc sö ngoaïi ñaïo, ñoù laø caùc taø thuyeát, taø kieán. Do ñoù maø caùc giaùo chuû ngoaïi ñaïo khoâng bao giôø coù theå laø caùc baäc Chaùnh Ñaúng Giaùc, hay Nhaát Thieát Trí ñöôïc. Theá neân, Baø-la-moân Pingalakoccha sau khi nghe caùc vò giaùo chuû aáy töï xöng chöùng Nhaát Thieát Trí ñaâm ra ngôø vöïc, ñeán baïch hoûi Theá Toân söï thaät.

Ñöùc Theá Toân teá nhò khoâng traû lôøi thaúng caâu hoûi cuûa Pingalakoccha, maø chæ noùi leân kinh ngaén Ví Duï Loõi Caây giôùi thieäu toaøn boä loä trình giaûi thoaùt nhö Phaùp cho ñeán quaû vò giaûi thoaùt sau cuøng: "Baát ñoäng giaûi thoaùt taâm", giaùn tieáp xaùc ñònh raèng: Ai ñaõ ñi suoát loä trình giaûi thoaùt, Ai ñaõ vaïch ra troïn loä trình giaûi thoaùt aáy môùi laø Baäc Nhaát Thieát Trí - chæ coù Baäc Nhaát Thieát Trí môùi coù theå chuyeån vaän baùnh xe Phaùp.

2. Caùc böôùc ñi giaûi thoaùt, cô baûn laø töông töï phaàn giôùi thieäu ôû kinh daøi Ví Duï Loõi Caây. Tuy nhieân, kinh soá 30 naøy coù söï trình baøy loä trình giaûi thoaùt raát ñaëc bieät nhö ñöôïc trình baøy döôùi ñaây;

1) Thaønh töïu Giôùi.
2) Thaønh töïu Ñònh.
3) Thaønh töïu Tri kieán.
4) Thaønh töïu Sô thieàn Saéc giôùi (Phaät giaùo).
5) Thaønh töïu Nhò thieàn Saéc giôùi (Phaät giaùo).
6) Thaønh töïu Tam thieàn Saéc giôùi (Phaät giaùo).
7) Thaønh töïu Töù thieàn Saéc giôùi (Phaät giaùo).
8) Thaønh töïu Khoâng voâ bieân xöù (Phaät giaùo).
9) Thaønh töïu Thöùc voâ bieân xöù (Phaät giaùo).
10) Thaønh töïu Voâ sôû höõu xöù (Phaät giaùo).
11) Thaønh töïu Phi töôûng phi phi töôûng xöù (Phaät giaùo).
12) Thaønh töïu Dieät thoï töôûng ñònh (Phaät giaùo).

Caàn phaân bieät yù nghóa thaønh töïu Ñònh (ñieåm 2) ôû treân chæ laø söï thaønh töïu söùc maïnh taäp trung (samatha) cuûa ngoaïi ñaïo, hay ngoaïi ñaïo thöôøng thöïc hieän; rieâng töø Sô thieàn Saéc ñònh ñeán Phi töôûng phi phi töôûng xöù ñònh cuõng laø yù nghóa thaønh töïu ñònh, nhöng ñaây laø Ñònh uaån cuûa Phaät giaùo voán coù maët trí tueä taåy tröø caáu ueá taâm, taåy tröø tham aùi vaø xaû caùc noäi thoï (khoâng tröôùc dính noäi thoï). Phaàn Thieàn ñònh Phaät giaùo coù neùt ñaëc thuø, khoâng tìm thaáy ôû ngoaïi ñaïo, laø Thieàn quaùn, tueä quaùn (Vipassana). Nhôø söï phaùt trieån trí tueä môùi coù theå chöùng ñaéc Dieät thoï töôûng ñònh laø ñònh ôû ngoaøi kinh nghieäm cuûa ngoaïi ñaïo.

Khoâng coù trí tueä veà söï thaät nhö thaät, vaø khoâng chöùng ñaéc Dieät thoï töôûng ñònh thì khoâng bao giôø coù theå töï xöng laø Nhaát Thieát Trí. Ñaây laø caâu traû lôøi cho caâu hoûi cuûa Baø-la-moân Pingalakoccha.

III. BAØN THEÂM

1. Baø-la-moân Pingalakoccha laø moät trí thöùc thôøi ñöùc Phaät, sau khi nghe kinh ngaén Ví Duï Loõi Caây ñaõ thaáy ñöôïc "daáu chaân voi", daáu chaân cuûa baäc "Nhaát Thieát Trí", ñaõ nhaän ra Theá Toân laø baäc Chaùnh Ñaúng Giaùc duy nhaát ôû ñôøi vaø ñaõ quy y baäc Ñaïo Sö, troïn ñôøi quy ngöôõng.

Saéc thaùi ñaëc thuø cuûa nhöõng ai thöïc hieän ñuùng con ñöôøng giaûi thoaùt cuûa Phaät giaùo laø trung thaønh vôùi trí tueä Voâ ngaõ, khoâng chaáp thuû caùc sôû ñaéc, caùc tri kieán, hoaøn toaøn thöïc hieän ly tham aùi ñoái vôùi baát cöù hieän höõu naøo ôû ñôøi, giöõa khi ngoaïi ñaïo thì ñaém tröôùc caùc thaønh quaû cuûa Giôùi, Ñònh vaø caùc tri kieán, ñaém tröôùc töï ngaõ. Do khoâng ñaém tröôùc moïi hieän höõu, moïi thaønh quaû tu taäp, ñöùc Theá Toân, vaø caùc ñeä töû cuûa Ngaøi, ñoaïn tröø heát caùc sanh y, laäu hoaëc, chöùng ñaéc "Baát ñoäng taâm giaûi thoaùt", giaùc ngoä, Nieát baøn.

2. Dieät thoï töôûng ñònh laø ñònh khi an truù thì thoï, töôûng uaån bò dieät, hay nguõ uaån dieät-khoâng hoaït ñoäng; nguõ uaån dieät töùc khoå dieät: ñaây laø thaønh töïu cuûa phaïm haïnh.

3. Ñoïc xong baûn kinh 30, teân goïi "Loõi Caây" coøn ñeå laïi aâm höôûng beân tai; hình aûnh Loõi Caây hieän roõ trong taâm nhö ñang thaàm noùi vôùi haønh giaû raèng: thaät laø voâ lyù neáu ngöôøi tu döøng laïi ôû baát cöù thaønh töïu naøo cuûa coâng phu treân ñöôøng veà! Thaät laø ngôù ngaån neáu ngöôøi ñi tìm loõi caây laïi ñem veà caùc caønh laù, voû caây vaø giaùc caây! Thaät laø voâ minh, neáu ngöôøi khaùt voïng chaân lyù vaø haïnh phuùc laïi tham tröôùc tham aùi, vaø caùc ñoái töôïng tham aùi, tham tröôùc tieáng taêm vaø lôïi döôõng!

Söù meänh cuûa ñeä töû Theá Toân laø tìm veà "Baát ñoäng taâm giaûi thoaùt", vaø giuùp nhöõng ngöôøi khaùc tìm veà.