Nhö vaày toâi nghe.

Moät thôøi Theá Toân ñang du haønh trong nöôùc Kosala (Kieàu taát la) cuøng vôùi Ñaïi chuùng Tyû-kheo ñi ñeán moät laøng Baø-la-moân cuûa daân chuùng Kosala teân laø Sala. 

Caùc gia chuû Baø-la-moân ôû Sala nghe raèng: "Ngöôøi ta noùi Sa-moân Gotama, laø Thích Töû, xuaát gia töø gia toäc Sakya, ñang du haønh trong nöôùc Kosala vôùi Ñaïi chuùng Tyû-kheo, vaø ñaõ ñeán Sa-la. Tieáng ñoàn toát ñeïp sau ñaây ñöôïc truyeàn ñi veà Toân giaû Gotama: "Ñaây laø Theá Toân, baäc A-la-haùn, Chaùnh Bieán Tri, Minh Haïnh Tuùc, Thieän Theä, Theá Gian Giaûi, Voâ Thöôïng Só, Ñieàu Ngöï Tröôïng Phu, Thieân Nhaân Sö, Phaät, Theá Toân. Vôùi thaéng trí, Ngaøi töï thaân chöùng ngoä theá giôùi naøy cuøng vôùi Thieân giôùi, Ma giôùi, Phaïm thieân giôùi, cuøng vôùi chuùng Sa-moân, Baø-la-moân, caùc loaøiTrôøi vaø Ngöôøi. Khi ñaõ chöùng ngoä, Ngaøi coøn tuyeân thuyeát ñieàu Ngaøi ñaõ chöùng ngoä. Ngaøi thuyeát phaùp sô thieän, trung thieän, haäu thieän, ñaày ñuû vaên nghóa.Ngaøi truyeàn daïy phaïm haïnh hoaøn toaøn ñaày ñuû trong saïch. Laønh thay neáu ñöôïc yeát kieán moät A-la-haùn nhö vaäy!" 

SUY TÖ:
1. Nhôø Ñöùc Phaät du haønh, nhieàu ngöôøi ôû xa coù theå tôùi yeát kieán hoûi ñaïo.

2. Ñaày ñuû 10 danh hieäu naøy laø Ñöùc Phaät.

3. Caùc vò Ñoâc Giaùc Phaät sau khi töï chöùng ngoä khoâng thuyeát giaûng ñieàu ñaõ töï chöùng ngoä.

4. Ñöùc Phaät Thích Ca laø vò chuyeån phaùp luaân neân ñaõ giaûng roäng raõi giaùo phaùp cho nhöõng chuùng sanh höõu duyeân.

5. Sô thieän, trung thieän, haäu thieän coù nghiaõ laø giaùo phaùp khoâng lôøi naøo laø khoâng giuùp ngöôøi thöïc haønh taêng thieän phaùp, giaùo phaùp khoâng coù phaàn naøo maâu thuaãn vôùi phaàn naøo veà vaán ñeà naøy.

6. Phaïm haïnh hoaøn toaøn daày ñuû trong saïch laø chæ cho Thaùnh Ñaïo Taùm Ngaønh cuûa baäc Thaùnh. Taïi gia khoù loøng giöõ gìn Thaùnh Ñaïo Taùm Ngaønh hoaøn toaøn traéng baïch nhö voû oác ñöôïc. Vì vaäy, neáu khoâng ñoaïn tröø heát kieát söû taïi gia, khoâng theå chöùng ñaéc ñaïo quûa Alahaùn dieät taän khoå ñau do sanh töû luaân hoài gaây neân.

7. Caùc gia chuû ôû Sala, theo truyeàn thoáng raát toân troïng vò naøo ñöôïc hoï coi laø Alahaùn.

TRÍCH KINH (2):

Roài caùc gia chuû Baø-la-moân ôû Sa-la ñi ñeán choã Theá Toân ôû, sau khi ñeán, moät soá ñaûnh leã Theá Toân roài ngoài xuoáng moät beân;

SUY TÖ:
Ñaây laø cung caùch yeát kieán cuûa nhöõng vò heát söùc tín ngöôõng Ñöùc Phaät.

TRÍCH KINH (3):

Moät soá noùi leân nhöõng lôøi chaøo ñoùn, thaân höõu xaõ giao vôùi Theá Toân roài ngoài xuoáng moät beân; moät soá chaáp tay vaùi Theá Toân roài ngoài xuoáng moät beân; moät soá noùi leân teân hoï cuûa mình tröôùc maët Theá Toân roài ngoài xuoáng moät beân; moät soá giöõ im laëng roài ngoài xuoáng moät beân.

SUY TÖ:
Thaønh phaàn ñi ñeán yeát kieán Theá Toân laàn naøy bao goàm nhieàu möùc ñoä loøng tin khaùc nhau, raát coù theå coù nhieàu ngöôøi vì hieáu kyø maø ñeán.

Tuy vaäy Theá Toân ñoái vôùi taát caû ñeàu xem nhö bình ñaúng vaø Ngaøi chæ an nhieân quan saùt hoï vôùi töø taâm giaûi thoaùt.

TRÍCH KINH (4):

Sau khi ngoài xuoáng moät beân, caùc gia chuû Baø-la-moân ôû Sa-la baïch Theá Toân:

-- Toân giaû Gotama, do nhaân gì, do duyeân gì, ôû ñaây, moät soá höõu tình sau khi thaân hoaïi maïng chung, phaûi sanh vaøo coõi döõ, aùc thuù, ñoïa xöù, ñòa nguïc? Naøy Toân giaû Gotama, do nhaân gì, do duyeân gì, ôû ñaây, moät soá loaøi höõu tình sau khi thaân hoaïi maïng chung ñöôïc sanh vaøo thieän thuù, Thieân giôùi, ñôøi naøy?

SUY TÖ:
Caùc gia chuû ñaët caâu hoûi naøy cho thaáy hoï laø nhöõng vò coù nieàm tin vaøo lyù thuyeát nhaân quaû luaân hoài nhöng chöa hieåu roõ raøng toaøn boä lyù thuyeát naøy neân muoán tìm hieåu xem kieán giaûi cuûa Theá Toân veà caâu hoûi ñaët ra nhö theá naøo. 

TRÍCH KINH (5):

-- Naøy caùc Gia chuû, do nhaân haønh phi phaùp, haønh phi chaùnh ñaïo, naøy caùc Gia chuû, maø nhö vaäy, ôû ñaây coù moät soá loaøi höõu tình, sau khi thaân hoaïi maïng chung phaûi sanh vaøo coõi döõ, aùc thuù, ñoïa xöù, ñòa nguïc. Do nhaân haønh ñuùng phaùp, haønh ñuùng chaùnh ñaïo, naøy caùc gia chuû, maø nhö vaäy, ôû ñaây coù moät soá loaøi höõu tình sau khi thaân hoaïi maïng chung ñöôïc sanh thieän thuù, Thieân giôùi, ñôøi naøy. 

-- Chuùng con khoâng theå hieåu ñaày ñuû nhöõng gì Toân giaû Gotama thuyeát moät caùch vaén taét neáu khoâng ñöôïc giaûi thích roäng raõi. Laønh thay, neáu Toân giaû Gotama thuyeát phaùp cho chuùng con ñeå chuùng con coù theå hieåu ñaày ñuû nhöõng gì Toân giaû Gotama thuyeát moät caùch vaén taét!

-- Nhö vaäy, naøy caùc Gia chuû, haõy nghe vaø kheùo taùc yù, Ta seõ giaûng. 

-- Thöa vaâng, Toân giaû. 

Caùc vò gia chuû Baø-la-moân ôû Sa-la vaâng ñaùp Theá Toân. 

SUY TÖ:
1.Caùc vò cö só neân löu yù, ôû nay Theá Toân ñaõ noùi tröïc tieáp ñeán vaán ñeà phi phaùp, phi chaùnh ñaïo vaø vaán ñeà ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo cuûa caùc gia chuû.

2.Ñöùc Phaät luoân luoân nhaéc nhôû caùc vò muoán nghe phaùp moät ñieàu: laéng nghe vaø kheùo taùc yù khi nghe phaùp. Cö só chuùng ta neân ghi nhôù ñeå thöïc hieän baát cöù khi naøo nghe phaùp.

TRÍCH KINH (6): 

-- Naøy caùc gia chuû, coù ba loaïi thaân haønh phi phaùp, phi chaùnh ñaïo, coù boán loaïi khaåu haønh phi phaùp, phi chaùnh ñaïo, coù ba loaïi yù haønh phi phaùp, phi chaùnh ñaïo. 

Naøy caùc gia chuû, theá naøo laø ba loaïi thaân haønh phi phaùp, phi chaùnh ñaïo? 

ÔÛ ñaây, naøy caùc Gia chuû, coù ngöôøi saùt sanh, taøn nhaãn, tay laám maùu, taâm chuyeân saùt haïi ñaû thöông, taâm khoâng töø bi ñoái vôùi caùc loaøi höõu tình.

Ngöôøi naøy laáy cuûa khoâng cho, baát cöù taøi vaät gì cuûa ngöôøi khaùc hoaëc taïi thoân laøng hoaëc taïi röøng nuùi khoâng cho ngöôøi aáy, ngöôøi aáy laáy troäm taøi vaät aáy.

Ngöôøi aáy soáng taø haïnh ñoái vôùi caùc duïc laïc, giao caáu vôùi caùc haïng nöõ nhaân coù meï che chôû, coù cha che chôû, coù meï cha che chôû, coù anh che chôû, coù chò che chôû, coù baø con che chôû, ñaõ coù choàng, ñöôïc hình phaït gaäy goäc baûo veä, cho ñeán nhöõng nöõ nhaân ñöôïc trang söùc baèng voøng hoa.

Nhö vaäy, naøy caùc Gia chuû, laø ba loaïi thaân haønh phi phaùp, phi chaùnh ñaïo. 

SUY TÖ:
1. Nhö vaäy Ñöùc Phaät ñaõ minh ñònh ñoái vôùi haøng cö só taïi gia coù 3 thaân haønh laø phi phaùp, phi chaùnh ñaïo. Ñoù laø saùt sanh, troäm caép vaø taø daâm.

Vieäc aân aùi giöõa vôï choàng hôïp phaùp khoâng ñöôïc lieät vaøo phi phaùp, phi chaùnh ñaïo ñoái vôùi cö só. Tuy theá ñeå ñi ñeán giaûi thoaùt khoûi taùi sanh thì vieäc naøy laø moät chöôùng ñaïo phaùp.

3. Veà caùc haønh, Ñöùc Phaät minh ñònh roõ ñoái vôùi cö só coù 3 thaân haønh phi phaùp, phi chaùnh ñaïo, 4 khaåu haønh phi phaùp, phi chaùnh ñaïo, 3 yù haønh phi phaùp, phi chaùnh ñaïo. Toång coäng laø 10 haønh ñoäng phi phaùp, phi chaùnh ñaïo.

Caùc haønh ñoäng phi phaùp, phi chaùnh ñaïo thaâu toùm laïi chæ naèm trong 10 haønh ñoäng naøy.

TRÍCH KINH (7):

Naøy caùc Gia chuû, theá naøo laø boán loaïi khaåu haønh phi phaùp, phi chaùnh ñaïo?

ÔÛ ñaây, naøy caùc Gia chuû, coù ngöôøi voïng ngöõ, ñeán choã taäp hoäi, hay ñeán choã chuùng hoäi, hay ñeán giöõa caùc thaân toäc, hay ñeán giöõa caùc toå hôïp, hay ñeán giöõa vöông toäc, khi ñöôïc daãn ra laøm chöùng vaø ñöôïc hoûi: "Naøy ngöôøi kia, haõy noùi nhöõng gì ngöôi bieát"; daàu cho ngöôøi aáy khoâng bieát, ngöôøi aáy noùi: "Toâi bieát"; daàu cho ngöôøi aáy bieát, ngöôøi aáy noùi: "Toâi khoâng bieát"; hay daàu cho ngöôøi aáy khoâng thaáy, ngöôøi aáy noùi: "Toâi thaáy"; hay daàu cho ngöôøi aáy thaáy, ngöôøi aáy noùi: "Toâi khoâng thaáy". Nhö vaäy, lôøi noùi cuûa ngöôøi aáy trôû thaønh coá yù voïng ngöõ, hoaëc vì nguyeân nhaân töï kyû, hoaëc vì nguyeân nhaân tha nhaân, hoaëc vì nguyeân nhaân moät vaøi quyeàn lôïi gì. 

Vaø ngöôøi aáy laø ngöôøi noùi hai löôõi, nghe ñieàu gì ôû choã naøy, ñeán choã kia, noùi deã sanh chia reõ ôû nhöõng ngöôøi naøy, nghe ñieàu gì ôû choã kia, ñi noùi vôùi nhöõng ngöôøi naøy ñeå sanh chia reõ ôû nhöõng ngöôøi kia. Nhö vaäy, ngöôøi aáy ly giaùn nhöõng keû hoøa hôïp hay xuùi duïc nhöõng keû ly giaùn, öa thích phaù hoaïi, vui thích phaù hoaïi, thích thuù phaù hoaïi, noùi nhöõng lôøi ñöa ñeán phaù hoaïi.

Vaø ngöôøi aáy laø ngöôøi noùi lôøi thoâ aùc. Baát cöù lôøi gì  thoâ aùc, taøn aùc, khieán ngöôøi ñau khoå, khieán ngöôøi töùc giaän, lieân heä ñeán phaãn noä, khoâng ñöa ñeán Thieàn ñònh, ngöôøi aáy noùi nhöõng lôøi nhö vaäy.

Vaø ngöôøi aáy noùi nhöõng lôøi phuø phieám, noùi phi thôøi, noùi nhöõng lôøi phi chôn, noùi nhöõng lôøi khoâng lôïi ích, noùi nhöõng lôøi phi phaùp, noùi nhöõng lôøi phi luaät, noùi nhöõng lôøi khoâng ñaùng gìn giöõ. Vì noùi phi thôøi, neân lôøi noùi khoâng coù thuaän lyù, khoâng coù maïch laïc, heä thoáng, khoâng coù lôïi ích. Nhö vaäy, naøy caùc Gia chuû, coù boán loaïi khaåu haønh phi phaùp, phi chaùnh ñaïo. 

SUY TÖ: 
1. Nhö vaäy 4 loaïi lôøi noùi phi phaùp, phi chaùnh ñaïo goàm coù: noùi laùo caùo gian, noùi chia reõ, noùi thoâ aùc vaø noùi phuø phieám nhaûm nhí.

2. Ñònh nghóa cuûa töøng loaïi taø ngöõ neâu treân ñaõ ñöôïc trình baøy caën keõ trong ñoaïn kinh naøy. Ngöôøi cö só caàn hoïc thuoäc loøng ñeå suy gaãm maø traùnh neù tröø dieät.

3. Khoâng phaûi chæ lôøi chöûi ruûa môùi laø lôøi thoâ aùc. Duø chæ noùi nheï nhaøng maø laøm thöông toån ngöôøi khaùc vaãn neân traùnh xöû duïng.

TRÍCH KINH (8):

Vaø naøy caùc Gia chuû, theá naøo laø ba loaïi yù haønh phi phaùp, phi chaùnh ñaïo?

ÔÛ ñaây, naøy caùc Gia chuû, coù ngöôøi coù tham aùi, tham lam taøi vaät keû khaùc, nghó raèng: "OÂi, mong raèng moïi taøi vaät cuûa ngöôøi khaùc trôû thaønh cuûa mình!"

Laïi coù ngöôøi coù taâm saân, khôûi leân haïi yù, haïi nieäm nhö sau: "Mong raèng nhöõng loaøi höõu tình naøy bò gieát, hay bò taøn saùt, hay bò tieâu dieät, hay bò taøn haïi, hay mong chuùng khoâng coøn toàn taïi!" 

Laïi coù ngöôøi coù taø kieán, coù töôûng ñieân ñaûo nhö: "Khoâng coù boá thí, khoâng coù keát quaû cuûa boá thí, khoâng coù teá leã, khoâng coù cuùng döôøng, caùc haønh vi thieän aùc, khoâng coù keát quaû dò thuïc, khoâng coù ñôøi naøy, khoâng coù ñôøi sau, khoâng coù meï, khoâng coù cha, khoâng coù caùc loaïi hoùa sanh, trong ñôøi khoâng coù caùc Sa-moân, Baø-la-moân chaân chính haønh trì, chaân chaùnh thaønh töïu, sau khi töï tri, töï chöùng laïi tuyeân boá cho ñôøi naøy vaø cho ñôøi sau".

Nhö vaäy, naøy caùc Gia chuû, laø ba yù haønh phi phaùp, phi chaùnh ñaïo.

Nhö vaäy do nhaân haønh phi phaùp, haønh phi chaùnh ñaïo, naøy caùc Gia chuû, ôû ñaây, moät soá loaøi höõu tình sau khi thaân hoaïi maïng chung, phaûi sanh vaøo coõi döõ, aùc thuù, ñoïa xöù, ñòa nguïc.

SUY TÖ:
1. Nhö vaäy yù haønh phi phaùp, phi chaùnh ñaïo coù 3:

- Tham lam khieán suy nghó theøm muoán cuûa ngöôøi laøm cuûa mình
- Saân haän khieán nghó muoán ngöôøi bò haïi
- Taø kieán, khoâng tin nhaân quaû luaân hoài 

2. Nhöõng kieán chaáp coù moät linh hoàn khaùc theå xaùc, naèm trong theå xaùc, khoâng theå giaûi thích ñöôïc caùi linh hoàn ñoù coù meï, coù cha hay khoâng.

3. Quûa dò thuïc laø quûa do nhaân ñaõ gieo gaëp duyeân thay ñoåi khaùc daàn ñi (dò), khi thuaàn thuïc thì keát thaønh quûa (thuïc).

TRÍCH KINH (9):

Naøy caùc Gia chuû, coù ba loaïi thaân haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo, coù boán loaïi khaåu haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo, coù ba loaïi yù haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo.

Naøy caùc Gia chuû, theá naøo laø ba loaïi thaân haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo? 

ÔÛ ñaây, naøy caùc Gia chuû, coù ngöôøi 

-töø boû saùt sanh, traùnh xa saùt sanh, boû tröôïng, boû kieám, bieát taøm quyù, coù loøng töø, soáng thöông xoùt ñeán haïnh phuùc taát caû chuùng sanh vaø loaïi höõu tình; 

-töø boû laáy cuûa khoâng cho, traùnh xa laáy cuûa khoâng cho, baát cöù taøi vaät gì cuûa ngöôøi khaùc, hoaëc taïi thoân laøng, hoaëc taïi röøng nuùi khoâng cho ngöôøi aáy, ngöôøi aáy khoâng laáy troäm taøi vaät aáy; 

-töø boû soáng theo taø haïnh ñoái vôùi caùc duïc, khoâng giao caáu vôùi caùc haïng nöõ nhaân coù meï che chôû, coù cha che chôû, coù meï cha che chôû, coù anh che chôû, coù chò che chôû, coù baø con che chôû, ñaõ coù choàng, ñöôïc hình phaït gaäy goäc baûo veä, cho ñeán nhöõng nöõ nhaân ñöôïc trang söùc baèng voøng hoa.

Nhö vaäy, naøy caùc Gia chuû, laø ba loaïi thaân haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo. 

SUY TÖ:
Ñöùc Phaät tuyeân boá "khoâng saùt sanh, khoâng troäm caép vaø khoâng taø daâm" laø 3 loaïi thaân haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo.

ÔÛ ñaây caàn löu yù raèng trong yù nghóa cuûa chöõ "khoâng saùt sanh"bao goàm caû vieäc tu taäp taøm quùi vaø töø taâm; trong yù  nghóa cuûa chöõ "khoâng taø daâm", haønh daâm vôùi ngöôøi khaùc phaùi ñeàu laø taø daâm, ngoaïi tröø tröôøng hôïp ngöôøi ñoù laø vôï hay choàng hôïp phaùp cuûa mình. 

TRÍCH KINH (10):

Vaø naøy caùc Gia chuû, theá naøo laø boán loaïi khaåu haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo? ÔÛ ñaây, naøy caùc Gia chuû, coù ngöôøi töø boû voïng ngöõ, traùnh xa voïng ngöõ, ñeán choã taäp hoäi, hay ñeán choã chuùng hoäi, hay ñeán giuõa caùc thaân toäc, hay ñeán giöõa caùc toå hôïp, hay ñeán giöõa vöông toäc, khi ñöôïc daãn ra laøm chöùng vaø ñöôïc hoûi: "Naøy ngöôøi kia, haõy noùi nhöõng gì OÂng bieát", neáu bieát ngöôøi aáy noùi "Toâi bieát"; neáu khoâng bieát, ngöôøi aáy noùi: "Toâi khoâng bieát"; hay neáu khoâng thaáy, ngöôøi aáy noùi: "Toâi khoâng thaáy"; neáu thaáy, ngöôøi aáy noùi: "Toâi thaáy". Nhö vaäy, lôøi noùi cuûa ngöôøi aáy khoâng trôû thaønh coá yù voïng ngöõ, hoaëc vì nguyeân nhaân töï kyû, hoaëc vì nguyeân nhaân tha nhaân, hoaëc vì nguyeân nhaân moät vaøi quyeàn lôïi gì. Töø boû noùi hai löôõi, traùnh xa noùi hai löôõi, nghe ñieàu gì ôû choã naøy, khoâng ñi ñeán choã kia noùi ñeå sanh chia reõ ôû nhöõng ngöôøi naøy, nghe ñieàu gì ôû choã kia khoâng ñi noùi vôùi nhöõng ngöôøi naøy ñeå sanh chia reõ ôû nhöõng ngöôøi kia; nhö vaäy, ngöôøi aáy soáng hoøa hôïp nhöõng keû ly giaùn, taêng tröôûng nhöõng keû hoøa hôïp, öa thích hoøa hôïp, vui thích hoøa hôïp, thích thuù hoøa hôïp, noùi nhöõng lôøi ñöa ñeán hoøa hôïp. Töø boû lôøi noùi ñoäc aùc, traùnh xa lôøi noùi ñoäc aùc, nhöõng lôøi noùi nhu hoøa, ñeïp tai, deã thöông, thông caûm ñeán taâm, tao nhaõ, ñeïp loøng nhieàu ngöôøi, vui loøng nhieàu ngöôøi, ngöôøi aáy noùi nhöõng lôøi nhö vaäy. Töø boû lôøi noùi phuø phieám, traùnh xa lôøi noùi phuø phieám, noùi ñuùng thôøi, ngöôøi aáy noùi nhöõng lôøi chaân thaät, noùi nhöõng lôøi coù yù nghoùa, noùi nhöõng lôøi veà Chaùnh phaùp, noùi nhöõng lôøi veà Luaät, noùi nhöõng lôøi ñaùng ñöôïc gìn giöõ. Vì noùi hôïp thôøi, neân lôøi noùi thuaän lyù, coù maïch laïc, heä thoáng, coù ích lôïi. Nhö vaäy, naøy caùc Gia chuû, coù boán loaïi khaåu haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo. 

Moät soá noùi leân nhöõng lôøi chaøo ñoùn, thaân höõu xaõ giao vôùi Theá Toân roài ngoài xuoáng moät beân; moät soá chaáp tay vaùi Theá Toân roài ngoài xuoáng moät beân; moät soá noùi leân teân hoï cuûa mình tröôùc.

SUY TÖ: 

1. Veà phaàn lôøi noùi voïng ngöõ, trong ñoaïn kinh naøy chæ ñeà caäp ñeán vieäc laøm chöùng gian vaø neâu roõ raèng vieäc khoâng laøm chöùng gian laø moät vieäc ñuùng phaùp.

Ñieàu naøy coù veû sai khaùc vôùi giôùi noùi laùo nhö sau: "Töø boû noùi laùo (voïng ngöõ), traùnh xa noùi laùo, chæ noùi nhöõng lôùi chaân thaät, y chæ treân söï thaät, chaéc chaén, ñaùng tin caäy, khoâng löôøng gaït, khoâng phaûn laïi lôøi höùa ñoái vôùi ñôøi".

Tuy nhieân, neáu suy gaãm saâu xa thì ta thaáy yù nghóa cuûa giôùi noùi laùo bao truøm khaåu haønh "khoâng laøm chöùng gian doái" ôû ñaây.

Cuõng caàn löu yù laø moät ngöôøi noùi laùo, do noùi laùo quen mieäng hoaëc do bò gaïn hoûi, sôï bò maát maët, hay sôï bò thieät haïi quyeàn lôïi, raát deã daøng trôû thaønh ngöôøi laøm chöùng gian doái. Vì vaäy, ñeå ñeà phoøng taän goác, trong kinh Giaùo Giôùi Rahula, Ñöùc Phaät ñaõ daïy "chôù coù noùi laùo, daàu chæ ñeå noùi chôi".

2. Ñoái vôùi lôøi noùi hai löôõi, caàn löu yù laø chaúng nhöõng phaûi töø boû maø coøn phaûi tu taäp taâm "öa thích hoøa hôïp, vui thích hoøa hôïp, thích thuù hoøa hôïp, taäp noùi nhöõng lôøi ñöa ñeán hoøa hôïp". Do ñoù söï chæ trích, neáu khoâng kheùo xöû duïng ñuùng phaùp, raát laø nguy haïi vì ñöa ñeán söï chia reõ moät khi ngöôøi bò chæ trích hoaëc ngöôøi nghe chæ trích chöa boû ñöôïc thaân kieán.

3. Lôøi noùi ñoäc aùc phaûi töø boû maø lôøi thoâ ngöõ cuõng caàn phaûi töø boû, bôûi vì ñoái vôùi lôøi noùi naøo "khoâng nhu hoaø, khoâng ñeïp tai, khoâng deã thöông, khoâng ñeïp loøng nhieàu ngöôøi, khoâng vui loøng nhieàu ngöôøi" thì ñeàu caàn phaûi traùnh neù, phaûi töø boû.

Nhieàu khi vì coá chaáp, vì taø kieán raèng "noùi kheùo laø sieåm nònh hoaëc man traù, chæ caàn thaät taâm" neân khoâng theå tu taäp loaïi khaåu haønh töø hoaø maø Ñöùc Phaät chæ ra ôû ñaây. Do ñoù ñaõ boû maát moät phöông tieän nhaéc nhôù tu taäp taâm töø hoaø.

Lôøi noùi thoâ aùc, phuõ phaøng, duø taâm ngöôøi noùi ra theá naøo ñi nöõa, nghe vaãn choùi tai, vaãn laøm ñau loøng ngöôøi nghe. Coå ngöõ coù caâu: "Mieáng ngon nhôù laâu, lôøi ñau nhôù ñôøi". 

Lôøi noùi thoâ aùc ñaâm thaúng vaøo taâm ngöôøi nghe, caém chaët vaøo ñoù nhö muõi teân coù ngaïnh, thaät khoù maø ruùt ra cho ñöôïc vaø cöù theá, söï ñau ñôùn aâm æ , duø coù moøn daàn theo thôøi gian cuõng khoù ñi ñeán ñoaïn taän ñöôïc.

Chuùng ta cuõng caàn ghi nhôù raèng:

"Phaøm con ngöôøi ñaõ sanh
Sanh vôùi buùa trong mieäng.

4. Lôøi noùi phuø phieám, töùc laø nhöõng lôøi noùi voâ boå, khoâng ñöa ñeán lôïi ích gì cho ngöôøi noùi cuõng nhö ngöôøi nghe ngoaïi tröø söï thích thuù nhaát thôøi laøm gia taêng loøng duïc nôi taâm.

Ngöôïc laïi, lôøi noùi: ñuùng thôøi, chaân thaät, coù yù nghiaõ, chaùnh phaùp, giôùi luaät, ñaùng ñöôïc gìn giöõ (thí duï nhö moät soá danh nhaân tö töôûng) laø nhöõng lôøi noùi khoâng phuø phieám.

Noùi nhaûm nhí (noùi ñuøa, noùi giôõn chôi) nhieàu khi khi ñem laïi haäu quûa khoâng theå löôøng ñöôïc, coù theå raát tai haïi neáu noùi khoâng ñuùng choã, khoâng ñuùng thôøi.

Nghieäp taùnh cuûa ngöôøi nöõ khaùc ngöôøi nam, vì theá soá giôùi cuûa caùc vò tæ kheo ni nhieàu hôn caùc giôùi cuûa caùc vò tæ kheo gaàn caû traêm giôùi, coù theå vì ngöôøi nöõ hay deã duoâi vôùi caùc loãi nhoû nhaët, hay buoâng thaû theo yù thích cuûa mình, khoâng bieát raèng caûm tính khi coøn voâ minh laø coøn si aùm, chæ laø maët traùi cuûa aùi duïc, neân deã bò heä luïy vì tình caûm, voán chính laø aùi duïc traù hình, khi voâ minh chöa ñoaïn taän ñöôïc. Cuõng vì taâm deã duoâi, nheï daï naøy, ngöôøi nöõ thöôøng hay "ba ñieàu boán chuyeän" heát chuyeän nhaø ra chuyeän ngöôøi. Vì theá ñoái vôùi giôùi noùi phuø phieám caàn heát söùc ñeà cao caûnh giaùc môùi coù theå deïp boû ñöôïc taâm lang thang vaø phi nhö lyù taùc yù.

Ngöôøi nam thì laïi hay rôi vaøo caùc caâu chuyeän "ñaïi söï quoác gia" khoâng phaûi boån phaän cuûa mình, noùi lung tung, phieán dieän maø nhìn kyõ ra, cuõng chaúng boå ích gì cho caû ngöôøi noùi laãn ngöôøi nghe.

TRÍCH KINH (11):

Vaø naøy caùc Gia chuû, theá naøo laø ba loaïi yù haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo? ÔÛ ñaây, naøy caùc Gia chuû, coù ngöôøi khoâng coù tham aùi, khoâng tham lam taøi vaät cuûa keû khaùc, "khoâng coù" nghó raèng: "OÂi, mong raèng moïi taøi vaät cuûa ngöôøi khaùc trôû thaønh cuûa mình!" Laïi coù ngöôøi khoâng coù taâm saân, khoâng coù khôûi leân haïi yù, haïi nieäm, nhöng nghó raèng: "Mong raèng nhöõng loaøi höõu tình naøy soáng khoâng thuø haän, khoâng oaùn thuø, khoâng nhieãu loaïn, ñöôïc an laïc, lo nghó töï thaân!" Ngöôøi aáy coù chaùnh kieán, khoâng coù töôûng ñieân ñaûo: "Coù boá thí, coù keát quaû cuûa boá thí, coù teá leã, coù cuùng döôøng, caùc haønh vi thieän aùc coù keát quaû dò thuïc, coù ñôøi naøy, coù ñôøi sau, coù meï, coù cha, coù caùc loaïi hoùa sanh, trong ñôøi, coù caùc Sa-moân, Baø-la-moân chaân chaùnh haønh trì, chaân chaùnh thaønh töïu, sau khi töï tri, töï chöùng laïi tuyeân boá cho ñôøi naøy vaø ñôøi sau". Nhö vaäy, naøy caùc Gia chuû, coù ba loaïi yù haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo. Nhö vaäy, do nhaân haønh ñuùng phaùp, haønh ñuùng chaùnh ñaïo, naøy caùc Gia chuû, ôû ñaây, moät soá loaøi höõu tình sau khi thaân hoaïi maïng chung ñöôïc sanh vaøo thieän thuù, Thieân giôùi, ñôøi naøy.

SUY TÖ:
1. Nhö vaäy 3 yù haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo coù theå toùm taét, noùi goïn nhö sau:

a. Khoâng tham duïc muoán cuûa ngöôøi laøm cuûa mình

b. Khoâng saân haän muoán ngöôøi bò haïi maø laïi coù taâm töø.Coù chaùnh kieán, nhaän thöùc ñuùng ñaén veà nhaân quaû luaân hoài, coù söï tin töôûng vöõng chaéc vaøo lyù thuyeát naøy vaø coù söï tin töôûng raèng ngay trong theá gian naøy vaãn coù nhöõng baäc tu haønh ñaéc ñaïo, giaûng daïy veà caùc söï thaät vi dieäu

2. Keát quûa cuûa vieäc haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo laø taùi sanh vaøo coõi laønh.

Nhö vaäy danh töø chaùnh ñaïo nay coù nghóa laø ñöa ñeán coõi laønh, chöa phaûi ñöa ñeán giaûi thoaùt sanh töû luaân hoài. Tuy nhieân ôû coõi laønh, chæ ôû coõi laønh môùi coù theå gaëp ñöôïc chaùnh phaùp maø tu taäp tieáp ñeán giaûi thoaùt toái haäu, nhaäp vaøo Nieát baøn giôùi voâ sanh baát dieät.

Danh hieäu Ñöùc Phaät laø Thieân Nhaân Sö, nghóa laø baäc thaày loaøi trôøi vaø loaøi ngöôøi, cuõng coù nghóa laø chaùnh phaùp giaùc ngoä giaûi thoaùt ñöôïc truyeàn daïy ôû coõi naøy, coøn goïi laø coõi laønh.

Caùc chuùng sanh ôû ñoïa xöù do quùa naëng nghieäp neân khoâng theå tu taäp ñöôïc ôû caùc xöù ñoù, tröø khi nghieäp aùc ñöôïc ñoaïn taän, caûm thoï ñoïa xöù taän tröø, taùi sanh leân coõi laønh do nhôø moät nhaân laønh ñaõ taïo ôû quùa khöù xa xoâi, môùi coù theå tu haønh chöùng quûa ñöôïc.

Vì theá, vieäc haønh daâm giöõa vôï choàng, tuy laø chaùnh ñaïo, nhöng neáu coøn xaûy ra, thì chöa theå ñoaïn taän sanh töû luaân hoài ñöôïc.

TRÍCH KINH (12): 

Naøy caùc Gia chuû, neáu moät vò haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo, mong öôùc: "OÂi, mong raèng sau khi thaân hoaïi maïng chung, toâi ñöôïc sanh vaøo ñaïi phuù gia vöông toäc Saùt-ñeá-lò!" Söï kieän naøy xaûy ra, vò aáy sau khi thaân hoaïi maïng chung, ñöôïc sanh vaøo ñaïi phuù gia, vöông toäc Saùt-ñeá-lò. Vì sao vaäy? Vì vò aáy laø vò haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo.

Naøy caùc Gia chuû, neáu moät vò haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo, mong öôùc: "OÂi, mong raèng sau khi thaân hoaïi maïng chung, toâi ñöôïc sanh vaøo ñaïi phuù gia Baø-la-moân!" Söï kieän naøy xaûy ra, vò aáy sau khi thaân hoaïi maïng chung, ñöôïc sanh vaøo ñaïi phuù gia Baø-la-moân. Vì sao vaäy? Vì vò aáy laø vò haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo.

Naøy caùc Gia chuû, neáu moät vò haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo, mong öôùc: "OÂi, mong raèng sau khi thaân hoaïi maïng chung, toâi ñöôïc sanh vaøo ñaïi phuù gia gia chuû!" Söï kieän naøy xaûy ra, vò aáy sau khi thaân hoaïi maïng chung, ñöôïc sanh vaøo ñaïi phuù gia gia chuû. Vì sao vaäy? Vì vò aáy laø vò haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo.

Naøy caùc Gia chuû, neáu moät vò haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo mong öôùc: "OÂi, mong raèng sau khi thaân hoaïi maïng chung, toâi ñöôïc sanh thaân höõu vôùi chö thieân Töù thieân vöông... vôùi chö thieân coõi trôøi Ba möôi ba... vôùi chö thieân Daï ma vôùi chö thieân Ñaâu-suaát-ñaø... vôùi chö thieân Hoùa laïc... vôùi chö thieân Tha hoùa töï taïi... vôùi chö thieân Phaïm chuùng... vôùi chö thieân Quang thieân... vôùi chö thieân Thieåu Quang thieân... vôùi chö thieân Voâ löôïng quang thieân... vôùi chö thieân Quang aâm thieân... vôùi chö thieân Tònh thieân... vôùi chö thieân Thieåu tònh thieân... vôùi chö thieân Voâ löôïng tònh thieân... vôùi chö thieân Bieán tònh thieân... vôùi chö thieân Quaûng quaû thieân... vôùi chö thieân Voâ phieàn thieân... vôùi chö thieân Voâ nhieät thieân... vôùi chö thieân Thieän hieän thieân... vôùi chö thieân Thieän kieán thieân... vôùi chö thieân Saéc cöùu kính thieân... vôùi chö thieân Hö khoâng voâ bieân xöù thieân... vôùi chö thieân Thöùc Voâ bieân xöù thieân... vôùi chö thieân Voâ sôû höõu xöù thieân... vôùi chö thieân Phi töôûng Phi phi töôûng xöù thieân"! Söï kieän naøy xaûy ra, vò aáy sau khi thaân hoaïi maïng chung ñöôïc sanh thaân höõu vôùi chö thieân Phi töôûng Phi phi töôûng xöù thieân. Vì sao vaäy? Vì vò aáy laø vò haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo. 

Naøy caùc Gia chuû, neáu moät vò haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo, mong öôùc: "OÂi, mong raèng, vôùi söï ñoaïn tröø caùc laäu hoaëc, vôùi thaéng trí, ta chöùng ngoä, chöùng ñaït vaø an truù ngay trong hieän taïi taâm giaûi thoaùt, tueä giaûi thoaùt voâ laäu!" Söï kieän naøy xaûy ra, vò aáy vôùi söï ñoaïn tröø caùc laäu hoaëc, vôùi thaéng trí, chöùng ngoä, chöùng ñaït vaø an truù ngay trong hieän taïi taâm giaûi thoaùt , tueä giaûi thoaùt voâ laäu. Vì sao vaäy? Vì vò aáy laø vò haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo. 

SUY TÖ: 
Trong ñoaïn kinh naøy xaùc nhaän raèng ñoái vôùi moät vò haønh ñuùng phaùp, ñuùng chaùnh ñaïo thì vò aáy, neáu coù mong öôùc taùi sanh vaøo coõi laønh naøo, ñeàu ñöôïc toaïi nguyeän, duø laø ôû coõi ngöôøi, gia ñình raát giaàu coù hay ôû moät coõi trôøi töø Duïc Giôùi ñeán Voâ Saéc Giôùi.

Quûa dò thuïc ôû ñaây thaät khoù nghó baøn ñöôïc, vì theá ta khoâng neân lyù giaûi veà nhaân quaû töông öùng trong ñoaïn kinh naøy.

TRÍCH KINH (13): 

Khi nghe noùi vaäy, caùc gia chuû Baø-la-moân ôû Sa-la baïch Theá Toân:

-- Thaät vi dieäu thay, Toân giaû Gotama! Thaät vi dieäu thay, Toân giaû Gotama! Nhö ngöôøi döïng ñöùng laïi nhöõng gì bò quaêng ngaõ xuoáng, phôi baøy nhöõng gì bò che kín, chæ ñöôøng cho keû bò laïc höôùng, ñem ñeøn saùng vaøo trong boùng toái ñeå nhöõng ai coù maét coù theå thaáy saéc. Cuõng vaäy, Chaùnh phaùp ñaõ ñöôïc Theá Toân duøng nhieàu phöông tieän ñeå trình baøy. Vaø nay chuùng con xin quy y Toân giaû Gotama, quy y Phaùp vaø quy y chuùng Tyû-kheo Taêng, mong Toân giaû Gotama nhaän chuùng con laøm ñeä töû, töø nay trôû ñi cho ñeán maïng chung, chuùng con troïn ñôøi quy ngöôõng!

SUY TÖ:
Söï qui y hay leã qui y döôùi thôøi Ñöùc Phaät thaät laø giaûn dò vaø ñaày ñuû yù nghóa "taâm phuïc, khaåu phuïc".Chuùng ta thaáy khoâng coù hình thöùc leã baùi röôøm raø, chuoâng troáng, höông hoa ôû ñaây. Nhöng caùc vò gia chuû ôû Sala khi qui y töï nguyeän, ñaõ ñöôïc chaùnh phaùp soi saùng töï taâm. Ñieàu naøy thaät laø quí baùu, thaät laø hieám coù.