- AÙi sanh : Piyajaøtika : Born of affection, hay Origininates in affection : chæ caùi gì sinh ra, phaùt sinh töø aùi.

- Piya ( adj ) : Dear, beloved ( töø verd : Love ): tình yeâu, tình caûm giöõa vôï choàng, giöõa cha meï vaø con caùi.

II. NOÄI DUNG KINH AÙI SANH

1. Khi truù taïi Saøvatthi ( Xaù Veä ), tònh xaù Caáp-coâ- ñoäc, chöùng kieán moät gia chuû maát ñöùa con trai ñoäc nhaát, ñau khoå, haøng ngaøy ñeán nghóa ñòa than khoùc, ñöùc Phaät noùi vôùi gia chuû aáy raèng :" Söï thaät laø theá, naày gia chuû, saàu, bi, khoå, öu naõo laø do aùi maø sanh ra, phaùt sinh töø aùi ".

Vò gia chuû aáy vaø moät soá ngöôøi khoâng ñoàng yù vôùi yù kieán cuûa Theá Toân, baát baèngvôùiyù kieán cuûa Theá Toân, cho raèng :" Hyû, Laïc do AÙi sanh, phaùt sinh töø AÙi ".

2. Söï vieäc chuyeån ñeán tai Hoaøng haäu Mallika vaø Vua Pasenadi ( vua Ba-tö-naëc ) : Vua Pasenadi hoûi yù kieán Hoaøng haäu Mallika veà lôøi daïy cuûa Theá Toân, Hoaøng haäu xaùc ñònh lôøi daïy cuûa Theá Toân laø lôøi daïy veà söï thaät; nhaø vua baát bình cho raèng laø ñeä töû cuûa Theá Toân, Hoaøng haäu luoân luoân taùn thaùn vaø taùn thaønh Theá Toân.

Hoaøng haäu beøn sai moät Baø-la-moân trí thöùc ñeå ñaûnh leã Theá Toân vaø xin chæ giaùo roài veà baùo laïi noäi dung lôøi daïy cho Hoaøng haäu bieát.

Theá Toân chæ cho Baø la moân quan saùt ngay töø cuoäc soáng ñeå thaáy roõ söï thaät :

- Moät baø meï ôû Xaù-veä maát ( coù söï thaät ), ngöôøi con ñau khoå trôû neân ñieân cuoàng...

- Moät ngöôøi choàng meänh chung, ngöôøi vôï trôû neân ñieân cuoàng...

- Moät ngöôøi vôï meänh chung, ngöôøi choàng trôû neân ñieân cuoàng...

3. Hoâm sau Hoaøng haäu beøn hoûi Vua Pasenadi moät soá caâu hoûi :

- Taâu beä haï, beä haï raát thöông coâng chuùa Vajiri, neáu voâ thöôøng ñeán, coâng chuùa coù meänh heä gì, beä haï coù ñau khoå khoâng ?

- Nhaø Vua ñaùp : Laøm sao ta khoâng saàu, bi, khoå, öu, naõo ñöôïc ? (!)

- Beä haï raát quyù vöông phi Vasabha, neáu Vasabha coù meänh heä gì, beä haï coù khoå ñau khoâng ?

- Laøm sao ta khoâng saàu, bi, khoå, öu, naõo ñöôïc ?

- Beä haï raát thöông yeâu thieáp, neáu thieáp coù meänh heä gì, beä haï thaáy theá naøo ?

- Laøm sao ta khoâng saàu, bi, khoå, öu naõo ñöôïc ?

- Töông töï ñoái vôùi töôùng quaân Vududabha, thaàn daân Kaøsi vaø Kosala...

Chính vì söï tình ñoù, Hoaøng haäu tieáp, maø Theá Toân daïy : " Saàu, bi, khoå, öu, naõo do aùi sanh, phaùt sinh töø AÙi " Baáy giôø loøng saùng toû vaán ñeà, nhaø vua höôùng veà truù xöù cuûa Theá Toân maø ñaûnh leã vaø ba laàn noùi leân lôøi caûm thaùn " Ñaûnh leã Theá Toân baäc A-la-haùn Chaùnh Ñaúng Giaùc ".

III. BAØN THEÂM

1. Baøi phaùp ñaàu tieân laø " Töù Thaùnh ñeá " maø Taäp ñeá laø AÙi ( Piyam hay Tanhaø ) ñaõ ñöôïc Theá Toân daïy suoát 45 naêm taïi theá. AÙi laø nguyeân nhaân caên baûn cuûa khoå ñau cuûa Tam giôùi, cuûa sinh töû.

Söï thaät aáy thaät quaù roõ raøng nhöng haàu nhö luoân luoân gaây " soác " cho ngöôøi ñôøi, töø vua chuùa ñeán thöù daân, khieán hoï nghe " ngôõ ngaøng ", khoù chaáp nhaän.

Ngöôøi ñôøi do vì taäp khí nghieäp vaø vaên hoaù laâu ñôøi nuoâi döôõng AÙi, xem AÙi nhö laø leõ soáng, laø ñoái töôïng öôùc mô muoân thuôû neân thaân taâm chaúng khi naøo muoán chaáp nhaän " Taäp ñeá " phuõ phaøng aáy, duø ngay caû khi ñang ñau ñôùn, ñau khoå vì noù; noùi gì ñeán nhöõng luùc con ngöôøi ñang neám vò ngoït cuûa noù (!).

Noùi " saàu, bi, khoå, öu, naõo sinh ra töø AÙi " laø lôøi noùi quaù nheï nhaøng eâm aû, ru eâm ngöôøi nghe. Phaûi baèng caùch laøm cho hieän veà trong lôøi noùi aáy ñuû moïi hình aûnh thoáng khoå ôû ñôøi, moïi hình thaùi bi thaûm nhö laø hình aûnh cuûa söï taøn phaù do nhieàu traùi bom nguyeân töû, nhö laø bom AÙi, gaây ra thì môùi ñuû maïnh ñeå ñaùnh thöùc taâm ñang ngaùi nguû cuûa con ngöôøi. Taát caû voâ löôïng traïng huoáng khoå ñau cuûa voâ löôïng theá giôùi töø vaïn coå ñeán nay ñeàu do chæ moät goác AÙi gaây ra, maø noùi ñuû laø tham, saân, si.

Moãi ngöôøi phaûi töï mình traàm tö theá naøo ñeå thaáy roõ töøng khoái löûa ñang boác chaùy töø tai, maét, muõi, löôõi, thaân, yù töø saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp vaø töø caùi bieát töø maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù laøm theá naøo ñeå thaáy theá giôùi mình soáng ñang boác chaùy vì AÙi thì môùi caûm nhaän ñöôïc söï thaät töø lôøi daïy cuûa Theá Toân daønh cho gia chuû khoå ñau kia, môùi suïp ñaàu ñaûnh leã Theá toân, baäc Tri giaû, Kieán giaû, baäc Toaøn giaùc, môùi coù theå caûm thaùn : OÂi! chæ moät chuùt maät ngoït cuûa AÙi ñaõ laøm cho theá giôùi boác chaùy, ñaõ taïo ra voâ löôïng soùng gioù ôû ñôøi ! Phöông chi, caû moät vuõ truï trí tueä cuûa Nhö Lai maø chæ noùi leân coù maáy lôøi " AÙi laø goác cuûa khoå ñau "!

2. Kyõ thuaät, phöông phaùp giaûng daïy cuûa Theá Toân laø giuùp ngöôøi ñôøi quan saùt cuoäc ñôøi vôùi trí tueä thì seõ thaáy roõ moïi söï thaät, nhö Ngaøi ñaõ chæ cho Baø la moân trong kinh " aùi sinh ". ÔÛ ñoù khoâng ñoøi hoûi trình ñoä vaên hoaù, hoïc thuaät, vaên baèng hay tuoåi taùc, doøng hoï; ôû ñoù, khoâng ñoøi hoûi coù kieán thöùc trieát lyù, taâm lyù hay sieâu hình, ngoân ngöõ.

4. Qua kinh " AÙi sinh ", ta coù theå ñi ñeán nhaän xeùt raèng: ai thaáy roõ söï thaät cuûa khoå ñau, voâ thöôøng laø coù theå thaáy ñaïo, hieåu ñaïo.