( Caùc töø ngöõ quen thuoäc )

II. NOÄI DUNG KINH CANKÌ

1. Taïi laøng Baø-la-moân Opasada thuoäc daân Kosala, Baø-la-moân Cankì thieän sanh ñaõ töø baûy ñôøi, noåi tieáng xuaát thaân töø gia ñình ñaïi phuù, ñeïp trai, khaû aùi, cao thöôïng..., thoâng roõ ba taäp veä-ñaø, thaønh töïu giôùi haïnh, thaày cuûa 300 thanh nieân Baø-la-moân, laø toân sö cuûa nhieàu toân sö ..., ñaày troïng voïng..., ñaõ cuøng chuùng Baø-la-moân traân troïng lòch söû, lyù lòch cuûa Theá Toân, ñaëc bieät laø söï giaùc ngoä toái thöôïng, ñaõ ñeán yeát kieán Theá Toân. Baáy giôø coù Baø-la-moân Kapathika môùi 16 tuoåi raát thoâng tueä, thoâng roõ toaøn boä Veä ñaø, " thuaän theá luaän, vaø " ñaïi nhaân töôùng " coù maët trong hoäi chuùng Baø-la-moân.

2.Theá Toân nhìn Kapathika nhö khích leä Kapathika ñaët caâu hoûi. Kapathika lieàn hoûi :

" Thöa toân giaû Gotama, caâu chuù thuaät cuûa caùc coå Baø-la-moân y cöù tieáng ñoàn, truyeàn thoáng vaø Thaùnh taïng. Vaø ôû ñaây, caùc Baø-la-moân chaéc chaéc ñi ñeán keát luaän :" Chæ ñaây laø söï thaät, ngoaøi ra ñeàu laø sai laàm ". ÔÛ ñaây, toân giaû Gotama noùi gì ?

- Theá toân hoûi Gotama veà caùc Baø-la-moân hieän taïi cho ñeán baûy ñôøi veà tröôùc coù ai xaùc nhaän : " Toâi bieát vieäc naày, toâi thaáy vieäc naày " khoâng ?

Kapathina xaùc nhaän khoâng coù ai. Theá laø loøng tin cuûa caùc Baø-la-moân khoâng coù caên cöù.

3. Kapathika laïi theâm : " Caùc Baø-la-moân khoâng phaûi laø döïa vaøo loøng tin, maø coøn döïa vaøo caùc ñieàu ñöôïc nghe ".

Theá Toân daïy : " Thöïc teá, coù ñieàu tin, ñieàu nghe ... laïi khoâng thaät; ñieàu khoâng tin, khoâng nghe laïi laø thaät ... "

4. Kapathika laïi hoûi yù nghóa veà hoä trì chaân lyù ? Theá Toân daïy : " Ñaây laø loøng tin cuûa toâi, nhöng khoâng ñi ñeán keát luaän moät chieàu raèng chæ coù ñaây laø ñuùng, ngoaøi ra laø hö voïng ". Nhö vaäy laø hoä trì chaân lyù.

Kapathika laïi hoûi tieáp : " cho ñeán möùc ñoä naøo laø giaùc ngoä chaân lyù, chaân lyù ñöôïc giaùc ngoä ?"

- Theá Toân :" Sau khi ñeán soáng, quan saùt vaø bieát veà moät toân giaû khoâng coù tham, saân, si. Sau khi ñeán gaàn thì loùng tai --> thoï trì ñieàu ñaõ nghe --> hieåu --> hoan hyû chaáp nhaän --> öôùc muoán sanh --> coá gaéng --> caân nhaéc --> tinh caàn --> töï thaân chöùng ngoä toái thöôïng chaân lyù, vaø khi theå nhaäp chaân lyù aáy vôùi trí tueä ngöôøi aáy thaáy. Cho ñeán möùc ñoä naày laø giaùc ngoä chaân lyù, chaân lyù ñöôïc giaùc ngoä.

- Kapathika : " Theá naøo laø chöùng ñaït chaân lyù ?"

- Theá Toân : " Chính nhôø luyeän taäp, tu taäp, vaø haønh taäp nhieàu laàn chaân lyù môùi ñöôïc chöùng ñaït ".

Sau ñaây caùc phaùp lieân heä quaù trình chöùng ñaït chaân lyù :

Chöùng ñaït chaân lyù --> do haønh trì nhieàu --> do tinh caàn --> do caân nhaéc --> coá gaéng --> do öôùc muoán --> do hoan hyû chaáp nhaän phaùp haønh --> hieåu yù nghóa --> do thoï trì phaùp --> do loùng nghe --> do thaân caän ( ñaïo sö ) --> do ñi ñeán gaàn-> do loøng tin sanh khôûi.

Kapathika raát hoan hyû vôùi caùc lôøi daïy cuûa Theá Toân, ñaõ caàu xin ñöôïc laøm ñeä töû taïi gia cho ñeán troïn ñôøi.

III BAØN THEÂM

1. Caùc chuû thuyeát cuûa Baø-la-moân veà giai caáp xaõ hoäi vaø veà nhieàu vaán ñeà toân giaùo khaùc khoâng ñöôïc xaây döïng treân cô sôû thaáy, bieát tröïc tieáp söï thaät, neân thöôøng mieãn cöôõng, troáng roãng. Ñaây laø lyù do maø caùc nhaø thoâng thaùi nhaát cuûa Baø-la-moân giaùo luoân luùng tuùng trong caùc cuoäc thaûo luaän vôùi Theá Toân vaø caùc ñaïi ñeä töû cuûa Ngaøi, coù raát nhieàu Baø-la-moân thoâng thaùi vaøo baäc nhaát ñaõ quy höôùng Theá Toân, xin laøm ñeä töû cö só hay xuaát gia.

2. Goïi laø tin töôûng vaø baûo veä nieàm tin cuûa mình laø do vì töï mình chöa chöùng ngoä chaân lyù. Vì chöa chöùng ngoä chaân lyù neân khoâng theå töï cho ñoái töôïng tin töôûng cuûa mình laø duy nhaát ñuùng, coøn ngoaøi ra laø hö voïng. Ñaây laø thaùi ñoä vaø yù nghóa " hoä trì chaân lyù "

Sau khi tin töôûng, phaûi töï mình soáng, tu taäp thöïc hieän cho kyø toát ñieàu mình tin cho ñeán khi töï mình bieát, töï mình thaáy söï thaät tin töôûng vôùi trí tueä : ñaây laø yù nghóa vaø vaø noäi dung " chöùng ngoä chaân lyù " hay " chaân lyù ñöôïc chöùng ngoä ". Neáu chaân lyù khoâng theå ñöôïc chöùng ngoä, bieát raèng khoâng theå ñöôïc chöùng ngoä, thì caàn rôøi khoûi nieàm tin aáy. Vaán ñeà laø phaûi töï mình chöùng ngoä söï thaät, maø khoâng döøng laïi ôû söï tin töôûng veà söï thaät.

Söï thöïc haønh ñi ñeán " chöùng ngoä chaân lyù " caàn ñöôïc tu taäp nhieàu laàn thì seõ " chöùng ñaït chaân lyù ".

Ñaây laø hai ñieåm cô baûn noùi leân söï khaùc bieät giöõa Phaät giaùo vaø caùc con ñöôøng soáng tu taäp phi-Phaät-giaùo. Caùc con ñöôøng phi-Phaät-giaùo voán khoâng ñöôïc thieát laäp töø trí tueä giaùc ngoä neân khoâng theå chôø ñôïi keát quaû tu taäp daãn ñeán giaùc ngoä : Chuùng ñöôïc hieåu laø caùc con ñöôøng leäch höôùng, hay goïi laø " taø ñaïo ", hoaëc ngoaïi ñaïo ( phi-Phaät-giaùo ).

Hai ñieåm " chöùng ngoä " vaø "chöùng ñaït" aáy khoâng theå tìm thaáy ôû Baø-la-moân giaùo. Chính ñaây laø troïng ñieåm maø caùc nhaø ngoaïi ñaïo raát thoâng thaùi vaø raát thôøi danh ñaõ töø boû quan ñieåm, chuû tröông, nieàm tin cuõ cuûa mình ñeå ñeán vôùi Ñöùc Phaät vaø Chaùnh phaùp.