* Ñaïi Taïnh Kinh Vieät Nam, 1992, tr.141, Trung III, ghi :

" Baïch Theá Toân, do bieát gì, do thaát gì maø khoâng coù maïn tuøy mieân raèng :

' Ta laø ngöôøi laøm, sôû thuoäc cuûa ta laø ngöôøi laøm,' ñoái vôùi töï thaân coù yù thöùc vaø ñoái vôùi taát caû töôûng ôû ngoaøi ? "

* Nguyeân baûn Paøli cuûa ñoaïn treân laø :

" Katham pana, bhante, Jaønato Katham passato imasmin ca savinnanake bahiddhaø ca sabbanimittesu ahamkaøramamamkaøramaønaønusayaøna hontìti ?"

* Baûn dòch Anh ngöõ, PTS, Oxford 1990, Vol III, p. 68 ghi :

" But, revered Sir, ( for a man ) knowing what, seeing what, are there no latent conceits that ' I am the doer, mine is the doer ' in regard to this consciousness - informed body and on the phenomena external to it ? "

* Phaàn Vieät ngöõ caàn dòch saùt yù laø :

" Baïch Theá Toân do bieát gì, do thaáy gì, ñoái vôùi thaân saéc coù yù thöùc vaø ñoái vôùi taát caû theá giôùi hieän höõu beân ngoaøi, khoâng coù maïn tuøy mieân raèng ; " Ta laø ngöôøi laøm, ngöôøi laøm laø cuûa ta ".

II. NOÄI DUNG KINH MAÕN NGUYEÄT

1. Luùc Theá Toân truù ôû Loäc maãu Giaûng Ñöôøng, thaønh Xaù veä, vaøo ñeâm traêng raèm, moät Tyû kheo ñaõ baïch hoûi Theá Toân möôøi caâu hoûi raát ñaëc bieät veà nguõ uaån nhö sau :

1.1. Naêm thuû uaån : Saéc, Thoï, Töôûng, Haønh vaø Thöùc thuû uaån ?

Theá Toân daïy : " Ñuùng vaäy ".

1.2. Naêm thuû uaån laáy gì laøm goác reã ?

Theá Toân daïy : " Laáy duïc laøm goác reã "

1.3. Chính chaáp thuû laø Naêm thuû uaån, hay laø ngoaøi Naêm thuû uaån coù moät chaáp thuû khaùc ?

Theá Toân daïy : " Khoâng phaûi chính chaáp thuû laø Naêm thuû uaån, cuõng khoâng phaûi ngoaøi Naêm thuû uaån coù moät chaáp thuû khaùc. Khi naøo coù loøng duïc, loøng tham ñoái vôùi Naêm thuû uaån, ôû ñaây chính laø chaáp thuû.

1.4. " Phaûi chaêng coù söï sai khaùc trong loøng duïc, loøng tham ñoái vôùi Naêm thuû uaån?"

Theá Toân daïy : " Coù theå coù " Coù ngöôøi nghó : mong raèng trong töông lai Saéc seõ nhö theá naày, Thoï..., Töôûng ..., Haønh ..., Thöùc ... seõ nhö theá naày ? "

1.5. " Cho ñeán nhö theá naøo laø yù nghóa chöõ uaån trong caùc uaån ? "

Theá Toân daïy : " Phaøm Saéc gì, quùa khöù, vò lai hay hieän taïi, noäi hay ngoaïi, thoâ hay teá, lieät hay thaéng, xa hay gaàn, nhö vaäy laø Saéc uaån. Phaøm ... Thoï uaån. Phaøm .., Töôûng uaån. Phaøm Thöùc gì ... , Thöùc uaån ? "

1.6. " Do nhaân gì, duyeân gì ñöôïc chaáp nhaän laø Saéc uaån ? ... Thoï uaån ? ... Töôûng uaån ? ... Haønh uaån ? ... Thöùc uaån ? "...

Theá Toân daïy :" Boán ñaïi laø nhaân, laø duyeân ñöôïc chaáp nhaän laø Saéc uaån. Xuùc laø nhaân, laø duyeân ... Thoï uaån. Xuùc ... Töôûng uaån. Xuùc laø nhaân laø duyeân ñöôïc chaáp nhaän laø Haønh uaån. Danh saéc laø nhaân, laø duyeân ñöôïc chaáp nhaän laø Thöùc uaån ? "

1.7." Theá naøo laø thaân kieán ? "

Theá Toân daïy : " ... xem Saéc laø töï ngaõ, hay xem töï ngaõ nhö laø coù Saéc, hay xem Saéc laø trong töï ngaõ, hay xem töï ngaõ laø trong saéc. Xem thoï laø töï ngaõ ... Xem töôûng laø töï ngaõ... Xem thöùc laø töï ngaõ ... "

1.8. " Theá naøo laø khoâng thaân kieán ? "

Theá Toân daïy : " ... Khoâng xem Saéc laø töï ngaõ ... khoâng xem Thoï laø töï ngaõ ..., khoâng xem Töôûng laø töï ngaõ ..., khoâng xem Haønh laø töï ngaõ ..., khoâng xem Thöùc laø töï ngaõ ... "

1.9. " Caùi gì laø vò ngoït, söï nguy hieåmn, söï xuaát ly cuûa caùc uaån ?

Theá Toân daïy ; " Hyû laïc laø vò ngoït ... voâ thöôøng, bieán hoaïi laø nguy hieåm ..., nhieáp phuïc hyû laïc, duïc tham ñoái vôùi caùc uaån laø söï xuaát ly caùc uaån ".

1.10. " Baïch Theá Toân, do bieát gì, do thaáy gì, ñoái vôùi thaân saéc coù yù thöùc vaø ñoái vôùi taát caû hieän höõu ôû beân ngoaøi ( hieän töôïng giôùi ), khoâng coù maïn tuøy mieân raèng ' Ta laø ngöôøi laøm, ngöôøi laøm laø cuûa Ta ' ? "

Theá Toân daïy : " Thaáy saéc ... thoï ... töôûng ... haønh ... thöùc thaáy nhö thaät vôùi trí tueä raèng : " Caùi naày khoâng phaûi cuûa Ta, caùi naày khoâng phaûi laø Ta, caùi naày khoâng phaûi laø töï ngaõ cuûa Ta "

2. Theá Toân daïy nhö theá laø vöøa roõ raøng, ñaày ñuû, nhöng moät vò Tyû kheo khaùc bò aùm aûnh bôûi voâ minh, chaáp thuû töï ngaõ, neâu theâm moät caâu hoûi khaùc raèng :

" Neáu ñöôïc noùi raèng Saéc laø voâ ngaõ, Thoï laø voâ ngaõ, Töôûng laø voâ ngaõ, Haønh laø voâ ngaõ, Thöùc laø voâ ngaõ, nhö vaäy nhöõng haønh ñoäng do voâ ngaõ laøm ñaõoõ ñöôïc ngaõ naøo caûm thoï keát quûa ? "

Vò Tyû kheo naày ñaõ bò Phaät quôû laø thieáu trí tueä ñeå hieåu lôøi Theá Toân daïy taát caû caùc phaùp laø do nhaân duyeân keát hôïp maø coù; vaø Saéc ( Thoï, Töôûng, Haønh, Thöùc ) laø voâ thöôøng daãn ñeán khoå ñau neân thaät khoâng hôïp lyù khi xem Saéc ( Thoï, Töôûng, Haønh, Thöùc ) laø : " Caùi naày laø cuûa toâi, caùi naày laø toâi, caùi naày laø töï ngaõ cuûa toâi ".

3. Töôûng cuõng caàn löu yù raèng : Khi thôøi Phaùp naày vöøa keát thuùc, thì coù saùu möôi vòTyû kheo ñöôïc giaûi thoaùt khoûi caùc laäu hoaëc, khoâng coù chaáp thuû.

III. BAØN THEÂM

1. Baûn kinh 109 laø baûn kinh veà Nguõ thuû uaån raát ñaëc bieät ( veà Nguõ thuû uaån, troïn Töông Öng Boä Kinh III ñeà caäp raát ñaày ñuû ), caû ñeán caâu hoûi thöù 11 cuûa baûn kinh, bò Theá Toân quôû traùch, nhöng laø caâu hoûi môû ra nhieàu vöôùng maéc cuûa ngöôøi ñôøi. Caâu hoûi sai moät caùch ñaày yù vò !

2. Caâu hoûi thöù hai veà goác reã cuûa Nguõ thuû uaån, gôïi yù roõ söï hieän höõu cuûa con ngöôøi laø do ñaâu ? Theá Toân ñaõ daïy : " Laáy duïc laøm goác reã ". Duïc voán laø caên nguyeân cuûa hieän höõu con ngöôøi. Noùi khaùc ñi, duïc laø goác cuûa sinh töû khoå ñau. Noù chaúng phaûi laø nguyeân nhaân ñaàu tieân, maø do nhaân duyeân sanh nhö caùc phaùp höõu vi khaùc : noù ñeán vaø ñi moät caùch ñaày moäng mò. Caùi ngaõ goïi laø con ngöôøi cuõng theá : noù ñeán vaø ñi moät caùch ñaày moäng mò !

3. Caâu hoûi thöù ba : " Chính chaáp thuû laø Nguõ thuû uaån " , hay ngoaøi " Nguõ thuû uaån " coù moät chaáp thuû khaùc ? "

Theá Toân ñaõ daïy : " Khoâng phaûi chính chaáp thuû laø " Nguõ thuû uaån, cuõng khoâng phaûi ngoaøi Nguõ thuû uaån coù moät chaáp thuû khaùc. Khi naøo coù loøng duïc, loøng tham aùi ñoáivôùi Nguõ thuû uaån, ôû ñaáy chính laø chaáp thuû ".

Taïi ñaây ta neân nhôù raèng : söï chaáp thuû, taâm chaáp thuû vaø loøng duïc, loøng tham laø thuoäc Haønh uaån, neân khoâng theå noùi noù ( chuùng ) ôû ngoaøi Nguõ thuû uaån. Laïi nöõa, boán uaån kia khoâng rôøi khoûi Haønh uaån, laøm neân Haønh uaån, neân khoâng theå noùi chaápthuû vaø duïc tham ôû ngoaøi naêm thuû uaån.

Duø haønh uaån coù maët trong boán uaån coøn laïi, nhöng khoâng theå noùi chính chaáp thuû uaån, duïc tham ôû ngoaøi naêm thuû uaån.

Caâu hoûi thöù ba naày cuõng traøn ñaày yù vò ! noù laø saûn phaåm cuûa tö duy höõu ngaõ, tö duy nhò nguyeân, noåi baät saéc maøu cuûa trieát lyù phöông Taây : phaân roõ minh vaø bieät ( nhö trieát lyù cuûa Descarte ) giöõa moät ngaõ theå laø chaáp thuû vaø moät ngaõ theå laø naêm thuû uaån nghe thaät laø moäng mò !

Caâu traû lôøi cuûa Theá Toân haún laø raát thöïc taïi, raát trí tueä vaø raát Phaät guaùo !

4. Lôøi daïy cuûa Theá Toân cho caâu hoûi thöù naêm, hay laø ñònh nghóa cuûa Theá Toân veà naêm thuû uaån, môû ra moät phöông trôøi nhaän thöùc môùi veà con ngöôøi vaø theá giôùi, veà moái töông quan baát khaû phaân giöõa caùc hieän höõu ( giöõa vaïn höõu ). Ñaây laø noäi dung môû ra moät tö duy môùi, moät neàn vaên hoaù môùi cho traùi ñaát giaûi toûa ñöôïc caùc beá taéc, khuûng hoaûng cuûa nhaân sinh, giaûi quyeát coù cô sôû cho caùc khuûng hoaûng ñaïo ñöùc, moâi sinh vaø xaõ hoäi maø tö duy phöông Taây ñang beá taéc.

5. Lôøi daïy cuûa Theá Toân cho caâu hoûi thöù baûy vaø thöù taùm laø môû ra con maét phaùp cho ñôøi, tröø ñöôïc thaân kieán laø ñaéc " Phaùp nhaõn " thanh tònh, ly traàn ly caáu. Chæ vì moät voïng töôûng veà moät töï ngaõ thöôøng haèng cho moïi hieän höõu maø taâm lyù tham, saân, si khôûi daäy keùo theo khoå ñau vaø sinh töû. Con ñöôøng ñi ra khoûi khoå ñau sinh töû chính laø söï nhieáp phuïc duïc tham ñoái vôùi caùc phaùp, söï nhieáp phuïc chaáp thuû ngaõ, khoâng xem moïi hieän höõu ( trong vaø ngoaøi taâm ) laø cuûa Ta, laø Ta, laø töï ngaõ cuûa Ta. Ñaây cuõng laø caâu traû lôøi ñuùng cho caâu hoûi thöù chín vaø caâu hoûi thöù möôøi : chæ söï xuaát ly khoûi Naêm thuû uaån vaø chæ roõ caùch ñoaïn tröø maïn tuøy mieân ( maønaønussayaø ) : " Toâi laø ngöôøi laøm, ngöôøi laøm laø cuûa toâi, ñieàu maø vò Tyû kheo thieáu giaùc tænh neâu ra trong caâu hoûi thöù 11 cuûa baûn kinh.

6. Phaân tích caâu hoûi thöù 11 :

" Neáu ñöôïc noùi raèng Saéc laø voâ ngaõ , ..., nhö vaäy nhöõng haønh ñoäng do voâ ngaõ laøm ñaõ ñöôïc ngaõ naøo caûm thoï keát quûa ? "

6.1. Hoûi nhö theá laø taâm lyù ngöôøi hoûi coù moät söï minh ñònh raát höõu ngaõ raèng : voâ ngaõ laø moät ngaõ tính vaø ngaõ tính aáy khoâng coù maët moät chuû theå haønh ñoäng neân khoâng coù chuû theå naøo nhaän laõnh traùch nhieäm cuûa haønh ñoäng. Vôùi ngöôøi neâu ra caâu hoûi treân, thì haøm aån moät söï xaùc ñònh raèng chæ coù caùc ngaõ theå, ngaõ tính ( höõu ngaõ ) haønh ñoäng vaø chæ coù ngaõ theå nhaän laõnh haäu quûa cuûa haønh ñoäng. Treân thöïc teá, chæ coù söï hieän höõu cuûa caùc nhaân, caùc duyeân töø voâ thæ ñeán voâ chung, maø khoâng coù moät ngaõ theå naøo coù maët, noùi gì ñeán chuyeän coù moät ngaõ theå haønh ñoäng, moät ngaõ theå nhaän laõnh traùch nhieäm veà haønh ñoäng aáy. Thöïc ra chuû theå haønh ñoäng laø duyeân sinh voâ ngaõ, haønh ñoäng laø duyeân sinh, voâ ngaõ vaø haäu quûa cuøng ngöôøi nhaän laõnh haäu quûa ñeàu duyeân sinh voâ ngaõ thaûy. Mô hoà thay caâu hoûi.

6.2. Taát caû hieän höõu voán söï thaät laø duyeân sinh voâ ngaõ, neân chæ coù loøng duïc vaø chaáp thuû ngaõ haønh ñoäng, vaø chæ coù loøng duïc vaø chaáp thuû nhaän laõnh haäu quûa cuûa haønh ñoäng. Söï soáng vaø thöïc taïi thì khoâng phaûi laø nhöõng gì cuûa " logic ", cuûa tö duy ngaõ tính, ai giaùc tænh ñöôïc söï thaät voâ ngaõ thì taâm lyù lieàn khôûi sinh voâ tham, voâ saân, voâ si. Vôùi taâm lyù voâ duïc, voâ thuû tröôùc thì caùi goïi laø nghieäp ( Kamma = Volitional action ) khoâng ñöôïc thaønh laäp, döïa vaøo ñaâu maø noùi taâm thöùc aáy taïo taùc nghieäp vaø taâm thöùc aáy caûm thoï haäu quûa ? (!) Vì ñoù laø söï thaät neân söï kieän giaûi thoaùt nghieäp, giaûi thoaùt khoå ñau, hay giaûi thoaùt môùi coù maët. Treân thöïc teá, giaûi thoaùt coù maët, nhö Theá Toân vaø caùc ñeä töû laø caùc baäc A-la-haùn ñaõ chöùng toû. Khi giaûi thoaùt ñaõ coù maët thì söï kieän goïi laø thoï quûa cuûa caùc nghieäp thieän, aùc chæ laø söï hieän dieän nhö laø söï hieän dieän cuûa loâng ruøa, söøng thoû, cuûa giôø thöù 25, cuûa xöù thöù 13, cuûa giôùi thöù 19 vaäy.

Ñieàu quan troïng nhaát ñoái vôùi ngöôøi neâu ra caâu hoûi ñaày ngôø vöïc thöù 11 laø, trôû veà vôùi tinh thaàn thieát thöïc hieän taïi vaø trí tueä cuûa Phaät giaùo, laø yù thöùc roõ raèng : duïc voïng gaây ra khoå ñau, vaø nhieáp phuïc duïc voïng ñeå chaám ñöùt khoå ñau : ñaây laø muïc tieâu cuûa phaïm haïnh maø khoâng phaûi laø huyeàn ñaøm, dong ruoåi vaøo theá giôùi cuûa khaùi nieäm.

Chæ coù 10 caâu hoûi ñaàu cuûa baûn kinh laø ñi vaøo truyeàn thoáng cuûa kinh taïng Phaät giaùo môû ra caùc böôùc ñi ñònh vaø tueä raát lôïi laïc, saùng toû nhö traêng raèm.