Taäp Kinh Trung Boä (Majjhima Nikaøya) goàm 152 kinh taát caû, chia thaønh 3 taäp : taäp I, goàm 50 Kinh ñaàu, taäp II goàm 50 Kinh tieáp vaø taäp III, goàm 52 Kinh choùt.

Sau khi dòch xong Kinh Tröôøng Boä (Digha Nikaøya), Vu Lan 2516 (23-8-1972), toâi dòch tieáp Kinh Trung Boä.

Toâi döïa theo nguyeân baûn Paøli cuûa Hoäi Paøli Text Society ñeå phieân dòch vaø duøng ba baûn dòch laøm taøi lieäu. Taøi lieäu thöù nhaát laø nhöõng ghi chuù baèng tieáng Anh vaø chöõ Haùn, toâi ñaõ töï mình ghi vaøo baûn Paøli, töøng chöõ, töøng haøng, töøng trang moät, khi toâi theo hoïc baûn Paøli naøy, töø naêm 1952 ñeán naêm 1955 taïi Hoäi Dharmaduta Vidhyalaya ôû Colombo, Tích Lan, do Ngaøi Pannananda dieãn giaûng. Baûn taøi lieäu thöù hai laø baûn dòch "The Middle Length Sayings" cuûa Coâ L. B. Horner, hoäi Paøli Text Society, moät coâng trình dòch thuaät raát chu toaøn; vaø baûn thöù ba laø baûn dòch ra tieáng Nhaät cuûa boä Nam truyeàn Ñaïi Taïng Kinh. Thænh thoaûng toâi tham khaûo caùc baûn kinh Haùn Taïng töông ñöông neáu thaáy caàn thieát.

Vaán ñeà tìm ñöôïc Haùn töï töông ñöông vôùi chöõ Paøli, thaät laø moät vaán ñeà nan giaûi. Nhö bieát Pancak Khandha laø naêm uaån, Ruøpa laø Saéc, Vedanaø laø Thoï, Sannaø laø Töôûng, Sankhaøraø laø Haønh vaø Vinnaøna laø Thöùc, thôøi dòch vöøa goïn, vöøa nhanh. Nhöng neáu gaëp nhöõng danh töø chöa coù chöõ Haùn töông ñöông laø caû moät vaán ñeà thaät khoù khaên vaø nan giaûi.

Caùc baøi Kinh chöõ Haùn töông ñöông trong boä Trung A Haøm khoâng giuùp ñôõ ñöôïc nhieàu. Ngaøi Sanghadeva (Taêng Giaø Ñeà Baø) dòch Trung A Haøm vaøo naêm 398 sau kyû nguyeân, neân nhieàu danh töø Ngaøi duøng khoâng ñöôïc caùc dòch giaû veà sau nhö Ngaøi Huyeàn Trang chaáp nhaän. Nhö Vedana, Ngaøi Sanghadeva dòch laø Giaùc, veà sau dòch laø Thoï; Savitakka, Savicara, Ngaøi dòch laø Höõu giaùc, Höõu quaùn, veà sau dòch laø Höõu taàm, Höõu töù; Phassa Ngaøi dòch laø Caùnh Laïc, veà sau dòch laø Xuùc. Cho neân, baûn Haùn Taïng nhieàu khi toái nghóa vaø deã phaùt sinh hieåu laàm, neáu chuùng ta khoâng coù baûn Paøli töông ñöông.

Chuùng toâi dòch Kinh Paøli, khoâng vì muïc ñích muoán uûng hoä hay khoâng muoán uûng hoä moät hoïc phaùi naøo, moät laäp tröôøng naøo. Muïc ñích cuûa chuùng toâi chæ muoán giôùi thieäu nhöõng Kinh ñieån coù theå ñöôïc xem laø nguyeân thuûy hay gaàn nguyeân thuûy nhaát, ñeå ngöôøi ñoïc coù theå tìm hieåu lôøi daïy chaân chính cuûa ñöùc Phaät, khoûi qua oáng kính cuûa moät hoïc phaùi naøo, daàu laø AÁn Ñoä, Trung Hoa hay Vieät Nam. Chuùng toâi cuõng khoâng coù traùch nhieäm neâu leân cho ñoäc giaû roõ, ñoaïn naøo laø nguyeân thuûy, ñoaïn naøo khoâng phaûi nguyeân thuûy. Chæ coù ngöôøi ñoïc, sau khi töï mình ñoïc, töø mình tìm hieåu, töï mình suy tö, töï mình quan saùt, töï mình chöùng nghieäm treân baûn thaân, môùi coù theå töï mình tìm hieåu vaø thaáy ñoaïn naøo laø thaät söï nguyeân thuûy. Traùch nhieäm tìm hieåu, chöùng nghieäm caù nhaân laø traùch nhieäm cuûa ngöôøi ñoïc, khoâng phaûi cuûa ngöôøi dòch, vì Ñaïo Phaät laø Ñaïo ñeán ñeå maø thaáy chôù khoâng phaûi Ñaïo ñeán ñeå nhôø ngöôøi thaáy hoä, Ñaïo cuûa ngöôøi coù maét (Cakkhumato), khoâng phaûi Ñaïo cuûa ngöôøi nhaém maét; Ñaïo cuûa ngöôøi thaáy, cuûa ngöôøi bieát (Passato Jaønato), khoâng phaûi laø Ñaïo cuûa ngöôøi khoâng thaáy, khoâng bieát (Apassato Ajaønato). Neân chæ coù ngöôøi ñoïc môùi coù theå töï mình thaáy, töï mình hieåu vaø töï mình chöùng nghieäm.

Thaät söï chuùng ta chæ coù moät traùch nhieäm, tìm ñoïc vaø tìm hieåu nhöõng lôøi Phaät daïy thaät söï laø nhöõng lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät, vaø vì traùch nhieäm aáy chuùng toâi ñaõ coá gaéng phieân dòch Kinh Taïng Paøli ra Vieät ngöõ. Chuùng ta chæ caàn ñoïc, caàn suy tö chính chaén vaø roài chính chuùng ta töï yù thöùc ñaâu laø nhöõng lôøi daïy trung thöïc cuûa ñöùc Boån sö chuùng ta.

2. Lôøi Giôùi Thieäu
(trong baûn in naêm 1986)

Chuùng toâi cho in laàn thöù hai Kinh Trung Boä Taäp I, II, vaø III, vôùi nhöõng muïc ñích chính nhö sau :

Chuùng toâi in Kinh Trung Boä töø naêm 1973 ñeán naêm 1975, ñöôïc phieân dòch trong khoaûng 1970 ñeán 1975 neân baûn dòch coù nhieàu thieáu soùt. Tröôùc heát moät soá danh töø nhö Adassan tröôùc dòch laø "khoâng hieåu roõ", nay dòch laïi laø "khoâng ñöôïc thaáy"; Sanjaønaøti tröôùc dòch laø "chaáp nhaän", nay dòch laø "töôûng tri"; Parijaønaøti tröôùc dòch laø "hieåu roõ", nay dòch laø "lieãu tri"; Abhijaønaøti, tröôùc dòch laø "bieát roõ", nay dòch laïi laø "thaéng tri"; Pajaønaøti, tröôùc dòch laø "hieåu roõ", nay dòch laïi laø "Tueä tri".

Moät danh töø nöõa cuõng hay duøng sai, coù theå gaây hieåu laàm nhö chöõ Kaømaguna, Haùn dòch laø "Duïc coâng ñöùc", maø coâng ñöùc thöôøng coù nghóa toát laønh, trong khi nghóa chöõ guna laø laøm "taêng tröôûng loøng duïc". Neân chuùng toâi dòch laø "Duïc taêng tröôûng". Danh töø dòch sai khaù nhieàu, neân baûn in laàn naøy dòch laïi cho ñuùng hôn. Moät söï coá gaéng nöõa cuûa chuùng toâi laø Vieät hoùa moät soá danh töø ñeå gaàn vôùi baûn saéc daân toäc hôn. Nhö tröôùc dòch Trung Boä Kinh, nay söûa laïi Kinh Trung Boä. Tröôùc dòch kinh "Nhöùt thieát laäu hoïc", nay söûa laïi kinh "Taát caû laäu hoaëc". Tröôùc dòch kinh "Boá duï" nay ñoåi laïi kinh "Ví duï taám vaûi". Tröôùc dòch laø "Ngöu giaùc laâm tieåu kinh" nay dòch laïi "Tieåu kinh Röøng söøng boø".

Coøn ñoái vôùi danh töø Paøli veà teân ngöôøi, teân ñòa danh, chuùng toâi chöa tìm ra ñöôïc moät coâng thöùc thích hôïp, neân nay chuùng toâi thaû loûng vaán ñeà naøy. Ví duï, chöõ Saøvatthi, chöõ Haùn laø Xaù Veä, dòch aâm phaûi laø Xa-vat-thi, chuùng toâi chöa theo loái dòch aâm ñöôïc, vì caùch ñoïc chöõ Paøli coù nhieàu ñieåm gioáng nhö tieáng Vieät, neân nhieàu khi chuùng toâi giöõ tieáng Paøli. Chöõ Saøriputta, theo haùn dòch laø Xaù-lôïi-Phaát, theo dòch aâm phaûi laø Xa-ri-put-ta, nhöng chuùng toâi vaãn giöõ Saøriputta. Coøn theo Haùn dòch thôøi quaù xa vôùi nguyeân baûn Paøli hay Sanskrit, chæ ai quen vôùi chöõ Haùn Taïng thôøi ñoïc vaø hieåu ñöôïc. Ñaây chöa noùi ñeán moät soá danh töø thuaät ngöõ chuyeân moân, nhaát laø duøng ñeå dieãn taû tieán trình ñöa ñeán chöùng quaû Nieát baøn, hoaëc khoâng tìm ñöôïc, hoaëc chöa tìm ñöôïc danh töø thuaät ngöõ chuyeân moân beân Haùn Taïng, thaønh thöû moät soá thuaät ngöõ chæ ñöôïc söû duïng taïm thôøi, chôø ñôïi söï gaïn loïc cuûa thôøi gian hay söï boå khuyeát cuûa chö hoïc giaû möôøi phöông, môùi coù khaû naêng giaûi quyeát vaán ñeà nan giaûi naøy.

Gaàn chuùng ta hôn, Kinh Trung Boä naøy ñaõ naèm trong chöông trình hoïc cuûa Tröôøng Cao Caáp Phaät Hoïc Vieät Nam, vaø Taêng Ni Sinh caàn coù Kinh saùch ñeå hoïc hoûi nghieân cöùu, cho neân cho in laïi Kinh Trung Boä laø ñaùp öùng nhu caàu caáp baùch naøy. Ngoaøi ra Kinh Trung Boä ñang ñöôïc nhieàu nhaø hoïc giaû, nhieàu Phaät töû nghieân cöùu vaø tìm hieåu, vì chuùng ta coù theå noùi Kinh Trung Boä khoâng nhöõng laø coát loõi trong Kinh Taïng Paøli maø coøn dieãn ñaït raát suùc tích vaø ñaày ñuû nhöõng ñònh nghóa caên baûn caùc danh töø ñaïo Phaät vaø coøn dieãn ñaït raát phong phuù vaø ña daïng nhöõng phaùp moân tu taäp ñöa ñeán Nieát baøn. Chöa hoïc Kinh Trung Boä laø chöa naém ñöôïc tinh hoa cuûa Ñaïo Phaät nguyeân thuûy. Chöa nghieân cöùu Kinh Trung Boä raát coù theå rôi vaøo nhöõng leäch laïc ñònh nghóa caùc danh töø chuyeân moân trong ñaïo Phaät maø Ñöùc Phaät ñaõ daøy coâng ñònh nghóa, moãi khi Ngaøi thuyeát giaûng giaùo lyù cuûa Ngaøi.

Chuùng toâi chæ coù theå noùi moät caùch vaén taét laø Kinh Trung Boä ñaët naëng veà phaàn Chaùnh Tri Kieán vaø caùc phöông phaùp tu haønh, nhaát laø nhöõng tieán trình tu chöùng ñi töø Giôùi, Ñònh, Tueä, Giaûi thoaùt, Giaûi thoaùt tri kieán. Coøn Kinh Tröôøng Boä ñaët naëng phaàn lòch söû, coù taùnh caùch ñoái ngoaïi ñoái vôùi Baø La Moân, du só ngoaïi ñaïo, Kyø na giaùo... Taêng Chi Boä ñaët naëng phaàn phaân tích giaùo lyù theo phaùp soá töø soá 1 ñeán soá 11. Töông Öng Boä ñaët naëng phaàn phaân tích giaùo lyù theo ñeà taøi. Coøn ñoïc Kinh Trung Boä chuùng ta ñi saâu vaøo phaàn giaùo lyù vaø phaàn haønh trì, ñaët naëng veà nhöõng phaûn öùng taâm lyù teá nhò cuûa ngöôøi tu haønh khi ñaït ñeán nhöõng quaû vò toái cao.

Coâng trình phieân dòch cuûa toâi, moät maët ñaùp öùng sôû nguyeän xuaát döông tu hoïc cuûa toâi, moät maët xaây döïng nhöõng taøi lieäu nghieân cöùu ñaïo Phaät cho caùc Hoïc giaû vaø Phaät töû Vieät Nam. Leõ dó nhieân trong traùch nhieäm hieän taïi cuûa toâi, söï phieân dòch ñoøi hoûi nhieàu coá gaéng, nhieàu duïng coâng kieân trì vaø lieân tuïc, nhöng chuùng toâi ñaõ ñöôïc töôûng thöôûng xöùng ñaùng, khi ñöôïc taän höôûng nhöõng Phaùp Laïc do Chaùnh Phaùp ñem laïi trong khi phieân dòch. Phaùp Laïc naøy aån chöùa trong töøng chöõ töøng caâu, tieàm taøng trong töøng caâu vaên gioïng noùi, vaø chính Phaùp Laïc ñaõ nuoâi döôõng vaø khích leä chuùng toâi raát nhieàu trong coâng taùc phieân dòch naøy.

Caøng dòch, chuùng toâi caøng thaáy roõ aùc yù cuûa caùc nhaø Baø La Moân ñaõ duøng danh töø Tieåu Thöøa ñeå gaùn vaøo nhöõng lôøi daïy thöïc söï nguyeân thuûy cuûa ñöùc Phaät vaø khieán cho caùc Phaät töû khoâng daùm ñoïc, khoâng daùm hoïc, khoâng daùm tu nhöõng phaùp moân aáy. Caøng dòch, caøng thaáy roõ duïng taâm hieåm ñoäc cuûa caùc vò Baø La Moân, ñaõ khoân kheùo xuyeân taïc ñaïo Phaät, khieán cho nhöõng giaùo lyù caên baûn, nhöõng tinh hoa cao ñeïp nhaát cuûa tö töôûng nhaân loaïi, ñaõ bò nhöõng tö töôûng taø giaùo xen laãn, bò ruoàng boû, bò che daáu, khoâng ñöôïc bieát ñeán, khoâng ñöôïc hoïc hoûi tu haønh. Nhöng chaân lyù bao giôø cuõng laø chaân lyù, maët trôøi bao giôø cuõng laø maët trôøi. Nhöõng lôøi ba hoa cuûa Ma Vöông, caùc cuoäc ño taøi cuûa nhöõng ngoïn ñeøn leû teû muø môø, lôøi leõ baäp beï cuûa nhöõng keû môùi taäp teånh ñi vaøo con ñöôøng Trieát lyù, taát caû cuõng chæ laø cuoàng voïng ñen toái, ñöôïc aùnh saùng röïc rôõ cuûa chaân lyù queùt saïch.

Coù ngöôøi than kinh Paøli quaù daøi vaø coù nhieàu ñoaïn truøng ñieäp. Khi dòch Kinh, bao giôø toâi cuõng phaûi kính troïng nguyeân baûn, vaø vì vaäy chuùng toâi khoâng coù theå töï yù löôïc boû nhöõng ñoaïn truøng ñieäp, daàu raèng nguyeân baûn Paøli chuùng toâi phieân dòch cuõng ñaõ löôïc boû khaù nhieàu. Ñieàu chuùng ta neân nhôù laø phaàn lôùn Kinh ñieån ñöôïc kieát taäp trong caùc Ñaïi hoäi Kieát taäp vaø ñeàu do chö Taêng tuïng ñoïc laïi nhöõng ñoaïn caùc vò aáy ñaõ ghi nhôù, vaø leõ dó nhieân khi tuïng ñoïc khoâng bao giôø coù chuyeän löôïc boû. Laïi nöõa ñöùc Phaät trong khi ñi truyeàn giaùo, moãi Kinh ñeàu ñöôïc giaûng troïn veïn trong moãi hoaøn caûnh ñaëc bieät vaø chö Taêng ghi nhôù laïi khoâng bao giôø daùm löôïc boû caùc ñoaïn ñaõ ñöôïc nghe. Do ñoù, coù nhieàu ñoaïn truøng ñieäp, khoù loøng löôïc boû cho ñöôïc. Daàu theá naøo, caùc ñoaïn truøng ñieäp vaãn coù söï taùc duïng cho ngöôøi ñoïc, vì khoâng gì toát ñeïp hôn laø ñöôïc nhaéc ñi nhaéc laïi nhieàu laàn nhöõng giaùo lyù quan troïng vaø nhöõng phaùp tu caên baûn.

Chuùng toâi nay chæ chuù troïng phieân dòch, vaø mong dòch cho ñöôïc chu toaøn vaø ñaày ñuû, ñeå laøm taøi lieäu nghieân cöùu vaø tu hoïc cho caùc Phaät töû vaø Hoïc giaû, chöa coù moät nhaän xeùt, pheâ bình, so saùnh ñoái chieáu gì. Moãi boä Kinh ñöôïc dòch xong laø nhöõng nguoàn taøi lieäu vaên hoùa heát söùc phong phuù vaø quyù giaù cho caùc Hoïc giaû vaø caùc Phaät töû, vaø hieän taïi söï coá gaéng duy nhaát cuûa chuùng toâi laø cung caáp nhöõng taøi lieäu vaên hoùa aáy.

Cho neân, vôùi 5 boä Kinh Tröôøng Boä, Kinh Trung Boä, Kinh Taêng Chi, Kinh Töông Öng, Kinh Tieåu Boä, chuùng toâi nghó laø giôùi thieäu ñöôïc nhöõng taøi lieäu khaù chính xaùc vaø ñaày ñuû ñeå caùc nhaø Hoïc giaû, Taêng Ni Phaät töû, Sinh vieân ñi saâu ñöôïc vaøo nhöõng Giaùo lyù vaø Giaùo phaùp caên baûn, thaät söï laø nguyeân thuûy cuûa Ñaïo Phaät.