Trong kinh Tieåu Khoâng (Paøli), Ñöùc Phaät xaùc nhaän nhôø an truù "Khoâng" neân ñaõ an truù raát nhieàu, vaø ngaøi giaûng kinh naøy ñeå khích leä vò Tyû kheo neân haønh trì "khoâng taùnh" moät caùch chôn thöïc khoâng ñieân ñaûo.

Vò tyû kheo taïi truù xöù naøo, nhöõng gì taïi truù xöù aáy khoâng coù, thôøi phaûi quaùn laø khoâng coù. Nhöng nhöõng gì taïi truù xöù aáy thöïc coù, thôøi phaûi quaùn laø thöïc coù.

Taïi thieàn chöùng naøo chöùng ñöôïc, nhöõng gì thieàn chöùng aáy khoâng coù, thôøi phaûi quaùn laø khoâng coù, nhöng nhöõng gì Thieàn chöùng aáy coù, thôøi phaûi quaùn laø thöïc coù.

Nhö vò Tyû kheo ñeán truï taïi moät tònh xaù ôû laøng taïi ñaáy "khoâng coù voi, boø, ngöïa, ngöïa caùi, khoâng coù vaøng vaø baïc, khoâng coù ñaøn oâng ñaøn baø tuï hoäi", thôøi phaûi quaùn nhöõng söï vaät aáy laø khoâng. Nhöng coù caùi khoâng phaûi khoâng, laø söï hieän dieän cuûa chuùng Taêng ôû trong tònh xaù, thôøi phaûi quaùn chuùng Taêng laø coù, noùi cho roõ hôn, thoân töôûng khoâng coù nhöng nhôn töôûng thì coù.

Nay vò aáy töø boû tònh xaù trong laøng, vaøo ngoâi röøng tu haønh moät mình. Taïi ngoâi röøng khoâng coù laøng, khoâng coù Tyû kheo chuùng, neân vò Tyû kheo khoâng taùc yù thoân töôûng, khoâng taùc yù nhôn töôûng, nhöng vò ñoù ôû trong röøng, röøng laø thöïc coù, neáu taùc yù laâm töôûng, vò aáy tueä trí, caùc öu phieàn do duyeân thoân töôûng, do duyeân nhôn töôûng khoâng coù hieän höõu, nhöng caùc öu phieàn do duyeân laâm töôûng thaät söï coù maët ôû ñaây. Caùi gì khoâng coù maët, vò aáy xem laø khoâng coù maët. Caùi gì coù maët, vò aáy xem nhö vaäy laø thaät coù. Haønh trì nhö vaäy ñöôïc goïi laø haønh trì "khoâng taùnh".

Vöôït qua caùc thieàn chöùng veà Voâ saéc giôùi, vò aáy khoâng taùc yù Voâ sôû höõu xöù töôûng, khoâng coù taùc yù Phi töôûng phi phi töôûng xöù, chæ taùc yù söï nhaát trí do voâ töôùng taâm ñònh. Nghóa laø vò naøy chöùng ñöôïc taâm ñònh nhôø duøng moät ñoái töôïng khoâng coù töôùng neân goïi laø "voâ töôùng taâm ñònh".

Vò Tyû kheo quaùn voâ töôùng taâm ñònh naøy thuoäc höõu vi, do taâm tö taïo neân chòu nhö vaäy laø voâ thöôøng, chòu söï ñoaïn dieät. Do quaùn nhö vaäy, vò aáy ñöôïc giaûi thoaùt khoûi duïc laäu, höõu laäu, voâ minh laäu. Nhö vaäy vò aáy tueä tri: "Caùc öu phieàn do duyeân duïc laäu ... do duyeân höõu laäu ... do duyeân minh laäu khoâng coù maët ôû ñaây. Vaø chæ coù moät öu phieàn naøy töùc laø saùu nhaäp (maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù) duyeân maïng, duyeân vôùi thaân naøy".

Noùi moät caùch khaùc, khi vò Tyû kheo chöùng quaû giaûi thoaùt, vò aáy tueä tri caùc duïc laäu, höõu laäu, voâ minh laäu khoâng coù maët, ñaõ ñöôïc ñoaïn taän. Nhöng vò aáy vaãn coøn caùi thaân, saùu nhaäp duyeân vôùi maïng soáng. Do vaäy, ñoái vôùi vò aáy, "chæ coù moät caùi naøy khoâng phaûi khoâng, töùc laø saùu nhaäp duyeân maïng, duyeân vôùi thaân naøy. Vaø caùi gì khoâng coù maët ôû ñaây, vò aáy xem caùi aáy laø khoâng coù. Nhöng ñoái vôùi caùi coøn laïi ôû ñaây, vò aáy bieát caùi kia coù, caùi naøy coù. Caùi naøy ñoái vôùi vò aáy laø nhö vaäy, laø thaät coù, khoâng ñieân ñaûo, söï thöïc hieän laø "khoâng taùnh" hoaøn toaøn thanh tònh".

Nhö vaäy kinh naøy ñònh nghóa chöõ Khoâng, tuøy thuoäc truù xöù, tuøy thuoäc Thieàn chöùng, nhöõng gì thaät khoâng coù thôøi quaùn laø khoâng coù. Coøn nhöõng gì thöïc söï laø coù, thôøi quaùn thaät söï laø coù.

Kinh Ñaïi Khoâng ñeà caäp ñeán nghóa chöõ Khoâng moät caùch roäng raõi hôn. Ñöùc Phaät xaùc nhaän moät Tyû Kheo thích thuù haân hoan trong hoäi chuùng cuûa mình, trong hoäi chuùng cuûa ngöôøi, thích thuù hoäi hoïp, thôøi vò aáy khoâng choùi saùng trong Phaùp vaø luaät naøy, khoâng coù chöùng ñaéc tuøy theo yù muoán vieãn ly laïc, ñoäc cö laïc, an tònh laïc, chaùnh giaùc laïc, khoâng coù chöùng ñaéc boán thieàn saéc giôùi vaø boán thieàn voâ saéc giôùi, khoâng coù chöùng ñaéc boán ñaïo, boán quaû. Roài Ñöùc Phaät keå laïi kinh nghieäm baûn thaân cuûa mình, nhôø an truù "noäi khoâng", neân daàu phaûi tieáp xuùc vôùi Tyû kheo, Tyû kheo ni, nam cö só, nöõ cö só, quoác vöông, ñaïi thaàn ngoaïi ñaïo, ñeä töû ngoaïi ñaïo, taâm ngaøi höôùng veà vieãn ly, ñoäc cö, ly duïc, ñoaïn taän caùc Phaùp khieán cho caùc laäu hoaëc khôûi leân, chæ duøng nhöõng lôøi khích leä thuaàn tuùy, ñoái vôùi moïi ngöôøi Ngaøi tieáp xuùc. Nhö vaäy, Ñöùc Phaät an truù noäi khoâng, khoâng bò theá söï ueå nhieãm.

Roài Ñöùc Phaät khuyeân caùc Tyû kheo neân an truù "noäi khoâng", "ngoaïi khoâng" vaø "baát ñoäng", vaø tröôùc khi an truù nhö vaäy caàn phaûi an tònh noäi taâm, töùc laø tu chöùng sô thieàn cho ñeán thieàn thöù tö.

Sau khi chöùng boán thieàn, vò Tyû kheo tu taäp an truù noäi khoâng, ngoaïi khoâng, noäi ngoaïi khoâng, an truù baát ñoäng. Neáu khi an truù, taâm chöa ñöôïc haân hoan, thích thuù, thôøi tu taäp cho taâm thaät haân hoan, thích thuù trong khi an truù noäi khoâng, ngoaïi khoâng, noäi ngoaïi khoâng, baát ñoäng. Vò Tyû kheo trong khi an truù nhö vaäy, neáu coù ñi ñöùng ngoài naèm phaûi chuù yù ñöøng cho caùc tham öu, baát thieän phaùp khôûi leân. Neáu coù noùi, khoâng noùi ñeán caùc vaán ñeà haï lieät, ñeâ tieän, phaøm phu, chæ noùi ñeán nhöõng lôøi nhaøm chaùn, ly tham ñoaïn dieät, an tònh thaéng trí, giaùc ngoä Nieát Baøn. Neáu coù suy taàm, suy tö ñieàu gì, thì khoâng suy taàm, suy tö ñeán duïc taàm, saân taàm, haïi taàm, nhöõng taâm tö haï lieät ñeâ tieän; maø chæ suy taàm, suy tö ñeán ly duïc taàm, voâ saân taàm, baát haïi taàm, nhöõng taâm tö ñöa ñeán yeám ly, ly tham, ñoaïn dieät, an tònh thaéng trí, giaùc ngoä Nieát Baøn.

Ñoái vôùi naêm duïc tröôûng döôõng, töùc laø saéc ñeïp, tieáng hay höông thôm, vò ngoït, xuùc eâm dòu, vò Tyû kheo phaûi yù thöùc mình coù aùi duïc ñoái vôùi naêm duïc tröôûng döôõng aáy hay khoâng, neáu coù thôøi phaûi lo ñoaïn dieät aùi duïc aáy, laøm cho naêm aùi duïc aáy khoâng coù hieän höõu.

Ñoái vôùi naêm thuû uaån saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc, khi vò aáy tuøy quaùn naêm thuû uaån aáy, söï taäp khôûi vaø söï ñoaïn dieät cuûa chuùng, vò Tyû kheo phaûi tìm hieåu mình coù ngaõ maïn (asminmaøno) gì ñoái vôùi naêm uaån hay khoâng, neáu coù, thôøi phaûi lo ñoaïn tröø ngaõ maïn aáy. Nhö vaäy goïi laø vò Tyû kheo taùc yù noäi khoâng, ngoaïi khoâng, noäi ngoaïi khoâng, taùc yù baát ñoäng, vaø nhôø vaäy vò Tyû kheo tieán daàn ñeán giaùc ngoä, giaûi thoaùt nhôø an truù noäi khoâng.

Vôùi hai kinh treân, nghóa chöõ Khoâng theo Ñaïo Phaät nguyeân thuûy ñöôïc trình baøy cuõng ñaõ khaù roõ raøng vaø caën keõ. Ñeå keát thuùc, chuùng toâi xin noùi theâm, trong Kinh ñieån nguyeân thuûy, khi noùi ba phaùp aán, chæ noùi coù ba voâ thöôøng (anicca), khoå (dukkha) vaø voâ ngaõ (anatta), khoâng xem Khoâng (sunnataø) nhö laø phaùp aán thöù tö.