Ngöôøi Cö Só          [ Trôû Veà ]         [Home Page]

Tam Taïng Kinh Ñieån

Bình Anson

Trong 45 naêm truyeàn giaûng con ñöôøng giaûi thoaùt, Ñöùc Phaät thu nhaän raát nhieàu ñeä töû, coù ngöôøi xuaát gia theo ngaøi vaø laäp thaønh Taêng ñoaøn (Sangha), coù ngöôøi cuõng coøn taïi gia, goïi laø caùc cö só. Vuøng truyeàn giaùo cuûa ngaøi laø vuøng Ñoâng Baéc AÁn Ñoä giaùp bieân giôùi xöù Nepal, doïc theo caùc nhaùnh soâng thöôïng nguoàn soâng Gange (Haèng haø) [1, 2, 3].
Ngaøi thöôøng ñöôïc goïi laø Ñöùc Phaät Coà-Ñaøm (Buddha Gotama). Chöõ "Phaät" laø tieáng goïi taét cuûa "Phaät-Ñaø", phieân aâm töø chöõ Phaïn "Buddha" - ngöôøi bình daân Vieät Nam coù nôi goïi laø oâng Buït - nghóa laø ngöôøi ñaõ giaùc ngoä (Giaùc Giaû) . Trong caùc kinh saùch ghi laïi, ngaøi thöôøng töï goïi mình laø Tagatatha (Nhö Lai). Ngaøi coù raát nhieàu ñeä töû töø caùc quoác gia trong vuøng, goàm ñuû moïi thaønh phaàn trong xaõ hoäi, löùa tuoåi, nam nöõ, vaø töø nhieàu nguoàn goác tín ngöôõng khaùc nhau.
Ñöùc Phaät ñaõ ñeå laïi moät kho taøng quí giaù goàm nhieàu baøi thuyeát giaûng (Kinh, Sutta), thöôøng ñöôïc goïi toång quaùt laø "taùm vaïn boán ngaøn" phaùp moân, trong nhieàu dòp giaûng daïy cho haøng ñeä töû, baäc thaùnh thanh vaên, cö só, ... Vôùi söï phaùt trieån vaø baønh tröôùng cuûa Taêng ñoaøn, Ngaøi ñaët ra nhieàu giôùi luaät ñeå taïo ñieàu kieän thuaän lôïi trong coâng taùc tu taäp (Vinaya, Giôùi). Ngoaøi ra coøn nhieàu baøi giaûng ñaëc bieät khaùc maø veà sau naày ñöôïc ñuùc keát laïi trong boä A-Tyø-Ñaøm (Abhidhamma).

Keát Taäp Ñaàu Tieân

Ba thaùng sau khi Ñöùc Phaät tòch dieät, moät ñaïi hoäi caùc vò tu só (Tyø kheo, Bhikkhu) ñöôïc toå chöùc, ngaøy nay ñöôïc goïi laø Ñaïi Hoäi Taêng Giaø I, taïi vuøng ñoài nuùi ngoaïi thaønh Rajagaha (Vöông Xaù). Muïc ñích laø ñeå keát taäp caùc baøi kinh giaûng vaø caùc ñieàu luaät thaønh moät heä thoáng chaët cheû hôn [4]. Chuû trì phaàn Luaät laø Tyø kheo Upali (Öu-Ba-Ly), vaø chuû trì phaàn Kinh laø Tyø kheo Ananda (A- Nan-Ñaø), laø ngöôøi caän söï vôùi Ñöùc Phaät vaø vì theá coù nhieàu dòp nhaát ñeå nghe vaø ghi nhôù caùc baøi giaûng cuûa Ngaøi. Ñaïi hoäi goàm khoaûng 500 vò cao taêng duyeät laïi caùc giôùi luaät vaø caùc baøi thuyeát phaùp, saép xeáp thaønh hai nhoùm chính: Luaät Taïng vaø Kinh Taïng. Qua nhöõng thu thaäp luùc ñoù, Kinh Taïng ñöôïc phaân chia laøm 4 Boä chính: Tröôøng boä, Trung boä, Töông öng boä, vaø Taêng Chi boä.

Keát Taäp Laàn Thöù 2

Trong 45 naêm hoaèng döông ñaïo phaùp, Ñöùc Phaät ñaõ ñi nhieàu nôi, giaûng ñaïo cho nhieàu ngöôøi vaø keát naïp nhieàu ñeä töû. Caùc ñeä töû cuûa Ngaøi ôû raûi raùc khaép nôi, khoâng theå naøo cuøng veà tham döï Ñaïi hoäi ñaàu tieân. Do ñoù coù theå coù moät soá baøi thuyeát giaûng vaø giôùi luaät phuï do Ñöùc Phaät ñaët ra ñaõ khoâng ñöôïc keát taäp trong kyø Ñaïi hoäi ñoù [4].
Vì vaäy maø khoaûng 100 naêm sau, naêm 383 tröôùc CN, moät ñaïi hoäi keát taäp kinh ñieån ñöôïc toå chöùc, theo yeâu caàu cuûa Taêng chuùng thaønh Vesali vaø Vajji [5]. Sau laàn keát taäp naày, Luaät Taïng ñöôïc môû roäng vôùi caùc giôùi luaät maø caùc ñaïi bieåu cho raèng ñaõ khoâng ñöôïc keát taäp trong kyø Ñaïi Hoäi I, vaø moät soá caùc baøi kinh giaûng khaùc chöa keát taäp, taïo thaønh moät boä kinh thöù 5 cuûa Kinh Taïng (Tieåu Boä).
Sau laàn keát taäp naày, Luaät Taïng vaø Kinh Taïng xem nhö ñaõ thaønh hình, vaø caùc baøi giaûng coù leõ cuõng gioáng nhö baøi giaûng maø chuùng ta coù ñöôïc trong boä Ñaïi Taïng hieän nay [4].

Keát Taäp Laàn Thöù 3

Moät traêm ba möôi naêm sau ñoù, naêm 253 tröôùc CN, vua Asoka (A-Duïc) cuûa AÁn Ñoä cho trieäu taäp Ñaïi hoäi laàn thöù III. Tieåu Boä cuûa Kinh Taïng laïi ñöôïc môû roäng vaø keát taäp theâm nhieàu baøi kinh giaûng khaùc. Quan troïng hôn heát laø vieäc Ñaïi hoäi ñaõ ñuùc keát caùc baøi giaûng veà taâm lyù, theå tính vaø söï töôùng cuûa vaïn phaùp, taïo thaønh Thaéng Phaùp Taïng (Abhidhamma, A-Tyø-Ñaøm, Vi Dieäu Phaùp, Luaän Taïng).

Keát Taäp Laàn Thöù 4

Khoaûng naêm 20 tröôùc CN, 500 naêm sau ngaøy Phaät nhaäp Ñaïi Nieát Baøn, vua Vattagamani cuûa Tích Lan (Sri Lanka) trieäu taäp Ñaïi Hoäi Taêng Giaø IV taïi Aluhivihara -- gaàn thaønh phoá Kandy ngaøy nay [1], keát taäp laïi caùc phaàn Kinh, Luaät, vaø ñuùc keát phaàn Thaéng Phaùp Taïng [6]. Ñeå gìn giöõ caùc baøi giaûng cuûa Ñöùc Phaät duø ñaõ keát taäp nhöng chæ truyeàn khaåu trong 500 naêm qua, ba taïng kinh ñieån ñöôïc cho vieát laïi treân moät loaïi giaáy baèng laù boái-ña khoâ [4, 10]. Töø ñoù Tam Taïng Pali ñöôïc thaønh hình, vaø khoâng coøn thay ñoåi naøo khaùc.
Trong thôøi kyø gaàn ñaây, Mieán Ñieän coù toå chöùc hai kyø keát taäp khaùc: keát taäp laàn thöù V, naêm 1870, vaø laàn thöù VI, naêm 1954. Tuy nhieân caùc kyø keát taäp naày chæ ñeå laøm saùng toû caùc ñieåm chính trong kinh, nhöng khoâng thay ñoåi gì trong boä Tam Taïng [5].

Tam Taïng Kinh Ñieån

"Taïng" hay "Taøng" laø gioû chöùa, choå chöùa, tieáng Pali goïi laø Pitaka. Ngaøy xöa taïi caùc chuøa lôùn thöôøng coù moät thö vieän goïi laø "Taøng Kinh Caùc" ñeå löu tröõ caùc boä kinh quí. Tam Taïng theo tieáng Pali goïi laø Tipitaka, Ba Gioû Chöùa (The Three Baskets), goàm coù Luaät Taïng (Vinaya Pitaka), Kinh Taïng (Sutta Pitaka), vaø Thaéng Phaùp Taïng (Abhidhamma Pitaka, coøn goïi laø Vi Dieäu Phaùp, hay Luaän Taïng). Sau ñaây laø sô löôïc veà caùc taïng naày:
1. Luaät Taïng (Vinaya Pitaka)
Taïng naày bao goàm caùc giôùi luaät vaø nghi leã cho nam tu só (Bhikkhu, Tyø Kheo) vaø nöõ tu só (Bhikkhuni, Tyø Kheo Ni), caùch thöùc gia nhaäp taêng ñoaøn, truyeàn giôùi luaät, sinh hoaït taêng chuùng, caùch haønh xöû trong caùc tröôøng hôïp vi phaïm giôùi luaät, vv. Taïng naày thöôøng ñöôïc chia laøm 5 boä [1, 7]:
1. Ba-la-di (Parajika),
2. Ba-daät-ñeà (Pacittiya),
3. Ñaïi Phaåm (Mahavagga),
4. Tieåu Phaåm (Cullavagga), vaø
5. Toaùt Yeáu (Parivara).
2. Kinh Taïng (Sutta Pitaka)
Goàm 5 boä chính (Nikaya): Tröôøng Boä (Digha Nikaya), Trung Boä (Majjhima Nikaya), Töông Öng Boä (Samyutta Nikaya), Taêng Chi Boä (Anguttara Nikaya), vaø Tieåu Boä (Khuddaka Nikaya). Trong heä Sanskrit (Baéc Phaïn), töông öùng vôùi 5 boä naày ñöôïc laø 4 boä A-Haøm (Agamas). Tuy nhieân, caùc boä A Haøm nguyeân thuûy ñaõ bò thaát laïc vaø chæ coøn tìm thaáy caùc baûn kinh tieáng Sanskrit rôøi raïc, maø hieän nay chæ coøn caùc boä Haùn dòch töø nhieàu nguoàn goác boä phaùi vaø qua nhieàu ñôøi khaùc nhau [6].
Tröôøng Boä laø taäp hôïp caùc baøi kinh daøi, goàm 34 baøi kinh, ñaõ ñöôïc dòch sang Vieät ngöõ, trong ñoù coù hai quyeån phoå thoâng nhaát: Kinh Ñaïi Baùt-Nieát-Baøn (Maha Parinibanna Sutta) vaø Kinh Ñaïi Quaùn Nieäm (Maha Satipattana Sutta). Ngoaøi caùc baøi thuyeát giaûng cuûa Ñöùc Phaät, Boä naày cuõng coù caùc baøi giaûng cuûa Ñaïi Ñöùc Sariputta (Xaù-Lôïi-Phaát), vò ñeä töû haøng ñaàu coù taøi thuyeát giaûng huøng bieän nhaát thôøi ñoù, vaø caùc vò ñeä töû noãi tieáng khaùc.
Trung Boä goàm coù 152 baøi kinh saép xeáp trong 15 phaåm, theo töøng chuû ñeà. Boä kinh naày raát phoå thoâng trong giôùi Phaät töû söû duïng Anh ngöõ vaø cuõng ñaõ ñöôïc dòch sang Vieät ngöõ. Baûn dòch Anh ngöõ ñöôïc hieäu chænh nhieàu laàn, vaø baûn dòch môùi nhaát ñaõ ñöôïc hoäi Buddhist Publication Society, Tích Lan, xuaát baûn naêm 1995. Caùc baøi kinh quan troïng thöôøng coù lieân quan ñeán pheùp haønh thieàn quaùn nieäm (Satipattana Sutta), chaùnh kieán (Sammaditthi), caùch tònh taâm (Kakacupama), cuoäc ñôøi Ñöùc Phaät (Ariyaparyesana), töù dieäu ñeá (Mahahatthipadopama), khoâng tính (Culasunnata), quaùn nieäm hôi thôû (Anapanasati), vv... Coù theå noùi ñaây laø moät boä kinh quan troïng nhaát, bao goàm caùc baøi giaûng thieát yeáu treân ñöôøng tu taäp, thöïc haønh lôøi Phaät daïy.
Töông Öng Boä goàm 2,889 baøi kinh ngaén, chia laøm 5 chöông vaø 56 phaåm. Ñaây laø taäp hôïp caùc baøi kinh coù chuû ñeà gioáng nhau veà moät ñieåm thaûo luaän, hoaëc veà moät nhaân vaät naøo ñoù trong thôøi Ñöùc Phaät. Coù nhöõng baøi giaûng quan troïng veà 12 nhaân duyeân vaø veà 37 phaàn boà ñeà (37 phaåm trôï ñaïo).
Taêng Chi Boä laø boä kinh döïa theo caùch saép xeáp soá hoïc (phaùp soá), töø caùc chuû ñeà coù lieân quan ñeán 1 phaàn töû, 1 yeáu toá, daàn daàn leân ñeán caùc chuû ñeà coù 11 phaàn töû hay yeáu toá. Vì vaäy, boä kinh ñöôïc chia laøm 11 chöông, goàm 2,308 baøi kinh.
Tieåu Boä thaät ra khoâng phaûi laø boä saùch nhoû, maø laø taäp hôïp 15 boä saùch nhoû:
  1. Tieåu Tuïng, Khuddaka Patha
  2. Phaùp Cuù, Dhammapada
  3. Phaät Töï Thuyeát, Udana
  4. Nhö Thò Ngöõ (Phaät Thuyeát Nhö Vaäy), Itivuttaka
  5. Kinh Taäp, Sutta Nipata
  6. Thieân Cung Söï, Vimana Vatthu
  7. Ngaï Quyû Söï, Peta Vatthu
  8. Tröôûng Laõo Taêng Keä, Theragatha
  9. Tröôûng Laõo Ni Keä, Therigatha
  10. Boån Sanh, Jataka
  11. Nghóa Thích, Niddesa
  12. Voâ Ngaïi Giaûi Ñaïo, Patisambhida
  13. Thí Duï, Apadana
  14. Phaät Söû, Buddhavamsa
  15. Sôû Haønh Taïng, Cariya Pitaka
3. Thaéng Phaùp Taïng (Abhidhamma Pitaka)
Coøn goïi laø Vi Dieäu Phaùp hay Luaän Taïng, ñaây laø taäp hôïp caùc baøi giaûng cuûa Ñöùc Phaät veà theå tính vaø söï töôùng cuûa vaïn phaùp, phaân giaûi trieát hoïc vaø taâm lyù hoïc. Thaéng Phaùp Taïng goàm coù 7 quyeån:
1. Phaùp tuï (Dhammasangani)
2. Phaân bieät (Vibhanga)
3. Giôùi thuyeát (Dhatukatha)
4. Nhaân thi thieát (Puggala Pannatti)
5. Bieän giaûi (Kathavathu)
6. Song luaän (Yamaka)
7. Nhaân duyeân thuyeát (Patthana).
4. Caùc thaùnh ñieån troïng yeáu khaùc:

Ngoaøi Tam Taïng Kinh Ñieån coøn coù caùc boä Chuù Giaûi vaø Phuï Chuù Giaûi Kinh Ñieån, vaø moät soá caùc taùc phaåm Pali quan troïng khaùc cuõng ñöôïc hoïc taäp vaø löu truyeàn cho ñeán ngaøy nay:

- Ñaûo söû (Dipavamsa)
- Ñaïi söû (Mahavamsa)
- Tieåu söû (Culavamsa)
- Mi-Lan-Ña vaán ñaïo (Milindapanha)
- Thanh tònh ñaïo luaän (Visuddhi Magga)
- Thaéng Phaùp taäp yeáu luaän (Abhidhammattha Sanghaha)

Ñaïi Taïng Vieät Ngöõ

Maëc duø Phaät Giaùo laø moät toân giaùo lôùn ôû Vieät Nam vaø ñaõ coù maët laâu ñôøi taïi ñaát nöôùc ta treân 18 theá kyû, cho ñeán nay chuùng ta vaãn chöa coù moät boä Tam Taïng ñaày ñuû baèng chöõ Vieät. Ñieàu naày ñaõ ñöôïc ghi nhaän töø ñaàu thaäp nieân 1950 [5], maø ñaõ 40 naêm qua, coâng taùc dòch thuaät vaãn chöa hoaøn taát. Thaät ra, coâng trình dòch thuaät sang chöõ quoác ngöõ töø caùc kinh ñieån Haùn taïng baét ñaàu trong thaäp nieân 1930 vôùi nhieàu vò danh taêng vaø hoïc giaû trong caùc phong traøo phuïc höng Phaät Giaùo vaø chaán höng Phaät hoïc [11].

Moät chöông trình phieân dòch vaø aán haønh Ñaïi Taïng Kinh Vieät Nam ñaõ ñöôïc tieán haønh trôû laïi töø naêm 1989, döïa treân caùc boä chöõ Pali vaø chöõ Haùn. Ñeán nay (2000), Vieän Nghieân Cöùu Phaät Hoïc Vieät Nam ñaõ phaùt haønh Tröôøng Boä (vaø Tröôøng A-Haøm), Trung Boä (vaø Trung A-Haøm), Töông Öng Boä (vaø Taïp A-Haøm), Taêng Chi Boä (vaø Taêng Nhaát A-Haøm) baèng Vieät ngöõ, cuøng vôùi caùc quyeån trong Tieåu Boä: Kinh Taäp, Phaùp Cuù, Nhö Thò Ngöõ, Phaät Töï Thuyeát, Tröôûng Laõo Taêng Keä, Tröôûng Laõo Ni Keä, Boån Sanh, Thieân Cung Söï, Ngaï Quyû Söï, v.v.

Heä phaùi Nguyeân Thuûy (Nam Toâng) Vieät Nam ñaõ aán haønh caùc boä Vi Dieäu Phaùp do Hoøa thöôïng Tònh Söï dòch. Boä Luaät cô baûn ñaõ ñöôïc dòch töø caùc baûn chöõ Haùn (Luaät Töù Phaàn Giôùi Boån Nhö Thích, HT Haønh Truï dòch). Caùc quyeån Thanh Tònh Ñaïo (Ni sö Trí Haûi dòch), Thaéng Phaùp Taäp Yeáu Luaän (HT Minh Chaâu dòch) vaø Mi-Lan-Ña Vaán Ñaïo (Mi-Tieân Vaán Ñaùp, HT Giôùi Nghieâm dòch) cuõng ñaõ ñöôïc xuaát baûn trong nhöõng naêm gaàn ñaây.

-oOo-

Ghi chuù: Toaøn boä kinh ñieån Pali ngöõ vaø baûn dòch Anh ngöõ ñaõ ñöôïc Hoäi Kinh Ñieån Pali (Pali Text Society) laàn löôït xuaát baûn trong 100 naêm qua. Xin xem baøi giôùi thieäu baèng Anh ngöõ taïi: ../ebud/ebsut028.htm

Tham Khaûo

[1] Narada Mahathera (1980), The Buddha and His Teachings, Buddhist Publication Society, Sri Lanka (Ñöùc Phaät vaø Phaät Phaùp, baûn dòch Vieät ngöõ cuûa Phaïm Kim Khaùnh)
[2] Thích Nhaát Haïnh (1992), Ñöôøng Xöa Maây Traéng, Laù Boái, France
[3] Sister Vijira and Francis Story (1988), The Maha Parinibbana Sutta, Buddhist Publication Society, Sri Lanka
[4] Bodhesako (1984), Beginnings: The Pali Suttas, Buddhist Publication Society, Sri Lanka
[5] Thích Ñöùc Nhuaän (1983), Phaät Hoïc Tinh Hoa, Phaät Hoïc Vieän Quoác Teá, USA
[6] Christmas Humprhey (1962), Buddhism, Penguin Books, UK
[7] Russell Webb (1991), An Analysis of The Pali Canon, Buddhist Publication Society, Sri Lanka
[8] Thích Chôn Thieän (1991), Taêng Giaø Thôøi Ñöùc Phaät, Vieän Nghieân Cöùu Phaät Hoïc Vieät Nam, Vietnam
[9] Phaïm Kim Khaùnh (1997), Haønh Höông Xöù Phaät, Trung Taâm Narada, Seatle, USA
[10] H.W. Schuman, The Historical Buddha (Ñöùc Phaät Lòch Söû, baûn dòch Vieät ngöõ cuûa Traàn Phöông Lan, Vieän Nghieân Cöùu Phaät Hoïc, Saøi Goøn, 1997).
[11] Nguyeãn Lang (1985), Vieät Nam Phaät Giaùo Söû Luaän, Taäp 3, Laù Boái, France.
Bình Anson,
Muøa Phaät Ñaûn 1995, Perth, Western Australia
Boå sung: thaùng 8-2000

Phuï chuù:

Kinh ñieån Ñaïi Thöøa (Mahayana, Baéc Toâng)

-oOo-

Kinh ñieån Ñaïi Thöøa xuaát hieän veà sau naày, vaøo khoaûng ñaàu Coâng nguyeân (CN) -- 300 ñeán 700 naêm sau ngaøy Phaät nhaäp Ñaïi Nieát baøn, khoâng roõ nguoàn goác xuaát xöù vôùi nhieàu giaû thuyeát khaùc nhau, khoâng bieát do ai keát taäp vaøo thôøi kyø naøo, ban ñaàu laø vaøi boä kinh ngaén roài daàn daø xuaát hieän caùc boä lôùn hôn vôùi vaên phong khoâng ñoàng nhaát, vaø ngaøy nay cuõng khoâng coøn nguyeân baûn troïn veïn. Moät soá ñaõ ñöôïc dòch sang chöõ Haùn vaø chöõ Taây Taïng qua nhieàu thôøi kyø khaùc nhau bôûi nhieàu dòch giaû thuoäc nhöõng toâng phaùi khaùc nhau, vaø ñöôïc löu truyeàn ñeán ngaøy nay. Moät soá kinh ñieån Haùn töï khaùc thì laïi khoâng coù nguoàn goác roõ raøng, maëc duø laáy danh laø lôøi Phaät daïy nhöng coù leõ ñaõ ñöôïc tröôùc taùc taïi Trung Hoa trong thôøi kyø Phaät giaùo môùi ñöôïc phaùt trieån taïi ñoù.

Kinh ñieån Ñaïi Thöøa laø moät taäp hôïp caùc baøi giaûng cuûa Ñöùc Phaät, caùc luaän giaûi cuûa taêng só, vaø ngöõ luïc cuûa caùc toå sö. Ngoaøi taïng Luaät -- treân cô baûn raát töông töï vôùi taïng Luaät Pali, coøn coù taïng Kinh goàm coù caùc boä A Haøm -- dòch thuaät töø nhieàu nguoàn khaùc nhau -- vaø caùc kinh ñieån môùi, vaø taïng Luaän goàm caùc taùc phaåm chuù giaûi vaø luaän thuyeát cuûa caùc vò taêng só Ñaïi thöøa veà sau naày. Coù theå noùi tính ña daïng vaø phong phuù cuûa kinh ñieån Ñaïi thöøa laø keát quaû cuûa moät söï dung naïp hoãn ñoän, khoâng coù heä thoáng vaø tieâu chuaån roõ raøng, caùc taøi lieäu veà Phaät giaùo -- hoaëc coù veû mang tính caùch Phaät giaùo nhöng laïi pha troän caùc giaùo thuyeát khaùc -- xuaát hieän raõi raùc trong caùc theá kyû ñaàu Coâng nguyeân trong thôøi kyø hình thaønh toâng phaùi naày.

Döôùi ñaây laø lieät keâ sô löôïc danh saùch kinh ñieån Phaät Giaùo Ñaïi Thöøa [a,b]:

1. Tröôùc thôøi Long Thoï (Nagarjuna, sô toå cuûa Ñaïi thöøa Phaät giaùo, theá kyû III CN):

Kinh Ñaïi phaåm Baùt Nhaõ
Kinh Tieåu phaåm Baùt Nhaõ
Kinh Dieäu Phaùp Lieân Hoa
Kinh Hoa Nghieâm
Kinh Ñaïi Voâ Löôïng Thoï
Kinh Thuû Laêng Nghieâm Tam Muoäi
Kinh Duy Ma Caät
Tröôùc taùc cuûa Ngaøi Maõ Minh (Asvaghosa, ñaàu Coâng nguyeân):
Phaät sôû haïnh taùn
Ñaïi Trang Nghieâm luaän
Thaäp Baát thieän nghieäp ñaïo
Luïc thuù luaân hoài
Söï sö phaùp Nguõ thaäp tuïng
Ni Kieàn Töû vaán voâ ngaõ nghóa
Ñaïi toân ñòa huyeàn vaên baûn luaän
Ñaïi Thöøa khôûi tín luaän
2. Thôøi Long Thoï (Nagarjuna), Ñeà-Baø (Deva), Baït-Ñaø-La (Bhadra):
2.1 Ngaøi Long Thoï tröôùc taùc nhieàu boä luaän, nhöng dòch sang Haùn goàm:
Trung quaùn luaän
Boà ñeà taâm ly töôùng luaän
Thaäp nhò moân luaän
Hoài traùnh luaän
Ñaïi trí ñoä luaän
Phöông tieän taâm luaän
Thaäp truï Tyø Baø Sa luaän
Khuyeán phaùt chö vöông yeáu keä
Thaäp baùt Khoâng luaän
Taùn phaùp giôùi tuïng
Ñaïi thöøa phaù höõu luaän
Quaûng ñaïi phaùt nguyeän tuïng
Boà ñeà tö löông luaän
2.2 Ngaøi Ñeà-Baø tröôùc taùc:
Baùch luaän
Baùch töï luaän
Quaûng baùch luaän
2.3 Ngaøi Baït-Ñaø-La tröôùc taùc:
Chuù thích Trung luaän
3. Sau thôøi Long Thoï:
Kinh Thaéng-Man
Kinh Giaûi Thaâm Maät
Kinh Ñaïi Baùt-Nieát-Baøn (Ñaïi thöøa Nieát-Baøn)
Kinh Laêng-Giaø
4. Thôøi Voâ Tröôùc (Asanga, theá kyû IV-V CN):
4.1 Tröôùc taùc cuûa Ngaøi Di-Laëc (Maitreya):
Du-Giaø Sö Ñòa luaän
Ñaïi Thöøa Trang nghieâm kinh luaän
Thaäp ñòa kinh luaän
Trung bieân phaân bieät luaän
4.2 Tröôùc taùc cuûa Ngaøi Voâ Tröôùc (Asanga):
Hieån döông Thaùnh giaùo luaän
Kim Cang Baùt-nhaõ Ba-la-maät-ña kinh luaän
Nhieáp Ñaïi thöøa luaän
Thuaän Trung luaän
Ñaïi Thöøa A-Tyø-Ñaït-Ma taïp luaän
4.3 Tröôùc taùc cuûa Ngaøi Theá Thaân (Vasubandhu) thì raát nhieàu, nhöng caùc boä sau ñaây ñaõ dòch sang Haùn:
A-Tyø-Ñaït-Ma Caâu-Xaù luaän
Nhieáp Ñaïi Thöøa luaän thích
A-Tyø-Ñaït-Ma Caâu-Xaù baûn tuïng
Thaäp ñòa kinh luaän
Duy thöùc Tam thaäp tuïng
Dieäu Phaùp Lieân Hoa kinh Öu-Baø-Ñeà-Xaù
Duy thöùc Nhò thaäp tuïng
Voâ Löôïng Thoï kinh Öu-Baø-Ñeà-Xaù
Ñaïi Thöøa Baùch phaùp Minh moân luaän
Chuyeån Phaùp luaân Öu-Baø-Ñeà-Xaù
Ñaïi Thöøa Nguõ uaån luaän
Kim Cöông Baùt-nhaõ Ba-la-maät kinh luaän
Phaät tính luaän
Luïc moân giaùo thoï taäp ñònh luaän
(Bình Anson, thaùng 12-1998)

[a] Giaùc Ngoä, soá 126, thaùng 08-1998.
[b] Thích Thanh Kieåm, 1995. Löôïc söû Phaät giaùo AÁn ñoä.
 


 [ Trôû Veà ]