CH??NG TRÌNH

Theo lôøi chuù ñôøi xöa noùi raèng Laêng-ca laø teân moät hoøn nuùi raát bí aån ôû treân ñaûo Tích-Lan ngaøy nay, coù beå lôùn bao boïc chung quanh, treân ñænh nuùi coù caùi thaønh khoâng coù cöûa laø nôi Daï-xoa quæ vöông ôû vaø coù nhöõng quæ daï-xoa thöôøng hay ñi baét ngöôøi vaø caùc loaøi sinh vaät maø aên, raát ñaùng kinh haõi.

Nhaân khi Phaät ñi thuyeát phaùp ôû Haûi-Long-Vöông cung veà qua ñaáy, quæ vöông ñi ñoùn Phaät vaø môøi Phaät vaøo trong thaønh Laêng-Ca xin thuyeát phaùp. Phaät cuøng caùc Boà Taùt, coù Ñaïi Tueä Boà Taùt ñöùng ñaàu, vaøo thaønh thuyeát phaùp. Nhöõng ñieàu Phaät noùi trong kinh naøy laø lôøi Phaät thuyeát ôû trong thaønh aáy, cho neân môùi laáy teân thaønh maø goïi Laêng-Ca kinh.

Ghi Chuù: Caùc chuøa thöôøng ñoïc laø Laêng Giaø, nay muoán theo tieáng Phaïn maø goïi laø Laêng Ca cho hôïp.- Coù thuyeát noùi raèng teân nuùi aáy laø Laêng-ca-a baït-ña-la baûo sôn, tieáng Phaïn laø Lankavatara. Nuùi aáy döôùi nhoû treân to cho neân khoâng ai leân ñöôïc. Nuùi aáy laïi aån hieän raát huyeàn bí, nhö khi trôøi maây u aùm, ñeâm toái môø mòt, soùng gioù döõ doäi, thì nuùi hieän ra roõ raøng, maø khi trôøi thanh beå laëng thì troâng khoâng thaáy ñaâu caû. - Saùch nhaø Phaät thöôøng duøng nhöõng tieáng nuùi, soâng, beå ñeå hình dung nhöõng caùi voâ hình nhö nguõ uaån sôn, sinh töû haûi v.v... Vaäy nhöõng tieáng nuùi beå noùi ñaây cuõng duøng theo caùi nghóa boùng aáy.

Theo thuyeát ngöôøi AÁn-Ñoä thuôû tröôùc thì Kinh Laêng-Ca toaøn boä coù 40 quyeån, 151 phaåm, nhöng chæ coù ñeä nhaát phaåm laø Nhaát Thieát Phaät Ngöõ Taâmtruyeàn sang nöôùc Taøu maø thoâi. Töông truyeàn phaåm naøy coù 4 baûn dòch ra Haùn vaên ñeàu do taêng AÁn-Ñoä dòch caû, nhöng nay coøn truyeàn laïi coù 3 baûn;

- Moät baûn coù töø ñôøi Löu-Toáng (420-477) do taêng AÁn-Ñoä teân Caàu-na Baït-ñaø-la dòch, goïi laø Laêng-ca-a-baït-ña-la baûo kinh , 4 quyeån.

- Moät baûn coù töø ñôøi Nguyeân-nguïy ôû phía baéc (386-534) do taêng AÁn-Ñoä teân Boà-ñeà Löu-chi dòch, goïi laø Nhaäp Laêng-ca kinh ,10 quyeån.

- Moät baûn coù töø ñôøi Ñöôøng (618-907) do taêng AÁn-Ñoä teân THöïc-xoa Nan-ñaø dòch, goïi laø Ñaïi-thaëng Nhaäp Laêng-ca kinh , 7 quyeån.

Ba baûn dòch aáy tuy chia ra soá quyeån khaùc nhau, nhöng vaãn chæ coù moät phaåm Nhaát Thieát Phaät Ngöõ Taâm maø thoâi, maø caùi nghóa cuûa toaøn phaåm laø laáy nhaát taâmlaøm toâng (laøm chuû). Theá laø caùi hoïc taâm toâng truyeàn sang Taøu goác ôû KInh Laêng-Ca naøy, cho neân veà sau Thieàn Toâng xuaát hieän ôû nöôùc Taøu vaøo khoaûng ñôøi Ñöôøng thöôøng noùi: Chö Phaät, chö Toå laáy kinh naøy laøm taâm aán vaäy.

Ñaïi yeáu kinh Laêng-Ca laø tröïc chæ minh taâm kieán taùnh thaønh Phaät ñeå laøm moät thöù giaùo ngoaïi bieät truyeàn, laäp thaønh caùi Ñoán-giaùo Ñaïi-thaëng.

Vaøo khoaûng ñôøi nhaø Löông (502-557) Sô Toå Boà-Ñeà-Ñaït-Ma ñem caùi taâm toâng bí truyeàn ôû beân AÁn-Ñoä sang nöôùc Taøu, roài ñeán khi truyeàn phaùp cho Nhò Toå Tueä-Khaû, noùi raèng: "Ta xem caùc kinh giaùo ôû Chaán-Ñaùn, duy coù boán quyeån Laêng-ca laø coù theå ñeå aán chöùng cho caùi taâm".

Töø Nhò Toå Tueä Khaû ñeán Nguõ Toå Hoaøng-Nhaãn, trong Thieàn Toâng vaãn laáy kinh Laêng-ca truyeàn thuï. Sau khoâng bieát vì leõ gì maø Nguõ Toå ñem kinh Kim-Cöông thay kinh Laêng-ca. Saùch Phaùp Baûo Ñaøn Kinhcheùp lôøi ngöôøi khaùch noùi vôùi Luïc Toå Hueä-Naêng khi coøn haøn vi raèng: "Ta ñeán chuøa Ñoâng-thieàn ôû Hoaøng-mai ñeå leã baùi, ñöôïc nghe kinh Kim-cöông, Nguõ Toå Hoaøng-Nhaãn ñaïi sö thöôøng khuyeân taêng vaø tuïc neân tuïng kinh Kim-cöông töùc töï thaáy taùnh, hieåu ngay thaønh Phaät". Ñeán khi Nguõ Toå truyeàn phaùp cho Luïc toå cuõng chæ giaûng kinh Kim-cöông, chöù khoâng noùi gì ñeán kinh Laêng-ca. Töø ñoù veà sau, trong Thieàn moân chö taêng chuyeân duøng kinh Kim-cöông maø boû nhaõng kinh Laêng-ca.

Maõi ñeán theá kæ thöù XI, vaøo khoaûng ñôøi vua Toáng Nhaân-toâng (1023-1063) coù quan Thaùi-töû Thaùi-baûo Tröông An-Ñaïo xöôùng leân vieäc ñoïc kinh Laêng-ca, roài ñeán naêm Nguyeân-phong (1078-1085) ñôøi vua Toáng Thaàn-toâng môùi ñöa cho oâng Toâ Ñoâng-Pha khaéc baûn in. Töø ñoù kinh Laêng-ca môùi thònh haønh ôû ñôøi.

Ñeán cuoái ñôøi nhaø MInh (theá kæ XVI), coù vò cao taêng Thích Ñöùc-Thanh tinh thoâng caû Thieàn vaø Tònh chaán höng laïi caùi ñaïo tröôøng ôû Taøo-kheâ cuûa Luïc Toå ngaøy xöa. Ngöôøi ñôøi goïi vò cao taêng aáy laø Haùm-Sôn ñaïi sö. Haùm-Sôn ñaïi sö ñem hai boä kinh quan thieát ñeán taâm toâng nhö Laêng-ca kinh vaø Thuû-laêng-nghieâm kinh maø giaûi thích ra roõ raøng. Ñaïi sö laáy baûn Laêng-ca-a-baït-ña-la baûo kinh 4 quyeån dòch töø ñôøi Löu Toáng maø so saùnh vôùi 2 baûn kinh dòch töø ñôøi Nguyeân-nguïy vaø ñôøi Ñöôøng, roài cöù moãi moät chöông chính vaên trong kinh laïi coù moät baøi kyù goïi laø Quan Laêng-Ca Kinh Kyù ñeå giaûi roõ theâm nhöõng yù nghóa trong lôøi Phaät noùi.

Theo nhö lôøi töïa cuûa Haùm-sôn ñaïi sö vieát, thì boä kinh Laêng-ca giaûi thích xong vaøo naêm Maäu-tuaát laø naêm Vaïn-lòch thöù 25 (1598) ñôøi vua Thaàn-toâng nhaø Minh. Nhôø coù baûn kinh aáy maø ngaøy nay ta coù theå hieåu ñöôïc nhieàu yù nghóa raát cao, raát hay trong boä kinh raát khoù hieåu aáy.

ÔÛ Vieät-Nam ta, thì maõi ñeán naêm Caûnh-höng (1740-1786) ñôøi vua Hieån-toâng nhaø Haäu Leâ, coù taêng Tueä-Baûo sang Taøu thænh ñöôïc boä Laêng-ca ñem veà, roài coù Thích Thaûn-Thaûn Thieàn-sö , nhôø coù baø Leâ-thòTrònh thaùi phi phuø trôï, môùi khaéc baûn, in ra ñeå ban truyeàn ôû ñôøi. Baûn khaéc aáy ñeå löu taïi chuøa Lieân-phaùi phöôøng Baïch-mai, gaàn Haø-noäi.

- tröôùc tröïc chæ nhaát taâm chaân nhöñeå laøm cho roõ caùi nghóa tam giôùi duy taâm,

- sau chæ thò nhaát taâm sinh dieät ñeå laøm cho roõ caùi nghóa vaïn phaùp duy thöùc.

Ñoù laø cöông yeáu cuûa toaøn boä kinh, tröôùc sau neâu roõ thuyeát nhaát taâm trong tam giôùi, cho vaïn phaùp ñeàu ôû nhaát taâm maø ra, ngoaøi caùi taâm khoâng coù gì khaùc nöõa.

Bôûi caùi nguyeân taéc aáy neân Ñaïi-Tueä Boà-taùt laáy caùi nghóa sinh dieät, höõu voâ, ñoaïn thöôøng, nhaân phaùp voâ ngaõ, nieát baøn, töùc laø Boà-taùt döïa vaøo nhaát taâm chuyeån bieán, nhö nguõ phaùp, tam töï tính, baùt thöùc, nhò voâ ngaõ, vaø nhaân quaû, meâ ngoä maø hoûi Phaät.

1/ NGUÕ PHAÙP laø danh, töôùng, voïng töôûng, chaùnh trí, nhö nhö.- TAM Töï TÍNH laø voïng töôûng töï tính, duyeân khôûi töï tính, thaønh töï tính. - BAÙT THÖÙC laø A-laïi -da thöùc. Maït-na thöùc, yù thöùc, nhaõn thöùc, nhó thöùc, tyû thöùc, thieät thöùc, thaân thöùc. - NHò VOÂ NGAÕ laø nhaân voâ ngaõ, phaùp voâ ngaõ.

2/ Baûn kinh naøy khoâng noùi ñeán lôøi Daï-xoa quæ vöông hoûi Phaät veà phaùp vaø phi phaùp. Baûn Ñöôøng dòch cuûa Thöïc-xoa coù cheùp roõ nhö sau: "Daï-xoa vöông môøi Phaät vaøo Laêng-ca thaønh, cuùng hieáu xong, hoûi Phaät raèng: Nhö-Lai thöôøng noùi: Phaùp coøn neân boû, huoáng laø phi phaùpVaäy theá naøo laø phaùp, theá naøo laø phi phaùp? Phaät ñaùp: Phaùp vôùi phi phaùp laø caùi töôùng khaùc nhau do söï phaân bieät cuûa keû phaøm phu, chöù khoâng phaûi caùi chính kieán cuûa thaùnh trí. - Ñeán nhö theá naøo laø phaùp, laø noùi hai thaëng vôùi ngoaïi ñaïo, vì hö voïng maø phaân bieät ra, noùi coù caùi thöïc laøm nhaân cho phaùp. Nhöõng phaùp nhö theá neân boû, neân xa lìa. Khoâng neân ôû trong söï phaân bieät maø laáy caùi töôùng, ñeå thaáy roõ caùi töï taâm phaùp taùnh, thì khoâng coù chaáp tröôïc. Nhöõng ngöôøi quaùn haønh laáy tyø-baùt-xaù-na (vipasyana) töùc laø chæ quaùn, quaùn saùt caùi nhö thöïc, laø caùi chaân thöïc nhö nhö, theá goïi laø xaû chö phaùp. - Theá naøo laø phi phaùp ? Laø noùi chö phaùp khoâng coù taùnh, khoâng coù töôùng, boû haún söï phaân bieät, thaáy roõ caùi nhö thöïc, gioáng nhö laø coù, nhö laø khoâng. Trong caùi caûnh giôùi nhö theá, moïi caùi khaùc ñeàu khoâng sinh khôûi nöõa, theá goïi laø xaû phi phaùp.

Vaäy thaáy roõ caùi nhö thöïc goïi laù chính kieán, maø khoâng thaáy nhö theá laø taø kieán. Ñaõ phaân bieät laø coù nhò thuû, nghóa laø coù höõu vaø voâ, ñeàu laø hö voïng, khoâng ñöôïc tòch dieät. Tòch dieät laø nhaát taâm, nhaát taâm laø nhö lai taïng.

Song nhaát taâm laø caùi taâm Phaät noùi trong kinh naøy. Caùi maø goïi laø tòch dieät töùc laø nhaát taâm.

Ghi chuù cuûa Cuï TTK: Tòch dieät ñaây noùi tòch vaø dieät.Tòch laø tòch tónh maø thöôøng chieáu. Dieät laø dieät tröø heát voïng töôûng.

Nhaát taâm aáy voán khoâng hình khoâng töôùng, cöù nhö nhö töï taïi, tòch nhieân maø chieáu, khoâng sinh khoâng dieät. - Coøn nhöõng hình töôùng ñeàu laø do meâ maø hieän ra. Meâ caùi nhaát taâm maø laøm ra sinh töû, cho neân bieán nhaát taâm thaønh tam giôùi. - Ngoä caùi nhaát taâm maø laøm nieát baøn, cho neân chuyeån tam giôùi laøm nhaát taâm.

Song sinh töû laø höõu phaùp, maø nieát baøn laø voâ phaùp. Hai caùi höõu vaø voâ aáy ñeàu do söï phaân bieät voïng kieán cuûa ngöôøi phaøm, chöù trong caùi tòch dieät, taâm voán khoâng phaân bieät (khoâng coù höõu-voâ).

Khôûi ñaàu, Ñaïi-Tueä Boà Taùt ñem hoûi Phaät caùc thöù töôùng khaùc nhau, laø nhöõng phaùp töông ñoái, nhö 8 caùi kieán taø chaùnh, vaø 100 caùi caûnh sôû kieán, coäng 108 kieán cuûa söï phaân bieät voïng kieán, chôù khoâng phaûi laø caùi tòch dieät nhaát taâm tuyeät ñoái. - Vaäy neân Phaät chæ thaúng vaøo choã toái cöïc taâm nguyeân maø baùc heát caû nhöõng ñieàu hoûi aáy vaø baûo laø phi giaõ, khoâng phaûi. - AÁy laø yù Phaät baûo raèngphaûi lìa boû taâm, yù, thöùc, ra ngoaøi con ñöôøng phaøm thaùnh, ñeå chæ coøn caùi caûnh giôùi töï giaùc thaùnh trí cuûa chö Phaät maø thoâi.

Ñoái vôùi caùi nhaát taâm chaân nguyeân thì thaùnh phaøm bình ñaúng, khoâng coù töôùng sai bieät. - Nhöng vì chia ra meâ vôùi ngoä cho neân môùi coù thaäp giôùi (Thaäp phaùp giôùi: ñòa nguïc, ngaõ quæ, suùc sanh, ngöôøi, atula, trôøi, Thanh-vaên, Duyeân-giaùc, Boà-taùt, Phaät), y, chính, nhaân, quaû, caùc thöù tính töôùng khaùc nhau. - Chæ vì meâ caùi nhaát taâm maø chính trí ñoåi ra laøm voïng töôûng, nhö nhö ñoåi ra laøm danh vôùi töôùng. - Ngoä caùi nhaát taâm thì voïng töôûng laïi thaønh chính trí, vaø danh vôùi töôùng laïi laø nhö nhö. - Cho neân kinh noùi: Thuaän caùi löu chuyeån thì laø voïng kieán sanh töû; chaùn gheùt caùi löu chuyeån thì laø voïng kieán nieát baøn.- Vaäy sanh töû vaø nieát baøn ñeàu khoâng phaûi laø caùi töï giaùc thaùnh trí cuûa Phaät. Cho neân trong nhöõng caâu ñaùp laïi Phaät baùc caû ñi, maø cho laø phi giaõ, coát ñeå laøm roõ caùi nghóa tam giôùi duy taâm.

Saùch Khôûi-Tín-Luaän cuûa Maõ-Minh Ñaïi-só laøm vaøo khoaûng theá kyû thöù I sau taây lòch coù leõ laø saùch laøm theo caùi thuyeát nhaát taâm trong kinh Laêng-ca naøy, cho neân noùi: Neân bieát chaân nhö töï tính phi höõu töôùng, phi voâ töôùng, phi phi höõu töôùng, phi phi voâ töôùng, phi höõu voâ caâu töôùng, phi nhaát töôùng, phi dò töôùng, phi phi nhaát töôùng, phi phi dò töôùng, phi nhaát dò voâ caâu töôùng. - Toøng baûn dó lai, heát thaåy nhieãm phaùp vôùi voïng taâm phaân bieät cuûa nhaát thieát chuùng sanh ñeàu khoâng töông öng. - Töùc laø chaân taâm thöôøng haèng baát bieán, tònh phaùp ñaày ñuû, maø cuõng khoâng coù töôùng khaû thuû. - Chæ laáy caùi caûnh giôùi ly nieäm, duy chöùng ñöôïc, môùi laø töông öng. Saùch Khôûi-Tín-Luaän laïi laáy nhaát taâm maø laäp ra hai moân: Chaân-nhö-moân vaø Sanh-dieät-moân. Theá laø laáy nhaát taâm laøm nguoàn goác cho meâ vôùi ngoä.

Trong kinh Laêng-ca, khôûi ñaàu Phaät tröïc chæ nhaát taâm chaân nguyeân, baûo lìa boû caùi töôùng ngoân thuyeát, lìa boû caùi töôùng danh töï, lìa boû caùi töôùng taâm duyeân, töùc ñoù laø ñuùng caùi nghóa nhaát taâm chaân-nhö-moân.

Neáu theo chaân-nhö-moân laø theo caùi nghóa tam giôùi duy taâm, thì chæ chuû laáy trí maø chöùng caùi hieän löôïngtöùc laø duøng tröïc giaùc maø bieát tröïc tieáp, chöù khoâng phaûi duøng ngoân thuyeát ( phaân bieät suy luaän). - Bao nhieâu nhöõng caùi khaû thuyeát laø ôû trong sinh-dieät-moân, döïa vaøo voïng töôûng duyeân khôûi (yù thöùc phaân bieät) - Phaøm nhöõng caùi phaûi noùi maø giaûi thích ra, ñeàu laø thuoäc veà tyû löôïng töùc laø phaûi suy löôøng maø bieát.

Ñaõ theo sinh-dieät-moân ñeå laøm cho roõ nhöõng phaùp do duyeân khôûi sai bieät, thì nhöõng phaùp aáy ñeàu do duy-thöùc sôû hieän, cho neân noùi raèng vaïn phaùp duy thöùc . Song caùi thöùc chæ laø aûo moäng maø thoâi. Duy chæ coù nhaát taâm, taâm tòch maø tri, chaân vôùi voïng ñeàu lìa caû, töùc laøtöï giaùc thaùnh trí, laáy ñoù thaønh laäp caùi chaân duy-thöùc löôïng.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Meâ taùnh giaùc = Caên baûn voâ minh - Tam teá, Luïc thoâ = Chi maït voâ minh.
Taïi sao meâ taùnh giaùc? - Theo Kinh Laêng Nghieâm: Taùnh giaùc thöôøng minh thöôøng dieäu, boâng nhieân
laáy minh minh dieäu, töø ñoù phaùt sanh naêng sôû, ñoái ñaõi.
______________________________________________________________________________

Sau khi ñaõ nghe Phaät baùc nhöõng caâu hoûi veà 108 nghóa, Ñaïi-Tueä Boà-taùt ñaõ hieåu caùi yù chæ nhaát taâm ly ngoân, beøn ñem nhöõng ñieàu ngôø theo caùi taâm sinh-dieät-moân maø laàn löôït hoûi Phaät veà caùc Phaùp. Phaät cuõng laàn löôït laáy nghóa vaïn phaùp duy thöùc maø ñaùp laïi vaø vaïch roõ nhöõng ñieàu taø chaùnh, chaân voïng, ñeå phaù heát nhöõng ñieàu ngôø cuûa Ñaïi-Tueä Boà-taùt. - Ñoù laø toâng chæ cuûa kinh Laêng-ca, tröôùc sau chuû laáy nhaát taâm laøm toâng.

Ñaïi-Tueä Boà-taùt hoûi Phaät: "Chö thöùc coù maáy thöù sanh, truï, dieät ? -

Phaät ñaùp: Chö thöùc coù hai thöù sanh, truï, dieät, khoâng phaûi tö löôïng maø bieát ñöôïc.

Nguyeân laø ñeä baùt thöùc do baát sinh baát dieät hoøa hôïp vôùi sinh dieät maø thaønh ra, cho neân Ñaïi-Tueä Boà-taùt môùi hoûi trong sinh-dieät-moân coù maáy thöù sinh, truï, dieät, maø Phaät ñaùp laïi raèng coù hai thöù sinh, truï, dieät laø vì sinh töùc voâ sinh, truï baûn voâ truï, dieât maø khoâng dieät, cho neân noùi raèng khoâng phaûi laáy tö löôïng maø bieát ñöôïc.

Chö thöùc coù hai thöù sinh laø löu chuù sinh vaø töôùng sinh, coù hai thöù truï laø löu chuù truï vaø töôùng truï, coù hai thöù dieät laø löu chuù dieät vaø töôùng dieät.

Nguyeân laø taùm thöùc ñeàu coù caùi duïng tö löôïng lieãu bieät, tuøy caùi kieán giaûi maø coù phaân bieät.

*- Caùi haønh töôùng aáy thoâ thieån. cho neân noùi caùi töôùngsinh, truï, dieät,

**- Nhöng xeùt ñeán nguoàn ñaùy, thì ñeàu laø caùi tinh löïc cuûa ñeä baùt thöùc, töông öng vôùi caùi nghieäp duïng cuûa caùi duyeân. Ba töôùng vi aån maø cuøng moät loaïi töông tuïc vôùi nhau, cho neân noùi raèng löu chuù, nghóa laø troâi chaûy luoân luoân.

Tuy baùt thöùc coù phaân vò rieâng, nhöng toång hôïp laïi ñeàu laø moät loaïi vi teá troâi chaûy luoân luoân. Caùc chuûng töû hieän haønh, caùi noï huaân laãn caùi kia maø phaùt ra vaø raát laø vi teá, khoâng theå tö nghò ñöôïc. Cho neân noùi: Caùi thöùc vi teá theo taäp khí thaønh boäc löu, nghóa laø nhö doøng nöôùc ôû treân nuùi cao chaûy xuoáng, nhöõng gioït nöôùc luoân luoân tuoân xuoáng lieân tieáp nhau khoâng döùt, troâng nhö taám maøn, cho neân noùi raèng chö thöùc coù hai thöù sinh, truï dieät. - Saùch Maät-Nghieâm cheùp: Taùm thöùc löu chuù taâm, tuy chæ laø moät theå, nhöng hoaëc tuøy duyeân ñoán khôûi (töôùng), hoaëc thôøi thôøi tieäm sinh (löu chuù), nghóa laøtuøy töøng luùc moät maø sinh daàn ra, nhö caùc luoàng soùng noåi daäy treân maët nöôùc. Nhöõng luoàng soùng laø ví caùi töôùng, nöôùc laø ví söï troâi chaûy. Nöôùc vôùi soùng vaãn laø moät, khoâng xa lìa nhau ñöôïc.

Chö thöùc coù ba thöù töôùng laø: Chuyeån töôùng, nghieäp töôùng vaø chaân töôùng.

Caùi theå töôùng cuûa taùm thöùc laø coù giaùc vaø baát giaùc: *Chaân töôùng laø baûn giaùc chaân taâm, **Chuyeån vaø nghieäp, hai töôùng laø voâ minh baát giaùc. Töùc laø noùi trong taùm thöùc ñeàu coù ñuû caû ba töôùng aáy.

Chuyeån laø noùi chö thöùc ñeàu coù caùi nghóa hai thöù sinh, truï, dieät, töùc laø löu chuù vaø töôùng. - Nöông döïa vaøo caùi sinh dieät thì saùt na, saùt na, nieäm nieäm löu chuyeån luoân, maø caùi chuyeån töôùng aáy töùc laø caùi löu chuù sinh dieät ñaõ noùi treân.

Nghieäplaø caùi nghieäp cuûa nghieäp-löïc-taïo-nghieäp, töùc laø sanh, truï, dieät, coù ñuû caû trong ñoù, maø ngöôøi ta khoâng bieát raèng caùi nieäm nieäm sinh dieät khôûi leân meâ hoaëc, taïo ra nghieäp baùo ñoù, ñeàu laø chaân taâm caû.

Noùi raèng: Chuûng chuûng nhö thöùc laõng, caùc lôùp soùng thöùc cuoàn cuoän tieáp noái nhau maø chuyeån sinh, laø ví thöùc taâm nhö soùng beå. - Laïi coù choã noùi taïng-thöùc nhö beå caû, nghieäp töôùng nhö ba laõng (laøn soùng), ñeàu laø caùi nghóa aáy. Coát noùi voïng vôùi chaân nhö soùng vôùi nöoùc, vaãn laø moät theå, chöù khoâng coù sai bieät.

Chuyeån töôùng laø y tha khôûi, nhö ba laõng nöông theo nöôùc beå maø khôûi leân.

Nghieäp töôùng laø bieán keá chaáp, nhö laø chæ thaáy ba laõng nhoâ leân, maø khoâng bieát laø nöôùc. Chaân töôùng laø vieân thaønh thöïc, chæ coù moät nöôùc beå maø thoâi. Song caùi chaân töôùng aáy töùc laø caùi baûn giaùc chôn nhö, tuøy duyeân maø khoâng bieán.

Chaân Nhö = theå - Thöùc = duïng (chieáu)
Chuûng chuûng = döôït theo beùn goùt // laõng = soùng, löôïn soùng, laøn soùng
____________________________________________

Noùi giaûn löôïc thì coù ba thöù thöùc, maø noùi roäng ra thì coù taùm töôùng.

Ba thöùc laø chaân thöùc, hieän thöùc vaø phaân bieät söï thöùc, ví nhö caùi göông saùng giöõ gìn caùc saéc töôïng. Caùi hieän thöùc hieän ra töøng choã cuõng nhö theá.

Chaân thöùc laù baát sinh baát dieät, nhö lai taïng thanh tònh chaân taâm, töùc laø chaân-nhö. Song chaân-nhö vì coù caùi duïng chieáu caûnh, cho neân cuõng goïi laø thöùc. -

Hieän thöùc töùc laø ñeä baùt thöùc. - Vì nöông theo A-laïi-da thöùc noùi coù voâ minh, baát giaùc maø khôûi caùi naêng kieán, naêng hieän, naêng thuû caûnh giôùi, cuõng goïi laø trí thöùc, töùc laø trong ñoù coù caùi phaân-bieät-söï thöùc, laø 7 thöùc kia.

Neáu theo caùi thí duï trong göông thì baùt thöùc chæ laø moät theå khoânghai, khoâng khaùc bieät. Cho neân noùi raèng hieän thöùc laø noùi naêng hieän nhaát thieát caûnh giôùi, nhö caùi göông saùng hieän roõ caùc hình töôïng, cöù tuøy nguõ traàn ñoái laïi maø hieän ra, khoâng coù tröôùc sau gì caû. Baát cöù luùc naøo, tuøy söï vaän chuyeån maø (voâ taâm) khôûi leân.

Xem theá, thì ba thöù thöùc noùi ñaây laø chaân vôùi voïng ñoái laäp, coát laøm cho thaáy roõ thöùc laø chaân-nhö, cho neân coøn noùi raèng nhö-lai-taïng teân laø thöùc-taïng, vì söï lieãu-bieät cuøng vôùi hieän-thöùc, töùc laø chaân vôùi voïng hôïp laïi maø noùi vaäy. Hôïp laø baát-sinh baát-dieät cuøng vôùi sinh-dieät hoøa hôïp thaønh A-laïi-da thöùc.

Hieän-thöùc vôùi phaân-bieät-söï-thöùc, hai caùi aáy ñeàu coù caùi töôùng hoaïi, baát hoaïi, theo caùi trieàn-chuyeån nhaân. (Trieàn chuyeån = xoay dôøi)

Ñoù laø noùi caùi töôùng cuûa baùt thöùc sinh khôûi ñeå laøm cho roõ laø voán khoâng coù hai theå vaäy. - Trieàn-chuyeån nhaân laø noùi caùi chuyeån-thöùc cuûa baûy thöùc kia cuøng vôùi ñeä baùt thöùc laøm nhaân laãn cho nhau. - Do caùi hieän haønh cuûa baûy thöùc kia huaân caùi chuûng töû (cuûa ñeä baùt thöùc). Maø chuûng töû cuûa ñeä baùt thöùc laïi huaân khôûi caùi hieän haønh. - Cho neân Thöùc Luaän noùi: "Chö phaùp ñoái vôùi taïng-thöùc vaø thöùc ñoái vôùi phaùp cuõng vaäy. Ñoåi laãn nhau, laøm nhaân tính cuõng thöôøng laøm quaû tính". Caùi khaû hoaïi laø voïng thöùc, caùi khoâng khaû hoaïi laø chaân thöùc.

Baát tö nghò huaân vaø baát tö nghò bieán laø caùi hieän-thöùc nhaân. (Nhaân cuûa hieän-thöùc Alaïida)

Ñoù laø noùi caùi nhaân sinh khôûi cuûa ñeä baùt thöùc ñeå laøm cho roõ caùi löu chuù sinh (trong hai thöù sinh laø löu chuù sinh vaø töôùng sinh). Caùi löu chuù sinh töùc laø caùi nhaân cuûa taùm thöùc do voâ-minh huaân chaân-nhö maø thaønh ra. Luaän noùi: "Vì y theo caùi chaân-nhö phaùp coù bôûi voâ minh laøm ra nhieãm nhaân, aáy laø nghieäp-töôùng vaäy. Vì coù caùi voâ minh nhieãm phaùp, töùc laø noù huaân taäp chaân-nhö. Vì coù huaân taäp laø coù voïng taâm. Vì coù voïng taâm, töùc laø noù huaân taäp voâ minh, aáy laø chuyeån-töôùng. Bôûi chöng khoâng hieåu caùi chaân-nhö phaùp maø baát giaùc khôûi nieäm, hieän ra caùi voïng caûnh giôùi, aáy laø hieän-töôùng vaäy. Theá laø nhaân caùi söùc voâ minh huaân taäp, cho neân môùi khieán chaân-nhö bieán laøm hieän-thöùc.

Noùi caùibaát tö-nghò huaân bieán laø noùi caùi chaân-nhö voán baát-khaû-huaân maø huaân, cho neân goïi laø baát tö-nghò huaân. Caùi theå chaân-nhö voán töï noù khoâng bieán, maø nay tuøy caùi voâ-minh duyeân, thaønh ra nhaát thieát phaùp, cho neân noùi raèng baát töï-nghò bieán. Sôû dó noùi baát tö-nghò laø hai töôùng aáy vi aån khoâng bieát ñöôïc. AÁy laø laáy baát töï nghò bieán maø thích caùi löu-chuù sinh vaäy.

Laáy chuûng chuûng traàn (luïc traàn) vôùi caùi voâ thæ voïng-töôûng huaân, aáy laø phaân-bieät-söï thöùc nhaân (nhaân cuûa baûy thöùc).

Ñôù laø noùi caùi nhaân sinh khôûi cuûa baûy caùi chuyeån-thöùc kia ñeå laøm cho roõ caùi töôùng sinh. Luaän noùi: Vì coù caùi voïng caûnh-giôùi, caùi nhieãm phaùp duyeân, töùc laø caùi huaân-taäp voïng taâm, khieán caùi nieäm tröôùc taïo ra caùc thöù nghieäp, chòu moïi thöù khoå cuûa nhaát thieát thaân taâm. - Song laáy chuûng chuûng traàn vôùi caùi voâ thæ voïng-töôûng huaân, laø chuûng-töû cuûa voïng töôûng vaø taäp-khí. Nhöõng caùi chuûng-töû sôû taøng ôû trong ñeä baùt thöùc, nhaân ñoù maø huaân khôûi baûy caùi caên-caûnh hieän-haønh cuûa baûy thöùc kia, roài laïi chaáp laáy laøm thöïc ngaõ, thöïc phaùp, cho neân noùi: Laáy chuûng chuûng traàn vôùi voâ thæ voïng töôûng huaân, aát laø laáy ñeä baùt thöùc cuøng vôùi baûy thöùc kia laøm nhaân, thaønh ra töôùng sinh. Song voïng töôûng huaân laïi laø caùi löu-chuù sinhôû trong caùi töôùng vaäy. Cho neân luaän noùi: "Voâ minh huaân taäp coù hai nghóa: moät laø caên baûn huaân taäp, vì naêng thaønh töïu caùi nghóa nghieäp thöùc ; hai laø sôû khôûi kieán-aùi huaân taäp, vì naêng thaønh töïu caùi nghóa phaân-bieät-söï thöùc. Caùi baát tö-nghò huaân laø caên-baûn huaân, ñaây laø kieán-aùi huaân.

Caùc phaùp nhieãm tònh do thöùc saùt na ñaàu cuûa caùc loai höõu tình chaáp trì - Moãi khi qua moät hieän haønh laø moät laàn huaân taäp, - Do huaân taäp neân thaønh chuûng töû. - Chuûng töû neáu gaëp duyeân thì laïi sinh hieän haønh. - Cöù nhö theà, laàn laàn coù voâ soá chuûng töû huaân taäp.
Do voâ thuûy voâ minh, khôûi nghieäp thoï baùo, roài sinh nhieãm tònh vaø hieän haønh, laïi huaân nhieãm tònh chuûng töû, chuûng töû laïi sinh hieän haønh, cho ñeán saùt na choùt ñònh Kim-Cöông môùi hoaøn toaøn xaû heát, thoat khoûi sinh töû.
( Trích Nhaân vöông hoä quoác Baùt nhaõ ba la maät ña kinh - Giaûi vaên -trang 100)

5/ - Voâ minh huaân chaân-nhö, taïo nhaân cho ñeä baùt thöùc sinh khôûi, ñoù laø löu-chuù sinh, cuõng goïi nghieäp töôùng.
Khôûi voïng taâm laø chuyeån töôùng, (naêng). // Hieän ra "voïng caûnh giôùi" laø hieän töôùng, (sôû). (Coi theâm ÑTKTL)
Caên baûn voâ minh huaân taäp chaân-nhö - Chi maït voâ minh huaân taäp voïng taâm laøm thaønh töïu phaân-bieät-söï thöùc vaø nghieäp thöùc

Nay quay trôû laïi caùi chaân-thöùc, thì chuûng chuûng khoâng thöïc, moïi caùi hö voïng ñeàu dieät, nhaát thieát caên thöùc cuõng dieät, theá goïi laø töôùng dieät.

Ñoù laø noùi caùi töôùng dieät (trong hai thöù: löu chuù dieät vaø töôùng dieät). Neáu quay trôû veà caùi toaøn nhaát, kheá hôïp ngay vôùi chaân-nhö, thì nhaát thieát traàn caáu ñeàu tieâu vong caû, maø caùi caên traàn thöùc taâm töùc thì tieâu laïc. AÁy theá goïi laø töôùng dieät.

Töông tuïc dieät laø: caùi töông tuïc sôû nhaân dieät, thì töông tuïc dieät. Caùi sôû toøng dieät vaø caùi sôû duyeân dieät, thì caùi töông tuïc cuõng dieät. Ñaïi-Tueä, sôû dó nhö theá laø sao ? - Laø vì caùi y cuûa noù. Caùi y laø noùi caùi voâ thæ voïng töôûng huaân, caùi duyeân laø noùi caùi thöùc caûnh voïng töôûng veà nhöõng caùi kieán cuûa töï taâm.

Ñoù laø noùi caùi löu-chuù dieät (trong hai thöù: löu chuù dieät vaø töôùng dieät.) Töông tuïc töùc laø caùi nghóa löu chuù. Ñeä baùt thöùc trong suoát vaø saâu thaúm, voán khoâng sinh dieät, chæ vì caùi gioù baûy thöùc treân, coå taäp thaønh chuûng, cho neân môùi coù vaäy. (Coå=chöùa, tröõ / Taäp=nhoùm, hoïp laïi / Chuûng=haït gioáng). Song caùi sinh dieät aáy ñaõ nhaân baûy chuyeån thöùc treân maø sinh ra. - Nay caùi sôû nhaân ñaõ dieät, thì caùi löu chuù töông tuïc töï noù dieät. Cho neân noùi: Caùi töông tuïc sôû nhaân dieät , thì caùi töông tuïc dieät. AÁy laø thích (giaûi thích) caùi löu chuù dieät trong caùi löu chuù sinh dieät. - Caùi sôû toøng dieät vaø caùi sôû duyeân dieät, thì töông tuïc dieät. AÁy laø thích caùi löu chuù dieät trong caùi töôùng sinh dieät.

Nguyeân laø caùi chuyeån thöùc thöù baûy (maït na) voán khoâng coù sinh dieät, chæ theo caùi caên baûn voâ thæ voâ minh, coù caùi taäp khí huaân ôû trong. ÔÛ ngoaøi coù caùi gioù cuûa luïc traàn caûnh giôùi coå ñoäng caùi beå taâm. Trong ngoaøi quaït vaøo, cho neân môùi noåi leân thaát thöùc ba laõng. Nay ôû trong cöûa: caùi sôû toøng voâ minh ñaõ dieät, thì ôû ngoaøi cöûa caùi gioù caûnh giôùi cuõng ñình, theá laø caùi taâm theå laïi trong suoát vaø saâu thaúm, ba laõng im laëng, thì baûy thöùc khoâng sinh vaäy. Nay caùi sôû toøng, caùi sôû duyeân ñaõ dieät, maø caùi töông tuïc dieät ngay, laø vì nhaát thieát ñoäng töôùng ñeàu nöông vaøo voâ minh maø khôûi leân, cho neân noùi laø sôû y. Y laø do voâ thæ voïng töôûng huaân. Song voâ thæ voïng töôûng laø caên baûn voâ minh, töùc nay töï laøm thaát thöùc, keát sinh töông tuïc, laøm nhaân caùi naøy huaân caùi kia, vì vaäy maø taùm thöùc khoâng ñöôïc thaønh trí, thöôøng ôû trong voøng troùi buoäc. Duyeân laø caùi thöùc caûnh voïng töôûng cuûa nhöõng caùi kieán cuûa töï taâm, laø noùi caùc caên thaân khí giôùi voán laø caùi thöùc phaän cuûa taùm thöùc sôû bieán ra, laïi trôû laïi laøm caùi caûnh cuûa kieán phaän sôû duyeân cuûa baùt thöùc. Nay noùi raèng caùi töông tuïc sôû duyeân dieät, thì caùi tình sinh dieät maát. Caùi sôû duyeân dieät, thì caên traàn töï maát. Nhö theá thì baùt thöùc voâ minh laø caùi chính trí cuûa bình ñaúng nhö nhö baát sinh baát dieät. Cho neân Luaän noùi: Caùi si maø dieät thì taâm töôùng cuõng dieät theo. Tröôùc ñaõ sinh thì laïi sinh laãn nhau, may dieät thì cuõng dieät laãn nhau.

Nhöõng ñieàu noùi treân laø laáy phaùp ñeå laøm cho roõ caùi chaân duy thöùc löôïng. -Tieáp theo, Phaät noùi nhöõng ñieàu ñeå phaù caùc taø toâng cuûa ngoaïi ñaïo, hieån thò baûy thöù ñeä nhaát nghóa, chæ thò söï quan taâm thaønh töïu vaø quan haønh ñaéc quaû. - Cuoái cuøng, ñoaïn naøy Phaät noùi: Ly taâm, yù, yù thöùc, thò Boà-taùt tieäm thöù chuyeån thaân, ñaéc Nhö-Lai thaân: Lìa boû taâm, yù vaø yù thöùc, aáy laø baäc Boà-taùt laàn laàn chuyeån thaân, ñöôïc Nhö-Lai thaân. (Ghi chuù:Taâm laø A-laïi-da, Y Ù laø Maït na, Y Ù-thöùc laø thöùc thöù saùu)

Ñoù laø keát thuùc caùi quan haønh vaäy. Söï tu haønh cuûa baät Boà-taùt laø phaûi theo caùi duy taâm thöùc quan, ñeå lìa boû caù caûnh giôùi cuûa taâm, yù, yù thöùc. AÁy laø noùi baäc Boà-taùt laàn laàn chuyeån caùi sinh- töû- thaân, ñeå chöùng ñöôïc caùi baûn phaùp-thaân cuûa Nhö-Lai, töùc laø caùi phöông tieän veà hai söï chuyeån caùi y - quaû, nghóa laø chuyeån söï nöông töïa vaøo caùi quaû maø thaønh töïu.

Phaät noùi caùi phaùp moân maø veà sau phaùi Thieàn Toâng laáy laøm caên baûn, laäp thaønh moân Thieàn hoïc khoâng laäp vaên töï, khoâng duøng ngoân thuyeát, chæ coát ôû caùi töï taâm hieän löôïng giôùi, boû heát nhaát thieát ngoaïi töôùng, laø caùi töôùng cuûa voïng töôûng, khoâng ñuùng vôùi caùi ñeä nhaát nghóa laø caùi nghóa thuø thaéng, baát sinh baát dieät, traïm nhieân thöôøng tòch, khoâng ñoäng, khoâng lay chuyeån, khoâng thuoäc nhöõng phaùp do nhaân duyeân hoøa hôïp maø khôûi sinh ra.

Caùi ñeä nhaát nghóa sieâu nhieân tuyeät ñaõi, khoâng coù caùi töôùng ngoân ngöõ veà caùc phaùp töông ñaõi töïvôùi tha. Vaäy neân Thieàn hoïc laäp caùi hoïc nhaát thaëng töùc laø Phaät thaëng, theo caùi toâng chæ ñeä nhaát nghóa maø boû ngoân thuyeát vaø moïi töôùng cuûa voïng töôûng, töùc laø caùi phaùp moân lìa boû söï tham söï cuûa taâm, yù vaø yù thöùc, lìa boû söï söu caàu caùi voïng töôûng caûnh giôùi. Cho neân noùi raèng neân nöông theo caùi nghóa maø chôù chaáp tröôïc ngoân thuyeát.

Ñaïi-Tueä Boà-taùt hoûi Phaät veà caùi ñeä nhaát nghóa, Phaät ñaùp: Ngoân thuyeát khoâng phaûi laø ñeä-nhaát-nghóa maø caùi sôû thuyeát cuõng khoâng phaûi laø ñeä-nhaát-nghóa. Nhö theá laø sao? Ñeä-nhaát-nghóa laø baäc thaùnh nhaân vui thích noùi choã sôû nhaäp. Ñoù laø ñeä-nhaát-nghóa, chöù khoâng phaûi laø lôøi noùi aáy laø ñeä-nhaát-nghóa.

Y Ù noùi ñeä nhaát nghóa laø thaùnh nhaân vui thích noùi ra ñeå ñöa ñeán choã aáy, chöù khoâng phaûi laø choã thaùnh nhaân vui thích, töùc laøchoã chö Phaät töï thöï duïng caûnh giôùi, lìa boû taâm, yù vaø yù thöùc, khoâng phaûi laø ngoân thuyeát coù theå ñeán (dieãn taû) ñöôïc. Töïa nhö ngoùn tay choû maët traêng. Ngoùn tay chæ coù theå laøm cho troâng thaáy maët traêng maø thoâi, chöù khoâng ñeán maët traêng ñöôïc. Nhaân coù ngoùn tay maø thaáy maët traêng, chöù maët traêng khoâng phaûi laø ngoùn tay. Vaäy neân noùi: Ngoân thuyeát sôû nhaäp laø ñeä nhaát nghóa, chöù khoâng phaûi ngoân thuyeát laø ñeä nhaát nghóa. Töùc laø noùi ngoân thuyeát laø caùi phöông tieän duøng ñeå laøm cho ngöôøi ta bieát caùi ñeä nhaát nghóa, khoâng phaûi ngoân thuyeát laø ñeä nhaát nghóa.

Phaät noùi: Ñeä-nhaát-nghóa laø caùi sôû ñaéc cuûa thaùnh-trí töï giaùc, khoâng phaûi laø caùi caûnh-giôùi do ngoân thuyeát voïng töôûng maø bieát. Vaäy neân ngoân thuyeát voïng töôûng khoâng hieån thò ñöôïc ñeä-nhaát-nghóa.

Töùc laø noùi mình phaûi töï chöùng ñöôïc caùi ñeä nhaát nghóa, chöù khoâng phaûi laáy ngoân thuyeát maø bieát ñöôïc.

Tröôùc, Phaät ñaõ thuyeát bao nhieâu phaùp ñeàu laø lôøi noùi töông töï, chöa roõ caùi chaân thöïc, chôø coù caên cô ñaõ thuaàn thuïc, baáy giôø môùi noùi caùi ñaïo töï chöùng chaân thöïc ly ngoân, Chính nhö trong kinh Phaùp-Hoa noùi: Tröôùc laáy tam xa maø daãn ñaïo luõ con, roài sau cho ñaïi ngöu xa cuøng baûo vaät trang nghieâm ñeå dong duoåi, ñuøa chôi vui söôùng. AÁy ñoù laø nghi thöùc cuûa thaùnh nhaân thuyeát phaùp vaäy.

Coå ñöùc noùi: Chö Phaät laáy moät ñaïi söï nhaân duyeân, cho neân xuaát hieän ra ôû ñôøi, laø vì muoán cho chuùng sinh khai, thò, ngoä, nhaäp caùi tri kieán cuûa Phaät. Caùi tri kieán cuûa Phaät, töùc laø caùi duy taâm hieän löôïng, caùi töï giaùc thaùnh trí. Nhaát thieát chuùng sinh voán coù saün ñuû caùi nhö-lai-taïng taâm, chaân thöïc Phaät tính. Duy chæ coù moät caùi ñoù thoâi, chöù khoâng coù caùi naøo khaùc nöõa. Caùc vò Phaät thaùnh laáy ñoù laøm nhaân, laáy ñoù laøm duyeân, xuaát hieän ra theá gian, cho neân nhöõng ñieàu thuyeát phaùp cuûa Phaät töø ñaàu chí cuoái chæ coát môû roõ moät vieäc aáy. Vì chöng chuùng sinh ñöùc moûng, dô caùu nhieàu, khoâng muoán voäi baûo ngay, e chuùng kinh haõi, ngôø vöïc, khoâng tin, laïi maéc phaûi caùi toäi baùng phaùp. Cho neân baäc Ñaïi Töø phaûi aån nhaãn, chæ laáy nhöõng ñieàu rìa caïnh maø chæ baûo, chôø ñeán khi caùi chí cuûa chuùng sinh ñaõ tinh thuaàn, môùi chòu noùi thöïc. Vaäy neân caùi yeáu chæ kinh Laêng-ca naøy laø troû ngay caùi nhö-lai taâm, caùi töï-giaùc thaùnh-trí. Neáu coù ngöôøi ngoä ñöôïc caùi taâm aáy, thì chæ moät nieäm laø leân ngay coõi Phaät, khoâng phaûi khoù nhoïc bao nhieâu kieáp tu haønh. Ñoù laø Ñoán Giaùo Phaùp Moân vaäy.

Vì muoán boû caùi tieäm teä cuûa tam thaëng, cho neân môùi noùi laø Ñoán-Giaùo Ñaïi-Thaëng . Song thaùnh nhaân thæ chung nhaát quaùn, tröôùc sau ñôïi nhau, neân coù nhöõng giaùo bí maät, baát ñònh. Vaû nhöõng phaùp noùi ra, tuy coùnhieàu thöù, nhöng ñaïi öôùc khoâng ra ngoaøi boán phaùp laø: lyù, haïnh, nhaân, quaû. Boán phaùp aáy, moãi phaùp coù quyeàn, coù thöïc, maø ruùt laïi qui veà choã cöïc, vaøo moät caùi thöïc.

Trong hôn 40 naêm, nhöõng phaùp cuûa Phaät noùi ra, khoâng phaùp naøo laø khoâng baûo lìa taâm caûnh ñoái ñaõi, naêng sôû, chaân voïng, sinh töû, nieát baøn. Ai nghe nhöõng ñieàu aáy tuy cho laø thöïc phaùp, nhöng khoâng boû ñöôïc danh ngoân taäp khí, roát cuïc cöù ñöùng ngoaøi cöûa, ñeâm nguû ôû leàu tranh. Ñeán kinh Laêng-ca naøy, thì trieät ñeå laät ngöôïc laïi, phaù v" moïi hang hoá, lìa boû heát thaûy moïi ñieàu, troû thaúng vaøo nhaát taâm, töï giaùc thaùnh trí. Theá laø baøy roõ caùi lyù ñeán choã cuøng cöïc. Song söï khai hieån aáy laø khai tröø caùi quyeàn lyù cuûa tam thaëng, ñeå hieån caùi thöïc lyù cuûa nhaát thaëng, töùc laø Phaät thaëng. Laáy caùi thöïc lyù aáy, caùi chính trí aáy laøm thöïc nhaân, töùc laø noùi laáy caùi taâm baát dieät laøm caùi nhaân cho söï baûn tu vaäy.

Kinh Phaùp-Hoa thì möôïn caùi chaân trí laøm nhaân ñeå giuùp caùi dieäu haïnh, cho neân moät caønh hoa, moät neùn höông, ngaång ñaàu, cuùi coå, chaép tay, nieäm Phaät, ñeàu thaønh Phaät ñaïo. AÁy laø laáy caùi chaân haïnh kheá hôïp vôùi caùi chaân quaû. Song vieäc khai hieån laø khai tröø caùi quyeàn haïnh cuûa tam thaëng, ñeå hieån hieän caùi thöïc haïnh. Laáy caùi thöïc haïnh aáy ñeå böôùc leân ñeán caùi thöïc quaû. Cho neân ngöôøi trong tam thaëng cöù laàn löôït ñöôïc thuï kyù, traûi thôø nhieàu Phaät môùi thaønh Phaät ñaïo. Neáu khoâng möôïn caùi chaân nhaân, thì duø coù traûi muoân traàn kieáp, cuõng sôï chæ ngöng treä ôû hoaù thaønh maø thoâi.

Kinh Laêng-ca vaø Phaùp-hoa tuy coù caùi toâng chæ vaø caùi yù nghóa khaùc nhau, nhöng caùi lyù thöïc laø phuø hôïp ngaàm. Ñeán kinh Laêng-nghieâm thí lyù, haïnh, nhaân, quaû, moãi thöù ñeàu chaân thöïc. AÁy laø thoâng hoäi tieàn quyeàn, ñieàu veà moät thöïc. Tam thaëng ñaõ thoáng thu, nguõ tính teà nhaäp, dung hoäi caû nhaân, phaùp, lyù, haïnh, nhaân quaû, toùm caû vaøo Nhö-lai Dieäu Trang-Nghieâm Haûi. AÁy laø caøng roõ söï thuyeát phaùp cuûa Nhö-Lai thæ chung nhaát quaùn vaäy.

Ngöoøi quan saùt khoâng roõ caùi nghi thöùc thuyeát phaùp ôû con ñöôøng thoâng ñoà aáy, thì duø coù ngoä (giaûi ngoä) caùi töï taâm, cuõng khoâng khai thò ñöôïc nhöõng caùi môø toái. Theá goïi laø toâng thoâng thuyeát baát thoâng, nhö maët trôøi bò maây loàng, chaúng thaáy caùi cöùu caùnh thöïc teá, laø bôûi chöa ñaït ñöôïc loøng cuûa Nhö-Lai.

Ghi chuù:Luïc Toå Phaùp Baûo Ñaøn KInh, Voâ Töôùng Tuïng coù caâu: Thuyeát thoâng caäp taâm thoâng - Nhö nhöït xöû hö khoâng (=Thuyeát thoâng laïi taâm thoâng, Nhö maët trôøi giöõa hö khoâng) . Y Ù noùi: lôøi giaûng troâi chaûy thoâng suoát laïi theâm vôùi taâm chöùng ngoä, töùc laø kieán taùnh, thì nhö maët trôøi choùi chang khoâng maây. ÔÛ ñaây Cuï Traàn noùi: Toâng thoâng thuyeát baát thoâng, nghóa laø ñaõ hieåu bieát lyù giaûi (baèng tri thöùc, chöa phaûi laø chöng ngoä) Phaät Phaùp, maø lôøi noùi khoâng thoâng suoát. Nhö vaäy thì duø toâng thoâng maø cuõng coù thuyeát thoâng thì vaãn chöa haún ñaõ laø taâm thoâng, maët trôøi vaãn cöù bò maây loàng, chöa choùi roïi ñöôïc giöõa hö khoâng quang ñaõng. Cuï noùi "ngoä caùi töï taâm", ôû ñaây chæ laø giaûi ngoä, khoâng phaûi laø chöùng ngoä cuûa Thieàn gia.

Coù choã Phaät noùi: Nhöõng ngöôøi tu haønh ñaõ chuyeån taâm, yù, yù thöùc, lìa boû naêng sôû, thuû, xaû, thì yeân truï ôû caûnh giôùi cuûa Nhö-Lai töï chöùng, töùc laø ôû trong caùi töï chöùng thaùnh trí phaùp. Song phaûi bieát raèng: neáu ñaõ ôû trong caùi töï chöùng thaùnh trí maø coøn khôûi phaùt ra caùi chaáp höõu voâ thì caùi tröôïc ngaõ, nhaân, chuùng sinh, thoï, giaû, laïi hieän ra. Heã coøn coù caùi yù veà toàn ngaõ, giaùc ngaõ, ñeàu goïi laø chöôùng ngaïi.

Hoûi vaën raèng: Chaân-nhö töï tính, nieát baøn, chöùng ñöôïc nhöõng Phaät chuûng duyeân khôûi, haù laïi khoâng phaûi laø lôøi Phaät noùi hay sao? Sao laïi coøn noùi voâ trí khaû ñaéc? - Phaät ñaùp: Trong caùi töï chöùng thaùnh trí phaùp kia thöïc coù töï tính, ñeå ñôïi caùi duyeân sinh, ñoù laø lôøi Hoùa Phaät noùi, chöù khoâng phaûi lôøi Phaùp Phaät noùi. Hoùa Phaät noùi nhö theá cuõng khoâng phaûi laø baûn hoaøi cuûa Phaät, nhöng vì chuùng ngu si mong muoán coù caùi sôû chöùng ñöôïc, laáy ñoù laøm quaû, thì môùi chòu tieán ñeán. Neáu noùi voâ ngaõ, voâ trí, voâ ñaéc, thì sôï sinh ra lo ngaïi, cho neân môùi baát ñaéc dó maø tuøy thuaän cô nghi, thi thieát phöông tieän, chöù khoâng phaûi laø thöïc phaùp. - Y Ù noùi caùi Ñoán-giaùo Ñaïi-thaëng naøy laø ñeå cho baäc ngöôøi thöôïng thöôïng caên, ñoán thò söï lìa boû caùi caûnh giôùi cuûa taâm, yù, yù thöùc, töï giaùc thaùnh trí, ñoù môùi laø caùi phaùp chaân thöïc cuûa Phaät Phaùp noùi vaäy.

Phaät noùi: Ví nhö trong nöôùc coù boùng caây hieän ra. Caùi boùng caây kia phi aûnh, phi phi aûnh, phi thuï hình, phi phi thuï hình. Boïn ngoaïi ñaïo keá tröôïc nhöõng caùi kieán taäp sôû duyeân voïng töôûng, y theo caùi töôùng coù nhaát vaø dò, caâu vaø baát caâu, höõu vaø voâ, phi höõu vaø phi voâ, thöôøng vaø voâ thöôøng, maø khoâng bieát ñöôïc caùi töï taâm hieän löôïng.

Ñoù laø laøm cho roõ caùi yù noùi voán khoâng coù thaùnh trí khaû ñaéc. Vì caùi hieän thaân cuûa Phaät nhö caùi boùng ôû trong nöôùc. Nöôùc ví caùi taâm cuûa chuùng sanh. Caây ví Phaät-Phaùp-thaân, boà ñeà taâm, nguyeän thaân. - Nguyeân Phaùp-thaân khoâng phaûi laø thaân, chæ thöøa caùi nguyeän löïc maø hieän ra. Cho neân taâm chuùng sinh maø trong laëng, thì caùi boùng boà ñeà hieän ra trong taâm aáy (chuùng sinh taâm nhöôïc tònh, boà ñeà aûnh hieän trung). Theá laø noùi caùi sôû hieän ra, nguyeân laø chuùng sinh voán coù phaùp thaân, coù caùi töï taâm hieän löôïng. Laáy caûm öùng ñaïo giao, baát khaû tö nghì, maø chæ laø moät taâm, cho neân boùng vaø caây ñeàu khoâng phaûi. - Ngoaïi ñaïo khoâng ñaït caùi duy taâm sôû hieän, cho neân môùi voïng chaáp nhöõng kieán nhaát vôùi nhò.

Trong quyeån thöù 2 kinh Laêng-ca Phaät noùi coù boán thöù thieàn laø : ngu phu sôû haønh thieàn, quaùn saùt nghóa thieàn, phan duyeân nhö thieàn, vaø nhö lai thieàn.

1. Thieàn laø caùi phöông tieän vaøo lyù, töùc laø noùi nhaân vôùi haïnh maø thoâi. Ngu phu sôû haønh thieàn laø caùi thieàn cuûa Thanh-vaên, Duyeân-giaùc vôùi ngoaïi ñaïo duøng ñeå tu haønh, quaùn saùt caùi tính nhaân voâ ngaõ, töï töôùng, coäng töôùng, coát toûa (xöông naùt), voâ thöôøng, khoå, baát tònh töôùng, roài chaáp tröôïc nhöõng ñieàu ñoù, khoâng queân, cho neân caùi ngaõ kieán caøng taêng leân, thaønh ra khoâng boû ñöôïc caùi töôùng. Caùi nhaân ñòa ñaõ khoâng chaân thöïc, thì caùi quaû taát phaûi cong queo, ngay ñeán caùi goïi laø nieát baøn cuõng khoâng phaûi laø chaân thöïc. Bôûi chöng nhò thaëng vaø ngoaïi ñaïo khoâng ñaït tôùi caùi taâm hieän löôïng vaø caùi lyù chaân voâ ngaõ, tuy coù quan saùt caùi ngaõ khoâng, maø vaãn khoâng queân caùi chaáp tröôïc, cho neân môùi goïi laø phaøm phu sôû haønh thieàn.

2. Quaùn saùt nghóa thieàn laø caùi phöông tieän tu haønh cuûa Boà-taùt ñeå bieåu thò caùi chính nhaân. Tu pheùp thieàn naøy laø ñaõ bieát: nhaân voâ ngaõ, töï töôùng, coäng töôùng, ngoaïi ñaïo töïvaø thañeàu khoâng coù töï tính, roài cöù quan saùt caùi phaùp voâ ngaõ vaø caùi töôùng nghóa ôû choã aáy, roài cöù tuøy thuaän maø quan saùt maõi. AÁy goïi laø quan saùt nghóa thieàn. Caùi thieàn naøy vaãn coøn thuoäc vaøo moân tieäm giaùo.

3. Phan duyeân nhö thieàn laø caùi haønh töôùng ñeán giaûi thoaùt ñaïo, noùi caùi voïng töôûng vaø hai caùi voâ ngaõ töôùng (nhaân/phaùp voâ ngaõ) ñeán choã nhö thöïc, khoâng sinh voïng töôûng, nhaân phaùp baûn voâ, bình ñaúng nhö nhö, khoâng khôûi phaân bieät. AÁy laø khoâng ôû trong phaân bieät taâm, ñöôïc caùi caûnh giôùi tòch tónh. Ba caùi thieàn noùi treân laø caùi haønh töôùng cuûa tam thaëng.

4. Nhö-Lai thieànlaø noùi vaøo Nhö-Lai ñòa, ñöôïc caùi töôùng töï giaùc thaùnh trí, taâm chuûng laïc truï, thaønh bieän chuùng sinh baát tö nghò söï. Caùi thieàn naøy laø caùi haønh töôùng cuûa toái thöôïng nhaát thaëng. Noùi Nhö-Lai thieàn khoâng phaûi laø noùi caùi thieàn cuûa Nhö-Lai sôû haønh, maø noùi laáy caùi giaùc cuûa Nhö-Lai quaû ñòa laøm baûn nhaân taâm, töùc laáy baát sinh baát dieät taâm laøm caùi nhaân cho söï tu cuûa mình. Vaäy neân môùi noùi raèng vaøo Nhö-Lai ñòa, ñöôïc töï giaùc thaùnh trí, aáy laø caùi ñaïi phöông tieän cuûa ngöôøi tu haønh.

Hai caùi thieàn noùi treân, thöù hai vaø thöù ba, tuy goïi laø chính haønh, nhöng coøn thuoäc veà moân tieäm tu. Caùi thieàn thöù tö naøy laø moân thieàn ñoán ngoä nhaát taâm, ñoán ñaêng Phaät ñòa, tam ñöùc (phaùp thaân, baùt nhaõ, giaûi thoaùt) bí taøng, moät nieäm ñaéc ñoántöùc laø thaønh töïu caùi baát tö nghò cuûa chuùng sinh, cho neân goïi laøNhö-Lai thanh tònh thieàn.

Caùi Nhö-Lai thanh tònh thieàn naøy chính laø caùi thieàn cuûa Toå Ñaït-Ma ñem truyeàn sang nöôùc Taøu, töùc laø caùi taâm aán cuûa tam theá chö Phaät, lòch ñaïi Toå-Sö, ñôøi ñôøi truyeàn cho nhau. Caùi toâng chæ, caùi yù nghóa trong kinh Lang-ca ôû caû choã aáy. Nhöõng ngöôøi tu haønh phaûi laáy ñoù laøm chaân nhaân maø ru, thì roài môùi ñöôïc caùi Nhö-Lai voâ thöôïng ñaïi nieát baøn quaû. Theá laø nhaân chaân, quaû chính, thaáy roõ trong nhöõng lôøi thuyeát phaùp cuûa ñöùc Nhö Lai.

Toâi xem kinh Laêng-ca, thaáy coù nhieàu yù nghóa huyeàn dieäu voâ cuøng, maø tröôùc sau chæ laáy nhaát taâm laøm toâng, laáy töï giaùc thaùnh trí laøm cöùu caùnh. Tuy khoâng theå keå heát ra ñaây ñöôïc, nhöng coù ba ñieåm raát heä troïng laø taâm, thöùc vaø thieàn. Nhöõng yeáu ñieåm aát ñeàu laø then choát trong Phaät-Giaùo Ñaïi Thaëng, cho neân toâi trích maáy ñoaïn, ñem trình baøy ra ñaây, ñeå bieåu hieän ñaïi khaùi moät caùi hoïc cöïc kyù cao sieâu. Thieát töôûng nhöõng nhaø Phaät hoïc neân xem kyõ kinh naøy thì môùi coù theå hieåu ñöôïc roõ caùi caên nguyeân Thieàn Toâng laø moät hoïc phaùi raát cao saâu trong Phaät-Giaùo Ñaïi Thaëng.

Cuï Leä Thaàn TRAÀN TRONG KIM trích giaûng

Tuû saùch Phaät Hoïc Taân Vieät,
in xong ngaøy 1-9-1964
Nhaø in Taân Vaên Hoaù ,
272 Ñöôøng Ñeà Thaùm - Saigon , Toång Phaùt Haønh

(Cuï Ngoâ Huy Ñaøi thænh taïi Saigon ngaøy 21-10-1964
taëng cho Truyeàn-Ñan ÑÑC tröôùc ngaøy
Cuï xuaát caûnh khoaûng naêm 1982)
Ñaùnh maùy sao laïi muøa heø naêm 2004 taïI Vancouver Canada.