Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [ Trang Chuû ]
Baøi giaûng naøy ñöôïc HT Thích Minh Chaâu, giaûng nhaân dòp leã Phaät Ñaûn 2521, taïi Thieàn Vieän Vaïn Haïnh, Saøi Goøn, ngaøy 2-6-1977.Hoâm nay laø ngaøy Leã Phaät Ñaûn 2521, ngaøy kyû nieäm Ñöùc Phaät ñaûn sanh ra ñôøi, vaø theo truyeàn thoáng Nam Toâng cuõng laø ngaøy kyû nieäm ngaøy Ngaøi giaùc ngoä vaø nhaäp Nieát Baøn, caùc Phaät töû naêm chaâu ñeàu vui möøng vaø haân hoan, ñoùn möøng ngaøy Ñaïi Leã naøy vaø Phaät töû Vieät Nam chuùng ta cuõng chung nieàm haân hoan aáy ñeå ñoùn möøng Ñaïi Leã. Coù ngöôøi ñoùn möøng vôùi Ñaïi Leã, coù ngöôøi ñoùn möøng vôùi khoùa kinh caàu nguyeän, coù ngöôøi ñoùn möøng vôùi taâm hoan hyû cuùng döôøng. Phaàn chuùng toâi ñoùn möøng Ñaïi leã vôùi coâng ñöùc phieân dòch hai boä kinh: Kinh Taêng Chi Boä Kinh taäp III vaø Kinh Phaùp Cuù (Dhammapada) trong Tieåu Boä Kinh (Khuddaka Nikaøya).Vaø cuõng vôùi muïc ñích cuùng döôøng Phaùp trong dòp Ñaïi Leã Phaät Ñaûn naêm nay, chuùng toâi löïa choïn baûn dòch Kinh Phaùp Cuù ñeå trình baøy noäi dung vaø giôùi thieäu cuøng quyù vò vaø caùc Phaät Töû, moät baûn kinh Paøli, coù theå noùi ñöôïc dòch ra cuøng nhieàu thöù tieáng nhaát treân theá giôùi, moät baûn kinh ñöôïc caùc vò Sa Di caùc nöôùc theo Phaät Giaùo Nam Toâng hoïc thuoäc loøng khi böôùc chaân vaøo ñôøi soáng tu haønh, moät baøi kinh coù theå xem laø chöùa ñöïng moät caùch suùc tích vaø trung thaønh nhaát nhöõng lôøi daïy nguyeân thuûy cuûa Ñöùc Phaät.
Boä Dhammapada töùc laø Phaùp Cuù goàm coù 423 baøi keä (gaøthaø), chia thaønh 26 phaåm hay vagga, moãi phaåm ñaët troïng taâm vaøo moät ñeà taøi chính, nhö "Phaåm veà Taâm" quy tuï caùc caâu keä noùi veà Taâm, "Phaåm Khoâng Phoùng Daät" quy tuï caùc baøi keä noùi veà "Haïnh khoâng phoùng daät".
Giaù trò chính cuûa Boä Kinh Phaùp Cuù laø ôû choã kinh naøy chöùa ñöïng moät caùch goïn gheõ vaø ñaày ñuû giaùo lyù nguyeân thuûy cuûa Ñaïo Phaät, vaø nhöõng giaùo lyù naøy ñöôïc trình baøy döôùi hình thöùc caùc baøi keä ñôn giaûn vaø suùc tích goàm phaàn lôùn laø 4 caâu, thænh thoaûng leân ñeán 6 caâu vaø moãi caâu goàm coù 8 aâm ñoàng ñeàu.
Hôn nöõa, trong Taäp Phaùp Cuù naøy, Ñöùc Phaät duøng phöông phaùp ñònh nghóa vaø caùc ví duï ñeå trình baøy giaùo lyù cuûa mình, vaø chuùng ta coù theå noùi Ngaøi vaän duïng raát thaønh coâng hai phöông phaùp naøy, nhö ñoaïn sau seõ neâu roõ.
Tröôùc heát, Kinh Phaùp Cuù goàm coù moät soá baøi keä coù tính caùch caùch ngoân, dieãn taû moät soá nhaän xeùt chung veà cuoäc ñôøi, veà con ngöôøi, khoâng mang maøu saéc toân giaùo, khoâng coù phaân bieät quoác gia chuûng toäc.
ÔÛ ñôøi, thaät khoù traùnh khoûi bò cheâ nhö baøi keä kheùo dieãn taû:
"A-tu- la neân bieátVaø tieáp theo, cuøng moät doøng tö töôûng:
Xöa vaäy, nay cuõng vaäy:
Ngoài im, bò ngöôøi cheâ,
Noùi nhieàu, bò ngöôøi cheâ,
Noùi vöøa phaûi, bò cheâ.
Laøm ngöôøi khoâng bò cheâ,
Thaät khoù tìm ôû ñôøi." (Phaùp Cuù 227)"Xöa, vò lai, vaø nay,Nhìn thaùi ñoä cuûa loaøi ngöôøi ñoái vôùi haän thuø, Ñöùc Phaät ñöa ra nhaän xeùt:
Ñaâu coù söï kieän naøy:
Ngöôøi hoaøn toaøn bò cheâ,
Ngöôøi troïn veïn ñöôïc khen." (Phaùp Cuù 228)"Vôùi haän dieät haän thuø,Roài vôùi loøng töø maãn thöông xoùt chuùng sanh, Ngaøi thaáy roõ chuùng sanh ít ngöôøi boû aùc laøm laønh, ít ngöôøi höôùng tìm giaûi thoaùt:
Ñôøi naøy khoâng coù ñöôïc,
Khoâng haän dieät haän thuø,
Laø ñònh luaät ngaøn thu." (Phaùp Cuù 5)"Ít ngöôøi giöõa nhaân loaïi,Tuy vaäy, vôùi loøng tin töôûng ôû khaû naêng höôùng thöôïng cuûa con ngöôøi, Ñöùc Phaät noùi ñeán hoa sen nôû treân ñoáng raùc buïi ñôøi:
Ñeán ñöôïc bôø beân kia. [1]
Coøn soá ngöôøi coøn laïi
Xuoâi ngöôïc chaïy bôø naøy." (Phaùp Cuù 85)"Nhö giöõa ñoáng raùc nhôùp,Caùi nhìn cuûa Ñöùc Phaät bao giôø cuõng laø caùi nhìn höôùng thöôïng, caùi nhìn ñeán tieàm löïc hieàn thieän cuûa con ngöôøi khi Ngaøi nhìn thaáy ñöôïc hoa sen nôû treân ñoáng raùc buïi ñôøi.
Quaêng boû giöõa ñöôøng lôùn,
Choã aáy hoa sen nôû,
Thôm saïch, ñeïp yù ngöôøi." (Phaùp Cuù 58)Tuy vaäy, Ngaøi khoâng bao giôø traùnh neù nhöõng hieän traïng ñeø neùn treân kieáp soáng con ngöôøi, vaø ñaõ laø ngöôøi thôøi laøm sao traùnh khoûi giaø, traùnh khoûi beänh, traùnh khoûi cheát. Nhö caùc caâu keä sau ñaây kheùo dieãn taû caûnh giaø, caûnh beänh, caûnh cheát laøm boái caûnh cho ñôøi soáng con ngöôøi:
"Nhö traùi baàu muøa thu,Hay:
Bò vaát boû quaêng ñi,
Nhoùm xöông traéng boà caâu,
Thaáy chuùng coù vui gì?" (Phaùp Cuù 149)"Ngöôi nay gioáng laù heùo,Hoaëc:
Dieâm söù ñang chôø ngöôi,
Ngöôi ñöùng tröôùc cöûa cheát,
Ñöôøng tröôøng thieáu tö löông." (Phaùp Cuù 235)"Vôùi gaäy ngöôøi chaên boøKhi noùi ñeán con ngöôøi bò giaø, bò beänh, bò cheát Ngaøi phaân tích con ngöôøi goàm coù thaân vaø taâm, hai thaønh phaàn naøy ñoùng moät vai troø quan troïng trong ñôøi soáng con ngöôøi. Vaø Ngaøi phaân tích tính chaát cuûa thaân vaø khaû naêng cuûa thaân:
Luøa boø ra baõi coû,
Cuõng vaäy, giaø vaø cheát
Luøa ngöôøi ñeán maïng chung." (Phaùp Cuù 135)"Khoâng bao laâu thaân naøy,Tuy vaäy, thaân naøy khoâng phaûi hoaøn toaøn voâ duïng vaø ñoái vôùi ngöôøi coù trí, thaân sanh töû coù theå laøm ñöôïc bieát bao vieäc toát:
Seõ naèm daøi treân ñaát,
Bò vaát boû, voâ thöùc,
Nhö khuùc caây voâ duïng." (Phaùp Cuù 41)"Nhö töø moät ñoáng hoa,Vaø nhöõng ai bieát quaùn thaân nhö boït nöôùc, nhö huyeãn caûnh, cuõng coù theå nhôø thaân naøy ñöôïc giaùc ngoä giaûi thoaùt. Ñaây laø moät chöùng minh nöõa veà caùi nhìn cuûa Ñöùc Phaät ñeán tieàm löïc höôùng thöôïng cuûa con ngöôøi:
Nhieàu traøng hoa ñöôïc laøm,
Cuõng vaäy thaân sanh töû,
Laøm ñöôïc nhieàu thieän söï." (Phaùp Cuù 53)"Bieát thaân nhö boït nöôùc,Gaén lieàn vôùi thaân laø taâm ; vaø taâm laø moät caùi gì khoù naém giöõ, hay khinh ñoäng, hoaûng hoát, khoù hoä trì, khoù nhieáp:
Ngoä thaân laø nhö huyeãn,
Beû teân hoa cuûa ma,
Vöôït taàm maét thaàn cheát." (Phaùp Cuù 46)"Taâm hoaûng hoát giao ñoäng,Hay:
Khoù hoä trì, khoù nhieáp,
Ngöôøi trí laøm taâm thaúng,
Nhö thôï teân, laøm teân." (Phaùp Cuù 33)"Khoù naém giöõ khinh ñoäng,Nhö vaäy, chuùng ta thaáy roõ, taâm daãn ñaàu caùc Phaùp, taâm laø toái thöôïng, taâm taïo taùc ra thieän aùc, ñuùng nhö hai baøi keä sau ñaây ñaõ kheùo dieãn taû:
Theo caùc duïc, quay cuoàng.
Laønh thay, ñieàu phuïc taâm;
Taâm ñieàu, an laïc ñeán." (Phaùp Cuù 35)"Y Ù daãn ñaàu caùc Phaùp,Hay:
Y Ù laøm chuû, yù taïo.
Neáu vôùi yù oâ nhieãm,
Noùi leân hay haønh ñoäng,
Khoå naõo böôùc theo sau,
Nhö xe, chaân vaät keùo." (Phaùp Cuù 1)"Y Ù daãn ñaàu caùc Phaùp,Sau khi nhaän xeùt veà thaân taâm con ngöôøi, nhöõng yeáu ñieåm cuõng nhö nhöõng öu ñieåm thaân phaän con ngöôøi, sau khi so saùnh veà kinh nghieäm baûn thaân, töï mình tìm nguyeân nhaân sanh töû, töï mình tìm ñöôïc con ñöôøng giaûi thoaùt cho mình vaø taát caû chuùng sanh, boãng nhieân Ñöùc Phaät thoát leân nhöõng lôøi caûm höùng nhö sau, nhöõng lôøi noùi ñaàu tieân cuûa Ngaøi sau khi Ngaøi giaùc ngoä:
Y Ù laøm chuû, yù taïo.
Neáu vôùi yù thanh tònh,
Noùi leân hay haønh ñoäng,
An laïc böôùc theo sau,
Nhö boùng, khoâng rôøi hình." (Phaùp Cuù 2)"Lang thang bao kieáp soáng,Hay:
Ta tìm nhöng chaúng gaëp,
Ngöôøi xaây döïng nhaø naøy,
Khoå thay, phaûi taùi sanh." (Phaùp Cuù 153)"OÂi ngöôøi laøm nhaø kia [2]Vaø roài Ngaøi noùi leân moät caùch toùm taét, nhöng heát söùc chính xaùc vaø coâ ñoïng, höôùng ñi chung cho con ngöôøi, moät baøi keä maø thöôøng thöôøng ngöôøi ñôøi cho laø moät caâu ñaïo ñöùc, khuyeân boû aùc laøm laønh, nhöng thaät söï laø moät thaùi ñoä raát döùt khoaùt giöõa thieän vaø aùc, moät söï löïa choïn giöõa ñeâm ñen töôïng tröng cho baát thieän, vaø trôøi saùng töôïng tröng cho thieän phaùp, vaø cuõng laø moät con ñöôøng höôùng thieän, moät con ñöôøng ñoäc ñaïo, (eko maggo), moät phöông phaùp tu thaân, ñöa ñeán töï taâm choùi saùng:
Nay ta ñaõ thaáy ngöôi!
Ngöôi khoâng laøm nhaø nöõa!
Ñoøn tay [3] ngöôi bò gaõy,
Keøo coät [4] ngöôi bò tan
Taâm ta ñaït tòch dieät,
Tham aùi thaûy tieâu vong!" (Phaùp Cuù 154)"Khoâng laøm moïi ñieàu aùc,Baøi keä tieáp noùi roõ hôn con ñöôøng aáy, vôùi moät vaøi chi tieát:
Thaønh töïu caùc haïnh laønh,
Taâm yù giöõ trong saïch,
Chính lôøi chö Phaät daïy." (Phaùp Cuù 183)"Khoâng phæ baùng phaù hoaïi,Chuùng ta coù theå noùi, lôøi daïy ñaàu tieân cuûa Ñöùc Phaät laø chôù coù laøm ñieàu aùc, hay noùi moät caùch chính xaùc hôn, ngöôøi Phaät töû laø ngöôøi ñaõ löïa choïn giöõa thieän vaø aùc, nhaát ñònh phaûi rôøi ñòa baøn cuûa ngöôøi aùc vaø böôùc vaøo ñòa baøn cuûa ngöôøi thieän.
Hoä trì giôùi caên baûn,
AÊn uoáng coù tieát ñoä,
Saøng toïa choã nhaøn tònh.
Chuyeân chuù taêng thöôïng taâm,
Chính lôøi chö Phaät daïy." (Phaùp Cuù 185)Ñoái vôùi AÙc, ñoái vôùi baát thieän, caàn coù moät nhhaän ñònh döùt khoaùt:
"Taø haïnh nhô ñaøn baø,Hay:
Xan tham nhôùp keû thí,
AÙc phaùp laø veát nhô,
Ñôøi naøy vaø ñôøi sau." (Phaùp Cuù 242)"Toát hôn nuoát hoøn saét,Vaø sau ñaây, laø nhöõng keát quaû ñang chôø ñôïi ngöôøi laøm aùc, khoâng theå naøo traùnh ñöôïc:
Chaùy ñoû nhö than hoàng,
Hôn aùc giôùi buoâng lung,
AÊn ñoà aên quoác ñoä." (Phaùp Cuù 308)"Hoaëc khoå thoï khoác lieät,Hay:
Thaân theå bò thöông vong,
Hoaëc thoï beänh kòch lieät,
Hay loaïn yù taùn taâm." (Phaùp Cuù 138)"Hoaëc tai hoïa töø vua,Hoaëc:
Hay bò vu troïng toäi,
Baø con phaûi ly taùn,
Taøi saûn bò naùt tan." (Phaùp Cuù 139)"Hoaëc phoøng oác nhaø cöûa,Ñoái vôùi caùc cö só taïi gia, Ñöùc Phaät noùi leân tai haïi ñoái vôùi ai phaù naêm giôùi caên baûn cuûa ngöôøi ñeä töû taïi gia:
Bò hoûa tai thieâu ñoát,
Khi thaân hoaïi maïng chung
AÙc tueä sanh ñòa nguïc." (Phaùp Cuù 140)"Ai ôû ñôøi saùt sinh,Hay:
Noùi laùo khoâng chaân thaät,
ÔÛ ñôøi laáy khoâng cho,
Qua laïi vôùi vôï ngöôøi." (Phaùp Cuù 246)"Uoáng röôïu men, röôïu naáu,Vaø Ñöùc Phaät khoâng queân nhaéc nhôû caùc vò Sa moân xuaát gia, phaûi bieát toân troïng aùo caø sa vaø gìn giöõ giôùi haïnh:
Ngöôøi soáng ñam meâ vaäy,
Chính ngay taïi ñôøi naøy,
Töï ñaøo bôùi goác mình." (Phaùp Cuù 247)"Nhieàu ngöôøi khoaùc caø sa,Lôøi khuyeân thôøi thaät deã daøng, nhöng loaøi ngöôøi ñaâu coù deã daøng phuïc thieän. Vì con ngöôøi, ñaõ laâu ñôøi laâu kieáp bò nhöõng phieàn naõo caên baûn nhieáp phuïc chi phoái, nhö baøi keä sau ñaây than traùch:
AÙc haïnh khoâng nhieáp phuïc,
Ngöôøi aùc, do aùc haïnh,
Phaûi sanh coõi Ñòa nguïc." (Phaùp Cuù 307)"Nhö coû sa [5] vuïng naém,
Taát bò hoïa ñöùt tay,
Haïnh Sa moân taø vaïy,
Taát bò ñoïa ñòa nguïc." (Phaùp Cuù 311)"Löûa naøo baèng löûa tham!Vaø khi ñaõ noùi ñeán aùi, nhaát laø aùi duïc, thôøi thaät laø caû moät ñeà taøi muoân ñieäu, maø ñaõ laø con ngöôøi, thaät khoù maø thoaùt ly. Vaø vì vaäy, thaät khoâng gì laï, neáu Ñöùc Phaät ñaõ daønh nhieàu caâu keä cho aùi duïc:
Chaáp naøo baèng saân haän!
Löôùi naøo baèng löôùi si!
Soâng naøo baèng soâng aùi!" (Phaùp Cuù 251)"AÙi luyeán sinh saàu öu,Vaø:
AÙi luyeán sinh sôï haõi,
Ai thoaùt khoûi luyeán aùi,
Khoâng saàu, ñaâu sôï haõi?" (Phaùp Cuù 213)"Ngöôøi soáng ñôøi phoùng daät,Hay:
AÙi taêng nhö daây leo.
Nhaûy ñôøi naøy ñôøi khaùc,
Nhö vöôïn tham quaû röøng." (Phaùp Cuù 334)"Nhö caây bò chaët ñoán,Hoaëc:
Goác chöa haïi, vaãn moïc,
AÙi tuyø mieân chöa nhoå,
Khoå naøy vaãn sanh hoaøi." (Phaùp Cuù 338)"Khi naøo chöa caét tieät,
AÙi duïc cuûa gaùi trai,
Taâm yù vaãn buoäc raøng,
Nhö boø con vuù meï." (Phaùp Cuù 284)"Daàu möa baèng tieàn vaøng,Hoaëc:
Caùc duïc khoù thoûa maõn,
Duïc ñaéng nhieàu, ngoït ít,
Bieát vaäy laø baäc Trí." (Phaùp Cuù 186)"Doøng aùi duïc chaûy khaép,
Nhö giaây leo moïc traøn,
Thaáy giaây leo vöøa sanh,
Vôùi tueä, haõy ñoaïn goác." (Phaùp Cuù 340)"Chôù gaàn guõi ngöôøi yeâu,Tuy aùi duïc chinh phuïc con ngöôøi nhö vaäy, raøng buoäc con ngöôøi nhö vaäy, nhöng vôùi ngöôøi coù trí, vôùi ngöôøi coù nghò löïc, vaãn coù theå ñoái trò ñöôïc duïc aùi vaø coù theå ñöôïc giaûi thoaùt:
Troïn ñôøi xa keû gheùt,
Yeâu khoâng gaëp laø khoå.
Oaùn phaûi gaëp cuõng ñau." (Phaùp Cuù 210)"Ngöôøi ñaém say aùi duïc,Duø aùi duïc troùi buoäc con ngöôøi naëng neà chaët cheõ nhö vaäy, nhöng con ngöôøi vaãn coù theå thoaùt ly aùi duïc, neáu con ngöôøi coù yù chí, coù nghò löïc:
Töï lao mình xuoáng doøng,
Nhö nheän sa löôùi deät,
Ngöôøi trí caét tröø noù,
Boû moïi khoå khoâng maøng." (Phaùp Cuù 347)"Ai soáng trong ñôøi naøy,ÔÛ ñaây, moät laàn nöõa caùi nhìn con ngöôøi höôùng thöôïng cuûa Ñöùc Phaät ñöôïc chöùng minh cuï theå. AÙi duïc tuy laø nguyeân nhaân cuûa ñau khoå, laø nguoàn goác cuûa sanh töû luaân hoài, nhöng voâ minh luoân luoân giöõ vai troø chuû choát:
AÙi duïc ñöôïc haøng phuïc.
Saàu rôi khoûi ngöôøi aáy,
Nhö gioït nöôùc laù sen." (Phaùp Cuù 336)"Trong haøng caáu ueá aáy,Hay:
Voâ minh, nhô toái thöôïng.
Ñoaïn nhô aáy, tyû kheo,
Thaønh baäc khoâng ueá nhieãm!" (Phaùp Cuù 243)"Khoâng chaân, töôûng chaân thaät,Vôùi hai baøi keä treân, chuùng ta ñaõ thaáy vai troø chuû yeáu cuûa Voâ minh vaø Taø kieán trong caùc nguoàn goác phaùt sanh caùc haønh vi baát thieän. Vaø nhö vaäy chuùng ta cuõng khoâng laï gì khi Ñöùc Phaät khuyeân chuùng ta khoâng neân tu khoå haïnh, khoâng neân chuyeân lo teá töï, vì nhöõng haønh ñoäng naøy khoâng daãn chuùng ta ñeán giaùc ngoä giaûi thoaùt:
Chaân thaät, thaáy khoâng chaân:
Chuùng khoâng ñaït chaân thaät,
Do taø tö taø haïnh." (Phaùp Cuù 11)"Khoâng phaûi soáng loõa theå,Hay:
Beän toùc, tro treùt mình,
Tuyeät thöïc, laên treân ñaát,
Soáng nhôùp, sieâng ngoài xoåm,
Laøm con ngöôøi ñöôïc saïch,
Neáu khoâng tröø nghi hoaëc." (Phaùp Cuù 141)"Suoát naêm cuùng teá vaät,Hoaëc:
Ñeå caàu phöôùc ôû ñôøi,
Khoâng baèng moät phaàn tö,
Kính leã baäc chính tröïc." (Phaùp Cuù 108)"Daàu traûi moät traêm naêm,Khuyeân traùnh xa khoå haïnh, teá töï, tuyeät thöïc, Ñöùc Phaät höôùng daãn chuùng ta yù thöùc ñöôïc söï quan troïng cuûa nghieäp töùc laø haønh ñoäng cuûa mình laøm, vì chæ coù haønh ñoäng môùi laø quan troïng, môùi laø chuû yeáu, nhö baøi keä sau ñaây neâu roõ:
Thôø löûa taïi röøng saâu,
Chaúng baèng trong giaây laùt
Cuùng döôøng baäc töï tu.
Cuùng döôøng vaäy toát hôn,
Hôn traêm naêm teá töï." (Phaùp Cuù 107)"Töï mình, ñieàu aùc laøm,Noùi suoâng khoâng ñuû, lôøi noùi phaûi ñöôïc vieäc laøm ñi theo môùi mong coù keát quaû:
Töï mình, laøm nhieãm oâ.
Töï mình, aùc khoâng laøm,
Töï mình, laøm thanh tònh.
Tònh, khoâng tònh töï mình.
Khoâng ai thanh tònh ai!" (Phaùp Cuù 165)"Nhö boâng hoa töôi ñeïp,Hay:
Coù saéc, nhöng khoâng höông.
Cuõng vaäy, lôøi kheùo noùi,
Khoâng laøm, khoâng keát quaû." (Phaùp Cuù 51)"Nhö boâng hoa töôi ñeïp,Vaø ñoái vôùi ngöôøi xuaát gia cuõng vaäy, thuyeát phaùp suoâng khoâng ñuû:
Coù saéc, laïi theâm höông.
Cuõng vaäy, lôøi kheùo noùi,
Coù laøm, coù keát quaû." (Phaùp Cuù 52)"Neáu ngöôøi noùi nhieàu kinh,Nhö vaäy, chæ coù haønh ñoäng, chæ coù nghieäp laø quan troïng, vì chính nghieäp môùi ñem laïi keát quaû toát ñeïp hay khoâng toát ñeïp cho con ngöôøi vaø ngöôøi môùi thaät laø chuû nhaân cuûa nghieäp, taùc thaønh ra nghieäp, vaø khi nghieäp ñaõ laøm roài, thôøi khoâng theå naøo troán traùnh keát quaû cuûa nghieäp:
Khoâng haønh trì, phoùng daät,
Nhö keû chaên boø ngöôøi,
Khoâng phaàn Sa moân haïnh." (Phaùp Cuù 19)"Khoâng treân trôøi giöõa bieån.Hay:
Khoâng laùnh vaøo ñoäng nuùi,
Khoâng choã naøo treân ñôøi,
Troán ñöôïc quaû aùc nghieäp." (Phaùp Cuù 127)"Ñieàu aùc töï mình laøm,Do vaäy, con ñöôøng duy nhaát laø boû aùc, traùnh xa ñieàu aùc, vaø chôù coù khinh thöôøng aùc nhoû!
Töï mình sanh, mình taïo
Nghieàn naùt keû ngu si,
Nhö kim cöông, ngoïc baùu." (Phaùp Cuù 161)"Ít baïn ñöôøng, nhieàu tieàn,Vaø ngöôøi ñaõ laøm aùc, thôøi chôø ñôïi laø buoàn khoå, saàu muoän vaø than khoùc:
Ngöôøi luoân traùnh ñöôøng hieåm.
Muoán soáng, traùnh thuoác ñoäc,
Haõy traùnh aùc nhö vaäy." (Phaùp Cuù 123)"Chôù cheâ khinh ñieàu aùc,
Cho raèng: 'chöa ñeán mình'
Nhö nöôùc nhoû töøng gioït,
Roài bình cuõng ñaày traøn.
Ngöôøi ngu chöùa ñaày aùc.
Do chaát chöùa daàn daàn." (Phaùp Cuù 121)"Nay saàu, ñôøi sau saàu,Hay:
Keû aùc, hai ñôøi saàu;
Noù saàu, noù öu naõo,
Thaáy nghieäp ueá mình laøm." (Phaùp Cuù 15)"Nay than, ñôøi sau than,Vaø do vaäy, Ñöùc Phaät khuyeân chuùng ta haõy gaáp laøm ñieàu laønh, boû ñieàu aùc:
Keû aùc hai ñôøi than,
Noù than: 'Ta laøm aùc!'
Ñoïa coõi döõ, than hôn." (Phaùp Cuù 17)"Haõy gaáp laøm ñieàu laønh,Bao giôø cuõng vaäy, lôøi khuyeân cuûa Ñöùc Phaät laø lôøi khuyeân cuûa caùc baäc cha laønh (töø phuï) muoán con chaùu laøm laønh traùnh aùc, vaø tin töôûng raèng con chaùu mình coù theå laøm ñöôïc khi ñaõ chaáp nhaän lyù thuyeát nghieäp baùo, khi ñaõ phaân bieät ñöôïc thieän vaø aùc khi ñaõ cöông quyeát traùnh xa khoâng laøm ñieàu aùc, thôøi chuùng ta phaûi böôùc theâm moät böôùc nöõa. Traùnh ñieàu aùc chöa ñuû, caàn phaûi laøm ñieàu laønh, caàn phaûi haønh ñoäng laønh!
Ngaên taâm laøm ñieàu aùc.
Ai chaäm laøm vieäc laønh
Y Ù öa thích vieäc aùc." (Phaùp Cuù 116)"Chôù cheâ khinh ñieàu thieän,Vaø khi ñaõ laøm laønh, ñaõ haønh ñoäng thieän, thôøi chôø ñôïi laø quaû laønh chochuùng ta:
Cho raèng: 'Chöa ñeán mình',
Nhö nöôùc nhoû töøng gioït,
Roài bình cuõng ñaày traøn.
Ngöôøi trí chöùa ñaày thieän,
Do chaát chöùa daàn daàn." (Phaùp Cuù 122)"Khaùch laâu ngaøy ly höông,Hay:
An toaøn töø xa veà,
Baø con cuøng thaân höõu,
Haân hoan ñoùn chaøo möøng." (Phaùp Cuù 219)"Cuõng vaäy caùc phöôùc nghieäp,Vaø khi ñaõ laøm laønh, ñaõ taïo caùc nghieäp hieàn thieän, Ta coù quyeàn thoát leân noãi nieàm sung söôùng an vui sau ñaây:
Ñoùn chaøo ngöôøi laøm laønh,
Ñôøi naøy ñeán ñôøi sau,
Nhö thaân nhaân, ñoùn chaøo." (Phaùp Cuù 220)"Nay vui, ñôøi sau vui,Hay:
Laøm phöôùc, hai ñôøi vui !
Noù vui, noù an vui,
Thaáy nghieäp tònh mình laøm." (Phaùp Cuù 16)"Nay söôùng, ñôøi sau söôùng,Vaø muoán cho nieàm an vui toàn taïi laâu daøi, muoán nuoâi döôõng thieän nghieäp, ngöôøi Phaät töû caàn höôùng thaân nghieäp, khaåu nghieäp, yù nghieäp veà caùc vieäc laønh:
Laøm phöôùc, hai ñôøi söôùng.
Noù söôùng: 'Ta laøm thieän',
Sanh coõi laønh, söôùng hôn." (Phaùp Cuù 18)"Baäc trí baûo veä thaânHay:
Baûo veä luoân lôøi noùi,
Baûo veä caû taâm tö,
Ba nghieäp kheùo baûo veä." (Phaùp Cuù 234)"Lôøi noùi ñöôïc thaän troïng,Sau khi ñaõ chæ daïy lyù thuyeát veà haønh ñoäng vaø neâu roõ con ngöôøi laøm chuû nghieäp cuûa mình vaø chòu keát quaû caùc haønh vi thieän aùc cuûa mình, Ñöùc Phaät muoán cho con ngöôøi yù thöùc roõ reät baèng con ngöôøi thaät söï hoaøn toaøn laøm chuû vaän meänh cuûa mình, neân Ngaøi tuyeân boá roõ raøng Ngaøi chæ laø Ñaïo Sö daãn ñöôøng chæ loái, khoâng theå cöùu roãi hoaëc laøm thay cho ai, vaø con ngöôøi phaûi töï chuû laáy mình, töï mình ñi treân con ñöôøng giaûi thoaùt:
Taâm tö kheùo hoä phoøng,
Thaân chôù laøm ñieàu aùc,
Haõy giöõ ba nghieäp tònh,
Chöùng ñaïo Thaùnh nhaân daïy." (Phaùp Cuù 281)"Neáu ngöôi theo ñöôøng naøy,Hay:
Ñau khoå ñöôïc ñoaïn taän,
Ta daïy ngöôi con ñöôøng.
Vôùi trí, gai chöôùng dieät." (Phaùp Cuù 275)"Ngöôi haõy nhieät tình laøm,Vaø do vaäy con ngöôøi phaûi töï nöông töïa mình, töï mình thaép ñöôùc leân maø ñi:
Nhö Lai chæ thuyeát daïy,
Ngöôøi haønh trì thieàn ñònh,
Thoaùt troùi buoäc AÙc Ma." (Phaùp Cuù 276)"Töï mình y chæ mình,Hay:
Naøo coù y chæ khaùc,
Nhôø kheùo ñieàu phuïc mình,
Ñöôïc y chæ khoù ñöôïc." (Phaùp Cuù 160)"Töï mình y chæ mình,Vaø khoâng coù gì khoù khaên hôn ngöôøi bieát töï ñieàu phuïc:
Töï mình ñi ñeán mình.
Vaäy haõy töï ñieàu phuïc.
Nhö khaùch buoân ngöïa hieàn." (Phaùp Cuù 380)"Haõy töï laøm cho mình,Hay:
Nhö ñieàu mình daïy ngöôøi.
Kheùo töï ñieàu, ñieàu ngöôøi,
Khoù thay töï ñieàu phuïc." (Phaùp Cuù 159)"Ngöôøi trò thuûy daãn nöôùc,Chæ coù ngöôøi bieát töï ñieàu, môùi töï mình xaây döïng leân hoøn ñaûo, nöôùc luït khoâng coù theå ngaäp traøn:
Keû laøm teân naén teân
Ngöôøi thôï moäc uoán vaùn.
Baäc tö ñieàu, ñieàu thaân." (Phaùp Cuù 145)"Noã löïc, khoâng phoùng daät,Hay:
Töï ñieàu, kheùo cheá ngöï,
Baäc trí xaây hoøn ñaûo,
Nöôùc luït khoù ngaäp traøn." (Phaùp Cuù 25)"Haõy töï laøm hoøn ñaûo,Vaø khi töï mình ñaõ xaây döïng noåi hoøn ñaûo, töï mình chieán thaéng mình, Ñöùc Phaät khoâng tieác lôøi taùn thaùn moät ngöôøi töï chieán thaéng nhö vaäy:
Tinh caàn gaáp, saùng suoát,
Tröø caáu ueá, thanh tònh,
Chaúng trôû laïi sanh giaø." (Phaùp Cuù 238)"Daàu Thieân Thaàn, Thaùt Baø,Hay:
Daàu Ma vôùi Phaïm Thieân,
Khoâng ai chieán thaéng noåi,
Ngöôøi töï thaéng nhö vaäy." (Phaùp Cuù 105)"Daàu taïi baõi chieán tröôøng,Con ñöôøng ñaïo ñaõ môû roäng theânh thang. Caùc phaùp moân ñaõ ñöôïc giaûng daïy, vaø con ngöôøi tieán daàn treân loä trình giaûi thoaùt giaùc ngoä, ñaõ thaáy roõ haønh loä naøo caàn phaûi daán böôùc, giaùo lyù naøo caàn phaûi hoïc hoûi, phaùp moân naøo caàn phaûi haønh trì:
Thaéng ngaøn ngaøn quaân ñòch,
Töï thaéng mình toát hôn.
Thaät chieán thaéng toái thöôïng." (Phaùp Cuù 103)"Ai duøng caùc haïnh laønh,Hay:
Laøm xoùa môø nghieäp aùc,
Choùi saùng röïc ñôøi naøy,
Nhö traêng thoaùt maây che." (Phaùp Cuù 173)"Laáy khoâng giaän, thaéng giaän,Con ñöôøng tu haønh moät khi ñaõ môû roäng thôøi haïnh tu ñöôïc trình baøy döôùi nhieàu hình thöùc, döôùi nhieàu saéc thaùi:
Laáy thieän thaéng khoâng thieän,
Laáy thí thaéng xan tham,
Laáy chôn thaéng hö nguïy." (Phaùp Cuù 320)"Ai chaän ñöôïc phaãn noäÑaây laø haïnh nhaãn nhuïc ñöôïc taùn döông:
Nhö döøng xe ñang laên,
Ta goïi ngöôøi ñaùnh xe,
Keû khaùc, caàm cöông hôø." (Phaùp Cuù 222)"Ta nhö voi giöõa traän,Hieáu kính cha meï, cuõng ñöôïc taùn thaùn:
Höùng chòu cung teân rôi.
Chòu ñöïng moïi phæ baùng,
AÙc giôùi raát nhieàu ngöôøi." (Phaùp Cuù 320)"Vui thay, hieáu kính meï,Haïnh khoâng phoùng daät ñöôïc ñeà caäp ñeán raát nhieàu, vì coù haïnh khoâng phoùng daät, môùi coù theå baûo veä töï thaân, môùi sieâng naêng tinh caàn, môùi coù theå daán thaân treân con ñöôøng giaûi thoaùt:
Vui thay, hieáu kính cha.
Vui thay, kính Sa-moân
Vui thay, kính Hieàn Thaùnh." (Phaùp Cuù 332)"Ai soáng tröôùc buoâng lung,Hay:
Sau soáng khoâng phoùng daät,
Choùi saùng röïc ñôøi naøy,
Nhö traêng thoaùt maây che." (Phaùp Cuù 172)"Haõy vui khoâng phoùng daät,Vaø vôùi moät soá baøi keä lieân tieáp, Ngaøi tröïc tieáp nhaén nhuû caùc ñeä töû Gotama, töùc laø caùc ñeä töû cuûa Ngaøi, nhöõng lôøi daïy thieát thöïc, ñi ñeán taâm, thay ñoåi haún ñôøi soáng thöôøng nhaät beân ngoaøi, moät khi mình yù thöùc ñöôïc mình laø ñeä töû cuûa Ñöùc Phaät, töùc laø mình phaûi nghe nhöõng lôøi daïy cuûa vò Boån sö cuûa mình, ñeå töï söûa mình, ñeå töï xöùng ñaùng laø ñeä töû cuûa moät baäc giaùc ngoä, giaûi thoaùt:
Kheùo phoøng hoä taâm yù.
Keùo mình khoûi aùc ñaïo,
Nhö voi bò sa laày." (Phaùp Cuù 327)"Ñeä töû Gotama!Hay:
Luoân luoân töï tænh giaùc,
Voâ luaän ngaøy hay ñeâm,
Y Ù vui nieàm baát haïi." (Phaùp Cuù 300)"Ñeä töû Gotama!Hay:
Luoân luoân töï tænh giaùc,
Voâ luaän ngaøy hay ñeâm,
Thöôøng nieäm töôûng saéc thaân." (Phaùp Cuù 295)"Ñeä töû Gotama!Hoaëc:
Luoân luoân töï tænh giaùc,
Voâ luaän ngaøy hay ñeâm,
Thöôøng töôûng nieäm Phaät Ñaø!" (Phaùp Cuù 296)"Ñeä töû Gotama!Hoaëc:
Luoân luoân töï tænh giaùc,
Voâ luaän ngaøy hay ñeâm,
Thöôøng töôûng nieäm Chaùnh Phaùp." (Phaùp Cuù 297)"Ñeä töû Gotama!Hoaëc:
Luoân luoân töï tænh giaùc,
Voâ luaän ngaøy hay ñeâm,
Thöôøng töôûng nieäm Taêng giaø." (Phaùp Cuù 298)"Ñeä töû Gotama!Caùc haïnh tu thaät raát nhieàu, caùc phaùp moân raát laø khaùc bieät, nhöng khoâng moät haïnh tu vaø phaùp moân naøo ra khoûi Giôùi Ñònh Tueä, höôùng ñi tuaàn töï duy nhaát ñöa ñeán giaûi thoaùt, haïnh tu lieân heä hoå töông ñöa ñeán giaùc ngoä:
Luoân luoân töï tænh giaùc,
Voâ luaän ngaøy hay ñeâm,
Y Ù vui tu thieàn quaùn!" (Phaùp Cuù 301)"Saùng saùng thaåm xeùt kyõ,Tröôùc heát, noùi veà Giôùi vaø Ñònh song tu!
Baäc coù trí taùn thaùn,
Baäc trí khoâng tyø veát,
Ñaày ñuû Giôùi Ñònh Tueä." (Phaùp Cuù 229)"Daàu soáng moät traêm naêm,Hay:
AÙc giôùi, khoâng thieàn ñònh,
Toát hôn soáng moät ngaøy,
Trì giôùi, tu thieàn ñònh." (Phaùp Cuù 110)"Ngöôøi haèng tu thieàn ñònh,Töø ñònh, ngöôøi tu tieán daàn ñeán trí tueä:
Thöôøng kieân trì tinh taán,
Baäc trí höôûng Nieát Baøn.
AÙch an tònh, voâ thöôïng." (Phaùp Cuù 23)"Cuõng vaäy giöõa quaàn sanh,Hay:
Ueá nhieãm, muø, phaøm tuïc.
Ñeä töû baäc Chaùnh giaùc,
Saùng ngôøi vôùi Tueä Trí." (Phaùp Cuù 59)"Haõy nhìn nhö boït nöôùc,Nhöng thaät söï, thieàn ñònh vaø trí tueä khoâng bao giôø rôøi nhau:
Haõy nhìn nhö caûnh huyeãn,
Quaùn nhìn ñôøi nhö vaäy,
Thaàn cheát khoâng baét gaëp." (Phaùp Cuù 170)"Khoâng trí tueä, khoâng thieàn,Hay:
Khoâng thieàn, khoâng trí tueä.
Ngöôøi coù thieàn, coù tueä,
Nhaát ñònh gaàn Nieát Baøn." (Phaùp Cuù 372)"Tu thieàn trí tueä sanh,Hoaëc:
Boû thieàn, trí tueä dieät;
Bieát coøn ñöôøng hai ngaû,
Ñöa ñeán höõu, phi höõu,
Haõy töï mình noã löïc,
Khieán trí tueä taêng tröôûng." (Phaùp Cuù 282)"Ai soáng moät traêm naêmVaø con ñöôøng Giôùi Ñònh Tueä cuoái cuøng cuõng daãn khaùch löõ haønh daán thaân treân ñaïo loä giaûi thoaùt, tieán daàn ñeán Nieát baøn, ñích cöùu caùnh cuûa moïi con ñöôøng, moät traïng thaùi an laønh giaûi thoaùt chôø ñôïi ngöôøi löõ haønh:
AÙc tueä, khoâng thieàn ñònh,
Toát hôn soáng moät ngaøy,
Coù tueä, tu thieàn ñònh!" (Phaùp Cuù 111)"Haõy caàu vui Nieát Baøn,Hay:
Boû duïc khoâng sôû höõu,
Keû trí töï röûa saïch,
Caáu ueá töø noäi taâm." (Phaùp Cuù 88)"Nhöõng ngöôøi thöôøng giaùc tænh,Hoaëc:
Ngaøy ñeâm sieâng tu hoïc,
Chuyeân taâm höôùng Nieát Baøn,
Moïi laäu hoaëc ñöôïc tieâu." (Phaùp Cuù 226)"Ñoùi aên, beänh toái thöôïngHoaëc:
Caùc haønh, khoå toái thöôïng.
Hieåu nhö thöïc laø vaäy,
Nieát Baøn, laïc toái thöôïng." (Phaùp Cuù 203)"Khoâng beänh, lôïi toái thöôïng!Chuùng ta ñaõ ñöôïc Ñöùc Phaät khuyeân neân boû aùc laøm laønh, neân tin ôû haønh ñoäng vaø töï nhaän mình laø chuû nhaân cuûa nghieäp. Ngaøi laïi daïy cho chuùng ta, con ñöôøng Giôùi Ñònh Tueä ñöa ñeán Nieát Baøn, muïc ñích cuoái cuøng cuûa söï tu haønh giaûi thoaùt. Nhöng Ñöùc Phaät cuõng khoâng queân nhaán maïnh vaøo moät vaøi ñaëc ñieåm cuûa ñaïo Phaät, söï sai khaùc giöõa ngöôøi trí vaø ngöôøi ngu, giaù trò cuûa Chaùnh phaùp do ñöùc Phaät tuyeân thuyeát, vaø söï sung söôùng cuûa nhöõng vò ñaõ thaám nhuaàn dieäu phaùp! Ñaïo Phaät laø ñaïo ñoái trò vôùi voâ minh töùc laø ñoái trò vôùi keû ngu, neân taäp Phaùp Cuù naøy ñeå daønh troïn moät phaåm ñeå ñeà caäp ñeán haïng ngöôøi naøy.
Bieát ñuû, tieàn toái thöôïng!
Thaønh tín ñoái vôùi nhau,
Laø baø con toái thöôïng.
Nieát Baøn, laø toái thöôïng." (Phaùp Cuù 204)Tröôùc heát, ngöôøi ngu laø ngöôøi chòu ñau khoå nhieàu nhaát, chòu luaân hoài sanh töû daøi nhaát:
"Ñeâm daøi cho keû thöùcHay:
Ñöôøng daøi cho keû meät,
Luaân hoài daøi, keû ngu
Khoâng bieát chôn dieäu phaùp." (Phaùp Cuù 60)"Ngöôøi ngu nghó laø ngoïtHoaëc:
Khi aùc chöa chín muoài;
AÙc nghieäp chín muoài roài,.
Ngöôøi ngu chòu khoå ñau." (Phaùp Cuù 69)"Nghieäp aùc ñaõ ñöôïc laøm,Vì laø ngu si thieáu trí, ngöôøi ngu coù nhöõng haønh vi sai traùi, nhöõng tham muoán khoâng toát ñeïp nhaát laø veà aên uoáng:
Nhö söõa chöa ñoâng ngay.
Chaùy ngaàm theo keû ngu,
Nhö löûa tro che ñaäy." (Phaùp Cuù 71)"Ngöôøi öa nguû, aên lôùn,Tieáp ñeán laø ngöôøi ngu tham giaøu sang:
Naèm laên loùc qua laïi,
Chaúng khaùc heo no buïng,
Keû ngu nhaäp thai maõi." (Phaùp Cuù 325)"Taøi saûn haïi ngöôøi ngu,Ñeán khi danh lôïi ñeán vôùi keû ngu, thaät laø ñaïi baát haïnh cho keû voâ trí aáy, vì keû ngu tham danh nhieàu chöøng naøo caøng gaëp nhieàu nguy hieåm:
Khoâng ngöôøi tìm, bôø kia.
Keû ngu vì tham giaøu,
Haïi mình vaø haïi ngöôøi." (Phaùp Cuù 355)"Töï noù chòu baát haïnh,Vì laø ngu si voâ trí, khoâng bieát phaân bieät chaùnh, taø, chôn, nguïy, neân keû ngu hay löïa choïn nhöõng phaùp moân sai laàm ñeå haønh trì, vaø thaät söï khoâng gì laï neáu keû ngu thöôøng choïn caùc khoå haïnh ñeå tu trì:
Khi danh ñeán keû ngu
Vaän may bò toån haïi,
Ñaàu noù bò naùt tan!" (Phaùp Cuù 72)"Keû ngu coù ích gì,Chính keû ngu, vì ngu si mieät thò giaùo phaùp baäc A La Haùn, vaø do vaäy chòu söï hoaïi dieät:
Beän toùc vôùi da deâ.
Noäi taâm toaøn phieàn naõo,
Ngoaøi maët ñaùnh boùng suoâng." (Phaùp Cuù 394)"Keû ngu si mieät thò,Vaø cuõng vì ngu si, keû voâ trí laøm haïi caùc ngöôøi hieàn thieän vaø haïi ngöôøi khoâng ñeán ñaâu, trôû laïi mình bò haïi, nhö ngöôïc gioù tung buïi:
Giaùo phaùp baäc La Haùn,
Baäc Thaùnh, baäc Chaùnh maïng.
Chính do aùc kieán naøy,
Nhö quaû loaïi caây lau,
Mang quaû töï hoaïi dieät." (Phaùp Cuù 164)"Haïi ngöôøi khoâng aùc taâm,Keû ngu si, vì thieáu hieåu bieát, neân ñaõ bieán töï ngaõ thaønh keû thuø vôùi chính mình:
Ngöôøi thanh tònh, khoâng ueá,
Toäi aùc ñeán keû ngu,
Nhö ngöôïc gioù tung buïi!" (Phaùp Cuù 125)"Ngöôøi ngu si, thieáu trí,Vaø cuõng vì khoâng hieåu töï ngaõ, keû ngu caøng chaát chöùa söï öu naõo leân töï thaân:
Töï ngaõ thaønh keû thuø.
Laøm caùc nghieäp khoâng thieän,
Phaûi chòu quaû ñaéng cay." (Phaùp Cuù 66)"Con toâi, taøi saûn toâi,Vaø thaät khoâng gì nguy hieåm baèng, khi ngöôøi ngu töôûng raèng mình coù trí:
Ngöôøi ngu sanh öu naõo.
Töï ta, ta khoâng coù,
Con ñaâu, taøi saûn ñaâu?" (Phaùp Cuù 62)"Ngöôøi ngu nghó mình ngu,Vaø cuõng vì ngu si, neân daàu coù soáng troïn ñôøi vôùi keû trí, ngöôøi ngu cuõng khoâng san seû ñöôïc keát quaû toát laønh khi thaân caän keû trí:
Nhôø vaäy thaønh coù trí.
Ngöôøi ngu töôûng coù trí,
Thaät xöùng goïi chí ngu!" (Phaùp Cuù 63)"Ngöôøi ngu, daàu troïn ñôøi,Vaø chuùng ta khoâng laáy laøm laï, khi Ñöùc Phaät khuyeân chuùng ta neân soáng moät mình coâ ñoäc, coøn hôn laø baïn vôùi keû ngu:
Thaân caän ngöôøi coù trí,
Khoâng bieát ñöôïc Chaùnh phaùp,
Nhö muoãng vôùi vò canh." (Phaùp Cuù 64)"Toát hôn soáng moät mình,Hay:
Khoâng ngöôøi ngu keát baïn,
Ñoäc thaân khoâng aùc haïnh,
Soáng voâ tö voâ löï,
Nhö voi soáng röøng voi." (Phaùp Cuù 330)"Tìm khoâng ñöôïc baïn ñöôøng,Ñoái dieän vôùi keû ngu laø baäc trí vaø caû moät phaåm ñeå daønh noùi ñeán baäc trí (Pandita) trong boä Kinh Phaùp Cuù, vaø chuùng ta seõ thaáy thaät khoâng deã gì ñöôïc gaëp baäc hieàn trí, vaø choã naøo baäc hieàn trí sanh, choã aáy ñöôïc an laïc:
Hôn mình hay baèng mình,
Thaø quyeát soáng moät mình,
Khoâng baïn beø keû ngu." (Phaùp Cuù 61)"Khoù gaëp baäc Thaùnh nhaân,Ngöôøi trí ñöôïc ví nhö con ngöïa phi nöôùc ñaïi, boû sau con ngöïa yeáu heøn keùm ñeå neâu roõ haïnh tinh caàn cuûa ngöôøi trí giöõa caùc ngöôøi phoùng daät, vaø söï tænh thöùc cuûa ngöôøi trí giöõa quaàn meâ:
Khoâng phaûi ñaâu cuõng coù.
Choã naøo baäc trí sanh,
Gia ñình taát an laïc." (Phaùp Cuù 193)"Tinh caàn giöõa phoùng daät,Keû trí thaáy roõ caàn phaûi nhieáp phuïc töï thaân:
Tænh thöùc giöõa quaàn meâ.
Ngöôøi trí nhö ngöïa phi,
Boû sau con ngöïa heøn." (Phaùp Cuù 29)"Ngöôøi trò thuûy daãn nöôùc,Vaø sau ñaây laø haïnh cuûa ngöôøi trí giöõa khen cheâ ôû ñôøi:
Keû laøm teân naén teân,
Ngöôøi thôï moäc uoán goã,
Baäc trí nhieáp töï thaân." (Phaùp Cuù 80)"Nhö taûng ñaù kieân coá,Noùi cho roõ hôn, ngöôøi trí coù moät löïa choïn döùt khoaùt giöõa thieän vaø baát thieän:
Khoâng gioù naøo lay ñoäng,
Cuõng vaäy giöõa khen cheâ,
Ngöôøi trí khoâng giao ñoäng." (Phaùp Cuù 81)"Keû trí boû phaùp ñen,Vaø ñöùng tröôùc laïc khoå ôû ñôøi, ngöôøi hieàn trí khoâng caûm thaáy vui buoàn:
Tu taäp theo phaùp traéng,
Boû nhaø soáng khoâng nhaø
Soáng vieãn ly, khoù laïc." (Phaùp Cuù 87)"Ngöôøi hieàn boû taát caû,Vaø ngöôøi trí chæ giaùo hoaù ngöôøi khaùc, khi töï mình ñaõ coù moät vò trí thích ñaùng:
Ngöôøi laønh khoâng baøn duïc,
Daàu caûm thoï laïc khoå,
Baäc trí khoâng vui buoàn." (Phaùp Cuù 83)"Tröôùc heát töï ñaët mình,Sau ñaây laø moät hình aûnh thaät linh ñoäng, thaät tuyeät dieäu dieãn taû ngöôøi trí thaéng ma quaân nhö con chim thieân nga bay lieäng giöõa hö khoâng:
Vaøo nhöõng gì thích ñaùng,
Sau môùi giaùo hoaù ngöôøi,
Ngöôøi trí khoûi bò nhieãm." (Phaùp Cuù 158)"Nhö chim thieân nga bay,Ngöôøi trí ñaõ saùng suoát, ñaõ coù haïnh tuyeät dieäu nhö vaäy, neân Ñöùc Phaät khuyeân chuùng ta neân thaân caän keû trí hôn baïn beø keû ngu:
Thaàn thoâng lieäng giöõa trôøi,
Chieán thaéng ma, ma quaân,
Keû trí thoaùt ñôøi naøy." (Phaùp Cuù 175)"Chôù thaân vôùi baïn aùc,Hay:
Chôù thaân keû tieåu nhaân.
Haõy thaân ngöôøi baïn laønh,
Haõy thaân baäc thöôïng nhaân." (Phaùp Cuù 78)"Khoâng gaëp baïn hieàn trí,Do vaäy:
Ñaùng soáng chung haïnh laønh
Nhö vua boû nöôùc baïi;
Haõy soáng rieâng coâ ñoäc,
Nhö voi soáng röøng voi." (Phaùp Cuù 329)"Baäc hieàn só, trí tueä,Vì ngöôøi trí:
Baäc nghe nhieàu, trì giôùi,
Baäc töï cheá, thaùnh nhaân.
Haõy gaàn guõi, thaân caän,
Thieän nhaân, trí giaû aáy,
Nhö traêng theo ñöôøng sao." (Phaùp Cuù 208)"Ngöôøi trí, daàu moät khaéc,Vaø muoán cho chuùng ta coù moät nhaän xeùt vaø moät phaân bieät roõ raøng giöõa ngöôøi trí vaø ngöôøi ngu, Ñöùc Phaät ñaõ duøng moät soá baøi keä trong Kinh Phaùp Cuù ñeå chuùng ta thaáy roõ raøng giöõa ngöôøi trí vaø ngöôøi ngu:
Thaân caän ngöôøi coù trí,
Bieát ngay chaân dieäu phaùp,
Nhö löôõi neám vò canh." (Phaùp Cuù 65)"Keo kieát khoâng sanh thieân,Moät beân soáng phoùng tuùng, moät beân soáng khoâng phoùng daät:
Keû ngu gheùt boá thí,
Ngöôøi trí thích boá thí,
Ñôøi sau, ñöôïc höôûng laïc." (Phaùp Cuù 177)"Chuùng ngu si thieáu trí,Keû trí vaø ngöôøi ngu nhìn ñôøi coù khaùc nhau:
Chuyeân soáng dôøi phoùng daät,
Ngöôøi trí, khoâng phoùng daät,
Nhö giöõ taøi saûn quyù." (Phaùp Cuù 26)"Haõy ñeán nhìn ñôøi naøy,Do vaäy chung soáng vôùi ngöôøi ngu, chung soáng vôùi ngöôøi trí laø caû moät söï maâu thuaån thaùi cöïc.
Nhö xe vua loäng laãy,
Ngöôøi ngu môùi tham ñaém,
Keû trí naøo ñaém say." (Phaùp Cuù 171)"Chung soáng vôùi ngöôøi ngu,Vaø vì hai neáp soáng khaùc nhau nhö vaäy, neân baäc hieàn trí coù caùi nhìn raát ñaëc bieät, raát sai khaùc ñoái vôùi keû ngu si voâ trí.
Laâu daøi bò lo buoàn,
Khoå thay gaàn ngöôøi ngu,
Nhö thöôøng soáng keû thuø,
Vui thay gaàn ngöôøi trí,
Nhö chung soáng baø con." (Phaùp Cuù 207)"Ngöôøi trí deïp phoùng daät.Ngöôøi muoán ñi treân con ñöôøng giaùc ngoä giaûi thoaùt, caàn phaûi hoïc hoûi tìm Chaùnh Phaùp vaø nhö vaäy chaùnh phaùp giöõ moät vai troø raát quan troïng trong traùch nhieäm höôùng daãn quaàn sanh. Chuùng ta nhôù laïi lôøi caên daën cuûa Ñöùc Phaät trong kinh Ñaïi Baùt Nieát Baøn:
Vôùi haïnh khoâng phoùng daät,
Leo laàu cao trí tueä.
Khoâng saàu nhìn khoå saàu.
Baäc trí ñöùng nuùi cao,
Nhìn keû ngu, ñaát baèng." (Phaùp Cuù 28)--"Naøy Ananda, haõy töï mình laø ngoïn ñeøn cho chính mình, haõy töï mình y töïa chính mình, chôù y töïa ngöôøi khaùc. Duøng chaùnh phaùp laøm ngoïn ñeøn, duøng chaùnh phaùp laøm choã töïa."Vaø do vaäy ñöùc Phaät ñaõ duøng raát nhieàu caâu keä ñeå taùn thaùn Dieäu Phaùp:"Nhöõng ai haønh trì Phaùp,Hay:
Theo chaùnh phaùp khoù daïy,
Seõ ñeán bôø beân kia,
Vöôït ma löïc khoù thoaùt." (Phaùp Cuù 86)"Vò tyû kheo thích Phaùp,Hoaëc:
Meán Phaùp suy tö Phaùp,
Taâm tö nieäm chaùnh phaùp,
Seõ khoâng rôøi Chaùnh phaùp." (Phaùp Cuù 364)"Nhö hoà nöôùc saâu thaúm,Chaùnh phaùp laø con ñöôøng höôùng daãn ngöôøi tu haønh. Ñaây laø nhöõng giaùo lyù caên baûn cuûa ñaïo Phaät ñöoïc toùm taét goïn gheõ sau ñaây:
Trong saùng khoâng khuaáy ñuïc,
Cuõng vaäy, nghe Chaùnh Phaùp,
Ngöôøi trí höôûng tònh laïc." (Phaùp Cuù 82)"Taùm ngaønh, ñöôøng thuø thaéng,Hay:
Boán caâu, lyù thuø thaéng,
Ly tham, phaùp thuø thaéng,
Giöõa caùc loaøi hai chaân,
Phaùp nhaõn, ngöôøi thuø thaéng." (Phaùp Cuù 273)"Ñöôøng naøy, khoâng ñöôøng khaùc,Vaø tieáp theo laø moät soá caâu keä taùn thaùn lôïi ích nghe ñöôïc Chaùnh phaùp:
Ñöa ñeán kieáp thanh tònh.
Neáu ngöôøi theo ñöôøng naøy,
Ma quaân seõ meâ loaïn." (Phaùp Cuù 274)"Ai soáng moät traêm naêm,Hay:
Khoâng thaáy Phaùp toái thöôïng,
Toát hôn soáng moät ngaøy,
Thaáy ñöôïc Phaùp toái thöôïng." (Phaùp Cuù 115)"Ai soáng moät traêm naêm,Hay:
Khoâng thaáy caâu baát töû.
Toát hôn soáng moät ngaøy,
Thaáy ñöôïc caâu baát töû." (Phaùp Cuù 114)"Ai soáng moät traêm naêm,Hoaëc:
Khoâng thaáy phaùp sanh dieät,
Toát hôn soáng moät ngaøy,
Thaáy ñöôïc phaùp sanh dieät." (Phaùp Cuù 113)Daàu noùi ngaøn ngaøn lôøiVaø cuõng ñeå nhaéc nhôû caùc ñeä töû chôù coù queân haønh trì Phaùp, vì Phaùp laø ñeå haønh trì chôù khoâng phaûi ñeå noùi suoâng, vôùi baøi keä sau naøy, ñöùc Phaät caûnh giaùc chuùng ta:
Nhöng khoâng gì lôïi ích,
Toát hôn noùi moät caâu,
Nghe xong ñöôïc tònh laïc." (Phaùp Cuù 101)"Khoâng phaûi vì noùi nhieàu,Vaø cuoái cuøng laø moät lôøi taùn thaùn phaùp ñeå keát thuùc ñoaïn taùn döông Chaùnh phaùp:
Môùi xöùng danh trì Phaùp.
Nhöõng ai tuy nghe ít,
Nhöng thaân haønh ñuùng Phaùp.
Khoâng phoùng tuùng Chaùnh phaùp.
Môùi xöùng danh trì Phaùp." (Phaùp Cuù 259)"Phaùp thí, thaéng moïi thí,Caâu keä naøy cuõng noùi leân yù nieäm laïc quan yeâu ñôøi cuûa ñaïo Phaät, moät Ñaïo vaãn luoân luoân bò hieåu laàm laø chaùn ñôøi vaø yeám theá. Vì laøm sao ngöôøi Phaät töû coù theå chaùn ñôøi, gheùt ñôøi ñöôïc khi ñöôïc Chaùnh Phaùp ñem laïi cho phaùp hyû, nhö ñaõ ñöôïc kheùo dieãn taû trong baøi keä sau ñaây:
Phaùp vò, thaéng moïi vò,
Phaùp hyû, thaéng moïi hyû,
AÙi dieät, thaéng moïi khoå." (Phaùp Cuù 354)"Vui thay, giaø coù giôùi!Hay:
Vui thay, tín an truù!
Vui thay, ñöôïc trí tueä!
Vui thay, aùc khoâng laøm!" (Phaùp Cuù 333)"Vui thay, baïn luùc caàn,Hoaëc:
Vui thay, soáng bieát ñuû!
Vui thay, cheát coù ñöùc!
Vui thay, moïi khoå ñoaïn!" (Phaùp Cuù 331)"Vui thay, chuùng ta soáng,Hay:
Khoâng haän, giöõa haän thuø!
Giöõa nhöõng ngöôøi thuø haän,
Ta soáng, khoâng haän thuø!" (Phaùp Cuù 197)"Vui thay, chuùng ta soáng,Hay:
Khoâng beänh giöõa oám ñau!
Giöõa nhöõng ngöôøi beänh hoaïn,
Ta soáng, khoâng oám ñau!" (Phaùp Cuù 198)Vui thay, chuùng ta soáng,Hoaëc:
Khoâng roän giöõa roän raøng!
Giöõa nhöõng ngöôøi roän raøng,
Ta soáng, khoâng roän raøng!" (Phaùp Cuù 199)"Vui thay, chuùng ta soáng,Cuõng trong Kinh Phaùp Cuù naøy, chuùng ta ñöôïc chöùng kieán moät soá phöông phaùp ñöùc Phaät ñaõ duøng ñeå thuyeát phaùp. ÔÛ ñaây hai phöông phaùp ñöôïc duøng noåi baät nhaát, töùc laø phöông phaùp ñònh nghóa vaø phöông phaùp duøng caùc ví duï.
Khoâng gì goïi cuûa Ta,
Ta seõ höôûng hyû laïc,
Nhö chö Thieân Quang AÂm!" (Phaùp Cuù 200)Khi Ñaïo Phaät ra ñôøi vaø khi ñöùc Phaät baét ñaàu thuyeát phaùp haønh ñaïo, Ngaøi ñaõ gaëp phaûi moät soá raát ñoâng caùc baäc Ñaïo sö khaùc, nhö Luïc sö ngoaïi ñaïo, raát nhieàu ñoaøn theå giaùo phaùi khaùc bieät nhö caùc du só ngoaïi ñaïo, taø maïng ngoaïi ñaïo, giaùo phaùi thôø löûa, thôø raén v.v... Moãi baäc Ñaïo sö ñeàu coù chuùng ñeä töû rieâng bieät, coù giaùo lyù rieâng bieät, coù phöông phaùp tu haønh rieâng bieät, coù ñoaøn theå rieâng bieät, neân moät maët ñöùc Phaät duøng nhöõng ñònh nghóa thaät chính xaùc vaø roõ reät ñeå noùi leân phaàn giaùo lyù phaùp moân cuûa mình, sai khaùc vôùi ngoaïi ñaïo nhö theá naøo; moät maët khaùc,ñöùc Phaät phaûi tìm hieåu thaät chính xaùc giaùo lyù vaø phöông phaùp tu haønh cuûa caùc giaùo phaùi ngoaïi ñaïo nhö theá naøo, vaø vôùi nhöõng danh töø caùc ngoaïi ñaïo thöôøng duøng, ñöùc Phaät ñem vaøo nhöõng ñònh nghóa thaät môùi meû, thaät chính xaùc, phuø hôïp vôùi laäp tröôøng giaùo lyù vaø phaùp moân cuûa mình.
Ñoái vôùi danh töø Muni, aån só, maø chuùng ta thöôøng duøng ñeå goïi ñöùc Phaät Thích Ca Maâu Ni (Sakyamuni), ñöùc Phaät ñònh nghóa nhö sau:
"Töø boû caùc aùc phaùp,Muni coù nghóa laø im laëng, nhöng im laëng nhö ngu si ñaâu ñöôïc goïi laø aån só. Maâu Ni phaûi laø ngöôøi coù trí, bieát ño löôøng caân nhaéc phaûi traùi:
Môùi thaät hieåu aån só;
Ai thaät hieåu hai ñôøi,
Môùi ñöôïc goïi aån só." (Phaùp Cuù 269)"Im laëng nhöng ngu si.Vôùi danh töø Samara dòch aâm laø Sa-moân, ñöùc Phaät giaûi thích raát roõ raøng:
Ñaâu ñöôïc goïi aån só!
Nhö ngöôøi caàm caùn caân,
Baäc trí choïn ñieàu laønh. (268)"Ñaàu troïc, khoâng Sa moânVôùi ñaïo Phaät, Sa moân phaûi coù nghóa laø laøm laéng dòu caùc aùc phaùp:
Neáu phoùng tuùng, noùi laùo.
Ai coøn ñaày duïc tham,
Sao ñöôïc goïi Sa moân?" (Phaùp Cuù 264)"Ai laéng dòu hoaøn toaøn,Vaø chæ trong moät baøi keä, ñöùc Phaät ñaõ ñònh nghóa Phaïm Chí, Sa moân vaø xuaát gia:
Caùc ñieàu aùc lôùn nhoû,
Vì laéng dòu aùc phaùp,
Ñöôïc goïi laø Sa moân." (Phaùp Cuù 265)"Döùt aùc goïi Phaïm Chí,Rieâng danh töø Hieàn Thaùnh, duøng ñeå chæ caùc baäc ñaõ chöùng ñöôïc boán ñaïo, boán quaû, ñöùc Phaät coù nhöõng nhaän ñònh raát roõ raøng:
Tònh haïnh goïi Sa moân,
Töï mình xuaát caáu ueá,
Neân goïi baäc xuaát gia." (Phaùp Cuù 388)"Coøn saùt haïi sinh linhHay:
Ñaâu ñöôïc goïi Hieàn Thaùnh!
Khoâng haïi moïi höõu tình,
Môùi ñöôïc goïi Hieàn Thaùnh!" (Phaùp Cuù 270)"Khoâng phaûi vì noùi nhieàu,Ñöùc Phaät duøng caû moät phaåm ñeå ñeà caäp ñeán danh töø Baø-la-moân. Chuùng ta ñaõ thaáy roõ, ñoái töôïng maïnh meõ nhaát choáng ñoái ñöùc Phaät vaø ñaïo Phaät vaãn laø caùc vò Baø-la-moân. Nhöõng vò trí naøy ñaõ taïo thaønh moät giai caáp thoáng trò, ngöï trò vaø chi phoái treân xaõ hoäi AÁn ñoä, vôùi ba taäp Vedaø xem nhö laø Thaùnh kinh, vôùi phaùp moân teá töï, xem nhö laø phöông phaùp ñoäc nhaát ñeå loaøi ngöôøi chaám döùt ñau khoå, vaø vôùi giai caáp khaùc phaûi phuïc vuï cho giai caáp naøy. Ñöùc Phaät ñaõ kheùo thay theá ba taäp Vedaø vôùi Kinh taïng, Luaät taïng vaø Luaän taïng, ñaõ baùc boû phaùp moân teá töï vôùi 37 phaåm trôï ñaïo vaø chæ chaáp nhaän nhöõng vò ñuû haïnh ñöùc trí ñöùc môùi laø giai caáp toái thöôïng. Vôùi nhöõng ñònh nghóa treân, Ñöùc Phaät ñaõ ñaët laïi vò trí giai caáp cuûa Baø-la-moân vaø duøng caû moät phaåm ñeå noùi ñeå noùi ñeán haïng ngöôøi naøy.
Môùi xöùng danh baäc Trí!
An oån khoâng oaùn sôï,
Thaät ñaùng goïi baäc Trí!" (Phaùp Cuù 258)Döôùi con maét ñöùc Phaät, Baø-la-moân phaûi nhö sau:
"Ngöôøi khoâng coøn tham aùi,Hay:
Coù trí, khoâng nghi hoaëc,
Theå nhaäp vaøo baát töû,
Ta goïi Baø-la-moân!" (Phaùp Cuù 411)"Nhö nöôùc treân laù sen.Hay:
Nhö hoät caûi ñaàu kim,
Ngöôøi khoâng nhieãm aùi duïc,
Ta goïi Baø-la-moân!" (Phaùp Cuù 401)"Thaân thieän giöõa thuø ñòch,Hoaëc:
OÂn hoøa giöõa hung haêng,
Khoâng nhieãm giöõa, nhieãm tröôùc,
Ta goïi Baø-la-moân!" (Phaùp Cuù 406)"Ai quaù, hieän, vò lai,Hoaëc:
Khoâng moät sôû höõu gì,
Khoâng sôû höõu, khoâng naém,
Ta goïi Baø-la-moân!" (Phaùp Cuù 421)"Boû troùi buoäc loaøi ngöôøi,Hoaëc:
Vöôït troùi buoäc coõi trôøi,
Giaûi thoaùt moïi buoäc raøng,
Ta goïi Baø-la-moân!" (Phaùp Cuù 417)"Ta khoâng goïi Phaïm chí,Hay:
Vì cha sanh, meï sanh,
Chæ ñöôïc goïi teân suoâng,
Neáu taâm coøn phieàn naõo,
Khoâng phieàn naõo chaáp tröôùc,
Ta goïi Baø-la-moân!" (Phaùp Cuù 396)"Tu thieàn, truù ly traàn,Vôùi ñònh nghóa treân, chuùng ta thaáy moät vò Baø-la-moân naøo coù khaùc gì moät Phaät töû taïi gia hay xuaát gia ñang böôùc daàn treân con ñöôøng giaûi thoaùt vaø giaùc ngoä, soáng moät neáp soáng khoâng khaùc gì caùc ñeä töû Phaät, haønh trì caùc phaùp moân khoâng coù xa laï vôùi 37 phaùp trôï ñaïo, vaø ñaït ñeán nhöõng quaû vò khoâng sai khaùc vôùi quaû vò baäc Hieàn Thaùnh. Nhö vaäy, phaùp moân ñöùc Phaät choïn löïa ôû ñaây laø moät chieán löôïc ñònh nghóa, vaø moät khi ñoái phöông ñaõ chaáp nhaän nhöõng ñònh nghóa naøy, thôøi ñaõ coù moät söï hoøa ñoàng treân muïc ñích cöùu caùnh cuõng nhö treân phöông phaùp haønh trì. Vò Baø-la-moân cuûa Baø-la-moân giaùo, khi ñaõ chaáp nhaän ñònh nghóa cuûa Sa Moân Gotama, ñaõ ñöông nhieân trôû thaønh nhöõng Baø-la-moân Phaät töû.
Phaän söï xong, voâ laäu,
Ñaït ñöôïc ñích toái thöôïng,
Ta goïi Baø-la-moân!" (Phaùp Cuù 386)Rieâng ñoái vôùi nhöõng danh töø tyû kheo, ñöùc Phaät cuõng duøng nhöõng danh töø chính xaùc ñeå loaïi boû nhöõng tyû kheo giaû hieäu vaø ñeå neâu leân caùc vò tyû kheo chaân chaùnh:
"Ai vöôït qua thieän aùc,Hay:
Chuyeân soáng ñôøi Phaïm haïnh,
Soáng thaåm saùt ôû ñôøi,
Môùi xöùng danh Tyû-kheo." (Phaùp Cuù 267)"Ngöôøi cheá ngöï tay chaân,Hoaëc:
Cheá ngöï lôøi vaø ñaàu,
Vui thích noäi thieàn ñònh
Ñoäc thaân, bieát vöøa duû.
Thaät xöùng goïi Tyû-kheo!" (Phaùp Cuù 362)"Chæ khaát thöïc nhôø ngöôøi,Vaø cuoái cuøng ñeå ñeà cao caùc vò A-la-haùn vaø chö Phaät Nhö Lai, ñöùc Phaät duøng moät soá baøi keä dieãn taû hình aûnh giaûi thoaùt vaø giaùc ngoä cuûa caùc ngaøi. Haïnh soáng cuûa vò A-la-haùn ñöôïc dieãn ñaït nhö sau:
Ñaâu phaûi laø Tyû-kheo!
Phaûi theo phaùp toaøn dieän,
Khaát só khoâng, khoâng ñuû." (Phaùp Cuù 266)"Laøng maïc hay röøng nuùi,Hay:
Thung luõng hay ñoài cao,
La-haùn truù choã naøo,
Ñaát aáy thaät khaû aùi." (Phaùp Cuù 98)"Ñích ñaõ ñeán, khoâng saàu,Hay:
Giaûi thoaùt ngoaøi taát caû,
Ñoaïn tröø moïi buoäc raøng,
Vò aáy khoâng nhieät naõo." (Phaùp Cuù 90)"Ngöôøi taâm yù an tònh,Hoaëc:
Lôøi an, nghieäp cuõng an,
Chaùnh trí chôn giaûi thoaùt,
Tònh laïc laø vò aáy." (Phaùp Cuù 96)"Boû phaãn noä, ly maïn,Vaø ñoái vôùi caùc ñöùc Phaät Nhö Lai, hình aûnh caùc ngaøi ñöôïc dieãn taû thaät saùng ngôøi vaø thanh thoaùt:
Vöôït qua moïi kieát söû,
Khoâng chaáp tröôùc danh saéc.
Khoå khoâng theo voâ saûn". (Phaùp Cuù 221)"Maët trôøi saùng ban ngaøy,Hay:
Maët traêng saùng ban ñeâm.
Khí giôùi saùng Saùt lî,
Thieàn ñònh saùng Phaïm chí,
Coøn haøo quang ñöùc Phaät,
Chieáu saùng caû ngaøy ñeâm!" (Phaùp Cuù 387)"Ai giaûi toûa löôùi tham,Moät phöông phaùp nöõa, ñöùc Phaät duøng raát bieät taøi trong taäp Phaùp cuù laø söû duïng caùc ví duï raát linh ñoäng vaø chính xaùc.
AÙi phöôïc heát daét daãn,
Phaät giôùi roäng meânh moâng,
Ai duøng chaân theo doõi,
Baäc khoâng ñeå daáu tích!" (Phaùp Cuù 180)Tröôùc heát, caùc ví duï xaùc chöùng ñieàu ñöùc Phaät vöøa noùi, nhieàu khi laïi giaûi thích theâm cho caën keõ hôn, vaø ñieåm ñaëc bieät laø gôïi leân nhöõng hình aûnh linh ñoäng vaø chính xaùc ñeå gôïi caûm cho ngöôøi nghe, vaø ñöùc Phaät thaät söï ñaõ thaønh coâng trong ngheä thuaät duøng ví duï naøy. Caùc ví duï ngaøi duøng thaät voâ cuøng phong phuù vaø khaùc bieät. Rieâng Kinh Phaùp Cuù goàm 423 baøi keä naøy ñaõ coù ñeán 86 ví duï, vaø nhö vaäy laø moãi naêm caâu keä laø coù ít nhaát moät ví duï. Vaø caùc ví duï, Ngaøi duøng vöøa phong phuù linh ñoäng, chính xaùc vaø giaûn dò, vöøa trong saùng, höôùng thöôïng, hieàn thieän vaø giaûi thoaùt. Taát caû nhöõng saéc thaùi naøy, nhöõng hình aûnh naøy khoâng nhöõng ñem laïi giaù trò vaên chöông cho taùc phaåm kinh Phaùp Cuù, hôn nöõa chính caùc hình aûnh do caùc ví duï xaây döïng leân, ñaõ ñem laïi cho ngöôøi ñoïc cuõng nhö cho ngöôøi nghe nhöõng caûm höùng, nhöõng caûm giaùc ñoät xuaát vaø ñoät bieán, hoàn nhieân vaø trong saùng, thanh thoaùt vaø hieàn thieän, laøm noåi baät giaù trò taùc phaåm naøy.
Tröôùc heát laø ñaëc tính xaùc thöïc vaø phong phuù cuûa nhöõng ví duï ñöùc Phaät duøng. Dieãn taû keû öa nguû, aên nhieàu, naèm laên loùc qua laïi, ñöùc Phaät duøng hình aûnh con heo no buïng:
"Ngöôøi öa nguû aên lôùn,Dieãn taû aùi duïc troùi buoäc ngöôøi ñaém say, ñöùc Phaät duøng nhöõng ví duï nhö caây leo xieát caây Tala, nhö nheän sa löôùi deät, nhö thoû daïi sa löôùi, nhö caây chöa chaët ñöùt reã, thaät laø chính xaùc vaø thieát thöïc:
Naèm laên loùc qua laïi,
Chaúng khaùc heo no buïng,
Keû ngu, nhaäp thai maõi." (Phaùp Cuù 325)"Phaù giôùi quaù traàm troïngHay:
Nhö caây leo baùm caây [6]
Gieo haïi cho töï thaân,
Nhö keû thuø mong öôùc." (Phaùp Cuù 162)"Ngöôøi ñaém say aùi duïc,Hoaëc:
Töï lao mình xuoáng doøng,
Nhö nheän sa löôùi deät
Ngöôøi trí caét tröø noù
Boû moïi khoå khoâng maøng." (Phaùp Cuù 347)"Ngöôøi soáng ñôøi phoùng daät,Taû aùi duïc, duøng hình aûnh caây leo, leo töø caønh naøy qua caønh khaùc, laïi duøng hình aûnh con vöôïn, nhaûy töø caây naøy qua caây khaùc, thaät laø quaù tuyeät dieäu, caû hai hình aûnh coâ ñoïng trong moät baøi keä 4 caâu, 5 chöõ.
AÙi taêng nhö caây leo,
Nhaûy ñôøi naøy, ñôøi khaùc,
Nhö vöôïn tham quaû röøng." (Phaùp Cuù 334)"Ngöôøi bò aùi buoäc raøng,Caùc ví duï ñöùc Phaät duøng, vöøa xaùc thöïc laïi vöøa giaûn dò coâ ñoïng, cho neân caùc hình aûnh ñöùc Phaät duøng thaät suùc tích, thaät gôïi caûm. Nhö noùi ñeán con ngöôøi daàn daàn tieán ñeán giaø roài cheát, ñöùc Phaät ví duï ngöôøi chaên boø vôùi caây gaäy luøa ñaøn boø ra baõi coû, giaø vaø cheát luøa ngöôøi ñi ñeán maïng chung:
Vuøng vaãy vaø hoaûng sôï,
Nhö thoû bò sa löôùi.
Do vaäy vò Tyû kheo,
Mong caàu mình ly tham
Neân nhieáp phuïc aùi duïc." (Phaùp Cuù 343)"Vôùi gaäy ngöôøi chaên boø,Noùi ñeán aùc nghieäp ngöôøi ngu laøm, trôû laïi nghieàn naùt ngöôøi ngu, ñöùc Phaät duøng moät hình aûnh thaät laø coâ ñoïng nhöng cuõng thaät taùo baïo, hình aûnh ngoïc kim cöông nghieàn naùt caùc loaøi chaâu baùu:
Luøa boø ra baõi coû.
Cuõng vaäy, giaø vaø cheát
Luøa ngöôøi ñeán maïng chung." (Phaùp Cuù 135)"Ñieàu aùc töï mình laøm,Trong nhieàu ví duï, chuùng ta cuõng nhaän thaáy ñöùc Phaät cuõng laø moät nhaø ngheä só taøi ba, nhöõng hình aûnh Ngaøi duøng coù theå laøm cho nhieàu nhaø ngheä só phaûi laéc ñaàu thaùn phuïc.
Töï mình sanh , mình taïo,
Nghieàn naùt keû ngu si.
Nhö kim cöông, ngoïc baùu." (Phaùp Cuù 161)Khuyeán khích gaàn guõi nöông töïa baäc Hieàn Thaùnh, ñöùc Phaät duøng hình aûnh maët traêng noi theo, böôùc theo con ñöôøng cuûa ngaøn sao, con ñöôøng cuûa giaûi ngaân haø daét ñöôøng chæ loái cho muoân loaøi:
"Baäc hieàn só, trí tueä,Dieãn taû keû trí giaûi thoaùt khoûi ñôøi naøy, ñöùc Phaät phaùc hoïa hình aûnh con thieân nga bay lieäng giöõa hö khoâng, vöôït leân treân nhöõng caûnh xaáu xa cuûa cuoäc ñôøi, chieán thaéng ñoaøn ma quaân baïo taøn hung aùc:
Baäc nghe nhieàu, trì giôùi,
Baäc töï cheá, thaùnh nhaân.
Haõy gaàn guõi, thaân caän,
Thieän nhaân, trí giaû aáy,
Nhö traêng theo ñöôøng sao." (Phaùp Cuù 208)"Nhö chim thieân nga bay,Hình aûnh hoa sen thôm ñeïp yù ngöôøi nôû leân treân ñoáng raùc nhôùp nhuùa gôïi yù cho chuùng ta thaáy roõ, trong cuoäc ñôøi ñaày oâ tröôïc, vaãn coù nhöõng baäc chí thieän ñöùng leân treân, vöôn leân treân, saùng choùi vaø thôm ñeïp:
Thaàn thoâng lieäng giöõa trôøi,
Chieán thaéng ma, ma quaân,
Keû trí thoaùt ñôøi naøy." (Phaùp Cuù 175)"Nhö giöõa ñoáng raùc nhôùp,Thaät khoâng coù hình aûnh naøo vöøa ñeïp ñeõ, vöøa höôùng thöôïng, vöøa ñeà cao giaù trò con ngöôøi baèng hình aûnh nheï nhaøng thanh thoaùt nhö ví duï hoa sen naøy!
Quaêng boû treân ñöôøng lôùn,
Choã aáy hoa sen nôû,
Thôm saïch, ñeïp yù ngöôøi." (Phaùp Cuù 58)Moät trong nhöõng hình aûnh ñöùc Phaät thöôøng duøng ñeå noùi leân lôøi daïy cuûa mình, töùc laø hình aûnh trong saùng, choùi saùng cuûa caùc ví duï, vì lôøi daïy cuûa Ngaøi bao giôø cuõng laøm choùi saùng, böøng saùng, röïc saùng, taâm taùnh hieàn thieän cuûa con ngöôøi:
"Ai duøng caùc haïnh laønh,Hay:
Laøm xoùa môø nghieäp aùc,
Choùi saùng röïc ñôøi naøy,
Nhö traêng thoaùt maây che." (Phaùp Cuù 173)"Ai soáng tröôùc buoâng lung,Hoaëc:
Sau soáng khoâng phoùng daät
Choùi saùng röïc ñôøi naøy,
Nhö traêng thoaùt maây che." (Phaùp Cuù 172)"Tyû kheo tuy tuoåi nhoû,Hình aûnh caùc ví duï ñöùc Phaät duøng laø nhöõng hình aûnh côûi môû giaûi thoaùt, phaûn aûnh trung thöïc giaùo lyù höôùng thöôïng, giaûi thoaùt, giaùc ngoä cuûa Ngaøi.
Sieâng tu giaùo phaùp Phaät,
Soi saùng theá gian naøy,
Nhö traêng thoaùt khoûi maây." (Phaùp Cuù 382)Sau ñaây laø hình aûnh moät vò tu só khoâng coù nhaø cöûa chuøa chieàn, cö xaù rieâng tö, nhö con ngoãng trôøi, rôøi boû hoà ao, bay lieäng giöõa hö khoâng:
"Töï saùch taán, chaùnh nieäm,Hay:
Khoâng thích cö xaù naøo,
Nhö ngoãng trôøi rôøi ao,
Boû sau moïi truù aån." (Phaùp Cuù 91)"Taøi saûn khoâng chaát chöùa,Hoaëc:
AÊn uoáng bieát lieãu tri,
Töï taïi trong haønh xöû,
Khoâng, voâ töôùng, giaûi thoaùt
Nhö chim giöõa hö khoâng,
Höôùng chuùng ñi, khoù tìm." (Phaùp Cuù 92)"Ai laäu hoaëc ñoaïn saïchHình aûnh sau ñaây coøn linh ñoäng hôn, höôùng thöôïng hôn vaø cao ñeïp hôn, hình aûnh con ngöïa phi nöôùc ñaïi, vöôït leân vaø boû xa phía sau caùc con ngöïa heøn yeáu ñang chaïy moät caùch meät nhoïc vaø chaäm chaïp. Hình aûnh naøy ví duï vôùi ngöôøi trí sieâng naêng tinh caàn giöõa quaàn chuùng bieáng nhaùc, tieâu cöïc, tænh thöùc giaùc ngoä giöõa quaàn chuùng si aùm meâ nguû:
AÊn uoáng khoâng tham ñaém,
Töï taïi trong haønh xöû,
Khoâng, voâ töôùng, giaûi thoaùt
Nhö chim giöõa hö khoâng,
Daáu chaân thaät khoù tìm." (Phaùp Cuù 93)"Tinh caàn giöõa phoùng daät,Hai hình aûnh tieáp theo laø hai hình aûnh heát söùc linh ñoäng vaø höôùng thöôïng. Hình aûnh baäc hieàn trí nhôø khoâng phoùng daät, leo leân ñöôïc laàu cao trí tueä, khoâng coù saàu muoän öu tö, roài töø nôi laàu cao trí tueä aáy, nhìn xuoáng keû ngu ñang chaïy qua chaïy laïi, saàu khoå, döôùi ñaát baèng thaép keùm:
Tænh thöùc giöõa quaàn meâ,
Ngöôøi trí nhö ngöïa phi,
Boû sau con ngöïa heøn." (Phaùp Cuù 29)"Ngöôøi trí deïp phoùng daät,Hình aûnh sau ñaây cuõng laø hình aûnh cuoái cuøng noùi veà caùc ví duï, noùi leân vöøa ñaëc tính höôùng thöôïng, vöøa ñaëc tính sieâu thoaùt cuûa nhöõng ví duï Ngaøi duøng. Ñaây laø hình aûnh vò Tyû kheo cheøo thuyeàn löôùt tôùi, thuyeàn ñöôïc taùt cho nheï nöôùc, vaø nhôø vaäy thuyeàn löôùt tôùi mau nheï nhaøng. Hình aûnh naøy dieãn taû vò tyû kheo ñoaïn tröø ñöôïc loøng tham vaø saân haän vaø ñang mau choùng tieán daàn ñeán muïc ñích Nieát Baøn an laïc:
Vôùi haïnh khoâng phoùng daät.
Leo laàu cao trí tueä,
Khoâng saàu nhìn keû saàu
Baäc trí ñöùng nuùi cao,
Nhìn keû ngu ñaát baèng." (Phaùp Cuù 28)"Tyû kheo taùt thuyeàn naøy,Vaø Nieát Baøn töï nhieân laø caûnh giôùi ñang ñôïi chôø caùc baäc hieàn thieän, Nieát Baøn töï nhieân laø hình aûnh ñang choùi saùng moïi taâm tö höôùng thöôïng.
Thuyeàn khoâng nheï ñi mau,
Tröø tham, dieät saân haän,
Taát chöùng ñaït Nieát Baøn!" (Phaùp Cuù 369)
Kính thöa quyù vò,
Trong hôn moät tieáng ñoàng hoà, chuùng toâi ñaõ coá gaéng giôùi thieäu Kinh Phaùp Cuù (Dhammapada) cho quyù vò vôùi 423 baøi keä giaûn dò vaø töôi ñeïp, vôùi noäi dung laønh maïnh, trình baøy nhöõng giaùo lyù caên baûn nguyeân thuûy, nhöõng neáp soáng vaø caùc phaùp moân haønh trì, vaø cuoái cuøng chuùng toâi coù ñeà caëp ñeán hai phöông phaùp ñònh nghóa vaø ví duï ñöùc Phaät ñaõ duøng trong taäp Phaùp Cuù naøy.
Thaät söï Kinh Phaùp Cuù naøy ñöôïc hoan ngheânh khaép hoaøn caàu vaø ñöôïc dòch ra nhieàu thöù tieáng khaép caû naêm chaâu laø vì kinh naøy ñaõ dieãn taû ñöôïc vaø laøm noåi baät leân nhöõng ñöùc taùnh giaûn dò vaø coâ ñoïng, trong saùng vaø höôùng thöôïng, hieàn thieän vaø giaûi thoaùt maø moät taùc phaåm chöùa ñöïng chaân lyù phaûi ñöôïc ñaày ñuû suùc tích. Kinh Phaùp Cuù naøy sôû dó ñöôïc taùn thöôûng laø vì ñaõ chöùa ñöïng raát ñaày ñuû nhöõng giaùo lyù caên baûn nguyeân thuûy cuûa Ñaïo Phaät. Kinh naøy sôû dó ñöôïc meán chuoäng vaø ñöôïc raát nhieàu ngöôøi hoïc thuoäc loøng laø nhôø nhöõng ví duï phong phuù trong saùng vaø linh ñoäng, nhöõng caâu keä goïn gheõ vaø aâm ñieäu ñaõ ñeå laïi trong taâm tö ngöôøi ñoïc cuõng nhö ngöôøi nghe raát nhieàu tình caûm nheï nhaøng vaø thanh thoaùt. Hôn taát caû, kinh naøy ñöôïc haøng vaïn ngöôøi toân kính vaø yeâu quyù vì kinh naøy goàm toaøn nhöõng lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät vaø lôøi daïy cuûa Ngaøi bao giôø cuõng ñem ñeán haïnh phuùc vaø an laïc cho taát caû moïi loaøi vaø moïi ngöôøi:
"Phaùp thí, thaéng moïi thí,Vaø chuùng ta, caùc Phaät töû, caùc baïn cuûa ñaïo Phaät vaø caùc baïn haâm moä ñaïo lyù qui tuï hoâm nay ñoùn möøng ñaïi leã Phaät Ñaûn, laø ñeå noùi leân söï ngöôõng moä, loøng haân hoan vaø söï vui söôùng cuûa chuùng ta cuõng noùi leân söï qui ngöôõng kính troïng cuûa chuùng ta ñoái vôùi chaùnh phaùp maø kinh Phaùp Cuù naøy laø moät hình aûnh töôïng tröng toát ñeïp nhaát.
Phaùp vò, thaéng moïi vò,
Phaùp hyû, thaéng moïi hyû,
AÙi dieät, thaéng moïi khoå." (Phaùp Cuù 354)Nam Moâ Boån Sö Thích Ca Maâu Ni Phaät.
Thích Minh ChaâuChuù thích:
Thieàn Vieän Vaïn Haïnh,
Saøi Goøn, 1977
[1] Bôø giaûi thoaùt
[2] AÙi
[3] Thaân
[4] Phieàn naõo
[5] Coû Kusa
[6] Chæ cho caây Saø la.Source = BuddhaSasana
[ Trôû Veà ]