Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [ Trang Chuû ]
Dhammapada
Sutta
(Khuddaka
Nikaya - Sutta Pitaka)
Kinh Dhammapada theo moät phaân loaïi laø taäp thöù II trong möôøi laêm taäp thuoäc Tieåu Boä Kinh, theo truyeàn thoáng ñöôïc xem laø boä Kinh ñöôïc keát taäp vaøo kyø keát taäp thöù nhaát, ba thaùng sau khi Ñöùc Phaät nhaäp dieät, trích daãn töø nhöõng baøi kinh ñaëc saéc nhaát cuûa Ñöùc Phaät trong suoát 45 naêm thuyeát phaùp cuûa Ngaøi, vaø nhö vaäy vöøa chöùa ñöïng nhöõng tinh hoa nguyeân thuûy nhaát cuûa lôøi Phaät daïy, vöøa taäp trung nhöõng lôøi daïy caên baûn cuûa Ñöùc Boån Sö veà Giôùi Ñònh Tueä, töùc laø tieán trình giaûi thoaùt vaø giaùc ngoä, ñöôïc Ñöùc Phaät thaân chöùng vaø giaûng daïy laïi cho haøng ñeä töû xuaát gia vaø taïi gia cuûa Ngaøi.
Dhamma coù nghóa laø Phaùp. Pada coù nghóa laø Caâu. Dhammapada töùc laø nhöõng caâu ghi cheùp laïi lôøi daïy Ñöùc Phaät, neân ñöôïc dòch laø Phaùp Cuù. Dhamma cuõng coù nghóa laø Phaùp, töùc chaân lyù, giaùc ngoä, giaûi thoaùt. Pada cuõng coù nghóa laø böôùc chaân. Nhö vaäy Dhammapada laø nhöõng böôùc chaân ñöa ñeán chaân lyù, giaùc ngoä vaø giaûi thoaùt. Vaø moïi lôøi daïy cuûa Ñöùc Phaät ñöôïc thaâu goïn trong tieán trình Giôùi-Ñònh-Tueä, laø phaùp moân ñöa ñeán giaùc ngoä vaø giaûi thoaùt, hay noùi moät caùch hieän ñaïi hôn, Giôùi-Ñònh-Tueä laø neáp soáng ñaïo haïnh vaø trí tueä ñöôïc taäp trung trong Kinh Phaùp Cuù naøy, vaø ñaây laø ñeà taøi chuùng toâi muoán trình baøy vôùi quyù vò trong muøa Leã Vu Lan ñeå cuùng döôøng Tam Baûo.
1. Giôùi (Siia):
Trong nghóa ñaàu tieân coù nghóa laø: "Chôù laøm ñieàu aùc" "Haõy laøm caùc haïnh laønh" nhö baøi keä khuyeân khoâng neân laøm ñieàu aùc, neân laøm ñieàu laønh cuûa Ñöùc Phaät. Giôùi laø böôùc ñaàu ñi ñeán Thieàn Ñònh neân ñöôïc ghi cheùp goïn gheõ trong maáy chöõ "Ly duïc ly phaùp baát thieän", môû ñaàu cho ñieàu kieän chöùng ñaéc thieàn thöù nhaát. Giôùi sau naøy ñöôïc chia thaønh giôùi cuûa baäc xuaát gia, ñöôïc coâ ñoïng thaønh nhöõng phaùp moân: "Soáng thaønh töïu giôùi uaån thanh tònh, hoä trì caùc caên, coù tieát ñoä trong aên uoáng, chuù taâm caûnh giaùc, chaùnh nieäm tænh giaùc". Giôùi cho caùc baäc taïi gia ñöôïc ghi cheùp trong naêm giôùi caám: "Khoâng saùt sanh, khoâng laáy cuûa khoâng cho, khoâng taø haïnh trong caùc duïc, khoâng noùi laùo, khoâng say ñaém röôïu men, röôïu naáu". Naêm giôùi naøy ñöôïc phaân taùch ra thaønh möôøi haïnh laønh: "Töø boû saùt sanh, töø boû laáy cuûa khoâng cho, töø boû taø haïnh trong caùc duïc, töø boû noùi laùo, töø boû noùi hai löôõi, töø boû noùi lôøi ñoäc aùc, töø boû lôøi noùi phuø phieám, khoâng coù tham, khoâng coù saân, khoâng coù taø kieán". Töø nôi neáp soáng giôùi ñöùc naøy, ngöôøi haønh giaû khoâng coù hoái haän neân taâm ñöôïc haân hoan, nhôø taâm haân hoan, ñöa ñeán hoan hyû, nhôø taâm hoan hyû neân thaân ñöôïc khinh an, nhôø thaân khinh an ñöa ñeán laïc thoï, nhôø laïc thoï taâm ñöôïc ñònh tónh nhaát taâm. Ñoù laø tieán trình töø Giôùi ñöa ñeán Ñònh.
Tröôùc heát, nghóa öu tieân cuûa Giôùi laø töø boû caùc ñieàu aùc, thaønh töïu caùc haïnh laønh, vaø ñònh nghóa boû aùc laøm laønh ñöôïc Kinh Phaùp Cuù ñeà caäp ñeán moät caùch heát söùc phong phuù, suùc tích vaø roõ raøng, nhö nhöõng baøi keä sau ñaây laøm saùng toû:
"Haõy gaáp laøm ñieàu laønh,Nhö vaäy, Giôùi ñöôïc ñònh nghóa laø "khoâng laøm caùc ñieàu aùc, laøm caùc haïnh laønh", vaø ñònh nghóa ñaàu tieân cuûa ngöôøi Phaät töû laø khoâng laøm nhöõng gì coù haïi mình, haïi ngöôøi, haïi caû hai, vaø tích cöïc laøm nhöõng gì veà thaân, veà lôøi, veà yù, coù lôïi mình, lôïi ngöôøi vaø lôïi caû hai. Ngöôøi Phaät töû laø ngöôøi luoân luoân coá traùnh caùc ñieàu aùc, luoân luoân coá gaéng laøm caùc haïnh laønh.
Ngaên taâm laøm ñieàu aùc.
Ai chaäm laøm vieäc laønh,
Y Ù öa thích vieäc aùc". (Phaùp Cuù 116)"Neáu ngöôøi laøm ñieàu aùc,
Chôù tieáp tuïc laøm theâm.
Chôù öôùc muoán ñieàu aùc,
Chöùa aùc, taát chòu khoå". (Phaùp Cuù 117)"Neáu ngöôøi laøm ñieàu thieän,
Neân tieáp tuïc laøm theâm.
Haõy öôùc muoán ñieàu thieän,
Chöùa thieän, ñöôïc an laïc". (Phaùp Cuù 118)"Chôù cheâ khinh ñieàu aùc,
Cho raèng 'chöa ñeán mình',
Nhö nöôùc nhoû töøng gioït,
Roài bình cuõng ñaày traøn.
Ngöôøi ngu chöùa ñaày aùc
Do chaát chöùa daàn daàn". (Phaùp Cuù 121)"Chôù cheâ khinh ñieàu thieän
Cho raèng 'chöa ñeán mình',
Nhö nöôùc nhoû töøng gioït,
Roài bình cuõng ñaày traøn.
Ngöôøi trí chöùa ñaày thieän,
Do chaát chöùa daàn daàn". (Phaùp Cuù 122)"AÙc haïnh khoâng neân laøm,
Laøm xong, chòu khoå luïy,
Thieän haïnh, aét neân laøm,
Laøm xong, khoâng aên naên". (Phaùp Cuù 314)"Ít baïn ñöôøng, nhieàu tieàn,
Ngöôøi buoân traùnh ñöôøng hieåm.
Muoán soáng, traùnh thuoác ñoäc,
Haõy traùnh aùc nhö vaäy". (Phaùp Cuù 123)Sôû dó Ñöùc Phaät khuyeân boû aùc laøm laønh, vì ngöôøi laøm ñieàu aùc seõ chòu quaû khoå ñau, coøn ngöôøi laøm ñieàu laønh seõ ñöôïc soáng an laïc, khoâng nhöõng trong ñôøi naøy, maø coøn caû ñôøi sau nöõa, nhö caùc baøi keä sau ñaây chöùng toû:
"Nay saàu, ñôøi sau saàu,Traùi laïi ngöôøi laøm laønh:
Keû aùc, hai ñôøi saàu ;
Noù saàu, noù öu naõo,
Thaáy nghieäp ueá mình laøm". (Phaùp Cuù 15)"Nay than, ñôøi sau than,
Keû aùc, hai ñôøi than,
Noù than: "Ta laøm aùc"
Ñoïa coõi döõ, than hôn". (Phaùp Cuù 17)"Nay vui,ñôøi sau vui,Trong moät baøi keä khaùc, Ñöùc Phaät neâu roõ möôøi loaïi khoå ñau chôø ñôïi ngöôøi laøm haïi ngöôøi laøm thieän, ngöôøi duøng tröôïng haïi ngöôøi khoâng duøng tröôïng:
Laøm phöôùc, hai ñôøi vui,
Noù vui, noù an vui,
Thaáy nghieäp tònh mình laøm" (Phaùp Cuù 16)"Nay söôùng, ñôøi sau söôùng,
Laøm phöôùc, hai ñôøi söôùng.
Noù söôùng: 'Ta laøm thieän',
Sanh coõi laønh, söôùng hôn". (Phaùp Cuù 18)"Hoaëc khoå thoï khoác lieät,Ñoái vôùi ngöôøi taïi gia, Ñöùc Phaät khuyeân giöõ naêm giôùi vaø nhöõng ai phaïm naêm giôùi naøy, töï ñaøo bôùi goác mình trong ñôøi naøy vaø ñôøi sau:
Thaân theå bò thöông vong,
Hoaëc thoï beänh kòch lieät,
Hay loaïn yù taùn taâm.Hoaëc tai vaï töø vua,
Hay bò vu troïng toäi ;
Baø con phaûi ly taùn,
Taøi saûn bò naùt tan.Hoaëc phoøng oác nhaø cöûa
Bò hoûa tai thieâu ñoát.
Khi thaân hoaïi maïng chung,
AÙc tueä sanh ñòa nguïc". (Phaùp Cuù 138-139-140)"Moät soá sinh baøo thai,
Keû aùc sinh ñòa nguïc,
Ngöôøi thieän leân coõi trôøi,
Voâ laäu chöùng Nieát Baøn". (Phaùp Cuù 126)"Ai ôû ñôøi saùt sinh,Baøi keä keá tieáp noùi leân nhöõng tai hoïa chôø ñôïi ngöôøi phoùng daät theo vôï ngöôøi:
Noùi laùo khoâng chaân thaät,
ÔÛ ñôøi laáy khoâng cho,
Qua laïi vôùi vôï ngöôøi.Uoáng röôïu men, röôïu naáu,
Ngöôøi soáng ñam meâ vaäy,
Chính ngay taïi ñôøi naøy,
Töï ñaøo bôùi goác mình". (Phaùp Cuù 246-247)"Boán naïn chôø ñôïi ngöôøi,Ñoái vôùi ñaïo Phaät, Giôùi bao giôø cuõng laø böôùc ñaàu treân loä tröôøng Giôùi-Ñònh-Tueä, laø nhöõng caên baûn ñaïo ñöùc ñöùng haøng ñaàu trong ñaïo haïnh cuûa ngöôøi xuaát gia vaø taïi gia. Vaø trong Kinh Phaùp Cuù naøy, chuùng ta chöùng kieán nhöõng lôøi taùn thaùn raát tuyeät ñeïp ñoái vôùi nhöõng ngöôøi coù giôùi haïnh. Tröôùc heát, trong caùc loaïi höông, giôùi höông laø ñeä nhaát:
Phoùng daät theo vôï ngöôøi ;
Maéc hoïa, nguû khoâng yeân,
Bò cheâ laø thöù ba,
Ñoïa ñòa nguïc, thöù boán"."Maéc hoïa, ñoïa aùc thuù,
Bò hoaûng sôï, ít vui.
Quoác vöông phaït troïng hình.
Vaäy chôù theo vôï ngöôøi". (Phaùp Cuù 309-310)"Höông caùc loaïi hoa thômNgöôøi giöõ giôùi, khoâng nhöõng ñöôïc taùn döông laø toái thöôïng. Ngöôøi giöõ giôùi coøn ñöôïc xem laø ngöôøi coù söùc maïnh ñöông ñaàu vôùi AÙc Ma:
Khoâng ngöôïc bay chieàu gioù
Nhöng höông ngöôøi ñöùc haïnh
Ngöôïc gioù khaép tung bay
Chæ coù baäc chaân nhaân
Toõa khaép moïi phöông trôøi". (Phaùp Cuù 54)"Hoa chieân ñaøn, giaø la,
Hoa sen, hoa vuõ quyù.
Giöõa nhöõng höông hoa aáy,
Giôùi höông laø voâ thöôïng" (Phaùp Cuù 55)"Ít giaù trò höông naøy,
Höông giaø la, chieân ñaøn ;
Chæ höông ngöôøi ñöùc haïnh,
Toái thöôïng toûa Thieân giôùi". (Phaùp Cuù 56)"Ai soáng quaùn baát tònh,Khoâng nhöõng giôùi coù khaû naêng choáng ñôõ ñöôïc AÙc Ma, laøm cho AÙc Ma khoâng thaáy ñöôøng, Giôùi coøn coù khaû naêng ñem ñeán an laïc cho ngöôøi giöõ giôùi:
Kheùo hoä trì caùc caên,
aên uoáng coù tieát ñoä,
Coù loøng tin, tinh caàn,
Ma khoâng uy hieáp ñöôïc,
Nhö nuùi ñaù, tröôùc gioù". (Phaùp Cuù 8)"Giöõa ai coù giôùi haïnh,
An truù khoâng phoùng daät.
Chaùnh trí, chôn giaûi thoaùt,
AÙc ma khoâng thaáy ñöôøng". (Phaùp Cuù 57)"Ñaây ñieàu laønh Ta daïy,
Caùc ngöôøi tuï hoïp ñaây,
Haõy nhoå taän goác aùi
Nhö nhoå goác coû Bi.
Chôù ñeå ma phaù hoaïi,
Nhö gioøng nöôùc coû lau". (Phaùp Cuù 337)"Vui thay, chuùng ta soáng,Vaø cuoái cuøng, Giôùi ñem laïi aùnh saùng cho ngöôøi haønh trì, vaø ñöôïc choùi saùng nhö nuùi Tuyeát:
Khoâng haän, giöõa haän thuø !
Giöõa nhöõng ngöôøi thuø haän,
Ta soáng, khoâng haän thuø !" (Phaùp Cuù 197)"Vui thay, chuùng ta soáng,
Khoâng beänh giöõa oám ñau !
Giöõa nhöõng ngöôøi beänh hoaïn,
Ta soáng, khoâng oám ñau". (Phaùp Cuù 198)"Vui thay, chuùng ta soáng,
Khoâng roän giöõa roän raøng ;
Giöõa nhöõng ngöôøi roän raøng,
Ta soáng, khoâng roän raøng". (Phaùp Cuù199)"Löûa naøo saùnh löûa tham ?
AÙc naøo baèng saân haän ?
Khoå naøo saùnh khoå uaån,
Laïc naøo baèng tònh laïc". (Phaùp Cuù 202)"Laønh thay, phoøng hoä maét !
Laønh thay, phoøng hoä tai !
Laønh thay, phoøng hoä muõi !
Laønh thay, phoøng hoä löôõi.
Laønh thay phoøng hoä thaân !
Laønh thay, phoøng hoä lôøi,
Laønh thay, phoøng hoä yù.
Laønh thay, phoøng taát caû.
Tyû kheo phoøng taát caû.
Thoaùt ñöôïc moïi khoå ñau". (Phaùp Cuù 360-361)"Ngöôøi laønh daàu ôû xa2. Thieàn Ñònh:
Saùng toû nhö nuùi tuyeát,
Ngöôøi aùc daàu ôû gaàn
Nhö teân baén ñeâm ñen". (Phaùp Cuù 304)"Ai duøng caùc haïnh laønh,
Laøm xoùa môø nghieäp aùc,
Choùi saùng röïc ñôøi naøy,
Nhö traêng thoaùt maây che". (Phaùp Cuù 173)
Thieàn ñònh ñöôïc xem laø phaùp voâ laäu thöù hai, ñöa ñeán trí tueä vaø giaûi thoaùt. Ngöôøi haønh giaû sau khi giöõ giôùi, ñi ñeán ngoaøi trôøi, döôùi moät goác caây, hay moät nhaø troáng, roài ngoài kieát giaø, löng thaúng ñeå nieäm tröôùc maët. Ngöôøi haønh thieàn an truù nieäm treân thaân, loaïi tröø naêm trieàn caùi: tham duïc, saân haän, hoân traàm, thuïy mieân, traïo hoái, nghi vaø thaønh töïu naêm thieàn chi: taàm, töù, hyû, laïc, nhaát taâm. Nhö vaäy Thieàn coù muïc ñích trong saïch hoùa naêm trieàn caùi laøm oâ nhieãm taâm, laøm yeáu ôùt trí tueä, khôûi leân taàm töù ñeå ñieàu phuïc taâm tö, nhôø vaäy maø thaân taâm ñöôïc hoan hyû, khinh an vaø an laïc, vaø töø laïc ñöa ñeán thieàn ñònh vaø nhaát taâm.
Do vaäy, Ñöùc Phaät ñaõ taùn thaùn khaù nhieàu thieàn ñònh trong taäp Kinh Phaùp Cuù:
"Daàu soáng moät traêm naêm,Thieàn ñaõ ñöôïc ñònh nghóa laø ñoaïn tröø naêm trieàn caùi vaø thaønh töïu naêm thieàn chi, nhö vaäy laø moät phaùp moân nhaèm ñieàu phuïc taâm, huaán luyeän taâm, vaø do vaäy nhieàu khi chöõ taâm ñöôïc duøng thay cho chöõ thieàn ñònh. ÔÛ ñaây chuùng ta chöùng kieán vai troø quan troïng cuûa söï tu taäp, huaán luyeän, ñieàu phuïc taâm raát quan troïng trong ñôøi soáng cuûa ngöôøi Phaät töû taïi gia vaø xuaát gia. Vaán ñeà töï cheá ngöï ñieàu phuïc taâm luoân luoân laø boån phaän haøng ñaàu cuûa ngöôøi tu haønh, vaø taâm raát khinh ñoäng, theo caùc duïc quay cuoàng, nhöng ñieàu phuïc taâm khoâng phaûi laø ñôn giaûn:
AÙc giôùi, khoâng thieàn ñònh,
Toát hôn soáng moät ngaøy,
Trì giôùi, tu thieàn ñònh".Ai soáng moät traêm naêm,
AÙc tueä, khoâng thieàn ñònh.
Toát hôn soáng moät ngaøy,
Coù tueä, tu thieàn ñònh". (Phaùp Cuù 110-111)"Ngöôøi cheá ngöï tay chaân,
Cheá ngöï lôøi vaø ñaàu,
Vui thích noäi thieàn ñònh.
Ñoäc thaân, bieát vöøa ñuû,
Thaät xöùng goïi tyû kheo". (Phaùp Cuù 362)"Tyû kheo, haõy tu thieàn,
Chôù buoâng lung phoùng daät,
Taâm chôù ñaém say duïc,
Phoùng daät, nuoát saét noùng
Bò ñoát, chôù than khoå !" (Phaùp Cuù 371)"Tu thieàn, truù ly traàn
Phaän söï xong, voâ laäu,
Ñaït ñöôïc ñích toái thöôïng,
Ta goïi Baø la moân". (Phaùp Cuù 386)"Ngöôi haõy nhieät tình laøm,
Nhö Lai chæ thuyeát daïy.
Ngöôøi haønh trì thieàn ñònh
Thoaùt troùi buoäc aùc Ma ". (Phaùp Cuù 276)
"Chaïy xa, soáng moät mình,Chính nhôø ñieàu phuïc töï taâm maø an laïc luoân luoân ñeán vôùi ngöôøi thieàn ñònh:
Khoâng thaân, aån hang saâu
Ai ñieàu phuïc ñöôïc taâm,
Thoaùt khoûi Ma troùi buoäc." (Phaùp Cuù 37)
"Daàu taïi baõi chieán tröôøng
Thaéng ngaøn ngaøn quaân ñòch,
Töï thaéng mình toát hôn,
Thaät chieán thaéng toái thöôïng". (Phaùp Cuù 103)"Töï thaéng , toát ñeïp hôn,
Hôn chieán thaéng ngöôøi khaùc.
Ngöôøi kheùo ñieàu phuïc mình,
Thöôøng soáng töï cheá ngöï". (Phaùp Cuù 104)"Ngöôøi trò thuûy daãn nöôùc,
Keû laøm teân naén teân,
Ngöôøi thôï moäc uoán vaùn,
Baäc töï ñieàu, ñieàu thaân". (Phaùp Cuù 145)"Töï mình, ñieàu aùc laøm
Töï mình laøm nhieãm oâ,
Töï mình aùc khoâng laøm,
Töï mình laøm thanh tònh.
Tònh, khoâng tònh töï mình,
Khoâng ai thanh tònh ai !" (Phaùp Cuù 165)"Töï mình y chæ mình,
Naøo coù y chæ khaùc.
Nhôø kheùo ñieàu phuïc mình,
Ñöôïc y chæ khoù ñöôïc". (Phaùp Cuù 160)"Töï mình y chæ mình,
Töï mình ñi ñeán mình,
Vaäy haõy töï ñieàu phuïc,
Nhö khaùch buoân ngöïa hieàn". (Phaùp Cuù 380)"Chôù soáng ñôøi phoùng daät,Taâm ñaõ ñöôïc ñieàu phuïc, caûnh thieàn ñaõ ñöôïc chöùng ñaéc, thôøi cuøng vôùi trí tueä ñöôïc ñöa ñeán caûnh giôùi an laïc Nieát Baøn:
Chôù meâ say duïc laïc.
Khoâng phoùng daät, thieàn ñònh,
Ñaït ñöôïc an laïc lôùn". (Phaùp Cuù 27)"Khoù naém giöõ, khinh ñoäng,
Theo caùc duïc quay cuoàng.
Laønh thay, ñieàu phuïc taâm ;
Taâm ñieàu, an laïc ñeán". (Phaùp Cuù 35)"Taâm khoù thaáy, teá nhò,
Theo caùc duïc quay cuoàng.
Ngöôøi trí phoøng hoä taâm,
Taâm hoä, an laïc ñeán". (Phaùp Cuù 36)"Ngöôøi haèng tu thieàn ñònh,3. Trí tueä:
Thöôøng kieân trì tinh taán.
Baäc trí höôûng Nieát Baøn,
AÙch an tònh voâ thöôïng". (Phaùp Cuù 23)"Tu Thieàn, trí tueä sanh,
Boû Thieàn, trí tueä dieät.
Bieát con ñöôøng hai ngaû
Ñöa ñeán höõu, phi höõu,
Haõy töï mình noã löïc,
Khieán trí tueä taêng tröôûng". (Phaùp Cuù 282)"Khoâng trí tueä, khoâng thieàn,
Khoâng thieàn, khoâng trí tueä.
Ngöôøi coù thieàn coù tueä,
Nhaát ñònh gaàn Nieát Baøn". (Phaùp Cuù 372)
Töø Thieàn böôùc qua trí tueä, vaø nhö baøi keä tröôùc (Phaùp Cuù 282 vaø 372) ñaõ neâu roõ:
"Tu Thieàn, trí tueä sanh,Neân ngöôøi haønh giaû sau khi ñaõ chöùng thieàn thöù tö baát ñoäng, khoâng laïc khoâng khoå, xaû nieäm thanh tònh, vò haønh giaû baét ñaàu duøng trí tueä ñeå quaùn saùt, quaùn töôûng taùnh voâ thöôøng, taùnh khoå vaø taùnh voâ ngaõ cuûa moïi söï moïi vaät:
Boû Thieàn, trí tueä dieät.""Khoâng trí tueä, khoâng thieàn,
Khoâng thieàn, khoâng trí tueä.""Taát caû Haønh voâ thöôøngNhöng ñaõ böôùc vaøo ñòa haït cuûa trí tueä, thôøi chæ coù ngöôøi trí môùi hieåu ñöôïc vai troø cuûa trí tueä vaø phaùt trieån trí tueä.
Vôùi Tueä, quaùn thaáy vaäy
Ñau khoå ñöôïc nhaøm chaùn:
Chính con ñöôøng thanh tònh"."Taát caû Haønh khoå ñau
Vôùi Tueä, quaùn thaáy vaäy,
Ñau khoå ñöôïc nhaøm chaùn ;
Chính con ñöôøng thanh tònh"."Taát caû Phaùp voâ ngaõ,
Vôùi Tueä quaùn thaáy vaäy,
Ñau khoå ñöôïc nhaøm chaùn
Chính con ñöôøng thanh tònh". (Phaùp Cuù 277-278-279)Do vaäy, trong Kinh Phaùp Cuù, Ñöùc Phaät dieãn taû cho chuùng ta roõ ñaëc töôùng cuûa ngöôøi ngu ñeå giuùp chuùng ta phaân bieät haïng ngöôøi naøo laø khoâng döï phaàn vaøo trí tueä, nhö caùc baøi keä sau ñaây neâu roõ:
"Ñeâm daøi cho keû thöùc,Cuõng vì ngöôøi ngu coù nhöõng ñaëc taùnh nhö vaäy, coù nhöõng thaùi ñoä nhö vaäy, neân Ñöùc Phaät khuyeân chuùng ta neân traùnh xa khoâng baïn beø vôùi keû ngu:
Ñöôøng daøi cho keû meät,
Luaân hoài daøi, keû ngu,
Khoâng bieát chôn dieäu phaùp". (Phaùp Cuù 60)"Ngöôøi ngu nghó laø ngoït,
Khi aùc chöa chín muoài ;
AÙc nghieäp chín muoài roài,
Ngöôøi ngu chòu khoå ñau". (Phaùp Cuù 69)"Nghieäp aùc ñaõ ñöôïc laøm,
Nhö söõa, khoâng ñoâng ngay,
Chaùy ngaàm theo keû ngu,
Nhö löûa tro che ñaäy". (Phaùp Cuù 71)"Ngöôøi öa nguû, aên lôùn
Naèm laên loùc qua laïi,
Chaúng khaùc heo no buïng,
Keû ngu nhaäp thai maõi". (Phaùp Cuù 325)"Taøi saûn haïi ngöôøi ngu.
Khoâng ngöôøi tìm bôø kia
Keû ngu vì tham giaøu
Haïi mình vaø haïi ngöôøi". (Phaùp Cuù 355)"Töï noù chòu baát haïnh,
Khi danh ñeán keû ngu.
Vaän may bò toån haïi,
Ñaàu noù bò naùt tan". (Phaùp Cuù 72)"Haïi ngöôøi khoâng aùc taâm,
Ngöôøi thanh tònh, khoâng ueá,
Toäi aùc ñeán keû ngu,
Nhö ngöôïc gioù tung buïi". (Phaùp Cuù 125)"Ngöôøi ngu si thieáu trí,
Töï ngaõ thaønh keû thuø.
Laøm caùc nghieäp khoâng thieän,
Phaûi chòu quaû ñaéng cay". (Phaùp Cuù 66)"Con toâi, taøi saûn toâi,
Ngöôøi ngu sanh öu naõo,
Töï ta, ta khoâng coù,
Con ñaâu, taøi saûn ñaâu". (Phaùp Cuù 62)"Ngöôøi ngu, daàu troïn ñôøi,
Thaân caän ngöôøi coù trí,
Khoâng bieát ñöôïc Chaùnh phaùp,
Nhö muoãng vôùi vò canh". (Phaùp Cuù 64)"Toát hôn soáng moät mình,Ñoái dieän ngöôøi ngu laø baäc Trí, vaø Kinh Phaùp Cuù daønh troïn moät phaàn ñeå dieãn taû ngöôøi coù Trí, vì chæ ngöôøi coù trí môùi hieåu ñöôïc vai troø cuûa trí tueä trong khaû naêng höôùng tieán ñeán giaùc ngoä vaø giaûi thoaùt:
Khoâng ngöôøi ngu keát baïn.
Ñoäc thaân, khoâng aùc haïnh
Soáng voâ tö voâ löï,
Nhö voi soáng röøng voi". (Phaùp Cuù 330)"Tìm khoâng ñöôïc baïn ñöôøng,
Hôn mình hay baèng mình,
Thaø quyeát soáng moät mình,
Khoâng beø baïn keû ngu". (Phaùp Cuù 61)"Tinh caàn giöõa phoùng daät,Ngöôøi trí ñaõ saùng suoát, ñaõ coù haïnh tuyeät dieäu nhö vaäy neân Ñöùc Phaät khuyeân chuùng ta neân thaân caän baäc trí, hôn baïn beø keû ngu:
Tænh thöùc giöõa quaàn meâ.
Ngöôøi trí nhö ngöïa phi,
Boû sau con ngöïa heøn". (Phaùp Cuù 29)"Ngöôøi trò thuûy daãn nöôùc,
Keû laøm teân naén teân,
Ngöôøi thôï moäc uoán vaùn,
Baäc töï ñieàu, ñieàu thaân". (Phaùp Cuù 145)"Nhö ñaù taûng kieân coá,
Khoâng gioù naøo lay ñoäng,
Cuõng vaäy, giöõa khen cheâ,
Ngöôøi trí khoâng giao ñoäng". (Phaùp Cuù 81)"Ngöôøi hieàn boû taát caû,
Ngöôøi laønh khoâng baøn duïc,
Daàu caûm thoï laïc khoå,
Baäc trí khoâng vui buoàn". (Phaùp Cuù 83)"Nhö chim thieân nga bay,
Thaàn thoâng lieäng giöõa trôøi ;
Chieán thaéng ma, ma quaân,
Keû trí thoaùt ñôøi naøy". (Phaùp Cuù 175)"Chôù thaân vôùi baïn aùc,Ñeå chuùng ta deã nhaän thöùc söï sai bieät giöõa ngöôøi trí vaø ngöôøi ngu, Kinh Phaùp Cuù coù moät soá baøi keä dieãn taû song song ngöôøi trí vaø ngöôøi ngu trong moät soá ñaëc ñieåm, nhôø vaäy chuùng ta phaân bieät ngöôøi trí keû ngu moät caùch deã daøng:
Chôù thaân keû tieåu nhaân.
Haõy thaân ngöôøi baïn laønh,
Haõy thaân baäc thöôïng nhaân". (Phaùp Cuù 78)"Baäc hieàn só, trí tueä
Baäc nghe nhieàu, trì giôùi,
Baäc töï cheá, Thaùnh nhaân;
Haõy gaàn guõi, thaân caän
Thieän nhaân, trí giaû aáy,
Nhö traêng theo ñöôøng sao". (Phaùp Cuù 208)"Keo kieát khoâng sanh thieân,Vaø trong moät baøi keä thaät ñaëc bieät, Ñöùc Phaät dieãn taû thaùi ñoä höôùng thöôïng cuûa baäc Trí vaø thaùi ñoä höôùng haï cuûa ngöôøi ngu:
Keû ngu gheùt boá thí,
Ngöôøi trí thích boá thí,
Ñôøi sau, ñöôïc höôûng laïc". (Phaùp Cuù 177)"Chuùng ngu si thieáu trí,
Chuyeân soáng ñôøi phoùng daät.
Ngöôøi trí, khoâng phoùng daät,
Nhö giöõ taøi saûn quyù". (Phaùp Cuù 26)"Haõy ñeán nhìn ñôøi naøy,
Nhö xe vua loäng laãy,
Ngöôøi ngu môùi tham ñaém,
Keû trí naøo ñaém say". (Phaùp Cuù 171)"Soáng chung vôùi ngöôøi ngu,
Laâu daøi bò lo buoàn.
Khoå thay gaàn ngöôøi ngu,
Nhö thöôøng soáng keû thuø.
Vui thay, gaàn ngöôøi trí,
Nhö chung soáng baø con". (Phaùp Cuù 207)"Ngöôøi trí deïp phoùng daät,Vaø moät söï sai khaùc nöõa, giöõa ngöôøi ngu vaø ngöôøi trí, ñoái vôùi chaùnh phaùp, ñöôïc trình baøy roõ raøng, trong baøi keä sau ñaây:
Vôùi haïnh khoâng phoùng daät,
Leo laàu cao trí tueä,
Khoâng saàu, nhìn khoå saàu,
Baäc trí ñöùng nuùi cao,
Nhìn keû ngu, ñaát baèng". (Phaùp Cuù 28)"Ngöôøi ngu, daàu troïn ñôøi,Vì chaùnh phaùp ñoùng vai troø raát quan troïng trong traùch nhieäm phaùt huy chaùnh kieán, tu taäp trí tueä, ñöa ngöôøi haønh giaû daàn ñeán muïc ñích giaùc ngoä vaø giaûi thoaùt, cho neân trong Kinh Phaùp Cuù coù moät soá baøi khaù phong phuù ñeà cao chaùnh phaùp:
Thaân caän ngöôøi coù trí,
Khoâng bieát ñöôïc Chaùnh phaùp,
Nhö muoãng vôùi vò canh.Ngöôøi trí, duø moät khaéc,
Thaân caän ngöôøi coù trí,
Bieát ngay chaân dieäu phaùp,
Nhö löôõi vôùi vò canh". (Phaùp Cuù 64-65)"Nhöõng ai haønh trì phaùp,Nhôø chaùnh phaùp soi ñöôøng daãn daét, neân trí tueä phaùt trieån khaû naêng coù theå ñoaïn tröø duïc laïc, chieán thaéng ma quaân vaø cuoái cuøng ñöa ñeán giaùc ngoä vaø giaûi thoaùt:
Theo chaùnh phaùp kheùo daïy,
Seõ ñeán bôø beân kia,
Vöôït ma löïc khoù thoaùt". (Phaùp Cuù 86)"Vò tyû kheo thích Phaùp,
Meán phaùp, suy tö Phaùp.
Taâm tö nieäm chaùnh Phaùp,
Khoâng rôøi boû chaùnh Phaùp". (Phaùp Cuù 364)"Nhö hoà nöôùc saâu thaúm,
Trong saùng, khoâng khuaáy ñuïc,
Cuõng vaäy, nghe chaùnh phaùp,
Ngöôøi trí höôûng tònh laïc". (Phaùp Cuù 82)"Ai soáng moät traêm naêm,
Khoâng thaáy phaùp toái thöôïng,
Toát hôn soáng moät ngaøy,
Thaáy ñöôïc phaùp toái thöôïng". (Phaùp Cuù 115)"Ai soáng moät traêm naêm,
Khoâng thaáy phaùp sinh dieät,
Toát hôn soáng moät ngaøy,
Thaáy ñöôïc phaùp sinh dieät". (Phaùp Cuù 113)"Ai soáng moät traêm naêm,
Khoâng thaáy caâu baát töû,
Toát hôn soáng moät ngaøy,
Thaáy ñöôïc caâu baát töû". (Phaùp Cuù 114)"Khoâng phaûi vì noùi nhieàu,
Môùi xöùng danh trì phaùp,
Nhöõng ai tuy nghe ít,
Nhöng thaân haønh ñuùng phaùp,
Khoâng phoùng tuùng chaùnh phaùp,
Môùi xöùng danh trì phaùp". (Phaùp Cuù 259)"Phaùp thí, thaéng moïi thí!
Phaùp vò, thaéng moïi vò!
Phaùp hyû, thaéng moïi hyû!
AÙi dieät, thaéng moïi khoå!" (Phaùp Cuù 354)"Bieát thaân nhö ñoà goám,Vaø moät khi ñöôïc chaùnh phaùp soi ñöôøng, höôùng daãn tu taäp, neân trí tueä caøng ngaøy caøng tieán daàn ñeán giaùc ngoä, saùng ngôøi vôùi chaùnh trí, chaùnh giaùc:
Truù taâm nhö thaønh trì,
Choáng Ma vôùi göôm trí ;
Giöõ chieán thaéng khoâng tham" (Phaùp Cuù 40)"Bieát thaân nhö boït nöôùc,
Ngoä thaân laø nhö huyeãn,
Beû teân hoa cuûa ma,
Vöôït taàm maét thaàn cheát". (Phaùp Cuù 46)"Nhöõng ai haønh trì phaùp,
Theo chaùnh phaùp kheùo daïy,
Seõ ñeán bôø beân kia,
Vöôït ma löïc khoù thoaùt". (Phaùp Cuù 86)"Doøng aùi duïc chaûy khaép,
Nhö giaây leo moïc traøn,
Thaáy giaây leo vöøa sanh,
Vôùi tueä, haõy ñoaïn goác". (Phaùp Cuù 340)"Nhö giöõa ñoáng raùc nhôùp,Vaø vò haønh giaû, sau khi ñaõ thaønh töïu Giôùi hoïc, Ñònh hoïc vaø Tueä hoïc, cuoái cuøng ñaït ñöôïc muïc ñích cöùu caùnh, ñoaïn tröø caùc laäu hoaëc, chaám döùt sanh töû vaø khoå ñau:
Quaêng boû treân ñöôøng lôùn,
Choã aáy hoa sen nôû,
Thôm saïch, ñeïp yù ngöôøi". (Phaùp Cuù 58)"Cuõng vaäy giöõa quaàn sanh,
Ueá nhieãm, muø, phaøm tuïc,
Ñeä töû baäc Chaùnh Giaùc,
Saùng ngôøi vôùi Tueä Trí". (Phaùp Cuù 59)"Tyû kheo tuy tuoåi nhoû
Sieâng tu giaùo phaùp Phaät,
Soi saùng theá gian naøy,
Nhö traêng thoaùt khoûi maây". (Phaùp Cuù 382)"Taøi saûn khoâng chaát chöùa,Kinh Phaùp Cuù ngoaøi vaán ñeà Giôùi-Ñònh-Tueä ñöôïc trình baøy treân, coøn ñeà caäp raát nhieàu ñeà taøi phong phuù khaùc, khoù maø trình baøy moät caùch ñaày ñuû. Chuùng ta caûm töôûng hình nhö vaán ñeà quan troïng naøo cuõng ñöôïc ñeà caäp ñeán, khieán Kinh Phaùp Cuù trôû thaønh moät kho taøng Phaät baûo ñeå chuùng ta nghe nhöõng lôøi daïy quyù baùu cuûa Ñöùc Phaät, giuùp chuùng ta soáng moät caùch toát ñeïp vaø coù yù nghóa, coù lôïi cho mình, coù lôïi cho ngöôøi, coù lôïi caû hai.
AÊn uoáng bieát lieãu trì,
Töï taïi trong haønh xöù,
"Khoâng voâ töôùng, giaûi thoaùt",
Nhö chim giöõa hö khoâng,
Höôùng chuùng ñi khoù tìm". (Phaùp Cuù 92)"Ai laäu hoaëc ñoaïn saïch,
AÊn uoáng khoâng tham ñaém,
Töï taïi trong haønh xöù,
'Khoâng, voâ töôùng, giaûi thoaùt'.
Nhö chim giöõa hö khoâng,
Daáu chaân thaät khoù tìm".(Phaùp Cuù 93)"Ngöôøi taâm yù an tònh,
Lôøi an, nghieäp cuõng an,
Chaùnh trí, chôn giaûi thoaùt,
Tònh laïc laø vò aáy". (Phaùp Cuù 96)"Ai quy y Ñöùc Phaät,
Chaùnh phaùp vaø chö taêng,
Ai duøng chaùnh tri kieán,
Thaáy ñöôïc boán Thaùnh ñeá.Thaáy khoå vaø khoå taäp,
Thaáy söï khoå vöôït qua,
Thaáy ñöôøng Thaùnh taùm ngaønh,
Ñöa ñeán khoå naõo taän.Thaät quy y an oån,
Thaät quy y toái thöôïng,
Coù quy y nhö vaäy,
Môùi thoaùt moïi khoå ñau". (Phaùp Cuù 190-191-192)"Tyû kheo, taùt thuyeàn naøy,
Thuyeàn khoâng, nheï ñi mau.
Tröø tham, dieät saân haän,
Taát chöùng ñaït Nieát Baøn". (Phaùp Cuù 369)
Tröôùc heát laø moät nhaän xeùt chung, ít ngöôøi qua ñöôïc bôø beân kia, bôø giaûi thoaùt giaùc ngoä, coøn phaàn ñoâng cam taâm chòu ôû bôø beân naøy, bôø cuûa baát thieän, cuûa troùi buoäc, cuûa ñau khoå:
"Ít ngöôøi giöõa nhaân loaïi,Roài Ñöùc Phaät khuyeán khích chuùng ta neân laøm caùc ñieàu laønh, vì caùc phöôùc nghieäp ñoùn chaøo ngöôøi laøm laønh nhö thaân nhaân ñoùn chaøo:
Ñeán ñöôïc bôø beân kia.
Coøn soá ngöôøi coøn laïi,
Xuoâi ngöôïc chaïy bôø naøy". (Phaùp Cuù 85)"Khaùch laâu ngaøy ly höông,Ñeå saùch taán loaøi ngöôøi lo tu taäp, Kinh Phaùp Cuù noùi leân nhöõng noãi khoù khaên ñöôïc laøm ngöôøi vaø ñöôïc gaëp Phaät ra ñôøi:
An toaøn töø xa veà,
Baø con cuøng thaân höõu,
Haân hoan ñoùn chaøo möøng.Cuõng vaäy caùc phöôùc nghieäp,
Ñoùn chaøo ngöôøi laøm laønh,
Ñôøi naøy ñeán ñôøi kia.
Nhö thaân nhaân, ñoùn chaøo". (Phaùp Cuù 219-220)"Khoù thay, ñöôïc laøm ngöôøi,Tieáp ñeán laø noãi vui möøng, ñöôïc Ñöùc Phaät ra ñôøi:
Khoù thay, ñöôïc soáng coøn,
Khoù thay, nghe dieäu phaùp,
Khoù thay, Phaät ra ñôøi!" (Phaùp Cuù 182)"Vui thay, Phaät ra ñôøi!Vôùi moät soá baøi keä lieân tieáp, Ñöùc Phaät tröïc tieáp nhaén nhuû caùc ñeä töû cuûa Gotama, töùc laø caùc ñeä töû cuûa Ngaøi, nhöõng lôøi daïy thieát thöïc ñi ñeán taâm, thay haún ñôøi soáng thöôøng nhaät beân ngoaøi. Moät khi mình yù thöùc ñöôïc mình laø ñeä töû Ñöùc Phaät, töùc laø mình phaûi nghe nhöõng lôøi daïy cuûa vò Boån Sö cuûa mình, ñeå töï mình söûa mình, ñeå xöùng ñaùng laø ñeä töû cuûa moät baäc ñaõ giaùc ngoä, ñaõ giaûi thoaùt:
Vui thay, Phaùp ñöôïc giaûng!
Vui thay, Taêng hoøa hôïp!
Hoøa hôïp tu, vui thay!" (Phaùp Cuù 194)"Ñeä töû Gotama,Moät neùt noåi baät nöõa trong Kinh Phaùp Cuù laø daàu cho Ñöùc Phaät coù ñeà caäp ñeán caùc ñieàu aùc, caùc ñieàu baát thieän, noùi ñeán söï quyeán ruû cuûa duïc laïc, söï phaù haïi cuûa AÙc Ma, nhöng cuoái cuøng neùt noåi baät hôn vaãn laø khaû naêng höôùng thöôïng cuûa con ngöôøi, khaû naêng ñaõ phaù vôõ mình, vöông leân aùnh saùng cuûa giaùc ngoä, khaû naêng loaïi tröø caùc phieàn tröôïc, khoå aùch vöôn leân söùc maïnh cuûa giaûi thoaùt, thanh tònh. Tieàm taøng trong nhöõng lôøi daïy cuûa Ñöùc Phaät, Kinh Phaùp Cuù dem laïi cho nhöõng ngöôøi Phaät töû vaø thaân höõu cuûa Phaät töû, moät noåi vui nheï nhaøng thanh thoaùt cuûa nhöõng ngöôøi höôùng thieän, bieát traùnh ñieàu döõ, laøm caùc haïnh laønh, bieát laøm cho noäi taâm, thaân haønh, khaåu haønh vaø yù haønh thanh tònh, nhaát laø nhôø laøm caùc haïnh laønh, ñöôïc höôûng vieãn ly laïc, nhôø nghe chaùnh phaùp, ñöôïc höôûng phaùp laïc, nhôø haønh thieàn, ñöôïc höôûng thieàn laïc vaø nhôø ñi gaàn ñeán giaûi thoaùt, ñöôïc höôûng giaûi thoaùt laïc. Nhöõng baøi keä sau ñaây noùi leân söï hoan hyû, söï an laïc cuûa nhöõng ngöôøi con Phaät trung thaønh vôùi giaùo phaùp Phaät daïy:
Luoân luoân töï tænh giaùc
Voâ luaän ngaøy hay ñeâm,
Thöôøng töôûng nieäm Phaät Ñaø"."Ñeä töû Gotama,
Luoân luoân töï tænh giaùc,
Voâ luaän ngaøy hay ñeâm,
Thöôøng töôûng nieäm Chaùnh Phaùp". (Phaùp Cuù 296-297)"Ñeä töû Gotama,
Luoân luoân töï tænh giaùc,
Voâ luaän ngaøy hay ñeâm,
Thöôøng töôûng nieäm Taêng giaø"."Ñeä töû Gotama,
Luoân luoân töï tænh giaùc,
Voâ luaän ngaøy hay ñeâm,
Thöôøng töôûng nieäm saéc thaân"."Ñeä töû Gotama,
Luoân luoân töï tænh giaùc,
Voâ luaän ngaøy hay ñeâm,
Y Ù vui nieàm baát haïi"."Ñeä töû Gotama,
Luoân luoân töï tænh giaùc,
Voâ luaän ngaøy hay ñeâm,
Y Ù vui tu thieàn quaùn". (Phaùp Cuù 298-299-300-301)"Vui thay, chuùng ta soáng,Vaø cuoái cuøng xin nhaéc laïi baøi keä:
Khoâng haän, giöõa haän thuø !
Giöõa nhöõng ngöôøi thuø haän,
Ta soáng, khoâng haän thuø!" (Phaùp Cuù 197)"Vui thay, chuùng ta soáng,
Khoâng beänh giöõa oám ñau !
Giöõa nhöõng ngöôøi beänh hoaïn,
Ta soáng, khoâng oám ñau". (Phaùp Cuù 198)"Vui thay, chuùng ta soáng,
Khoâng roän giöõa roän raøng ;
Giöõa nhöõng ngöôøi roän raøng,
Ta soáng, khoâng roän raøng". (Phaùp Cuù 199)"Vui thay chuùng ta soáng,
Khoâng gì, goïi cuûa ta.
Ta seû höôûng hyû laïc,
Nhö chö thieân Quang AÂm". (Phaùp Cuù 200)
"Vui thay, Phaät ra ñôøi!
Vui thay, Phaùp ñöôïc giaûng!
Vui thay, Taêng hoøa hôïp!
Hoøa hôïp tu, vui thay!" (Phaùp Cuù 194)Thích Minh Chaâu[ Trôû Veà ]
Trích: "Haõy töï mình thaép ñöoác maø ñi", Tuyeån taäp,
Thieàn vieän Vaïn Haïnh, Saigon, 1990.Source = BuddhaSasana