I. Taùc Giaû Soaïn Dòch Kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc

Kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc do Ngaøi An Theá Cao dòch töø chöõ Phaïn ra chöõ Haùn vaøo thôøi Haäu Haùn ñôøi vua Haùn Tuyeân Ñeá, nieân hieäu Kieán Hoøa naêm thöù hai (147. TL). Ngaøi laø Thaùi töû nöôùc An Töùc (nay laø Ba Tö). Ngaøi coøn coù teân laø An Thanh hay An Haàu, nhöôøng ngoâi vua cho chuù maø ñi xuaát gia. Ngaøi laø moät ngöôøi con hieáu haïnh, kieán thöùc uyeân baùc, thoâng thieân vaên ñòa lyù, y döôïc vaø chaâm cöùu. Ñoái vôùi Phaät hoïc Ngaøi thoâng hieåu Tam Taïng Kinh Luaät Luaän nhaát laø ñoái vôùi thieàn hoïc, ñaëc bieät Ngaøi hieåu caû tieáng chim thuù. Ngay khi coøn ôû taïi gia Ngaøi ñaõ giöõ gìn giôùi phaùp tinh nghieâm, thaâm caûm leõ voâ thöôøng cuûa ñôøi soáng, chí nguyeän xuaát gia canh caùnh beân loøng. Vì vaäy, sau khi maõn tang cha Ngaøi nhöôøng ngoâi cho chuù. Ñaây laø moät yeáu toá quan troïng: Ngaøi thaáu hieåu vai troø ngöôøi cö só taïi gia vaãn coù theå tu haønh thanh tònh vaø laøm lôïi ích chuùng sanh. Cuõng coù leõ vì vaäy maø Ngaøi ñaõ thieát laäp höôùng ñi kinh Taùm ñieàu Giaùc ngoä cuûa Baäc Ñaïi Nhaân coù ñöôøng loái tu taäp ñaëc bieät so vôùi kinh Nguyeân thuûy.

Ngaøi An Theá Cao ñeán Trung Hoa baèng ñöôøng bieån vaøo naêm 146-147, laø ngöôøi ñaàu tieân dòch soá löôïng kinh saùch lôùn ra Haùn vaên, nhaát laø caùc kinh saùch veà tu thieàn. Vì vaäy, Ngaøi ñöôïc coi laø ngöôøi laäp ra thieàn toâng vaøo thôøi kyø ñaàu cuûa Phaät giaùo Trung Hoa. Maëc duø ñeán Trung Hoa Ngaøi môùi hoïc Haùn vaên nhöng khaû naêng dòch thuaät cuûa Ngaøi raát chính xaùc nhö Ngaøi Ñaïo An nhaän xeùt: "Tröôùc sau truyeàn dòch ña soá laàm laãn, duy cuûa Ngaøi dòch ñöùng ñaàu taát caû" (HT Trí Quang). Ñöôïc nhö vaäy laø nhôø Ngaøi thaønh laäp nhöõng boä phaän chuyeân moân dòch kinh saùch moät caùch coù heä thoáng. Cuoäc ñôøi cuûa Ngaøi coù nhieàu kyø tích ñaëc bieät nhö Ngaøi bieát tröôùc nhöõng duyeân nghieäp cuûa mình, Ngaøi ñaõ saép ñaët moïi vieäc ñeå keát thuùc ñôøi mình: -"Ngaøi nhôø ngöôøi baùn röông thueâ moät ngöôøi giuùp vieäc vaø ñaët teân cho ngöôøi aáy laø Phöôùc Thieän,Ngaøi noùi laø "Thieän tri thöùc" cuûa ta. Quaû nhieân veà sau ngöôøi naày ñaâm beân hoâng cuûa Ngaøi vaø Ngaøi maát" (Trí Quang- Dòch giaûi Kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc).

Ngaøi ôû Trung Hoa hôn hai möôi naêm (147-171) chuyeân dòch kinh soá löôïng dòch töø 34 ñeán 40 baûn chia laøm hai loaïi: kinh taïng vaø caùc taùc phaåm tu taäp thieàn ñònh,tieâu bieåu nhö Kinh An Ban Thuû Y Ù, AÁm Trì Nhaäp, A Tyø Ñaøm, Ngaõ phaùp Töù Ñeá, Thaäp nhò nhaân duyeân, Chuyeån phaùp luaân, Baùt thaùnh ñaïo, Thieàn haønh phaùp töôûng, Tu Haønh ñaïo... Ngaøi ñöôïc coi laø vò Toå khai sôn cuûa Phaät giaùo Trung Hoa.

II. Xuaát Xöù

Kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc do Ngaøi An Theá Cao dòch vaøo theá kyû thöù II. Maëc duø goïi laø kinh nhöng khoâng phaûi laø moät baûn kinh theo truyeàn thoáng, töùc laø coù Phaät thuyeát vaø ñoái töôïng nghe thuyeát, maø chæ laø nhöõng Phaät ngoân hay nhöõng Baøi keä coâ ñoïng ñöôïc ruùt ra töø kinh taïng, hoaëc töø nhöõng yù nghóa giaùo phaùp taâm ñaéc cuûa taùc giaû. Hoøa thöôïng Trí Quang trong taùc phaåm: "Dòch giaûi kinh Taùm Ñieàu Thöôïng Nhaân giaùc ngoä" nhaän ñònh: "Kinh naày trích luïc Phaät ngoân maø taäp thaønh khoâng phaûi laø moät phaùp thoaïi töùc laø moät baûn kinh. Do ñoù maø coù baûn ghi laø "Hieàn Thaùnh Ñaát AÁn bieân taäp". Toâi öôùc löôïng coù theå chính taùc giaû trích vaø dòch thaønh kinh naày" (sñd). Ñoàng vôùi quan ñieåm treân, H-T Thanh Töø cuõng nhaän xeùt: Ngaøi (An Theá Cao) phöông tieän ruùt töøng phaàn tinh yeáu cuûa Phaät phaùp trong nhieàu boä kinh maø dòch, phaân ra thöù nhaát, thöù hai, thöù ba... ñeán thöù taùm taäp thaønh kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc ñeå cho ngöôøi môùi phaùt taâm tu hoïc, deã naém ñöôïc nhöõng ñieåm caàn yeáu trong Phaät phaùp" (Kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc giaûng giaûi, NXB Thuaän Hoaù- Hueá 1996).

Nhö vaäy, baûn Kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc ñöôïc xaùc ñònh laø trích luïc töø caùc Phaät ngoân ôû trong caùc kinh, taùc giaû cuûa vieäc trích luïc vaø saép xeáp töø moät ñeán taùm laø do chính Ngaøi An Theá Cao dòch vaø soaïn.

Moät vaán ñeà ñaët ra laø Ngaøi trích luïc bieân soaïn töø kinh naøo? Taïi sao laïi taùm ñieàu chöù khoâng baûy hay chín?

Chuùng toâi cho raèng Ngaøi An Theá Cao khoâng hoaøn toaøn töï yù trích luïc hay saùng taùc maø coù cô sôû ñeå Ngaøi döïa vaøo ñoù maø xaây döïng taùm ñieàu giaùc ngoä cuûa Baäc Ñaïi Nhaân. Cô sôû naày chính laø kinh taïng A-Haøm; chính xaùc laø Kinh Baùt nieäm, töùc laø kinh taùm ñieàu suy nieäm cuûa Baäc Ñaïi Nhaân. Noäi dung cuûa kinh Baùt nieäm neâu leân taùm ñieàu suy nieäm cuûa moät ngöôøi treân ñöôøng giaûi thoaùt, nhôø suy nieäm quaùn chieáu taùm ñieàu aáy maø ñöôïc chöùng ñaït chaân lyù toái haäu. Töông ñöông vôùi kinh Baùt nieäm cuûa Trung A Haøm, kinh Taêng Chi (Anguttara Nikaøya) chöông taùm phaùp, phaåm Gia chuû, muïc Anuruddha cuõng ñöa ra taùm ñieàu tö nieäm cuûa Baäc Ñaïi Nhaân, noäi dung hoaøn toaøn gioáng nhau, ñeàu thuoäc veà kinh Taïng Nguyeân thuûy. Caàn noùi theâm raèng trong Di Giaùo taùm coâng ñöùc xuaát theá chính laø taùm ñieàu tö nieäm naày.

Nhö vaäy, coù theå noùi Kinh Baùt nieäm cuûa Trung A-Haøm vaø Kinh Anuruddha (Sutta) cuûa Taêng Chi cuõng nhö nhieàu Kinh khaùc töông ñöông trong heä thoáng Kinh taïng Nguyeân thuûy, ñaõ laøm cô sôû cho Ngaøi An Theá Cao soaïn dòch Kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc ra Haùn vaên.

III. Lieân Heä Caùc Kinh Baùt Nieäm, Anuruddha Sutta Vaø Kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc

1. Nhöõng ñieåm gioáng nhau

1.a. Ñeà kinh: Kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc dòch laø Taùm ñieàu giaùc ngoä cuûa Baäc Ñaïi Nhaân,kinh Baùt nieäm dòch laø Taùm ñieàu suy nieäm cuûa Baäc Ñaïi Nhaân trong Anuruddha Sutta dòch laø taùm ñieàu tö nieäm cuûa Baäc Ñaïi Nhaân. Töø giaùc ngoä, suy nieäm hay tö nieäm yù nghóa laø moät. Kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc coù khi duøng Giaùc tri nhö ñieàu moät Giaùc ngoä, ñieàu hai, ba boán duøng Giaùc tri, ñieàu naêm Giaùc ngoä, ñieàu saùu Giaùc tri, ñieàu baûy Giaùc ngoä, ñieàu taùm Giaùc tri. Duøng töø ngöõ Giaùc ngoä vaø Giaùc tri laãn loän coù nghóa laø caû hai töø ngöõ laø moät, caû hai ñeàu chæ cho trí tueä quaùn chieáu, laø tö duy saâu saéc chôù khoâng phaûi nhaän thöùc thoâng thöôøng. A-Haøm dòch Tö nieäm hay Suy nieäm cuõng chæ cho söï tö duy saâu saéc an truù ñoái töôïng, laø söï thaáy roõ vaø thöôøng xuyeân ñoái töôïng quaùn chieáu. Nhö vaäy, Giaùc ngoä, Giaùc tri, Suy nieäm, Tö nieäm chæ laø moät maø thoâi.

Taát caû caùc kinh treân ñeàu duøng chöõ Ñaïi Nhaân. Kinh Baùt Nieäm, Phaät daïy: "Naøy A-na-luaät-ñaø neáu thaày thaønh töïu taùm suy nieäm cuûa Baäc Ñaïi Nhaân". Taêng Chi Phaät daïy: "Naøy Anuruddha khi naøo ngöôøi suy nghó ñeán taùm tö nieäm naày cuûa Baäc Ñaïi Nhaân..."

Nhö vaäy ñeà kinh khoâng coù gì sai khaùc, coù theå noùi raèng ñeà Kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc ñöôïc dòch töø taùm tö nieäm cuûa Baäc Ñaïi Nhaân trong kinh taïng Nguyeân thuûy.

1.b. Noäi dung kinh: 

Kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc ñöa ra taùm ñieàu thöù töï nhö sau:

1. Töù nieäm xöù
2. Thieåu duïc
3. Tri tuùc
4. Tinh taán
5. Trí tueä
6. Boá thí
7. Yeåm ly
8. Tu Haïnh chòu thay. (lôïi tha tuyeät ñoái)

1. Voâ duïc (thieåu duïc)
2. Tri tuùc
3. Vieãn ly
4. Tinh taán
5. Chaùnh nieäm
6. Ñònh yù
7. Trí tueä
8. Khoâng hyù luaän

1. Tu Töù Nieäm Xöù töông ñöông Chaùnh nieäm
2. Thieåu duïc töông ñöông Thieåu duïc hay voâ duïc
3. Tri tuùc töông ñöông Tri tuùc
4. Tinh taán töông ñöông Tinh taán
5. Trí tueä töông ñöông Trí tueä
6. 7. vaø 8 khoâng töông ñöông A Haøm vaø Nikaøya

2.a.Veà hình thöùc: Kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc do Ngaøi An Theá Cao soaïn dòch nhö moät taùc phaåm vaên hoïc trình baøy ngaén goïn, ngoân töø vaên veû, töông töï nhö nhöõng Phaät ngoân cuûa Kinh Phaùp Cuù, khoâng noùi rieâng cho ñoái töôïng cuï theå naøo, khoâng mang hình thöùc phaùp thoaïi nhö nhöõng kinh truyeàn thoáng. Coøn Kinh Baùt Nieäm vaø Anuruddha sutta laø moät thôøi phaùp thoaïi do Ñöùc Phaät daïy tröïc tieáp Anuruddha vaø sau ñoù Ngaøi giaûng roäng cho chuùng Tyø Kheo neân kinh mang hình thöùc truyeàn thoáng.

2.b.Veà maët noäi dung: Kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc coù ba ñieàu cuoái laø boá thí, yeåm ly, tu chòu thay maø A Haøm khoâng coù. Ngöôïc laïi A Haøm coù ba ñieàu vieãn ly, Ñònh yù vaø khoâng hyù luaän thì Kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc khoâng coù.

Söï khaùc bieät giöõa hai kinh qua ba ñieàu treân noùi leân söï khaùc bieät veà xu höôùng tu taäp vaø haønh ñaïo cuûa Nguyeân thuûy vaø Ñaïi thöøa hay noùi caùch khaùc giöõa moät vò Tyø Kheo vaø moät vò Boà Taùt. Qua söï khaùc bieät treân chuùng ta coù moät vaøi nhaän xeùt sau:

Veà caên baûn tu taäp thì caû hai kinh ñeàu gioáng nhau, nhöõng ñöùc tính caên baûn cuûa ngöôøi tu haønh goàm coù: Thieåu duïc, tri tuùc, chaùnh nieäm, tinh taán, trí tueä, ñeàu ñöôïc ñeà caäp trong haàu heát kinh taïng Phaät giaùo. Bôûi vì ñoù laø nhöõng böôùc ñi phaûi coù vaø ñuû môùi böôùc leân thaùnh ñaïo, duø laø Nguyeân thuûy hay Ñaïi thöøa.

Con ñöôøng tu taäp cuûa Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc khoâng qua thieàn ñònh. Trong khi ñoù yeáu toá thieàn ñònh trong kinh Baùt Nieäm laø chuû yeáu. Muïc tieâu cuûa Phaät laø phaùt trieån trí tueä, khaû naêng ñoaïn taän phieàn naõo, oâ nhieãm, laäu hoaëc ñeå chöùng ñaéc quaû vò giaûi thoaùt toái haäu. Coù theå do ñònh phaùt tueä nhöng coù theå do quaùn nieäm maø phaùt tueä hoaëc cuõng coù theå do ñaïi nguyeän maø tueä sanh. Con ñöôøng quaùn nieäm vaø ñaïi nguyeän laø con ñöôøng cuûa Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc.

Haïnh boá thí laø haïnh chung cuûa ngöôøi Phaät töû khoâng keå laø taïi gia hay xuaát gia. Thoâng thöôøng thì ngöôøi xuaát gia thöïc haønh phaùp thí, ngöôøi taïi gia thì thöïc haønh taøi thí. Boá thí laø moät trong saùu haïnh Ba La Maät trong truyeàn thoáng Ñaïi thöøa raát ñöôïc nhaán maïnh. Ngöôøi Phaät töû taïi gia coù ñieàu kieän hôn ñeå boá thí, vì theo kinh vaên thì chuû yeáu laø boá thí vaät chaát.

Haïnh yeåm ly hay ly nhieãm chính laø xa rôøi naêm duïc, ñoái vôùi ngöôøi xuaát gia thì ñaây laø böôùc ñaàu, nhöng ñoái vôùi ngöôøi taïi gia laø böôùc quan troïng vì hoï soáng giöõa theá tuïc, kinh vaên ñaët vaán ñeà naày vaøo vò trí thöù baûy töùc raát coi troïng noù. Cho neân haïnh naày nhö laø daønh cho ngöôøi cö só, chính cö só môùi daán thaân vaøo cuoäc soáng ñeå thöïc haønh Boà Taùt haïnh, hoï soáng theá naøo ñeå nhö hoa sen gaàn buøn maø chaúng hoâi tanh muøi buøn.

Haïnh tu chòu thay laø nguyeän thay cho chuùng sanh chòu khoå ñeå cho chuùng sanh ñöôïc haïnh phuùc, ñaây laø haïnh lôïi tha tuyeät ñoái, laø lyù töôûng cuûa Boà Taùt, laø moät haïnh nguyeän vó ñaïi, phaûi laø ngöôøi coù taâm töø bi lôùn vaø trí tueä lôùn môùi thöïc haønh noåi. Moät trong nhöõng Boà Taùt tieâu bieåu cho haïnh naày laø Boà Taùt Ñòa Taïng. Ngaøi Ñòa Taïng phaùt ñaïi nguyeän raèng khi naøo ñòa nguïc heát chuùng sanh thoï khoå Ngaøi môùi thaønh Phaät. Con ñöôøng Boà Taùt raát coi troïng veà nguyeän löïc, töø nguyeän löïc maø tueä giaûi thoaùt sinh vaø dó nhieân coâng haïnh tu taäp phuø hôïp vôùi ngöôøi cö só taïi gia soáng trong bieån khoå. Ñaây laø phaùp moân tu taäp ñaët bieät cuûa Phaät Giaùo.

Toùm laïi ba haïnh sau cuøng cuûa kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc bieåu hieän haønh ñoäng cuûa moät vò Boà taùt ñi vaøo cuoäc ñôøi hoùa ñoä chuùng sanh, chuùng ta cuõng nhaän thaáy raèng hình aûnh moät vò Tyø Kheo raát khoù xoâng xaùo vaøo ñôøi soáng, vò cö só coù nhieàu ñieàu kieän hôn. Toâi coù caûm töôûng raèng taùc giaû ñaõ göûi gaém lyù töôûng naày cho ngöôøi cö só hôn laø ngöôøi xuaát gia. Hoøa thöôïng Tinh Vaân, trong taùc phaåm " Möôøi Baøi giaûng kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc" Ngaøi noùi: "Phaàn ñoâng caùc Ñaïi ñöùc ñeàu thöøa nhaän kinh naày raát thích hôïp cho haøng Phaät töû taïi gia thoï trì ... Theo toâi ( Ngaøi Tinh Vaân) nghó, kinh naøy laø moät quyeån baûo ñieån toái traân quyù ñeå kieán laäp nhaân sinh Phaät giaùo, tu hoïc taïi gia Phaät giaùo" (Minh Quang dòch). Maãu ngöôøi lyù töôûng cuûa Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc laø moät ngöôøi cö só thöïc hieän lyù töôûng giaûi thoaùt ngay trong ñôøi soáng voán nhieàu oâ nhieãm vaø khoå ñau. Ñoù laø maãu ngöôøi tieâu bieåu cho haïnh nguyeän vaø giaûi thoaùt. Trong Phaät Giaùo ñaïi thöøa Boà Taùt cö só ñöôïc ñeà cao nhö tröôøng hôïp Duy Ma Caät, vò trí cuûa oâng ñöôïc coi laø sieâu vieät hôn caùc vò Boà Taùt xuaát gia. Phaät Giaùo Baéc Toâng, Tyø Kheo thöôøng thoï theâm Boà Taùt Giôùi nhöng roõ raèng laø hoaït ñoäng raát haïn cheá. Trong Boà Taùt Giôùi cuõng daønh khaù nhieàu giôùi ñöôïc coi laø cuûa ngöôøi cö só. Söï bao haøm ñöôøng loái cuûa ngöôøi xuaát gia vaø taïi gia vaøo trong con ñöôøng Boà Taùt haïnh laøm cho caùc taùc phaåm Ñaïi thöøa trôû neân bao quaùt, phong phuù, roäng raõi nhöng cuõng taïo ra moät vaøi tröôøng hôïp thieáu nhaát quaùn.

Ñoái vôùi ba ñöùc tính thuoäc A-Haøm vaø Nikaøya maø Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc khoâng coù laø: Soáng vieãn ly, thieàn ñònh vaø khoâng hyù luaän. Ba ñöùc tính naày coù giaù trò khaùc: Hình aûnh cuûa moät vò Tyø Kheo soáng ôû trong röøng hay xoùm laøng vaéng veû, khoâng thích tuï hoäi ñoâng ngöôøi, nhôø ñoù vò Tyø Kheo deã daøng tu taäp taâm ñònh vaø chöùng ñaït chaân lyù, töø ñoù thaáy roõ baûn chaát cuûa caùc phaùp, chaám döùt nhöõng hyù luaän voâ ích nhöõng tö duy huyeãn hoaëc, ñaït ñöôïc an laïc tòch tónh Nieát Baøn. Ñoù laø hình aûnh cuûa Taêng baûo, bieåu töôïng cuûa ñaïo ñöùc vaø giaûi thoaùt. Ñoù khoâng phaûi laø loái soáng cuûa moïi ngöôøi, chaéc chaén khoâng phaûi laø loái soáng cuûa ngöôøi cö só. Coù ngöôøi cho raèng ñôøi soáng nhö vaäy hôi tieâu cöïc chæ lôïi ích cho baûn thaân mình... Thaät ra neáu soáng tieâu cöïc vaø chæ lôïi ích cho mình laøm sao maø giaûi thoaùt ñöôïc! Neáu söï giaûi thoaùt khoå ñau cho chuùng sinh maø khoâng döïa treân caên baûn giaûi thoaùt töï thaân thì chæ xaây döïng laâu ñaøi treân caùt. Taùm ñieàu tö nieäm cuûa Baäc Ñaïi Nhaân trong A-Haøm vaø Nikaøya Ñöùc Phaät daïy cho Ngaøi Anuruddha vaø chuùng Tyø kheo, nhôø haønh trì taùm ñieàu aáy maø Ngaøi Anuruddha ñaéc quaû A La Haùn, ñaïi chuùng Tyø kheo cuõng nhôø haønh trì taùm ñieàu naày maø thaønh töïu ñöôïc Baäc Ñaïi Nhaân töùc quaû A La Haùn hay ñang höôùng veà quaû A La Haùn.

Qua trình baøy treân chuùng ta ñöøng voäi so saùnh vaø pheâ bình hình aûnh cuûa vò Tyø Kheo laø Tieåu thöøa hay vò Boà Taùt laø Ñaïi thöøa. Vì nhö vaäy ta chöa hieåu heát vaán ñeà, chuùng ta khoâng theå coi phaùp moân naøo cao hôn phaùp moân naøo. Bôûi leõ, taát caû moïi phaùp moân maø Ñöùc Phaät daïy ñeàu laø phöông tieän laø chieác beø ñeå qua soâng, doøng soâng sanh töû. Muïc ñích chung vaø toái haäu laø giaûi thoaùt Nieát Baøn.

IV. Giôùi Thieäu Noäi Dung "Kinh Baùt Nieäm" Cuûa A-Haøm

1. Phaàn duyeân khôûi

Ñöùc Phaät ñang ôû taïi Baø Kyø Saáu trong Ngaïc Sôn Boá Laâm, vöôøn Loäc Uyeån. Baáy giôø Toân Giaû A- Na- Luaät Ñaø ôû taïi Chi Ñeà Saáu trong röøng Thuûy Chöû. Toân Giaû ñang thieàn tö nhö sau: "Ñaïo do voâ duïc maø chöùng ñaéc chöù khoâng phaûi do duïc. Ñaïo do tri tuùc maø chöùng ñaéc chöù khoâng phaûi do khoâng nhaøm chaùn. Ñaïo do vieãn ly maø chöùng ñaéc chöù khoâng phaûi do söï öa tuï hoäi, soáng ôû choã tuï hoäi, hoøa ñoàng nôi tuï hoäi. Ñaïo do tinh caàn maø chöùng ñaéc chöù khoâng do nôi bieáng nhaùc. Ñaïo do chaùnh nieäm maø chöùng ñaéc chöù khoâng do nôi taø nieäm. Ñaïo do ñònh yù maø chöùng ñaéc chöù khoâng do nôi loaïn yù. Ñaïo do trí tueä maø chöùng ñaéc chöù khoâng phaûi do ngu si".

2. Phaàn noäi dung

Ñöùc Theá Toân bieát ñöôïc noäi dung tö duy cuûa Toân Giaû A Na Luaät Ñaø, neân Ñöùc Theá Toân ñeán gaëp Toân Giaû, taùn thaùn baûy ñieàu maø Toân Giaû ñang thieàn tö, ñoàng thôøi Ngaøi daïy cho Toân Giaû theâm ñieàu thöù taùm raèng:" Ngöôi haõy thoï trì theâm suy nieäm thöù taùm cuûa Baäc Ñaïi Nhaân laø ñaïo do khoâng hyù luaän chöù khoâng phaûi do hyù luaän, thích hyù luaän, thöïc haønh hyù luaän maø chöùng ñaéc".

Ñöùc Theá Toân khích leä theâm raèng neáu Toân giaû thaønh töïu taùm suy nieäm cuûa Baäc Ñaïi Nhaân thì coù theå chöùng ñaéc töù thieàn vaø thaønh töïu boán taêng thöôïng taâm moät caùch deã daøng, soáng an laïc ngay trong hieän taïi. Toân giaû seõ maëc y phaán taûo maø chaúng khaùc naøo maëc hoaøng baøo, aên côm khaát thöïc maø chaúng khaùc naøo cao löông myõ vò, nguû döôùi goác caây maø chaúng khaùc naøo laàu son gaùc tía, naèm ngoài choã coû rôm chaúng khaùc neäm aám chaên eâm.

Neáu Toân giaû thaønh töïu taùm suy nieäm cuûa Baäc Ñaïi Nhaân thì ôû phöông Ñoâng, Taây, Nam, Baéc hay baát cöù ôû ñaâu Toân giaû vaãn ñöôïc an laïc, khoâng coù caùc tai hoïa ñau khoå.

Neáu Toân giaû thaønh töïu taùm suy nieäm cuûa Baäc Ñaïi Nhaân thì thieän phaùp ngaøy ñeâm ñöôïc taêng tröôûng khoâng coù döøng laïi vaø suy thoaùi.

Neáu Toân Giaû thaønh töïu taùm suy nieäm cuûa Baäc Ñaïi Nhaân thì ñoái vôùi hai quaû seõ ñöôïc moät: Hoaëc laø ñöôïc cöùu caùnh trí ngay trong hieän taïi, hoaëc neáu coøn höõu dö thì ñöôïc A Na Haøm.

Sau khi Ñöùc Theá Toân khích leä Toân giaû A Na Luaät Ñaø, Ngaøi trôû veà trieäu taäp chuùng Tyø Kheo vaø thuyeát taùm ñieàu suy nieäm cuûa Baäc Ñaïi Nhaân moät caùch chi tieát hôn:

* Ñaïo do voâ duïc: Vò Tyø Kheo chöùng ñaéc voâ duïc, töï bieát mình chöùng ñaéc voâ duïc, khoâng laøm cho keû khaùc bieát mình voâ duïc. Ñoái vôùi söï chöùng ñaéc veà tri tuùc, vieãn ly, tinh caàn, chaùnh nieäm, ñònh yù, trí tueä vaø khoâng hyù luaän cuõng nhö vaäy, goïi laø ñaïo do voâ duïc.

* Ñaïo do tri tuùc: Tyø kheo thöïc haønh tri tuùc, aùo ñeå che thaân, aên ñeå nuoâi thaân, saøng toïa, döôïc phaåm cuõng vaäy.

* Ñaïo do vieãn ly: Tyø kheo thöïc haønh vieãn ly thaønh töïu hai haïnh vieãn ly: Vieãn ly thaân vaø vieãn ly taâm.

* Ñaïo do tinh caàn: Tyø kheo thöïc haønh tinh caàn ñoaïn tröø aùc baát thieän phaùp, tu caùc thieän phaùp, thöôøng töï khôûi yù chuyeân nhaát, kieân coá, vì caùc goác reã thieän maø khoâng heà neà haø khoù nhoïc.

* Ñaïo do chaùnh nieäm: Tyø kheo quaùn noäi thaân nhö thaân, noäi thoï nhö thoï, noäi taâm nhö taâm, noäi phaùp nhö phaùp.

* Ñaïo do ñònh yù: Tyø kheo ly duïc, ly aùc baát thieän phaùp cho ñeán chöùng ñaéc töù thieàn thaønh töïu vaø an truù.

* Ñaïo do trí tueä: Tyø kheo tu haïnh trí tueä quaùn phaùp höng suy, chöùng ñaéc trí, thaùnh tueä, minh ñaït, phaân bieät roõ raøng ñeå döùt saïch khoå ñau.

* Ñaïo do khoâng hyù luaän: Tyø kheo taâm yù thöôøng dieät hyù luaän, an laïc truù trong Voâ dö Nieát baøn, taâm thöôøng laïc thuù, hoan hyû yù giaûi.

Ñöùc Theá Toân daïy ñaïi chuùng xong, Ngaøi cho bieát Tyø kheo A Na Luaät Ñaø thaønh töïu taùm suy nieäm cuûa Baäc Ñaïi Nhaân, sau ñoù an cö taïi Chi- Ñeà- Saáu trong röøng Thuûy Chöû. Vò Tyø kheo aáy ñaõ töï thaân chöùng ñaéc vaø an truù voâ thöôïng phaïm haïnh.

Ñaïi chuùng Tyø kheo nghe Phaät daïy xong ñeàu hoan hyû phuïng haønh.

V. Vaøi Lôøi Giaûi Thích

1. So saùnh vôùi Kinh Taêng Chi

Kinh Taêng Chi III, chöông taùm phaùp phaåm Gia Chuû, muïc Anuruddha. Noäi dung kinh hoaøn toaøn gioáng nhau veà ñaïi theå vaø coù khaùc nhau moät vaøi chi tieát nhö: A-Haøm noùi voâ duïc, Taêng Chi laø ít duïc. Veà tri tuùc, Taêng Chi giaûi thích ñuû veà " töù vaät duïng" cuûa moät Tyø kheo goàm thöïc phaåm, y aùo, saøng toøa, döôïc phaåm, coøn A-Haøm chæ noùi aên vaø maëc. Veà ñieàu öa soáng vieãn ly A-Haøm giaûi thích laø thaân vaø taâm ñeàu vieãn ly, coøn Taêng Chi ñeà caäp ñeán tröôøng hôïp nhieàu ngöôøi ñeán thaêm hay vaán ñaïo vò Tyø kheo nhöng taâm vò aáy thuaän veà vieãn ly, höôùng veà vieãn ly, thuyeát phaùp lieân heä ñeán vieãn ly, ñaây laø moät chi tieát raát hay. Veà chaùnh nieäm A-Haøm ñeà caäp ñeán Töù nieäm xöù, coøn Taêng Chi noùi moät caùch toång quaùt raèng thaønh töïu nieäm tueä toái thaéng, öùc nhôù tuøy nieäm nhöõng ñieàu ñaõ laøm, ñaõ noùi duø ñaõ laâu. Veà ñieàu thöù taùm khoâng hyù luaän, Taêng Chi giaûi thích ñoaïn dieät hyù luaän, taâm ñöôïc phaán chaán, tònh tín, an truù höôùng ñeán cöùu caùnh phaïm haïnh, coøn A-Haøm giaûi thích taâm yù thöôøng dieät hyù luaän, an laïc truù trong Voâ Dö Nieát Baøn.

Toùm laïi söï khaùc bieät thuoäc A-Haøm vaø Nikaøya laø khoâng ñaùng keå, chæ coù tính caùch söû duïng ngoân ngöõ maø thoâi.

2. So saùnh vôùi kinh Di Giaùo

Kinh Di Giaùo ñöa ra taùm coâng ñöùc xuaát theá nhö sau: ít ham muoán, bieát ñuû, sieâu thoaùt (vieãn ly), tinh taán, chaùnh nieäm, thieàn ñònh, trí tueä vaø khoâng hyù luaän. Taùm coâng ñöùc xuaát theá naày chính laø noäi dung kinh Baùt nieäm hay taùm ñieàu suy nieäm cuûa Baäc Ñaïi Nhaân, coù theå noùi kinh Baùt nieäm laø xuaát xöù cuûa taùm coâng ñöùc xuaát theá trong kinh Di Giaùo. Trong taùc phaåm dòch giaûi kinh Di Giaùo, H.T. Trí Quang vieát: "Coâng ñöùc xuaát theá cuõng goïi laø coâng ñöùc thöôïng nhaân. Caùc baäc Thöôïng Nhaân ( Ñaïi Nhaân) thöôøng duøng taùm coâng ñöùc naày ñeå töï giaùc, töï soaùt, haàu nuoâi lôùn phöông tieän vaø thaønh töïu cöùu caùnh". "Taùm coâng ñöùc naày lieân heä vaø töông ñoàng vôùi möôøi phaùp cuûa Ñaïi Baùt Nieát Baøn". Ngaøi Theá Thaân trong taùc phaåm Di Giaùo kinh luaän ñaõ chia taùm phaùp coâng ñöùc naøy thaønh hai phaàn:

- Phaàn moät laø baûy phaùp ñaàu goïi laø nuoâi lôùn phöông tieän.

- Phaàn hai laø phaùp thöù taùm goïi laø thaønh töïu cöùu caùnh.

Taùm coâng ñöùc xuaát theá trong kinh Di Giaùo veà tieâu ñeà vaø thöù töï hoaøn toaøn gioáng kinh Baùt nieäm chæ coù söï khaùc bieät chuùt ít veà giaûi thích.

3. Vaán ñeà voâ duïc

Thoâng thöôøng chuùng ta hieåu voâ duïc laø khoâng tham duïc, hoaëc ít duïc laø ít söï ham muoán veà caùc nhu caàu aên, maëc, nguû nghæ, döôïc phaåm (ñoái vôùi Tyø Kheo) hoaëc ít ham muoán höôûng thuï duïc laïc, giaùc quan nhö nguõ duïc... Nhöng khi giaûi thích voâ duïc, Ñöùc Phaät daïy voâ duïc trong nghóa raát roäng mang tính trieát hoïc hôn, töùc laø nhöõng sôû ñaéc, keát quaû tu taäp, nhöõng thaønh töïu trong quaù trình quaùn chieáu, thieàn ñònh, nhöõng coâng haïnh ñaït ñöôïc ñeàu khoâng chaáp thuû, khoâng ñöôïc khoe khoang hay khôûi öôùc muoán moïi ngöôøi bieát ñeán mình, ñeán thaønh quaû cuûa mình. Ñoù goïi laø voâ duïc. Ñaây laø moät ñònh nghóa veà voâ duïc raát ñaëc bieät maø ôû nôi khaùc khoâng coù. Qua ñònh nghóa naøy coù theå laøm tieâu chuaån cho chuùng ta veà maãu ngöôøi tu taäp vaø giaûi thoaùt. Vò aáy khoâng khoe khoang veà caùc thaønh quaû cuûa mình, keå caû caùc thaønh quaû veà giôùi, veà ñònh, veà tueä vaø veà giaûi thoaùt.

4. Vaán ñeà soáng vieãn ly

Ñaây laø vaán ñeà ñöôïc coi troïng trong quaù trình tu taäp theo truyeàn thoáng Nguyeân thuûy, caùc kinh caû A-haøm vaø Nikaøya ñeàu noùi ñeán raát nhieàu, cho neân thöôøng bò caùc boä phaùi caáp tieán pheâ phaùn cho raèng xa rôøi quaàn chuùng, ích kyû, laøm cho Phaät giaùo khoâng phoå caäp moïi ngöôøi. Thaät ra ñôøi soáng vieãn ly raát caàn thieát cho haønh giaû tu taäp ñoaïn tröø aùi duïc, neáu ñang tu taäp thieàn ñònh maø bò quaáy raày hoaëc chi phoái bôûi ngoaïi caûnh thì coâng phu thieàn ñònh seõ maát. Ñöùc Phaät vaø Thaùnh taêng thôøi xöa duø soáng vieãn ly maø vaãn hoaù ñoä chuùng sanh, nhôø vieãn ly maø "Tuøy duyeân" vaãn giöõ ñöôïc "baát bieán". Neáu ñöøng quaù cöôøng ñieäu, cöïc ñoan thì ñôøi soáng vieãn ly laø toát cho caû hai maët töï lôïi vaø lôïi tha. Kinh Taêng Chi khi ñeà caäp ñeán haïnh vieãn ly cho raèng khi tieáp xuùc vôùi moïi ngöôøi moïi giôùi hoaëc laøm vieäc maø taâm vaãn an truù, höôùng veà vieãn ly hay noùi caùch khaùc neáu giöõ taâm vöõng chaõi khoâng bò ngoaïi caûnh taùc ñoäng thì duø gaëp caûnh naøo cuõng khoâng bò roái loaïn, ñoù laø yù nghóa cuûa vieãn ly. Nhö vaäy cuõng coù theå noùi haïnh ly nhieãm cuûa kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc cuõng coù theå coi laø töông ñöông haïnh vieãn ly naøy. Ñieàu thöù baûy giaùc ngoä ñaõ noùi leân xu höôùng vaø quyeát taâm töø boû naêm duïc thöïc haønh phaïm haïnh ngay trong ñôøi soáng theá tuïc, ñoù laø haïnh vieãn ly ñaëc bieät.

5. Vaán ñeà khoâng hyù luaän

Trong Kinh Baùt Nieäm coù noùi roõ, Toân Giaû Anuruddha tö duy baûy phaùp, Ñöùc phaät xuaát hieän daïy Toân Giaû tö nieäm theâm phaùp thöù taùm laø: "Ñaïo do töø khoâng hyù luaän maø chöùng ñaéc". Vaäy vaán ñeà khoâng hyù luaän raát quan troïng vaø sieâu vieät neáu so vôùi caùc vaán ñeà treân. Anuruddha thieàn tö khoâng phaùt hieän ñaïo lyù naøy, maø nhôø Ñöùc phaät daïy, cho bieát giaù trò cuûa khoâng hyù luaän raát cao. Khoâng hyù luaän laø gì? Nghóa ñen laø khoâng noùi chôi hay luaän baøn moät caùch voâ ích. Kinh Baùt Nieäm giaûng raèng: "An laïc truù trong voâ dö Nieát Baøn, taâm thöôøng laïc thuù, hoan hyû,yù giaûi". H.T. Trí Quang noùi raát roõ yù nghóa cuûa khoâng hyù luaän: "Hyù luaän nghóa ñen laø baøn chôi Hyù luaän dieãn bieán töø söï baøn caõi chôi ñuøa ñeán söï thaûo luaän voâ ích ñeán vaán ñeà ñaët sai vaán ñeà, cuoái cuøng thì chính laø söï thaûo luaän vaø ñaët vaán ñeà thöïc chaát ñaõ khoâng nhö thöïc. Chính caùi nghóa sau naøy cho thaáy taát caû nhöõng caùi gì thuoäc phaïm vi tö duy, moâ taû thuoäc "Taâm haønh xöù" vaø "Ngoân ngöõ ñaïo" ñeàu laø Hyù luaän. Vaäy khoâng hyù luaän laø "Baát tö nghì" laø ngoân ngöõ ñaïo ñoaïn, taâm haønh xöù dieät, ñoù laø cöùu caùnh hay töï taùnh sieâu thoaùt nhö ôû ñaây noùi, laø giaûi thoaùt Nieát Baøn nhö kinh Ñaïi Nieát Baøn noùi, laø Khoâng cuûa Baùt Nhaõ noùi, laø Trung ñaïo cuûa Trung Luaän noùi: "Hyù luaän laø ngoân ngöõ cuûa tö töôûng, thöïc chaát cuûa tö töôûng laø ñoái chieáu, dieãn dòch: Coù-khoâng, cuõng coù cuõng khoâng - khoâng phaûi coù, khoâng phaûi khoâng. Nhöng söï ñoái chieáu dieãn dòch naøy khoâng ngöøng ôû ñaây maø coøn tieán xa hôn nöõa... Tö töôûng vaø ngoân ngöõ tö töôûng nhö vaäy goïi laø hyù luaän. Trí tueä thuoäc laõnh vöïc naøy goïi laø trí tueä" (dòch giaûi kinh Di Giaùo - Trí Quang).

Toùm laïi vaán ñeà khoâng hyù luaän laø vaán ñeà cöùu caùnh sieâu vieät ñuùng nhö kinh Baùt nieäm giaûi thích laø an laïc truù trong Voâ Dö Nieát Baøn, taâm thöôøng laïc thuù yù giaûi. Ñoù laø cöùu caùnh giaûi thoaùt, laø noäi dung chöùng ñaéc cuûa moät vò A La Haùn./.