1. Khi moät thieàn giaû theo ñuoåi con ñöôøng giôùi, vò aáy neân khôûi söï thöïc haønh khoå haïnh ñeå kieän toaøn caùc ñöùc ñaëc bieät ít muoán, bieát ñuû v.v... nhôø ñoù giôùi, nhö ñaõ moâ taû, ñöôïc thanh tònh. Vì khi giôùi cuûa vò aáy ñaõ ñöôïc thanh loïc khoûi caùc caáu ueá baèng nhöõng thöù nöôùc thieåu duïc, tri tuùc, vieãn ly, ñoäc cö, ôû nhöõng truù xöù vaéng, tinh caàn, ít nhu caàu, thì giôùi seõ trôû neân hoaøn toaøn thanh tònh, vò aáy seõ thaønh töïu, taát caû nhöõng öôùc nguyeän cuûa mình. Vaø khi toaøn theå con ngöôøi ñaõ ñöôïc thanh loïc baèng coâng ñöùc giôùi vaø nguyeän vaø ñaõ an truù trong ba thaùnh taøi ñaàu tieân, vò aáy baây giôø coù theå xöùng ñaùng ñaït ñeán gia taøi thöù tö goïi laø "söï haân hoan trong tu taäp" (A. ii, 27). Bôûi vaäy, chuùng ta seõ khôûi söï giaûi thích caùc khoå haïnh. 

Möôøi Ba Khoå Haïnh 

2. Ñöùc Theá Toân ñaõ cho pheùp thöïc haønh 13 khoå haïnh cho nhöõng thieän naøm töû ñaõ töø boû nhöõng chuyeän xaùc thòt vaø khoâng keå thaân maïng, mong muoán tu taäp phuø hôïp vôùi cöùu caùnh giaûi thoaùt. Möôøi ba khoå haïnh laø: 

1. Haïnh phaán taûo y 
2. Haïnh ba y 
3. Haïnh khaát thöïc 
4. Haïnh khaát thöïc töøng nhaø 
5. Haïnh nhaát toaï thöïc 
6. Haïnh aên baèng baùt 
7. Haïnh khoâng ñeå daønh ñoà aên (khoâng nhaän ñoà aên sau khi ñaõ aên xong) 
8. Haïnh ôû röøng 
9. Haïnh ôû goác caây 
10. Haïnh ôû giöõa trôøi 
11. Haïnh ôû nghóa ñòa 
12. Haïnh nghæ choã naøo cuõng xong 
13. Haïnh ngoài (khoâng naèm)

4. (1) Tröôùc heát laø yù nghóa 

i. Goïi laø phaán taûo (pamsukuøla -buïi baëm) vì noù ñöôïc tìm ôû nhöõng ñoáng raùc beân ñöôøng, nghóa ñòa, ñoáng phaân (midden), noù thuoäc veà ñoà boû taïi caùc nôi aáy. Hoaëc noù ñang tieán ñeán moät tình traïng toài teä nhö ñoà boû (Pamsu viya Kucchita - bhaøvamukati) cho neân goïi laø phaán taûo y. 

ii. Ba y laø aùo khoaùc ngoaøi goàm nhöõng mieáng vaûi chaép noái laïi, thöôïng y vaø haï y. 

5. iii. Söï ñeå rôi (Paøta) nhöõng maåu ñoà aên (pinda) goïi laø khaát thöïc, pindapaøta. Thu nhaët ñoà khaát thöïc töøng nhaø, goïi laø aên ñoà khaát thöïc. Hoaëc vò aáy phaùt hieän thu löôïm (patati: nhaët - nghóa naøy khoâng coù trong töï ñieån cuûa Hoäi Paøli Text) nhöõng mieáng aên (pinda) neân goïi laø ngöôøi thu nhaët ñoà aên, hay ngöôøi khaát thöïc (pindapaøtin). Söï thöïc haønh naøy goïi laø haïnh khaát thöïc ñeå soáng. 

6. iv. Haïnh thöù ñeä khaát: khe hôû hay khoaûng troáng goïi laø avakhandana hay daøna. Dôøi khoûi choã troáng (apeta: dôøi khoûi) hoaëc khoâng choã troáng, khoâng hôû, laø apadaøna. Ngöôøi ñi töø nhaø naøy ñeán nhaø khaùc khoâng chöøa moät nhaø naøo khoaûng giöõa, goïi laø sapadaønacaørin, töùc laø haïnh khaát thöïc töøng nhaø, thöù ñeä khaát. 

7. v. AÊn moät laàn maø thoâi, ñöùng leân roài, khoâng ngoài xuoáng aên laïi, goïi laø haïnh nhaát toaï thöïc (aên ngaøy moät böõa) 

vi. Chæ aên nhöõng gì ñaõ xin ñöôïc trong baùt, khoâng nhaän theâm baùt thöù hai, goïi laø ngöôøi aên baèng baùt, (pattapindika) 

8. vii. "khalu" coù nghóa töø choái, khoâng nhaän. Ñoà aên maø vò aáy nhaän ñöôïc sau khi ñaõ aên xong goïi laø taøn thöïc (pacchaøbhatta) ngöôøi khoâng aên ñoà aên nhö theá goïi laø Khalupacchaøbhattika, khoâng nhaän ñoà aên sau khi aên xong. Nhöng trong luaän noùi: "Khalu laø teân moät gioáng chim khi moå moät traùi caây ñeå aên, maø traùi aáy rôùt thì thoâi aên. Vò tyû kheo naøy cuõng vaäy. 

9. viii. Vò aáy quen soáng ôû röøng neân goïi laø haïnh ôû röøng. 

10. ix. Soáng döôùi goác caây neân goïi laø haïnh ôû goác caây. 

x-xi. ÔÛ ngoaøi trôøi vaø ôû nghóa ñòa, cuõng theá. 

xii Nhöõng gì ñöôïc phaân phoái (cho mình) goïi laø "nhö ñöôïc phaân phoái" yathaø- santhata. Ñaây laø moät töø ngöõ chæ choã nghæ ngôi ñöôïc phaân phoái cho vò tyû kheo. Ngöôøi nghæ ôû choã ñöôïc phaân phoái cho mình goïi laø moät ngöôøi söû duïng ñoà naèm nhö ñöôïc phaân phoái (yathaøsanthatika) ngöôøi theo haïnh naøy goïi laø haïnh nghæ choã naøo cuõng ñöôïc. 

xiii. Vò aáy coù thoùi quen ngoài maø nguû, khoâng naèm goïi laø haïnh nguû ngoài. 

11. Taát caû nhöõng haïnh keå treân goïi laø haïnh (anga) cuûa moät tyû kheo theo khoå haïnh (dhuta- ñaàu ñaø) bôûi vì vò aáy ñaõ ruõ boû (dhuta) caáu ueá baèng caùch thoï trì moät trong nhöõng khoå haïnh aáy. Goïi laø "ñaàu ñaø" (dhuta) vì noù ruõ saïch (niddhunana) chöôùng ngaïi, goïi laø haïnh (anga) vì noù laø con ñöôøng (patipatti). Treân ñaây laø trình baøy yù nghóa. 

12. 2. Taát caû 13 khoå haïnh treân ñieàu coù ñaëc tính laø yù nguyeän thoï trì. Luaän noùi: "Ngöôøi thoï giôùi laø moät con ngöôøi. Caùi nhôø ñoù noù thoï giôùi ñöôïc laø taâm vaø taâm sôû. Chính yù chí trong haønh vi thoï giôùi goïi laø hanh ñaàu ñaø. Taát caû 13 haïnh ñeàu coù coâng duïng laø loaïi tröø tham duïc vaø hieän töôùng cuûa chuùng laø voâ tham. Nguyeân nhaân gaàn cuûa chuùng laø nhöõng ñöùc thieåu duïc... " 

13. 3. Trong thôøi Phaät taïi theá, taát caû khoå haïnh ñeàu phaûi ñöôïc thoï trì tröôùc maët ñöùc Theá Toân. Sau khi Ngaøi nhaäp Nieát baøn, phaûi thoï tröôùc moät vò ñaïi ñeä töû cuûa Ngaøi. Khi khoâng coù vò naøy, phaûi thoï tröôùc moät ngöôøi ñaõ ñoaïn taän laäu hoaëc, moät baäc Baát hoaøn, Nhaát lai hay Nhaäp löu, hoaëc moät ngöôøi thoâng hieåu 3 taïng hoaëc 2 taïng hoaëc 1 taïng hoaëc moät ngöôøi thoâng hieåu 1 trong 5 boä Nikaøya, 1 luaän sö Nikaøya. Khoâng coù 1 ngöôøi nhö vaäy thì phaûi thoï tröôùc 1 vò ñang haønh 1 khoå haïnh. Neáu khoâng coù moät vò nhö vaäy thì neân queùt doïn saïch seõ ñieän thôø roài ngoài maø thoï giôùi moät caùch kính caån nhö ñang ôû tröôùc maët ñaáng Ñaïo sö. Nhö theá, coù theå thoï giôùi ñaàu ñaø moät mình. 

ÔÛ ñaây coù theå nhaéc laïi caâu chuyeän ngöôøi anh trong 2 anh em voán laø 2 tröôûng laõo ôû tu vieän Cetiyapabbata, ñeå bieát theá naøo laø thieåu duïc trong ñaàu ñaø haønh ñaïo. Vò naøy theo khoå haïnh nguû ngoài moät mình mình bieát. Moät ñeâm kia, nhôn moät laøn chôùp loeù, ngöôøi em trong thaáy ngaøi ñang ngoài thaúng treân giöôøng vaø hoûi: "Baïch ñaïi ñöùc, theá ra ngaøi theo khoå haïnh nguû ngoài aø?" Vì thieåu duïc, khoâng muoán ñeå ai bieát khoå haïnh cuûa mình, vò aáy beøn naèm xuoáng. (Pm. 77) Ñieàu naøy aùp duïng cho moïi khoå haïnh. 

14. Baây giôø, ta seõ tieáp tuïc baøn veà söï thoï giôùi nhöõng chæ daãn, caùc caáp böïc, söï phaù giôùi, vaø lôïi ích cuûa töøng khoå haïnh. 

i. Ñaàu tieân laø haïnh phaán taûo y: noù ñöôïc thoï trì baèng caùch thoát leân moät trong hai lôøi nguyeän naøy: "Toâi töø choái nhöõng y do gia chuû cuùng "hoaëc" toâi nguyeän giöõ khoå haïnh phaån taûo y". Ñaây laø söï thoï giôùi 

15. Moät ngöôøi ñaõ thoï giôùi naøy neân maëc moät y thuoäc moät trong nhöõng loaïi sau: vaûi laáy töø nghóa ñaïi, töø cöûa haøng, töø ñöôøng caùi, töø hoá phaân, töø giöôøng treû, vaûi taåy ueá, vaûi töø choã taém, vaûi ñi veà nghóa ñòa, vaûi bò chaùy, bò gia suùc aên, bò kieán aên, bò chuoät aên, vaûi raùch ôû bieân, raùch ôû ñaàu, vaûi laøm côø, vaûi boû töø ñieän thôø, y cuûa nhaø khoå haïnh, vaûi töø cuoäc leã, vaûi do thaàn thoâng bieán hoaù, vaûi treân xa loä, vaûi gioù bay, vaûi do thieân thaàn boá thí, vaûi troâi giöõa bieån, laáy moät trong nhöõng thöù vaûi naøy vò aáy neân xeù boû nhöõng maûnh raùch naùt, giaët saïch nhöõng maûnh laønh laën ñeå laøm thaønh moät caùi y. Vò aáy coù theå duøng noù sau khi xaû boû aùo do thí chuû cuùng. 

16. "Vaûi töø nghóa ñòa" laø vaûi rôi rôùt ôû nghóa ñaïi. "Vaûi töø cöûa haøng" laø vaûi rôùt tröôùc quaùn haøng. "Vaûi töø ñöôøng caùi" laø thöù vaûi maø nhöõng keû kieám coâng ñöùc thöôøng neùm qua cöûa soå xuoáng ñöôøng. "Vaûi töø hoá phaân" laø vaûi boû thuøng raùc. "Vaûi ôû giöôøng treû" laø vaûi boû sau khi lau nhöõng baát tònh cuûa saûn phuï. Meï cuûa ñaïi thaàn Tissa lau nhöõng baát tònh baèng moät maûnh vaûi ñaét giaù, nghó raèng nhöõng nhaø khoå tu maëc phaán taûo y seõ löôïm, vaø quaêng noù treân ñöôøng Taølaveli. Caùc tyû kheo löôïm vaù y. 

17. "Vaûi taåy tònh" laø vaûi maø nhöõng vò phuø thuyû baét beänh nhaân duøng ñeå taém röûa töø treân ñaàu trôû xuoáng roài vöùt ñi nhö vöùt moät söï xui xeûo "Vaûi töø choã taém giaët" laø nhöõng gieû raùch vöùt boû ôû choã taém. "Vaûi ñi veà nghóa ñòa" laø vaûi boû sau khi ñeán nghóa ñòa, trôû veà taém röûa. "Vaûi bò chaùy" laø vaûi vì chaùy moät ít maø ngöôøi ta vöùt ñi" "Vaûi gia suùc aên chuoät aên" v.v.. nghóa ñaõ roõ. "vaûi laøm côø": nhöõng ngöôøi xuoáng taøu ra khôi thöôøng tung leân moät caùi côø roài môùi ñi. Khi taøu ñi khuaát, coù theå löôïm caùi côø naøy. Laïi nöõa, khi hai beân quaân ñoäi ñaõ ñi khuaát, coù theå löôïm côø ñaõ ñöôïc tung ra giöõa chieán ñòa -90-. 

18. "Vaûi töø ñieän thôø" laø moät taám vaûi cuùng phuû treân toå kieán. "Vaûi cuûa nhaø khoå tu" laø y cuûa tyû kheo. "Vaûi töø moät cuoäc leã" laø vaûi vöùt boû ôû choã laøm leã taán phong vua. "Vaûi do thaàn thoâng hoaù hieän" laø taáaâm y do pheùp Phaät bieán hoaù luùc ngaøi noùi "Thieän lai tyû kheo" (Ehibhikkhu). Trong moät vaøi tröôøng hôïp luùc Phaät coøn taïi theá, Ngaøi chöùng minh söï xuaát gia cuûa moät ngöôøi baèng caùch chæ noùi maáy tieáng "laïi ñaây tyû kheo". Do coâng ñöùc ñôøi tröôùc cuûa vò aáy, phaùp phuïc töï nhieân xuaát hieän moät caùch maàu nhieäm treân ngöôøi oâng. "Vaûi töø xa loä" laø vaûi rôi rôùt giöõa ñöôøng. Nhöng neáu vì sô yù maø chuû nhaân laøm rôùt, thì phaûi chôø moät luùc môùi ñöôïc pheùp nhaët leân. "Vaûi gioù bay" laø vaûi theo gioù bay 1 ñoãi xa môùi rôùt xuoáng, ñöôïc pheùp löôïm neáu khoâng thaáy chuû. "Vaûi do chö thieân cuùng" laø vaûi chö thieân cuùng cho tyû kheo nhö tröôøng hôïp toân giaû Anuruddha. "Vaûi troâi giöõa bieån" laø vaûi soùng bieån ñaùnh taép vaøo bôø. 

19. Moät taám vaûi ñöôïc cuùng vôùi lôøi noùi "Chuùng toâi cuõng cho chö taêng", hoaëc do ngöôøi ñi xin vaûi kieám ñöôïc, thì khoâng phaûi vaûi boû. Vaûi do moät tyû kheo taëng, vaûi do nhaän ñöôïc trong leã daâng y do moät tyû kheo taëng laïi, vaûi do thí chuû cuùng cho 1 vò ôû truù xöù naøo ñoù, ñeàu khoâng phaûi vaûi pheá thaûi. Vaûi boû laø thöù vaûi ñöôïc töø moät ngöôøi cho ñaõ khoâng sôû höõu noù vôùi nhöõng caùch noùi treân. Vaûi do moät thí chuû ñaët döôùi chaân tyû kheo, roài tyû kheo naøy ñem cho ngöôøi laäp haïnh maëc phaán taûo baèng caùch ñeå vaøo tay vò aáy, goïi laø chæ thanh tònh moät chieàu. Hoaëc thí chuû ñeå vaøo tay moät tyû kheo, tyû kheo ñem ñaët döôùi chaân vò khoå haïnh, cuõng goïi laø chæ thanh tònh moät chieàu. Vaûi ñaët döôùi chaân tyû kheo, tyû kheo ñem ñaët döôùi chaân nhaø khoå haïnh, goïi laø thanh tònh hai chieàu. Vaûi maø ngöôøi cho ñaõ nhaän ñöôïc baèng tay, nhaø khoå haïnh cuõng nhaän baèng tay, thì khoâng phaûi laø haïnh phaán taûo y chaët cheõ. Nhö vaäy, nhaø khoå haïnh caàn söû duïng y sau khi bieát roõ nhöõng loaïi vaûi. 

20. Vaø ñaây laø nhöõng caáp böïc. Coù ba haïng: haïng chaët cheõ, trung bình vaø thöôøng. Ngöôøi löôïm vaûi ôû nghóa ñòa goïi laø haïng chaët cheõ. Ngöôøi löôïm vaûi do moät ngöôøi boû ra vôùi yù nghó "moät tyû kheo seõ löôïm" goïi laø haïng trung bình. Vaø ngöôøi laáy vaûi do moât tyû kheo cho mình baèng caùch ñaët döôùi chaân laø haïng thöôøng. Luùc naøo ngöôøi aáy baèng loøng nhaän moät taám y töø gia chuû, thì haïnh phaán taûo y cuûa oâng bò phaù. Ñaây laø phaù giôùi ôû tröôøng hôïp naøy. 

21. Vaø ñaây laø nhöõng lôïi ích. Vò aáy laøm ñuùng theo haïnh. Tuøy thuaän, nhö caâu: "Xuaát gia baèng caùch tuøy thuoäc vaøo y phaán taûo" (Vin. I. 58, 96); vò aáy an laäp trong thaùnh taøi thöù nhaát (A. ii, 27); khoâng coù söï ñau khoå do phaûi giöõ gìn, vò aáy soáng khoâng tuøy thuoäc vaøo ngöôøi khaùc; khoâng sôï troäm cöôùp; khoâng coù theøm muoán lieân heä ñeán y phuïc; ñoù laø moät ñieàu kieän thích hôïp cho 1 aån só; ñöôïc Theá Toân taùn thaùn vì "Khoâng giaù trò, deã kieám, vaø khoâng loãi" (A. ii, 26) noù laøm cho ngöôøi ta tin caäy; noù phaùt sinh nhöõng haäu quaû ít muoán, bieát ñuû v.v... Chaùnh ñaïo ñöôïc tu taäp; laøm taám göông cho haäu lai. 

22. Khi noã löïc ñaùnh baït ñaïo quaân Töû thaàn Nhaø khoå haïnh quaán y baèng gieû raùch löôïm töø ñoáng raùc, vaãn saùng choùi nhö töôùng só laâm traän maëc giaùp saét. Y phaán taûo naøy chính ñaáng Thieân nhaân sö cuõng maëc töø boû haøng Kaøsi quyù giaù cuøng nhöõng thöù khaùc Vaäy, ai maø khoâng neân maëc Y baèng gieû löôïm töø ñoáng raùc? Nhôù lôøi ñaõ phaùt nguyeän khi ra ñi soáng kieáp khoâng nhaø. Haõy haân hoan maëc y phaán taûo nhö ngöôøi ta trang söùc xieâm y myõ leä. Ñaáy laø thoï giôùi, chæ daãn, caáp böïc, söï phaïm giôùi, vaø nhöõng lôïi laïc trong khoå haïnh phaán taûo y. 

23. ii. Keá tieáp, haïnh ba y. Giôùi naøy ñöôïc thoï trì baèng caùch noùi: "Toâi khoâng nhaän caùi y thöù tö" hoaëc "toâi giöõ giôùi maëc ba y". Khi moät ngöôøi thoï giôùi naøy ñöôïc vaûi ñeå laøm y, vò aáy coù theå giöõ noù trong thôøi gian vì thieáu söùc khoûe khoâng theå may y, hoaëc chöa tìm ra ngöôøi giuùp, vì thieáu kim. v. v.. Thì caát giöõ vaûi khoâng coù loãi. Nhöng khi y ñaõ ñöôïc nhuoäm thì khoâng ñöôïc caát giöõ vaûi. Ñoù laø khoå haïnh bòp. Ñaây laø söï chæ daãn. 

24. Veà haïnh ba y cuõng coù ba caáp baäc. Ngöôøi theo khoå haïnh ba y moät caùch nghieâm nhaët thì trong luùc nhuoäm, tröôùc phaûi nhuoäm hoaëc y trong hoaëc thöôïng y, nhuoäm caùi naøy xong, quaán noù ngang löng maø nhuoäm caùi khaùc. Xong, vaét noù leân vai maø nhuoäm y khoaùc ngoaøi baù naïp. Nhöng vò aáy khoâng ñöôïc quaán y ba naïp quanh thaát löng. Ñaây laø luaät khi ôû moät truù xöù taïi xoùm laøng, nhöng ôû röøng thì coù theå nhuoäm, giaët caû ba y moät löôït nhöng phaûi ôû gaàn ñeå neáu thaáy ngöôøi thì coù theå keùo moät taám maø ñaép leân mình. Ñoái vôùi ngöôøi theo caáp baäc trung bình thì coù theå duøng moät taám vaûi vaøng ñeå trong phoøng nhuoäm ñaép leân mình trong khi giaët nhuoäm. Ñoái vôùi ngöôøi theo caáp böïc ba (loûng leûo) thì coù theå maëc hay khoaùc y cuûa tyû kheo trong hoaø hôïp chuùng (nghóa laø, vò naøo khoâng bò phaïtv.v..) ñeå giaët nhuoäm. Moät taám vaûi traûi giöôøng boû khoâng, cuõng coù theå duøng song khoâng ñöôïc mang theo. Vò naøy cuõng coù theå thænh thoaûng söû duïng y cuûa tyû kheo trong hoaø hôïp chuùng. Ngöôøi theo khoå haïnh ba y coøn coù theå duøng moät taám vaûi vaøng che vai keå nhö y thöù tö, khoâng ñöôïc roäng quaù moät gang, daøi quaù chieàu daøi 3 baøn tay. Luùc naøo ngöôøi theo moät trong ba caáp böïc khoå haïnh aáy töï ñoäng nhaän moät taám y thöù tö, thì khoå haïnh bò hoûng. Ñaây laø söï phaù giôùi trong tröôøng hôïp naøy. 

25. Khoå haïnh ba y coù nhöõng lôïi laïc nhö sau. Vò tyû kheo thoï trì khoå haïnh naøy xem y phuïc chæ nhö vaït che thaân. Vò aáy ñi ñaâu cuõng chæ mang theo ba y nhö chim mang ñoâi caùnh; kieän toaøn caùc ñöùc tính vaät duïng, khoâng tích tröõ vaûi, soáng ñaïm baïc, töø boû taùnh tham y phuïc, soáng vieãn ly, tieát ñoä ngay caû ñoái vôùi nhöõng gì hôïp phaùp, phaùt sinh tính ít muoán bieát ñuû. 

26. 

Khoâng lo sôï tích tröõ 
Khoâng giöõ quaù ba y 
Baäc trí thöôûng thöùc ñöôïc 
Höông vò cuûa hæ tuùc 
Du haønh khoâng chöôùng ngaïi 
Nhö chim bay hö khoâng 
Chæ mang theo hai caùnh 
Tyû kheo neân hoan hæ 
Haïnh ñaïm baïc ba y

28. Giôùi naøy cuõng coù ba böïc. Ngöôøi khoå haïnh caáp moät (khaét khe) nhaän ñoà aên do ngöôøi ta ñem laïi töø phía tröôùc maët vaø sau löng (ñi quaù roài thí chuû môùi chaïy theo cuùng), vaø ñöa baùt cho thí chuû roài ñöùng chôø ngoaøi coång. Vò aáy cuõng nhaän ñoà aên mang laïi cuùng döôøng taïi nhaø aên nhöng vò aáy khoâng nhaän ñoà khaát thöïc baèng caùch ngoài ñôïi ngöôøi ta mang ñeán. Ngöôøi khoå haïnh caáp hai thì aên ñoà ngoài ñôïi mang ñeán (trong ngaøy hoâm ñoù) nhöng khoâng aên ñoà ngöôøi ta höùa mang laïi cuùng hoâm sau. Ngöôøi theo khoå haïnh caáp ba baèng loøng aên ñoà aên ñöôïc höùa mang ñeán hoâm sau, vaø hoâm sau nöõa. Caû hai haïng sau ñeàu maát caùi thuù höôûng moâït cuoäc ñôøi ñoäc laäp. Ví duï coù theå coù moät buoåi thuyeát phaùp veà Thaùnh taøi ôû moät thoân aáp naøo ñoù. Ngöôøi caáp moät baûo hai haïng kia: "Chö hieàn, chuùng ta haõy ñi nghe phaùp" Moät ngöôøi baûo: "Baïch ñaïi ñöùc, toâi ñaõ ñöôïc moät thí chuû baûo ngoài ñaây ñôïi". Ngöôøi caáp hai baûo: "baïch ñaïi ñöùc, toâi ñaõ nhaän lôøi môøi ñoà khaát thöïc ngaøy mai". Bôûi theá caû hai vò naøy ñeàu maát maùt. Coøn vò ñaàu tieân thì cöù khaát thöïc vaøo buoåi saùng, roài ñi thaúng ñeán choã nghe phaùp, thöôûng thöùc phaùp vò. Luùc moät trong ba haïng aáy baèng loøng vôùi moät lôïi döôõng ngoaøi phaïm vi noùi treân, nghóa laø aên ñoà cuùng cho chuùng taêng, v.v... Thì khoå haïnh bò phaù. 

29. Haïnh khaát thöïc coù nhöõng lôïi laïc nhö sau. Vò aáy laøm ñuùng nhö Luaät daïy, "Xuaát gia tuøy thuoäc vaøo söï nuoâi soâuøng baèng khaát thöïc". Vò aáy an laäp trong thaùnh taøi thöù hai; söï soáng cuûa vò naøy khoâng leä thuoäc vaøo keû khaùc, vaø Theá Toân ñaõ ca ngôïi ñoà aên khaát thöïc laø "khoâng giaù trò, deã kieám vaø khoâng loãi" (A ii, 26); söï phoùng daät ñöôïc tröø khöû, maïng soáng ñöôïc thanh tònh, vieäc thöïc haønh nhöõng hoïc phaùp thuoäc tieåu giôùi ñöôïc vieân maõn; vò aáy khoâng do moät ngöôøi khaùc nuoâi soáng (khoâng nhôø vaøo, leä thuoäc vaøo moät ngöôøi naøo) vò aáy giuùp ñôõ moïi ngöôøi, töø boû kieâu maïn, loøng tham vò ngon ñöôïc cheá ngöï, khoâng phaïm nhöõng hoïc giôùi lieân heä ñeán aên. Ñôøi soáng vò aáy phuø hôïp vôùi nhöõng nguyeân taéc thieåu duïc tri tuùc v.v.. Tu taäp chaùnh ñaïo, thöông töôûng ñeán nhöõng ñôøi haäu lai. 

30. 

Tyû kheo vui khaát thöïc 
Ñôøi soáng khoâng leä thuoäc 
Tham duïc khoâng chaân ñöùng 
Giaûi thoaùt nhö hö khoâng 
Tinh caàn, khoâng giaûi ñaõi 
Maïng soáng khoâng loãi laàm 
Bôûi vaäy ngöôøi coù trí 
Khoâng khinh thöôøng khaát thöïc. 
Vì kinh daïy: 
"Neáu tyû kheo coù theå 
Töï nuoâi baèng khaát thöïc 
Soáng khoâng tuøy thuoäc vaøo 
Söï giuùp cuûa rieâng ai 
Khoâng maøng ñeán danh döï 
Lôïi döôõng chaúng ñoaùi hoaøi 
Thì ñeán caû chö thieân 
Cuõng them soá phaän Ngöôøi". (Ud. 31)

32. Haïnh naøy cuõng coù ba böïc. Haïng khaát thöïc tuaàn töï moät caùch chaët cheõ thì khoâng nhaän ñoà aên mang ñeán töø tröôùc maët hoaëc töø sau löng, hoaëc mang ñeán cuùng taïi nhaø aên. Nhöng vò aáy chìa baùt taïi moät cöûa nhaø; vì trong khoå haïnh naøy, khoâng ai saùnh baèng tröôûng laõo Ñaïi Ca Dieáp, theá maø Ngaøi cuõng coù laàn chìa baùt nhö ñöôïc thuaät (trong Ud. 29). Vò theo khoå haïnh caáp hai nhaän doà aên ñem ñeâuøn töø tröôùc, töø sau löng, vaø taïi nhaø aên, vaø vò aáy chìa baùt taïi moät cöûa nhaø, nhöng khoâng ngoài maø ñôïi ñoà aên khaát thöïc. Nhö vaäy, vò aáy laøm ñuùng luaät cuûa ngöôøi aên ñoà khaát thöïc moät caùch chaët cheõ. Ngöôøi khoå haïnh caáp ba thì ngoài ñôïi ñoà aên mang ñeán noäi nhaät hoâm aáy. 

Khoå haïnh cuûa ba haïng noùi treân bò phaù khi hoï khôûi söï laøm voøng khaát thöïc tham aên (baèng caùch chæ ñeán nhöõng nhaø boá thí ñoà aên ngon laønh). Ñaây laø söï phaïm giôùi trong khoå haïnh khaát thöïc. 

33. Nhöõng lôïi ích nhö sau. Vò aáy luoân luoân laø moät ngöôøi khaùch laï taïi caùc nhaø nhö maët traêng (S. ii, 197); vò aáy töø boû söï tham laãn veà nhöõng gia ñình; coù loøng töø maãn moät caùch bình ñaúng; vò aáy traùnh ñöôïc nhöõng nguy hieåm cuûa sö ñöôïc uûng hoä bôûi moät gia ñình duy nhaát, vò aáy khoâng thích thuù trong söï môøi aên, khoâng hy voïng ñoà aên ñöôïc mang ñeán; ñôøi soáng vò aáy thích hôïp vôùi haïnh thieåu duïc tri tuùc v.v... 

34. 

Tyû kheo tuaàn töï khaát 
Nhö traêng chieáu ngaøn nhaø 
Nhìn luoân luoân môùi meû 
Khoâng tham, giuùp moïi ngöôøi 
Thoaùt khoûi moái nguy hieåm 
Vì leä thuoäc moät nhaø 
Muoán töø boû tham duïc 
Ñeå du haønh tuøy thích 
Khi ñi maét nhìn xuoáng 
Tröôùc maët moät taàm caøy 
Tyû kheo haõy thaän troïng 
Töøng nhaø tuaàn töï khaát.

Khi ngöôøi theo khoå haïnh naøy ngoài xuoáng trong phoøng aên, thì phaûi ngoài ñuùng choã daønh cho mình. Neáu giaùo thoï sö hay y chæ sö cuûa vò aáy ñeán trong luùc böõa aên chöa xong, vò aáy ñöôïc pheùp ñöùng leân ñeå chaøo. Nhöng Tröôûng laõo Tam taïng Cìla-abhaya noùi: "Vò aáy neân ngoài maø aên cho xong, hoaëc neáu ñöùng leân thì phaûi boû ñoà aên coøn laïi". (ñeå khoûi vi phaïm khoå haïnh) 

36 Khoå haïnh naøy cuõng coù ba böïc. Ngöôøi theo caáp moät (nghieâm nhaët) khoâng ñöôïc aên nhieàu hôn nhöõng gì mình ñaõ laáy moät laàn vaøo baùt, Neáu coù ngöôøi nang theâm bô v.v.. Coù theå duøng laøm thuoác chöõa beänh, chöù khoâng ñeå aên. Ngöôøi theo caáp hai coù theå nhaän theâm, neáu trong baùt chöa heát, vì vò naøy laø ngöôøi" ngöøng aên khi ñoà aên trong baùt ñaõ saïch". Ngöôøi theo caáp ba coù theå aên bao laâu chöa rôøi choã, vò naøy laø ngöôøi" ngöøng aên theo nöôùc" vì aên cho ñeán khi laáy nöôùc ñeå traùng baùt hoaëc ngöøng aên theo choã ngoài, vì vò aáy aên cho ñeán khi naøo ñöùng daäy. Khoå haïnh cuûa caû ba haïng naøy bò phaù khi hoï aên hôn moät laàn. Ñoù laø söï phaù giôùi trong haïnh nhaát toaï thöïc. 

37. Khoå haïnh aáy coù nhöõng lôïi laïc naøy: vò aáy ít bònh, ít naõo, thaân theå nheï nhaøng, coù söùc khoeû, coù moät ñôøi soáng haïnh phuùc, khoâng vi phaïm nhöõng hoïc giôùi veà aên, loaïi tröø loøng tham vò ngon vaø soáng thieåu duïc tri tuùc. 

38. 

Khoâng coù bònh do aên 
Tyø kheo nhaát toaï thöïc 
Khoûi hy voïng vò ngon 
Boû pheá caû ñaïo nghieäp 
Vò aáy ñöôïc haïnh phuùc 
Taâm tö thaät trong saùng 
Thanh tònh vaø vieãn ly 
Höôûng hieän taïi laïc truù.

40. Khoå haïnh naøy cuõng coù ba böïc. Caáp 1 thì tröø mía, khoâng ñöôïc neùm boû raùc baån trong khi aên hoaëc beû nhoû caùc mieáng aên. Raùc baån phaûi ñöôïc vöùt boû, ñoà aên phaûi ñöôïc beû nhoû tröôùc khi aên. Ngöôøi theo caáp 2 ñöôïc beû nhoû ñoà aên trong khi aên, vò aáy laø "khoå haïnh aên baèng tay". Caáp 3 goïi laø "khoå haïnh aên baèng baùt", baát cöù gì ñeå vaøo baùt, vò aáy ñeàu ñöôïc pheùp trong khi aên, beû nhoû ra (côm cuïc v.v...) baèng tay hoaëc baèng raêng (ñöôøng thoát noát göøng v.v..) Khi 1 trong 3 ngöôøi noùi treân baèng loøng nhaän moät baùt thöù hai thì khoå haïnh cuûa hoï bò phaù 

41 Khoå haïnh naøy coù nhöõng lôïi laïc sau: loøng tham nhieàu vò ñöôïc tröø khöû, mong caàu thaùi hoaù ñöôïc töø boû, vò aáy thaáy roõ muïc ñích vaø löôïng thöùc aên vöøa ñuû, khoâng baän taâm mang theo soong chaûo, ñôøi soáng vò aáy phuø hôïp vôùi nguyeân taéc thieåu duïc tri tuùc, v.v... 

42. 

Vò aáy khoûi hoaøi nghi 
Veà nhöõng thöùc aên khaùc 
Nhìn baùt aên trang nghieâm 
Döùt saïch loøng tham vò 
Haøi loøng tính töï nhieân 
Chaùnh yù taâm hoan hæ 
Ngöôøi khoå haïnh moät baùt 
Ñöôïc tö caùch nhö treân

44. Coù ba böïc. ÔÛ ñaây khoâng coù gì chöùng toû vò aáy ñaõ aên vöøa vôùi mieáng ñaàu tieân, song khi ñang nuoát mieáng aáy maø töø choái, thì coù söï chöùng toû ñaõ aên ñuû. Bôûi theá, ngöôøi theo caáp 1 khi ñaõ chöùng toû mình aên vöøa ñuû thì khoâng theå nhaän mieáng thöù hai ñeå aên sau khi nuoát mieáng thöù nhöù Ngöôøi theo khoå hanh caáp 2 thì cöù vaãn aên sau khi ñaõ noùi thoâi. Ngöôøi theo caáp 3 coù theå tieáp tuïc aên cho ñeán khi rôøi khoûi choã. Luùc naøo 1 trong 3 ngöôøi aáy aên theâm sau khi ñaõ aên xong thì khoå haïnh bò hoûng. Ñaây goïi laø phaù giôùi trong tröôøng hôïp naøy. 

45. Khoå haïnh naøy coù nhöõng lôïi ích nhö sau: 

Vò aáy khoûi loãi lieân heä ñeán ñoà aên taøn thöïc, khoûi bò boäi thöïc, khoûi caát giöõ thöùc aên, khoûi tìm kieám theâm ñoà aên. Vò aáy soáng ñuùng theo haïnh thieåu duïc tri tuùc v.v.... 

46. 

Khoâng aên ñoà taøn thöïc 
Khoûi tìm kieám nhoïc coâng 
Khoûi caát chöùa ñoà aên 
Vaø cuõng khoâng boäi thöïc 
Muoán traùnh nhöõng loãi naøy 
Thì neân theo haïnh aáy 
Ñöôïc Theá Toân ca tuïng 
Vì taêng tröôûng hæ tuùc

48. Ngöôøi laäp nguyeän naøy phaûi rôøi boû truù xöù trong xoùm laøng ñeå vaøo röøng luùc bình minh. "Truù xöù trong laøng" coù nghóa laø khu laøng vaø phuï caän. "Laøng" coù theå goàm 1 hay nhieàu noùc nhaø tranh, coù theå ñöôïc bao quanh baèng töôøng hay khoâng, coù theå coù ngöôøi ôû hay khoâng, cuõng coù theå laø moät khu traïi coù ngöôøi ôû trong khoaûng hôn 4 thaùng. "Phuï caân" cuûa laøng laø phaïm vi moät hoøn ñaù rôi xuoáng do ngöôøi coù taàm voùc trung bình ñöùng ôû coång laøng neùm ra, neáu laøng coù coång. Theo caùc Luaät sö thì phuï caän laø taàm neùm ñaù cuûa moät thanh nieân luyeän caùnh tay baèng caùch neùm ña. Theo luaän sö caên cöù vaøo kinh, thì chæ laø taàm neùm ñaù khi ngöôøi ta ñuoåi quaï. Neáu laøng khoâng coù töôøng ngaên ranh giôùi thì "phuï caän cuûa nhaø" laø taàm nöôùc rôi do moät ngöôøi ñaøn baø ñöùng töø cöûa nhaø ôû bìa, böng ñoå haét ra. Töø ñieåm nöôùc rôi, taàm neùm ñaù theo caùch vöøa keå goïi laø laøng. Töø choã naøy, trong phaïm vi neùm hoøn ñaù thöù hai, laø phuû caän laøng. 

49. "Röøng" theo ñònh nghóa cuûa Luaät laø "Tröø laøng vaø phuï caän, taát caû ñaát coøn laïi laø röøng". (Vin. iii, 46). Theo Luaän thì "Ra khoûi" truï moác ranh giôùi laøng goïi laø röøng". (Vbh. 25l). Nhöng theo kinh, thì ñaëc ñieåm cuûa röøng laø "Moät truù xöù ôû röøng laø khoaûng caùch 500 ñoä daøi cuûa caùi cung" (Vin. iv, 183). Coù nghóa laø phaûi ño baèng cung cuûa ngöôøi daïy baén cung töø coät truï coång laøng neáu coù, hoaëc töø moät taàm ñaù neùm neáu laøng khoâng coång, cho ñeán böùc töôøng cuûa truù xöù töï vieän ôû röøng. 

50. Nhöng neáu töï vieän khoâng coù töôøng thì theo caùc Luaät giaûi, do baèng caùch laáy caùi nhaø ôû ñaàu tieân laøm ranh giôùi, hoaëc laáy nhaø aên, choã hoïp, caây boà ñeà, chaùnh ñieän laøm ranh, duø caùch xa nhaø ôû trong töï vieän. Nhöng Luaän Trung boä noùi boû vuøng phuï caän cuûa vieän vaø cuûa laøng, khoûng caùch phaûi do laø giöõa hai taàng ñaù rôi. 

51. Ngay caû khi laøng ôû gaàn keà, coù theå nghe tieáng ngöôøi töø trong töï vieän, töï vieän aáy vaãn ñöôïc xem laø truù xöù ôû röøng neáu khoaûng giöõa coù nhöõng moûm ñaù, soâng v.v... Ngaên caùch khoâng theå ñi thaúng ñeán vaø ñoä daøi khoaûng caùch ñöôøng thuyû laø 500 cung. Nhöng neáu ngöôøi naøo coá ngaên bít choã naøy choã kia treân ñöôøng vaøo laøng, laøm cho noù daøi ra ñeå coù theå baûo raèng mình laøm ñuùng luaät thì ñoù laø khoå haïnh bòp. 

52. Neáu y chæ sö hay giaùo thoï sö cuûa haønh giaû bò bònh vaø ôû röøng khoâng theå kieám ñö?c nhöõng gì caàn cho bònh, thì coù theå ñöa thaày ñeán moät truù xöù ôû laøng ñeå saên soùc nhöng phaûi rôøi laøng ñuùng luùc ñeå trôû laïi röøng vaøo luùc raïng ñoâng. Neáu côn bònh gia taêng vaøo luùc trôøi gaàn saùng thì haønh giaû phaûi lo cho vò thaày chöù khoâng ñöôïc baän taâm veà söï giöõ gìn khoå haïnh cuûa mình. 

53. Khoå haïnh naøy cuõng coù ba böïc. Caáp 1, ngöôøi aáy phaûi luoân luoân trôû veà röøng vaøo luùc bình minh. Caáp 2, coù theå cö truù taïi 1 khu laøng vaøo boán thaùng muøa möa. Caáp 3, coù theå ôû laøng luoân caû muøa ñoâng. Neáu trong thôøi gian ñaõ ñònh, 3 haïng noùi treân rôøi röøng ñeå ñi nghe phaùp taïi moät truù xöù ôû laøng, khoå haïnh cuûa hoï khoâng bò hoûng neáu trôû laïi röøng ñuùng luùc bình minh. Nhöng neáu giaûng sö ñaõ ñöùng leân maø vò aáy naèm 1 laùt roài nguû queân khi maët trôøi ñaõ moïc, hoaëc ôû laïi coá yù, cho ñeán khi maët trôøi moïc, thì khoå haïnh ôû röøng bò phaù. 

54. Vaø ñaây laø nhöõng lôïi laïc trong khoå haïnh ôû röøng. Moät tyû kheo ôû röøng taùc yù vaøo laâm töôûng (xem M. 121) coù theå ñaït ñöôïc ngay trong hieän taïi ñònh töôùng chöa ñaït, hoaëc duy trì ñònh töôùng ñaõ ñaït. Baäc Ñaïo sö haøi loøng veà vò aáy, nhö kinh noùi: "Naøy Naøgita, ta haøi loøng veà vò tyû kheo soáng ôû röøng" (A. iii, 343) Khi soáng taïi moät truù xöù xa vaéng, taâm haønh giaû khoâng bò dao ñoäng bôûi nhöõng saéc phaùp khoâng thích ñaùng v.v.. Vò aáy khoûi nhöõng lo aâu, töø boû baùm víu vaøo ñôøi vaø thöôûng thöùc laïc thuù ñoäc cö. Haïnh ñaàu ñaø khaùc nhö phaán taûo y v.v... Deã daøng tu taäp ñoái vôùi vò aáy. 

55. 

Ñoäc cö nôi xa vaéng 
Laøm cho taâm haân hoan 
Ñaáng Ñaïo sö haøi loøng 
Vò ñoäc cö röøng thaúm, 
Ngöôûi vui haïnh ôû röøng 
Laïi ñöôïc höôûng höông vò 
Coøn hôn caû giaù trò 
Haïnh phuùc cuûa vua trôøi 
AÙo giaùp y phaán taûo 
Tung taêng trong röøng giaø 
Laâm tuyeàn deã thöïc hieän 
Bao nhieâu haïnh ñaàu ñaø 
Tyø kheo aáy chaéc chaén 
Laøm quaàn ma kinh hoaûng 
Bôûi theá ngöôøi coù trí 
Neân vui haïnh ôû röøng.

57. Khoå haïnh naøy cuõng coù ba böïc. Caáp 1 khoâng ñöôïc pheùp queùt doïn saïch seõ goác caây ñaõ choïn, maø chæ coù theå duøng chaân ñeå haát ñi nhöõng laù ruïng trong khi ôû. Ngöôøi theo caáp 2 coù theå nhôø 1 ngöôøi naøo ñi ngang queùt doïn goác caây. Caáp 3 coù theå sai nhöõng chuù tieåu trong chuøa queùt, san baèng ñaát, raûi caùt, laøm raøo quanh goác caây vôùi moät caùi coång vaøo. Ñeán ngaøy leã laïc, ngöôøi ôû goác caây neân ngoài vaøo moät choã naøo khuaát neõo. Luùc naøo moät trong ba haïng noùi treân coù truù xöù döôùi moät maùi che thì khoå haïnh bò phaù. 

58. Nhöõng lôïi laïc laø, vò aáy laøm ñuùng theo Luaät noùi: "Xuaát gia baèng caùch tuøy thuoäc vaøo truù xöù goác caây" (Vin. i, 58) ñöôïc ñöùc Ñaïo sö taùn thaùn, vì "khoâng coù giaù trò, deã kieám vaø khoâng loãi" (A. ii, 26); töôûng veà voâ thöôøng ñöôïc khôi daäy khi thaáy laù caây luoân thay ñoåi, söï tham choã truù vaø öa xaây caát khoâng coù maët nôi vò aáy, vò aáy soáng coäng truù vôùi chö thieân, phuø hôïp nguyeân taéc ít muoán, v.v... 

59. 

Ñöùc ñaïo sö ca tuïng 
Moät trong nhöõng tuøy thuoäc 
Choã naøo baèng goác caây 
Cho ngöôøi öa tòch tónh? 
Ñoäc cö döôùi goác caây 
Ñöôïc chö thieân hoä veä 
Vò aáy soáng chôn tu 
Khoâng tham veà truù xöù 
Nhìn laù caây xanh non 
Trôû maøu ñoû luïc vaøng 
Laàn löôït ñeàu rôi ruïng 
Heát tin ôû tröôøng toàn. 
Ñöùc ñaïo sö phuù chuùc 
Goác caây nôi vaéng veû 
Khoâng ngöôøi trí naøo cheâ 
Vì deã quaùn sinh dieät.

61. Coù ba caáp böïc. Caáp 1 khoâng ñöôïc ôû gaàn moät goác caây, moûm ñaù hay nhaø. Phaûi duøng moät taám y laøm leàu maø ôû giöõa trôøi. Caáp 2 ñöôïc ôû gaàn moät goác caây, taûng ñaù, nhaø, maø khoâng ôû döôùi ñoù. Caáp 3 thì coù theå ôû döôùi moät hoác ñaù khoâng coù oáng maùng (ñuïc ñeå ngaên möa loït), döôùi leàu baèng caønh caây, döôùi moät taám leàu vaûi ñöôïc hoà cho cöùng vaø döôùi moät caùi leàu cuûa ngöôøi canh ruoäng boû khoâng. 

Luùc hoï ñi vaøo döôùi moät maùi nhaø hay moät goác caây ñeå ôû thì khoå haïnh bò phaù. Nhöõng vò tuïng Taêng chi boä baûo, khoå haïnh cuûa hoï bò phaù khi moät trong ba haïng coá yù ôû döôùi moät goác caây... vaøo luùc maët trôøi ñaõ moïc. 

62. Coù nhöõng lôïi laïc nhö sau: Khoûi coù nhöõng chöôùng ngaïi do choã truù gaây ra, tröø ñöôïc hoân traàm bieáng nhaùc. Haïnh cuûa vò aáy xöùng ñaùng lôøi ca tuïng "nhö thuù röøng, tyø kheo aáy soáng khoâng raøng buoäc vaø khoâng nhaø" (S. i, 199). Vò aáy thong dong, muoán ñi ñaâu cuõng ñöôïc, soáng phuø hôïp vôùi nguyeân taéc ít muoán, bieát ñuû... 

63. 

Nhôø ôû nôi khoaûng troáng 
Tyø kheo theâm tinh caàn 
Deõ kieám, taâm beùn nhaïy 
Nhö con nai giöõa ruøng 
Heát hoân traàm bieáng nhaùc 
Döôùi voøm trôøi ñaày sao 
Trôøi traêng laøm aùnh saùng 
Thieàn ñònh ñem haân hoan 
Höông vò ñoäc cö laïc 
Vò aáy seõ tìm ñöôïc 
Khi soáng giöõa ñaát trôøi 
Ngöôøi trí haõy yeâu thích

Ngöôøi aáy khoâng ñöôïc ôû moät nôi chæ coù caùi teân laø "ñaát nghóa trang" vì choã naøo khoâng coù töû thi ñöôïc ñ?t thì khoâng phaûi nghóa ñòa. Nhöng khi ñaõ coù töû thi ñaõ ñöôïc ñoát ôû ñaáy, thì choã aáy trôû thaønh nghóa ñòa, duø coù bò boû pheá ñaõ hôn 10 naêm. 

65. Moät ngöôøi soáng ôû nghóa ñòa khoâng ñöôïc sai laøm saún nhöõng ñöôøng ñi, leàu traïi... ñaët saún baøn gheá giöôøng, nöôùc röûa, nöôùc uoáng vaø giaûng phaùp, vì khoå haïnh laø vieäc trong ñaïi hôn vò aáy phaûi tinh caàn vaø phaûi baùo cho caùc baäc tröôûng laõo hoaëc chính quyeàn ñòa phöông bieát ñeå ngaên ngöøa söï loâi thoâi. Khi ñi kinh haønh, neân vöøa ñi vöøa nhìn giaøn hoaû (ñeå thieâu töû thi) vôùi nöõa con maét. Treân ñöôøng ñi ñeán nghóa ñòa, vò aáy phaûi traùnh nhöõng chính loä vaø theo con ñöôøng moøn. Caàn nhaän kyõ nhöõng söï vaät ôû ñaáy vaøo luùc ban ngaøy ñeå veà ñeâm, khoûi töôûng ra nhöõng hình thuø gheâ sôï. Ngay caû luùc phi nhaân (ma) coù ñi vaát vöôûng vöøa ñi vöøa ruù leân, vò aáy cuõng khoâng ñöôïc neùm vaät gì vaøo nhöõng hoàn ma aáy. Khoâng ñöôïc boû coâng vieäc ñi ñeán nghóa ñòa duø chæ moät ngaøy. Nhöõng vò tuïng ñoïc Taêng chi boä kinh baûo, sau khi traûi qua canh giöõa taïi nghóa ñòa, haønh giaû ñöôïc pheùp rôøi khoûi vaøo canh cuoái. Khoâng ñöôïc aên nhöõng thöù nhö boät meø, baùnh bao, caù thòt, söõa, daâu... Nhöõng thöù ma öa thích. Khoâng ñöôïc ñi vaøo nhöõng gia ñình. Ñaây laø chæ daãn. 

66. Khoå haïnh naøy cuõng coù 3 böïc. Caáp 1 phaûi soáng taïi nhöõng nôi luoân luoân coù vieäc thieâu ñoát, töû thi vaø tang leã. Caáp 2 ñöôïc pheùp soáng ôû nôi chæ coù 1 trong 3 ñieàu aáy. Caáp 3 coù theå soáng taïi 1 nôi chæ coù nhöõng ñaëc tính cuûa moät nghóa ñòa nhö ñaõ noùi treân. Khi 1 trong 3 haïng ngöôøi aáy coù truù xöù taïi moät nôi khoâng phaûi nghóa ñòa thì khoå haïnh bò phaù. Nhöõng vò tuïng ñoïc Taêng boä chi thì baûo khoå haïnh bò phaù vaøo ngaøy naøo maø 1 trong 3 haïng aáy khoâng ñi ñeán nghóa trang. 

67. Nhöõng lôïi ích nhö sau: Haønh giaû ñöôïc söï töôûng nieäm veà caùi cheát, soáng tinh taán, töôûng baát tònh luoân hieän tieàn, tham duïc bieán maát vì luoân luoân thaáy ñöôïc thöïc chaát cuûa thaân theå. Vò aáy coù tænh giaùc cao ñoä, töø boû 3 kieâu maïn, veà söï soáng, tuoåi treû vaø voâ bònh, chinh phuïc sôï haõi khieáp ñaûm, phi nhaân toân troïng vò aáy. Vò aáy soáng ñuùng theo haïnh tri tuùc thieåu duïc... 

68. 

Haønh giaû ôû nghóa ñòa 
Nguû cuõng thöôøng tinh taán 
Töû töôûng luoân hieän tieàn 
Tham duïc naøo beùn maûng 
Y Ù thöùc ñôøi phuø du 
Taän tröø moïi kieâu maïn 
Vôùi ngöôøi höôùng Nieát baøn 
Haïnh naøy nhieàu lôïi laïc.

Ngöôøi laäp haïnh naøy phaûi baèng loøng vôùi baát cöù choã nghi naøo mình coù ñöôïc, khi ngöôøi phaân phoái baûo: "Choã naøy thuoäc veà oâng" vò aáy khoâng ñöôïc baûo ngöôøi naøo dôøi choã. 

70. Coù 3 caáp böïc. Caáp 1 khoâng ñöôïc hoûi thaêm veà truù xöù daønh cho minh, nhö: "Coù xa khoâng?" hoaëc "Coù quaù gaàn khoâng?" hoaëc "Choã aáy noùng khoâng?" hoaëc "Choã aáy laïnh khoâng?" Caáp 2 ñöôïc pheùp hoûi nhöng khoâng ñöôïc ñi quan saùt tröôùc. Caáp 3 thì ñöôïc ñem quan saùt tröôùc vaø neáu khoâng thích, coù theå choïn moät choã ôû khaùc. Khi loøng tham ñoái vôùi truù xöù khôûi leân trong taâm nhöõng vò naøy, thì khoå haïnh bò hoûng. Ñaây laø phaù giôùi ôû khoå haïnh naøy. 

71. Coù nhöõng lôïi laïc nhö sau vò aáy laøm ñuùng lôøi khuyeân "Vò tyø kheo neân hyû tuùc vôùi nhöõng gì mình coù ñöôïc" (Vin. iv, 259), coù taâm nghó töôûng ñeán nhöõng ngöôøi ñoàng phaïm haïnh, töø boû so ño cao thaáp, boû taâm thuaän nghòch, ñoùng caùi cöûa tham muoán, soáng theo haïnh thieåu duïc tri tuùc... 

72. 

Ngöôøi ôû ñaâu cuõng ñöôïc 
Haøi loøng caùi mình coù 
Nguû nghæ trong an laïc 
Duø treân ñeäm coû khoâ 
Khoâng ham caàu choã thaáp xaáu 
Khoâng gheùt choã thaáp xaáu 
Giuùp ñôõ baïn ñoàng tu 
Tyø kheo coøn ngô ngaùo 
Bôûi vaäy ngöôøi coù trí 
Hyû tuùc vôùi saøng toaø 
Ñaây haïnh ñaùng yeâu meán 
Ñöôïc Theá Toân khen ngôïi

Haønh giaû coù theå ñöùng hoaëc ñi baát cöù giôø naøo trong ñeâm vì chæ caám naèm. Ñaây laø chæ daãn. 

74. Coù 3 caáp böïc. Caáp 1 khoâng ñöôïc duøng 1 choã töïa löng hay daây vaûi baêng ngang ngöôøi hoaëc nòt löng (phoøng khi nguû bò teù). Caáp 2 ñöôïc duøng baát cöù thöù naøo trong 3 loaïi aáy. Caáp 3 ñöôïc duøng 1 choã töïa, 1 baêng vaûi, 1 nòt löng, 1 goái döïa, 1 "caùi 5 chaân" vaø 1 "caùi 7 chaân". Caùi 5 chaân laø duïng cuï goàm 4 chaân vaø choã döïa löng (gheá töïa). Caùi 7 chaân laø duïng cuï goàm 4 chaân, choã döïa löng vaø 2 beân coù choã tyø caùnh tay (gheá döïa). Caùi 7 chaân laø duïng cuï goàm 4 chaân, choã döïa löng vaø 2 beân coù choã gheá nhö vaäy ñaõ ñöôïc cheá cho tröôûng laõo Pìthaøbhaya (Abhaya ngoài gheá). Vò naøy chöùng quaû Baát hoaøn tröôùc khi vieân tòch. Khi 1 trong 3 haïng ngöôøi aáy naèm thì khoå haïnh cuûa hoï bò phaù. 

75. Nhöõng lôïi ích nhö sau: xieàng xích troùi buoäc taâm, nhö "Vò aáy say meâ laïc thuù naèm daøi, nghæ ngôi, bieáng nhaùc," bò caét ñöùt, deã chuù taâm vaøo ñeà muïc thieàn ñònh, ñeå tinh caàn tinh taán, phaùt trieån haïnh tu. 

76. 

AÅn só ngoài kieát giaø 
Baøn chaân treân hai veá 
Löng thaúng ngoài baát ñoäng 
Laøm kinh ñoäng aùc ma. 
Khoâng öa thuù naèm daøi 
Sa ñoaï trong bieáng löôøi 
Tuøy kheo ngoài an nghæ 
Saùng choùi khoå haïnh laâm 
Hyû laïc sieâu theá gian 
Tuoân phaùt töø haïnh aáy 
Ngöôøi coù trí do vaäy 
Yeâu meán khoå haïnh ngoài.

77. Baây giôø, haõy luaän veà nhöõng ñieåm keá tieáp xem soá 3, 4, 5, 6, 7. 

78. Veà phöông dieän Ba taùnh: Taát caû khoå haïnh cuûa höõu hoïc, phaøm phu vaø A-la-haùn ñeàu coù thieän hay baát ñònh, chöù khoâng khoå haïnh naøo baát thieän (baát ñònh laø tröôøng hôïp A-la-haùn). Nhöng neáu coù ngöôøi baûo cuõng coù khoå haïnh baát thieän vì kinh noùi: " Ngöôøi coù aùc duïc, laøm moài cho duïc, trôû thaønh moät vò soáng ôû röøng" (A. iii, 219)... Thì neân traû lôøi: "Ngöôøi naøo coù truù xöù trong röøng thì goïi laø ngöôøi ôû röøng, nhöng vò aáy coù theå laø ngöôøi coù aùc duïc hay thieåu duïc. Nhöng nhö ñaõ noùi (ñoaïn 11), nhöõng khoå haïnh aáy sôû dó ñöôïc goïi laø ñaàu ñaø (dhuta) vì haønh giaû ñaõ ruõ saïch (dhuta) caáu ueá baèng caùch thoï trì moät trong nhöõng khoå haïnh aáy. Khoâng ai goïi laø khoå haïnh vì ngöôøi baát thieän coù theå haønh trì, maø ñaõ baát thieän thì khoâng theå ruõ saïch ñöôïc thöù gì ñeå coù theå goïi haïnh cuûa keû ñoù laøm laø khoå haïnh. Vaø caùi gì baát thieän thì khoâng theå vöøa ruõ saïch loøng ham (y phuïc).... Vöøa trôû thaønh loái thöïc haønh cuûa ñaïo. Do ñoù, coù theå baûo, khoâng khoå hanh naøo laø baát thieän. 

79. Nhöõng ngöôøi cho raèng khoå haïnh laø ôû ngoaøi ba taùnh (khoâng thuoäc thieän hay baát thieän hay baát ñònh), thì khoâng coù khoå haïnh keå veà yù nghóa *. (aùm chæ nhöõng vò ôû Abhayagiri taïi Anuraødhapura. Hoï cho raèng khoå haïnh laø moät khaùi nieäm chæ coù danh töôùng (naøma-pamatti), maø nhö vaäy thì cuõng khoâng theå coù nghóa ruõ saïch caáu ueá hay khaû tính veà söï thoï trì, vì theo yù nghóa toái haäu, chuùng phi höõu, vì khaùi nieäm taø phi höõu ). Do ruõ saïch caùi gì, maø moät caùi voán phi höõu coù theå ñöôïc goïi laø khoå haïnh? Vaäy maø vaãn coù caâu "Baét ñaàu thoï trì nhöõng khoå haïnh" (Vin. iii, 15) do ñoù thaønh maâu thuaãn. 

Cho neân thuyeát naøy (cho raèng khoå haïn khoâng ôû trong ba taùnh) khoâng theå chaáp nhaän. 

80. 5. Keá tieáp, coù söï phaân bieät giöõa yù nghóa "ngöôøi tu khoå haïnh", "ngöôøi noùi veà khoå haïnh", "caùc phaùp khoå haïnh", "caùc khoå haïnh", vaø haïng ngöôøi naøo caàn thöïc haønh khoå haïnh. 

81. Ngöôøi tu khoå haïnh laø ngöôøi ñaõ ruõ saïch caáu ueá. Ngöôøi giaûng noùi veà khoå haïnh: coù ngöôøi tu khoå haïnh maø khoâng giaûng veà khoå haïnh, coù ngöôøi giaûng veà khoå haïnh maø khoâng phaûi laø ngöôøi tu khoå haïnh, coù ngöôøi khoâng giaûng cuõng khoâng tu, coù ngöôøi vöøa giaûng vöøa tu. 

82. Moät ngöôøi ñaõ ruõ saïch nhöõng caáu ueá naøo moät khoå haïnh, nhöng khoâng khuyeân daïy keû khaùc thöïc haønh khoå haïnh, laø haïng thöù nhaát, nhö tröôûng laõo Bakkula (Baïc caâu la). Ngöôøi baûn thaân chöa taåy saïch nhöõng caáu ueá, maø chæ khuyeân daïy keû khaùc tu khoå haïnh, laø nhö tröôûng laõo Upananda. Ngöôøi khoâng tu khoå haïnh cuõng khoâng daïy khoå haïnh, nhö ñaïi ñöùc Laøludaøyin. Ngöôøi vöøa tu khoå haïnh vöøa daïy tu khoå haïnh, nhö baäc töôùng quaân Chaùnh phaùp laø toân giaû Xaù Lôïi Phaát. 

83. Nhöõng phaùp khoå haïnh: laø 5 phaùp caâu höõu vôùi khoå haïnh: ít muoán, bieát ñuû, vieãn ly, ñoäc cö, vaø caùi coù ñö?c nhôø caùc thieän phaùp aáy. 

84. Ít muoán vaø bieát ñuû laø voâ tham. Ñoäc cö vaø vieãn ly laø: vieãn ly thuoäc veà voâ tham, ñoäc cö thuoäc voâ si: "Caùi coù ñöôïc nhôø caùc thieân phaùp aáy", laø trí, caùi trí nhôø ñoù moät ngöôøi thöïc haønh khoå haïnh, vaø kieân trì trong caùc ñöùc tính khoå h?nh (idamatthitaø: imenhi ku saladhammehiatthi: idam-athi). ÔÛ ñaây, nhôø voâ tham maø moät ngöôøi ruõ boû taâm tham ñoái vôùi nhöõng vaät bò ngöôøi ruõ boû taâm tham ñoái vôùi nhöõng vaät bò caám chæ. Nhôø voâ si, vò aáy ruõ boû caùi maët naï löøa doái khoaùc ôû ngoaøi nhöõng vaät aáy ñeå che laáp söï nguy hieåm cuûa chuùng. Vaø nhôø voâ tham, vò aáy ruõ boû ñam meâ khoaùi laïc giaùc quan khi söû duïng nhöõng vaät duïng hôïp phaùp. Nhôø voâ si, vò aáy ruõ boû söï say meâ khoå haïnh khi thöïc haønh khoå haïnh. 

85. Nhöõng khoå haïnh laø 13 haïnh ñaàu ñaø noùi treân. 

86. Haïng ngöôøi naøo treân tu khoå haïnh: Khoå haïnh thích hôïp cho nhöõng cho nhöõng ngöôøi nhieàu tham vaø si. Vì sao? Vì vieäc tu khoå haïnh vöøa laø moät tieán trình khoù khaên, (xem Chöông XXI, ñoaïn 117), vöøa laø moät söï truù trong vieãn ly: do khoù tieán, maø tham giaûm thieåu; do tinh caàn trong vieãn ly, si giaûm thieåu. Hoaëc haïnh ôû röøng vaø ôû goác caây thích hôïp cho ngöôøi nhieàu saân, vì saân giaûm thieåu nôi moät ngöôøi ôû nhöõng nôi khoâng vöôùng vaøo xung ñoät. 

87. 6-7. Theo nhoùm vaø rieâng bieät: 

6. Theo nhoùm, thì nhöõng khoå haïnh chæ goàm coù taùm: ba chính vaø naêm leû. Ba chính, laø Khaát töøng nhaø, nhaát toaï thöïc, vaø ôû ngoaøi trôøi. Haïnh khaát thöïc töøng nhaø bao goàm trong haïnh nhaát toaï thöïc. Vaø moät ngöôøi ñaõ ôû ngoaøi trôøi thì caàn gì phaûi thoï giôùi ôû goác caây, hay giôùi nghæ choã naõo cuõng ñöôïc? Bôûi vaäy, chæ coù ba khoå haïnh chính naøy, cuøng vôùi naêm khoå haïnh rieâng bieät laø ôû röøng, maëc y phaán taûo, haïnh ba y, haïnh ngoài vaø haïnh ôû nghóa ñòa laøm thaønh taùm khoå haïnh maø thoâi. 

88. Laïi nöõa, chuùng goàm boán, hai lieân heä y phuïc, naêm lieân heä thöïc phaåm, naêm lieân heä truù xöù, vaø 1 lieân heä ñeán söï tinh caàn (khoå haïnh ngoài) . Laïi nöõa, caùc khoå haïnh ruùt laïi chæ goàm hai: 12 haïnh thuoäc veà truù söï, vaø moät veà tinh caàn. Vaø goàm hai, xeùt theo caùi gì neân tu taäp caùi gì khoâng neân. Khi moät ngöôøi tu khoå haïnh thaáy ñeà taøi quaùn töôûng cuûa mình ñöôïc tieán boä, thì neân tu khoå haïnh, nhöng neáu khoâng tieán boä maø coøn thoái, thì khoâng neân tu. Khi vò aáy thaáy duø khoå haïnh hay khoâng thieàn quaùn vaãn tieán boä, thì neân tu khoå haïnh vì loøng thöông töôûng ñeán haäu lai. Vaø khi vò aáy thaáy, duø tu khoå haïnh hay khoâng, ñeà taøi thieàn quaùn vaãn khoâng tieán boä, thì vò aáy vaãn neân tu khoå haïnh, ñeå taïo moät thoùi quen toát cho töông laïi. Do ñoù, maø noùi taát caû khoå haïnh chæ goàm hai thöù. 

89. Vaø taát caû khoå haïnh ñeàu thuoäc moät loaïi, laø tö taâm sôû. Vì chæ coù moät khoå haïnh, ñoù laø caùi yù chí, chí nguyeän thoï trì. Sôù giaûi noùi: "Chính tö taâm sôû goïi laø khoå haïnh". 

90. 7. Rieâng bieät, thì coù 13 khoå haïnh cho tyû kheo, 8 cho tyû kheo ni, 12 cho sa di, 7 cho sa di ni vaø tònh nöõ, 2 cho nam, nöõ cö só. Nhö vaäy taát caû 42. 

91. Neáu coù moät nghóa ñòa ôû khoaûng troáng phuø hôïp vôùi khoå haïnh ôû röøng, thì moät tyû kheo coù theå ñoàng luùc thöïc hieän caû 13 khoå hanh. Nhöng 2 khoå haïnh ôû röøng vaø khoâng aên taùn thöïc thì Luaät caám caùc tyû kheo ni thöïc haønh. Vaø cuõng khoù cho nhöõng vò naøy thöïc haønh 3 khoå haïnh ôû giöõa trôøi, ôû goác caây vaø ôû nghóa ñòa, vì tyû kheo ni khoâng ñöôïc ôû 1 mình khoâng coù baïn ôû chung, maø thöïc khoù tìm ñöôïc 1 ngöôøi ñoàng moät khuynh höôùng thích nôi nhö vaäy vaø cho duø coù 1 ngöôøi thì haønh giaû cuõng khoâng thoaùt khoûi tinh traïng phaûi soáng chung vôùi 1 ngöôøi khaùc. Bôûi theá, vieäc tu khoå haïnh cuûa hoï khoâng ñi ñeán ñaâu. Do vaäy, khoå haïnh daønh cho tyû kheo ni ruùt laïi coøn 8, vì moät soá khoå haïnh khoâng theå aùp duïng cho nöõ. 

92. Töø khoå haïnh ba y, 12 khoå haïnh kia daønh cho sa di, 7 khoå haïnh (8 khoå haïnh daønh cho sa-di ni vaø tònh nöõ). Hai khoå haïnh hôïp nhaát toaï thöïc vaø aên baèng baùt laø ñaëc bieät thích hôïp cho nam nöõ cö só. Vôùi caùch aáy, coù hai loaïi khoå haïnh. 

93. Ñeán ñaây chaám döùt luaän veà nhöõng khoå haïnh ñöôïc thoï trì ñeå vieân maõn caùc ñöùc ñaëc bieät (ít muoán, bieát ñuû, v.v...) nhôø ñoù phaùt sinh thanh tònh giôùi, nhö ñöôïc taû trong thanh tònh giôùi, nhö ñöôïc taû trong thanh tònh ñaïo, ñaïo loä ñöôïc chæ roõ trong baøi keä "Ngöôøi truù giôùi coù trí..." döôùi ba ñeà muïc Giôùi, Ñònh vaø Tueä. 

Chöông naøy ñöôïc soaïn ñeå laøm hoan hyû nhöõng ngöôøi laønh.