Ngöôøi Cö Só [ Muïc luïc ] [ Trôû Veà ] [Trang chính]
|
1. Ñònh ñöôïc moâ taû döôùi ñeà muïc Taâm trong baøi keä: Ngöôøi truù giôùi coù tríVaø taâm ñoù ñaõ ñöôïc tu taäp trong moïi khía caïnh bôûi vò tyû kheo ñaõ tu taäp ñeán möùc phaùt huy ñònh löïc ñöa tôùi thaàn thoâng (Ch. XII-XIII). Nhöng tieáp theo ñoù, vò aáy caàn phaûi tu taäp tueä. Maø tueä khoâng deã gì bieát ñöôïc, huoáng nöõa laø tu taäp, neáu noù ñöôïc daïy quaù vaén taét. Bôûi theá muoán ñeà caäp chi tieát phöông phaùp tu taäp tueä, coù loaït vaán ñeà sau ñaây: Gì laø tueä?2. Ñaây laø nhöõng giaûi ñaùp: Tueä (pannaø) coù nhieàu loaïi vaø nhieàu khía caïnh. Moät caâu traû lôøi nhaèm giaûi thích moïi söï seõ khoâng hoaøn taát ñöôïc yù ñònh cuûa noù maø cuõng khoù ñaït ñeán muïc tieâu, laïi coøn ñöa ñeán taùn loaïn. Bôûi theá chuùng ta seõ chæ giôùi haïn vaøo loaïi tueä muoán ñeà caäp ôû ñaây, laø tueä vôùi nghóa laø quaùn trí ñöa ñeán thieän taâm. 3. Tueä coù nghóa gì? Ñoù laø haønh vi hieåu bieát (pajaønana) khaùc vôùi nhöõng kieåu töôûng tri (sanjaønana) vaø thöùc tri (vijaønana). Vì maëc duø traïng thaùi bieát cuõng coù maët trong töôûng, trong thöùc, vaø trong tueä, song töôûng chæ laø söï nhaän bieát moät ñoái töôïng, nhö xanh hay vaøng, noù khoâng ñem laïi söï thaáu hieåu saâu xa baûn chaát cuûa ñoái töôïng aáy laø voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ. Thöùc bieát ñöôïc ñoái töôïng laø xanh, vaøng, vv. vaø cuõng phaùt sinh ñöôïc söï thaáu hieåu baûn chaát, nhöng khoâng phaùt sinh do tinh caàn, söï xuaát hieän ñaïo loä sieâu theá. Tueä vöøa bieát ñoái töôïng theo caùch ñaõ noùi, vöøa phaùt sinh söï thaáu hieåu saâu xa, maø vöøa ñem laïi söï theå hieän ñaïo loä sieâu theá do tinh caàn tinh taán. 4. Giaû söû coù ba ngöôøi, moät ñöùa treû khoâng bieát gì, moät ngöôøi nhaø queâ, vaø moät ngöôøi ñoåi tieàn, cuøng thaáy moät ñoàng tieàn kim loaïi naèm treân quaøy cuûa ngöôøi ñoåi tieàn.Ñöùa treû chæ bieát ñoàng tieàn laø coù hình veõ, trang trí, hình daøi, vuoâng hay troøn, song noù khoâng bieát nhöõng ñoàng tieàn aáy ñöôïc xem laø coù giaù trò cho con ngöôøi xöû duïng, höôûng thuï. Ngöôøi nhaø queâ thì bieát chuùng coù hình, coù trang trí, coù giaù trò cho ngöôøi höôûng duïng, nhöng khoâng bieát phaân bieät ñoàng naøy thaät, ñoàng naøy giaû, ñoàng naøy baèng nöûa giaù trò, vv. Coøn ngöôøi ñoåi tieàn thì bieát taát caû nhöõng ñieàu treân baèng caùch nhìn ñoàng tieàn, nghe tieáng keâu cuûa noù khi goõ, ngöûi, neám, thöû troïng löôïng noù trong loøng tay, vaø bieát noù ñöôïc cheá taïo taïi laøng naøo, thaønh phoá, ñoâ thò naøo, treân ñænh nuùi hay beân bôø soâng, do baäc thaày naøo laøm ra. 5. Töôûng tri laø gioáng nhö ñöùa treû khoâng bieát gì khi troâng thaág ñoàng tieàn, vì noù chæ thaáy caùi töôùng cuûa ñoái tö?ng nhö maøu xanh, vv. Thöùc tri laø nhö ngöôøi nhaø queâ troâng thaáy ñoàng tieàn bieát ñöôïc noù maøu gì, vaø coøn ñi xa hôn, thaáu hieåu nhöõng ñaëc tính cuûa noù. Coøn tueä tri laø nhö ngöôøi ñoåi tieàn thaáy ñoàng tieàn bieát ñöôïc maøu saéc, vv. maø coøn ñi xa hôn, ñaït ñeán söï theå hieän ñ?o loä. Ñoù laø lyù do haønh vi hieåu bieát naøy caàn ñöôïc hieåu laø "söï thaáy bieát ôû döôùi moät hình thaùt ñaëc bieät, taùch rôøi vôùi nhöõng hình thaùi töôûng tri vaø thöùc tri" Ñaây laø yù nghóa maø caâu "ñoù laø trí tueä trong nghóa haønh vi hieåu bieát" aùm chæ. 6.Tuy nhieân, tueä khoâng phaûi luoân luoân ñöôïc tìm thaáy choã naøo coù töôûng tri vaø thöùc tri. [Chuù thích: Trong nhöõng khôûi taâm coù hai nhaân, laø voâ tham, voâ saân chöù khoâng voâ si, thì tueä khoâng sanh khôûi. (Pm.432) ]."Cuõng nhö laïc thuù khoâng phaûi luoân ñi ñoâi vôùi haïnh phuùc, töôûng tri vaø thöùc tri khoâng phaûi luoân luoân baát ly vôùi tueä. Nhöng haïnh phuùc thì luoân luoân keøm theo laïc thuù, cuõng vaäy, tueä luoân luoân coù theå taùch rôøi töôûng vaø thöùc tri."(Pm. 432). Nhöng khi tueä coù maët (trong töôûng tri vaø thöùc tri) thì noù khoâng phaûi taùch rôøi rôøi töôûng tri, thöùc tri. Vaø bôûi vì khoâng theå taùch rôøi "ñaây laø töôûng, ñaây laø thöùc, ñaây laø tueä", cho neân söï khaùc nhau giöõa chuùng raát teá nhò khoù nhaän ra. Do vaäy, toân giaû Nagasena noùi:" Ñaïi vöông, ñöùc Theá toân ñaõ laøm ñöôïc moät vieäc raát khoù, laø phaân bieät nhöõng phaùp voâ saéc nhö taâm vaø taâm sôû khi chuùng khôûi leân vôùi moät ñoái töôïng duy nhaát, roài tuyeân boá: "Ñaây laø xuùc, ñaây laø thoï, töôûng, haønh, thöùc." (Miln.87) 7. Gì laø ñaëc tính, nhieäm vuï, theå hieän vaø nhaân gaàn cuûa tueä? Tueä coù ñaëc tính laø ñi saâu vaøo baûn chaát cuûa söï vaät. Nhieäm vuï noù laø töø boû boùng toái cuûa si che ñaäy töï tính cuûa söï vaät. Tueä coù bieåu hieän laø voâ si. Do caâu "Moät ngöôøi taâm ñònh tónh thì bieát vaø thaáy ñuùng" (A. v, 3), nhaân gaàn cuûa tueä laø ñònh. 8. Coù bao nhieâu loaïi tueä? Tröôùc heát, vì coù ñaëc tính laø ñi saâu vaøo töï tính caùc phaùp, tueä chæ coù moät loaïi. Neáu keå tueä theá gian vaø xuaát theá, noù thuoäc hai loaïi. Hoaëc hai loaïi laø höõu laäu, voâ laäu. Hai loaïi, laø phaân bieät danh vaø phaân bieät saéc. Hai loaïi, laø caâu höõu hæ vaø caâu höõu xaû. Hai loaïi, laø tueä ôû bình dieän kieán ñaïo vaø tueä ôû bình dieän tu ñaïo. Tueä thuoäc ba loaïi laø tueä do suy luaän (tö tueä) do hoïc hoûi ( vaên tueä), vaø do tu taäp (tu tueä). Ba loaïi, laø tueä coù moät ñoái töôïng höõu haïn, ñaïi haønh vaø voâ löôïng. Ba loaïi, laø tueä thieän xaûo veà taêng ích, thieän xaûo veà toån giaûm vaø thieän xaûo veà phöông tieän. Ba loaïi, laø tueä giaûn bieät noäi thaân, ngoaïi saéc vaø caû noäi thaân laãn ngoaïi saéc. Tueä thuoäc boán loaïi, laø trí veà boán chaân lyù, vaø boán voâ ngaïi bieän. 9. Tueä moät loaïi yù nghóa ñaõ roõ. Tueä hai loaïi: Tueä theá gian laø tueä lieân heä ñaïo loä theá gian, coøn tueä xuaát theá gian laø tueä lieân heä ñaïo loä sieâu theá. 10. Tueä höõu laäu laø tueä laøm muïc tieâu cho oâ nhieãm, vaø tueä voâ laäu laø khoâng laøm muïc tieâu cho oâ nhieãm. Höõu laäu voâ laäu ñoàng muïc tieâu cho oâ nhieãm, ñoàng nghóa vôùi theá gian vaø xuaát theá. 11. Khi moät ngöôøi muoán khôûi söï tu tueä, thì söï hieåu bieát do phaân bieät boán uaån voâ saéc goïi laø tueä phaân bieät danh, vaø söï hieåu veà taâm goïi laø tueä phaân bieät danh, bieát do phaân bieät saéc uaån goïi laø tueä phaân bieät saéc. 12. Tueä thuoäc hai loaïi trong nhöõng loaïi thieän taâm duïc giôùi, vaø tueä thuoäc ñaïo loä boán thieàn trong 5 thieàn, laø caâu höõu hæ, coøn laïi vôùi thieàn thöù naêm thì caâu höõu vôùi xaû. loä goàm 16 loaïi vôùi 4 trong 5 thieàn, laø caâu höõu hæ. Tueä hai loaïi thieän duïc giôùi, vaø tueä thuoäc 4 ñaïo taâm coøn laïi trong 5 thieàn, laø caâu höõu xaû. [Chuù thích: 16 loaïi laø 4 ñaïo loä vôùi sô thieàn, vaø vôùi nhò, tam, töù trong 5 thieàn.]13. Tueä thuoäc veà ñaïo thöù nhaát (döï löu) laø bình dieän kieán ñaïo, tueä thuoäc ba ñaïo coøn laïi laø bình dieän tu taäp. 14. Tueä coù ñöôïc khoâng do nghe ngöôøi khaùc thì goïi laø tö tueä (tueä do suy luaän) vì noù ñöôïc phaùt sinh do chính söï suy luaän cuûa mình. Tueä coù ñöôïc do nghe ngöôøi khaùc goïi laø vaên tueä. Tueä ñaõ ñaït ñeán an chæ, ñaõ ñöôïc phaùt sinh nhôø tu thieàn ñònh, goïi laø tu tueä. Vaø ñieàu naøy ñöôïc noùi: "ÔÛ ñaây, theá naøo laø tueä do suy luaän? Trong nhöõng phaïm vi coâng vieäc ñöôïc phaùt minh nhôø trí thoâng minh, hoaêc trong nhöõng phaïm vi coâng ngheä ñöôïc phaùt minh nhôø trí thoâng minh, hoaëc trong nhöõng thöù khoa hoïc ñöôïc phaùt minh nhôø trí thoâng minh, baát cöù söï öa thích quan ñieåm, choïn löïa, quan nieäm, phaùn ñoaùn, tính öa suy tö veà söï vaät naøo maø lieân heä ñeán sôû höõu cuûa nghieäp (haønh ñoäng) hay phuø hôïp vôùi chaân lyù, hay coù tính caùch thích hôïp vôùi ñònh lyù "saéc laø voâ thöôøng" hay "thoï, töôûng, haønh, thöùc laø voâ thöôøng", maø ngöôøi ta coù ñöôïc khoâng do nghe ngöôøi khaùc, thì goïi laø tö tueä hay tueä do suy luaän. "Trong nhöõng phaïm vi (nhö treân) maø ngöôøi ta coù ñöôïc do nghe ngöôøi khaùc, thì goïi laø vaên tueä." Vaø taát caû tueä nôi moät ngöôøi ñaõ ñaéc thieàn, goïi laø tueä do tu taäp hay tu tueä." (Vbh. 324) Do ñoù, tueä thuoäc ba loaïi ñaàu tieân laø vaên tueä, tö tueä vaø tu tueä. 15. Tueä khôûi leân lieân heä caùc phaùp duïc giôùi laø tueä vôùi ñoái töôïng höõu haïn. Tueä sinh khôûi lieân heä caùc phaùp saéc giôùi hay voâ saéc giôùi coù moät ñoái töôïng ñaïi haønh. Ñoù laø quaùn trí theá gian (minh saùt tueä). Tueä sinh khôûi lieân heä Nieát baøn, thì goïi laø tueä coù moät ñoái töôïng voâ löôïng. Ñaáy laø quaùn trí xuaát theá. Vaäy tueä ba loaïi thöù hai laø tueä coù moät ñoái töôïng höõu haïn, ñaïi haønh vaø voâ löôïng. 16. Söï toát hôn ñöôïc goïi laø taêng ích. Coù hai:boû ñieàu haïi vaø phaùt sinh ñieàu lôïi. Thieän xaûo veà taêng ích laø thieän xaûo trong nhöõng ñieàu naøy, nhö Luaän noùi: "Gì laø thieän xaûo veà taêng ích? Khi moät ngöôøi taùc yù ñeán nhöõng phaùp naøy, thì nhöõng baát thieän phaùp chöa sinh khoâng sinh, nhöõng baát thieän phaùp ñaõ sinh ñöôïc töø boû nôi vò aáy, hoaëc khi vò aáy taùc yù nhöõng phaùp naøy, thì nhöõng thieän phaùp chöa sinh ñöôïc sinh, nhöõng thieän phaùp ñaõ sinh caøng taêng tröôûng, lôùn maïnh, phaùt trieån, vieân maõn nôi vò aáy. Baát cöù gì thuoäc tueä, thuoäc haønh vi hieåu bieát, ... (xem Dhs. 16)... thuoäc voâ si, thuoäc traïch phaùp, chaùnh kieán, goïi laø thieän xaûo veà taêng ích. (Vbh. 325-6) 17. Khoâng taêng ích goïi laø toån giaûm, cuõng coù hai: giaûm ñieàu lôïi ích maø sinh khôûi ñieàu haïi. Thieän xaûo veà toån giaûm laø thieän xaûo veà hai vieäc naøy, nhö Luaän noùi " Gì laø thieän xaûo veà toån giaûm? Khi moät ngöôøi taùc yù caùc phaùp naøy, nhöõng thieän phaùp chöa sinh khoâng sinh, vv".(Vbh. 326) 18. Nhöng trong baát cöù tröôøng hôïp naøo trong hai tröôøng hôïp treân, thieän xaûo naøo veà phöông tieän laøm phaùt sinh caùc phaùp naøy noï, thieän xaûo phaùt sinh vaøo luùc aáy ñöôïc khôûi leân vaøo luùc aáy, goïi laø thieän xaûo veà phöông tieän, nhö ñöôïc noùi:"Vaø taát caû trí tueä veà phöông tieän laøm phaùt sinh tueä goïi laø thieän xaûo veà phöông tieän." (Vbh. 326) Vaäy tueä thuoäc ba loaïi laø thieän xaûo veà taêng ích, thieän xaûo veà toån giaûm, vaø thieän xaûo veà phöông tieän. 19. Veà tueä ba loaïi, thöù tö: tueä khôûi sinh do quaùn saùt nguõ uaån nôi chính baûn thaân goïi laø tueä giaûn bieät noäi thaân, do quaùn saùt nguõ uaån ngöôøi khaùc hoaëc caùc saéc phaùp ôû ngoaøi khoâng lieân heä ñeán caùc caên (töùc thaân theå) thì goïi laø tueä giaûn bieät ngoaïi saéc, do quaùn caû hai thì goïi laø tueä giaûn bieät noäi thaân vaø ngoaïi saéc. 20. Veà tueä boán loaïi, ñaàu tieân laø trí phaùtsinh lieân heä ñeán chaân lyù veà khoå goïi laø khoå trí, lieân heä nguoàn goác khoå laø khoå taäp trí, lieân heä ñeán dieät khoå laø khoå dieät trí, lieân heä ñeán ñaïo loä ñöa ñeán dieät khoå laø khoå dieät ñaïo trí. 21. Nhoùm boán loaïi thöù hai: boán trí lieân heä ñeán nghóa, vv. goïi laø boán bieän taøi (patisambhidaø). Luaän noùi: " Trí veà nghóa, goïi laø bieän taøi veà nghóa (attha-patisambhidaø). Trí bieát veà phaùp goïi laø bieän taøi veà phaùp (dhamma-patisambhida) Trí bieát veà söï trình baøy ngoân ngöõ noùi ñeán phaùp vaø nghóa, goïi laø bieän taøi veà töø (nirutti-patisambhidaø). Trí bieát veà caùc loaïi trí goïi laø bieän taøi veà trí (patibhaøna- patisambhidaø - Vbh. 293) 22. "Nghóa" noùi goïn laø danh töø chæ keát quaû cuûa moät nhaân(hetu). Vì phuø hôïp vôùi nhaân, noù ñöôïc ñaït ñeán, ñöôïc phuïc vuï (arìyati) neân goïi laø nghóa hay muïc ñích (attha). Nhöng ñaëc bieät naêm thöù: moät baát cöù gì do duyeân sinh, hai Nieát baøn, ba yù nghóa nhöõng gì ñöôïc noùi, boán nghieäp quaû vaø naêm, taâm duy taùc - naêm thöù aáy caàn ñöôïc hieåu laø nghóa. Khi moät ngöôøi quaùn saùt nghóa naøy, baát cöù hieåu bieát naøo cuûa vò aáy thuoäc veà phaïm truø lieân heä ñeán yù nghóa, goïi laø bieän taøi veà nghóa. 23. Phaùp noùi goïn, laø danh töø chæ ñieàu kieän hay duyeân (paccaya). Vì ñieàu kieän thì caàn ñeán (dahati) moät caùi khaùc laøm cho noù phaùt sinh, khieán noù xaûy ra, neân goïi laø phaùp, dhamma. Nhöng ñaëc bieät naêm thöù, moät baát cöù nhaân naøo phaùt sinh quaû, hai thaùnh ñaïo, ba caùi gì ñöôc noùi leân, boán caùi gì thieän, naêm, caùi gì baát thieän, naêm thöù naøy caàn hieåu laø phaùp. Khi moät ngöôøi quaùn saùt phaùp aáy thì baát cöù hieåu bieát naøo cuûa vò aáy veà phaùp goïi laø bieän taøi veà phaùp. 24. Cuøng yù nghóa naøy ñöôïc neâu trong Abhidhamma vôùi söï phaân tích nhö sau: "Trí bieát khoå laø bieän taøi veà nghóa.Trí bieát taäp khôûi cuûa khoå laø bieän taøi veà phaùp. Trí bieát veà khoå dieät laø bieän taøi veà nghóa. Trí bieát veà ñaïo dieät khoå laø bieän taøi veà phaùp... "Trí bieát nhaân laø bieän taøi veà phaùp. Trí bieát quaû cuûa nhaân laø bieän taøi veà nghóa. "Trí bieát veà baát cöù gì ñöôïc sinh ra, trôû thaønh, ñöa ñeán söï sinh khôûi, phaùt xuaát, vieân maõn,, laøm cho hieån loä caùi gì thì goïi laø bieän taøi veà phaùp. "Trí bieát giaø cheát laø bieän taøi veà nghóa. Trí bieát veà nguoàn goác giaø cheát laø bieäntaøi veà phaùp. Trí bieát veà söï chaám döùt giaø cheát laø bieän taøi veà nghóa. "Trí bieát veà con ñöôøng chaám döùt giaø cheát laø bieän taøi veà phaùp. Trí bieát veà sanh... höõu... thuû... aùi... thoï... xuùc... saùu xöù... danh saéc... thöùc... trí bieát veà haønh laø bieän taøi veà nghóa.Trí bieát veà nguoàn goác cuûa haønh laø bieän taøi veà phaùp. Trí bieát veà söï chaám döùt caùc haønh laø bieän taøi veà nghóa. Tr íbieát veà con ñöôøng ñöa ñeán aùi... thoï... xuùc... 6 xöù... danh saéc... thöùc... trí bieát veá haønh laø bieän taøi veà nghóa. Trí bieát veà nguoàn goác cuûa haønh laø bieän taøi veà phaùp. Trí bieát veà söï dieät caùc haønh laø bieän taøi veà nghóa. Trí bieát veà con ñöôøng ñöa ñeán haønh dieät laø bieän taøi veà phaùp... "ÔÛ ñaây, moät tyû kheo bieát phaùp - kinh tröôøng haøng, keä tuïng, luaän thuyeát, keä taùn, phaùp cuù, boån sanh, vò taèng höõu, vaán ñaùp, goïi laø bieän taøi veà phaùp. Bieát yù nghóa cuûa nhöõng gì ñöôïc noùi, goïi laø bieän taøi veà nghóa... "Nhöõng phaùp naøo laø thieän? Vaøo khi thieän taâm duïc giôùi ñaõ sinh khôûi, caâu höõu vôùi hæ, lieân heä ñeán trí, coù moät saéc phaùp hay taâm phaùp laøm ñoái töôïng, hay lieân heä ñeán vaán ñeà gì, vaøo luùc ñoù coù xuùc... (xem Dhs. 1)... coù söï khoâng giao ñoäng,, thì nhöõng phaùp aáy laø thieän. Trí bieát veà nhöõng phaùp aáy laø bieän taøi veà phaùp. Trí bieát veà keát quaû cuûa chuùng laø bieäntaøi veà nghóa." (Vbh. 293-5) 25. Trí veà söï truyeàn ñaït ngoân ngöõ ñeà caäp ñeán nghóa vaø phaùp (ñ. 21): Coù ngoân ngöõ "töï taùnh", nghóa laø caùch xöû duïng noù khoâng coù ngoaïi leä, chæ ñeà caäp ñeán nghóa aáy, phaùp aáy. Baát cöù trí gì thuoäc phaïm truø lieân heä ñeán söï noùi leân ngoân ngöõ aáy, thoát ra, phaùt ngoân noù, lieân heä ñeán ngöõ ngoân caên ñeå cuûa moïi loaøi, ngoân ngöõ Magadha töï tính, noùi caùch khaùc, ngoân ngöõ cuûa phaùp, baát cöù trí gì bieát ñöôïc, - vöøa khi nghe ngoân ngöõ aáy ñöôïc noùi leân - raèng ñaây laø ngoân ngöõ coù töï tính, ñaây khoâng phaûi ngoân ngöõ coù töï tính - trí nhö vaäy goïi laø bieän taøi veà ngoân ngöõ. Moät ngöôøi ñaõ ñaït bieän taøi veà ngoân ngöõ (töø voâ ngaïi bieän) thì khi nghe nhöõng chöõ phasso, vedanaø seõ bieát ngay raèng ñoù laø ngoân ngöõ coù töï tính (ñuùng), vaø khi nghe phassaø, vedano, bieát ñoù khoâng phaûi ngoân ngöõ coù töï tính (sai). 26. Trí bieát veà caùc loaïi trí (ñ. 21): Khi moät ngöôøi xeùt laïi vaø laáy baát cöù loaïi naøo trong caùc loaïi trí treân, laøm ñoái töôïng cho söï hieåu bieát cuûa mình, thì baát cöù söï hieåu bieát naøo cuûa vò aáy coù ñoái töôïng laø trí thì goïi laø bieän taøi veà trí. 27. Vaø boán loaïi bieän taøi treân ñaây coù theå xeáp vaøo hai bình dòeän: höõu hoïc vaø voâ hoïc. Boán bieän taøi cuûa chö ñaïi ñeä töû vaø cuûa nhöõng ñeä töû xuaát saéc thuoäc bình dieän voâ hoïc. Bieän taøi cuûa toân giaû Ananda, gia chuû Citta, cö só Dhammika, gia chuû Upali, tín nöõ Khujjuttara... thuoäc bình dieän höõu hoïc. 28. Maëc duø thuoäc hai bình dieän chuùng vaãn coù theå phaân bieät theo naêm khía caïnh laø thaønh töïu, naém vöõng kinh ñieån, nghe, hoûi, vaø tieàn noã löïc. ÔÛ ñaây, thaønh töïu nghóa laø ñaéc quaû A-la-haùn. naém vöõng kinh ñieån laø thieän xaûo veà lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät. Nghe laø hoïc phaùp moät caùch chaêm chuù. Hoûi laø thaûo luaän veà nhöõng ñoaïn khuùc maéc vaø nhöõng giaûi thích trong kinh luaän. Tieàn noã löïc laø chuyeân tu quaùn trong giaùo lyù cuûa chö phaät tröôùc kia, cho ñeán gaàn giai ñoaïn thuaän thöù vaø chuyeån taùnh nôi moät ngöôøi ñaõ thöïc haønh khaát thöïc vaø trôû veà vôùi moät ñeà muïc thieàn. 29. Nhöõng ngöôøi khaùc laïi noùi: Tieàn noã löïc, trí lôùn30. ÔÛ ñaây, tieàn noã löïc laø nhö ñaõ noùi. Trí lôùn laø thieän xaûo veà moät moân hoïc hay laõnh vöïc coâng ngheä naøo ñoù. Ngoân ngöõ laø 101 loaïi thoå ngöõ, nhaát laø tieáng noùi xöù Magadha. Kinh ñieån laø lôøi daïy cuûa Phaät, duø chæ laø lôøi daïy trong kinh Phaùp cuù, chöông Thí duï (Phaåm Song ñoái). Hoûi coù nghóa laø hoûi veà söï ñònh nghóa duø chæ moät baøi keä. Thaønh töïu laø quaû döï löu cho ñeán A-la-haùn. Phuïc vuï moät baäc thaày laø cö truù vôùi nhöõng baäc thaày thoâng minh uyeân baùc. Thaønh coâng veà baïn höõu laø coù nhöõng ngöôøi baïn thoâng minh uyeân baùc. 31. Chö Phaät vaø nhöõng vò ñoäc giaùc ñaït ñeán bieän taøi nhôø tieàn noã löïc vaø nhôø thaønh töïu. Chö ñeä töû thanh vaên ñaït ñeán bieän taøi nhôø taát caû nhöõng phöông tieän treân. Vaø khoâng coù moät caùch ñaëc bieät naøo ñeå tu taäp moät ñeà muïc thieàn ñeå ñaït ñeán bieän taøi. Nhöng vôùi nhöõng baäc höõu hoïc, söï ñaït ñeán bieän taøi phaùt sinh keá tieáp quaû giaûi thoaùt cuûa höõu hoïc, vaø vôùi baäc voâ hoïc, noù phaùt sinh tieáp theo quaû giaûi thoaùt voâ hoïc. Vì nhöõng bieän taøi chæ ñi ñeán thaønh coâng nôi caùc baäc thaùnh nhôø thaùnh quaû, cuõng nhö möôøi löïc ñoái vôùi chö Phaät. Ñaáy laø nhöõng bieän taøi ñöôïc aùm chæ khi ñoaïn 8 treân ñaây noùi: " Noù thuoäc boán loaïi ... laø boán bieän taøi." 32. Tueä ñöôïc tu taäp nhö theá naøo? Nhöõng phaùp ñöôïc phaân loaïi thaønh uaån, xöù, giôùi, caên, ñeá, duyeân khôûi vv. laø ñaát cuûa tueä naøy, vaø hai thanh tònh ñaàu tieân töùc Giôùi thanh tònh vaø taâm thanh tònh, laø nhöõng goác reã cuûa tueä, trong khi naêm thanh tònh kia, töùc kieán tònh, ñoaïn nghi tònh, ñaïo phi ñaïo tri kieán tònh, ñaïo tri kieán tònh, vaø tri kieán tònh, laø thaân caây. Do vaäy, moät ngöôøi muoán kieän toaøn nhöõng ñieàu naøy tröôùc heát caàn phaûi taêng cöôøng trí mình baèng caùch hoïc hoûi veà nhöõng ñieàu laøm ñaát cho tueä sau khi ñaõ vieân maõn hai thanh tònh kia laø thaân cuûa tueä. Ñaáy laø toùm taét. Chi tieát nhö sau. Saéc Uaån 33. Khi noùi raèng "nhöõng phaùp ñöôïc xeáp loaïi laø uaån, xöù, giôùi, caên, ñeá, duyeân khôûi vv. laø ñaát" cho tueä, thì uaån chính laø naêm uaån saéc, thoï, töôûng, haønh vaø thöùc. 34. Baát cöù phaùp naøo coù ñaëc tính bò quaáy nhieãu (ruppana) bôûi laïnh noùng, vv. ñeàu ñöôïc bao goàm trong saéc uaån. Saéc thuoäc moät loaïi duy nhaát neáu keå veà ñaëc tính " bò quaáy nhieãu". Noù thuoäc hai loaïi khi phaân thaønh ñaïi chuûng (bhuøta) vaø sôû taïo saéc do chaáp thuû (upaødaøya). 35. ÔÛ ñaây, ñaïi chuûng saéc goàm boán loaïi laø ñòa giôùi thuûy giôùi hoûa giôùi vaø phong giôùi. Ñaëc tính nhieäm vuï bieåu hieän cuûa chuùng ñaõ döôïc ñeà caäp trong phaàn Ñònh nghóa Boán ñaïi ôû chöông XI, ñoaïn 87 vaø 93. Nhöng veà nhaân gaàn, thì moãi ñaïi ñeàu coù ba ñaïi kia laøm nhaân gaàn. 36. Sôû taïo saéc coù 24 loaïi laø maét, tai, muõi, löôõi, thaân, saéc, thanh, höông, vò, nöõ caên, nam caên, maïng caên, taâm cô, thaân bieåu, ngöõ bieåu, khoâng giôùi, khinh khoaùi, nhu nhuyeán, kham nhaäm, sanh, truù, laõo, voâ thöôøng, vaø ñoaøn thöïc. 37. Ñaëc tính cuûa maét laø söï nhaïy caûm cuûa töù ñaïi tröôùc söï va chaïm vôùi saéc phaùp, hoaêc tính nhaïy caûm cuûa töù ñaïi phaùt sinh bôûi nghieäp baét nguoàn töø duïc voïng muoán thaáy. Nhieäm vuï noù laø choïn laáy moät ñoái töôïng trong soá nhöõng saéc phaùp. Noù ñöôïc bieåu hieän laø ñaát ñöùng cho nhaõn thöùc. Nhaân gaàn cuûa noù laø töù ñaïi sinh töø nghieäp baét nguoàn töø duïc voïng muoán nhìn. 38. Ñaëc tính loã tai laø söï nhaïy caûm cuûa töù ñaïi tröôùc söï tieáp xuùc vôùi aâm thanh, hoaëc nhaïy caûm cuûa töù ñaïi sinh töø nghieäp coù nguoàn goác ôû duïc voïng muoán nghe.Nhieäm vuï noù laø choïn laáy moät ñoái töôïng giöõa nhöõng aâm thanh. Noù ñöôïc bieåu hieän laø choã ñöùng cho nhó thöùc.Nhaân gaàn cuûa noù laø töù ñaïi sinh töø nghieäp, nghieäp aáy baét nguoàn töø duïc voïng nghe. 39. Ñaëc tính cuûa muõi laø nhaïy caûm cuûa töù ñaïi ñoái vôùi söï xuùc chaïm cuûa muõi, hoaêc nhaïy caûm cuûa töù ñaïi phaùt sinh töø nghieäp muoán ngöûi.Nhieäm vuï noù laø choïn laáy moät ñoái töôïng giöõa caùc muøi. Noù ñöôïc bieåu hieän baèng caên cöù cuûa tæ thöùc. Nhaân gaàn cuûa noù noù laø töù ñaïi sinh töø nghieäp muoán ngöûi. 40. Ñaëc tính cuûa löôõi laø nhaïy caûm cuûa töù ñaïi tröôùc xuùc cham vôùi vò. Hoaëc ñaëc tính cuûa löôõi laø nhaïy caûm cuûa boán ñaïi phaùt sinh töø nghieäp muoán neám. Nhieäm vuï noù laø choïn laáy moät ñoái töôïng giöõa caùc vò. Noù ñöôïc bieåu hieän laø caên cöù cho thieät thöùc. Nhaân gaàn cuûa noù laø töù ñaïi phaùt sinh töø nghieäp muoán neám. 41. Ñaëc tính cuûa thaân laø tính nhaïy caûm cuûa töù ñaïi tröôùc xuùc chaïm vôùi nhöõng vaät sôø ñöôïc. Hoaëc daëc tính noù laø tính nhaïy caûm cuûa töù ñaïi phaùt sinh töø nghieäp muoán sôø. 42. Tuy nhieân, moät soá ngöôøi noùi raèng con maét laø caûm tính cuûa töù ñaïi coù hoûa thònh, loã muõi laø caûm tính cuûa töù ñaïi coù ñòa thònh, loã tai laø caûm tính töù ñaïi coù phong thònh, löôõi laø caûm tính töù ñaïi coù thuûy thònh, vaø thaân laø caûm tính cuûa taát caû boán ñaïi quaân bình . [Chuù thích: "moät soá ngöôøi"chæ boä phaùi Mahaøsanghika, vì Vasudhamma thuoäc boä phaùi naøy baûo:"Trong con maét, löûa thaïnh, trong loã tai phong thaïnh, trong loã muõi ñòa thaïnh, treân löôõi thuûy thaïnh, trong thaân thì boán ñaïi ñoàng ñeàu."-- Pm. 444]Moät soá khaùc noùi raèng con maét laø tính nhaïy caûm cuûa nhöõng ngöôøi coù hoûa taêng thaïnh, coøn tai muõi löôõi thaân laø tính nhaïy caûm cuûa nhöõng ngöôøi coù khoâng, phong, thuûy, ñòa taêng thaïnh. Nhöõng ngöôøi chuû tröông ñieàu naøy ñaùng ñöôïc yeâu caàu trích daãn kinh. Chaéc chaén hoï khoâng tìm thaáy moät kinh naøo noùi theá. 43. Nhöng moät soá ñöa ra lyù leõ raèng, chính vì nhöõng caûm tính naøy tuaàn töï ñöôïc trôï löïc bôûi saéc phaùp vv. keå nhö nhöõng tính chaát cuûa löûa vv. [Chuù thích: ñöôïc trôï löïc bôûi nhöõng saéc phaùp nhö tính soi saùng cuûa hôi noùng, bôûi aâm thanh keå nhö tính cuûa phong, bôûi muøi keå nhö tính cuûa ñòa, bôûi vò keå nhö tính cuûa thuûy goïi laø nöôùc mieáng, ñoù laø theo lyù thuyeát ñaàu.Noù coù theå ñöôïc ñieàu chænh cho phuø hôïp vôùi thuyeát thöù hai, vì nhöõng caûm tính naøy caàn ñöôïc giuùp ñôõ bôûi nhöõng ñaëc tính cuûa töù ñaïi, nghóa laø chuùng caàn coù söï giuùp ñôõ môùi thaáy ñöôïc saéc, vv. Thuyeát naøy cho raèng ñaëc tính chính laø khaû naêng cuûa maét ñeå thaép saùng saéc phaùp, vv. chæ khi lieân heä nhöõng lyù do phuï thuoäc nhö aùnh saùng, vv vaø khoaûng troáng caàn thieát cho nhó thöùc. Khoaûng khoâng ñöôïc keå nhö hoûa vì noù laø söï vaéng maët cuûa boán ñaïi. Hoaëc khi nhöõng ngöôøi khaùc aán ñònh raèng khoaûng troáng laø moät tính chaát cuûa boán ñaïi, nhö saéc, thì khi aáy nhöõng tính cuûa boán ñaïi coù theå phaân tích theo thöù töï sau:ñöôïc trôï giuùp bôûi saéc phaùp vaø aùnh saùng keå nhö tính cuûa hoûa, bôûi thanh keå nhö tính cuûa khoaûng troáng goïi laø hö khoâng, bôûi muøi keå nhö tính cuûa phong, bôæ vò keå nhö tính cuûa thuûy, bôûi xuùc keå nhö tính cuûa ñaát.-- Pm. 445]Neân hoûi laïi hoï: "Ai baûo saéc phaùp laø ñaëc tính cuûa hoûa ñaïi, vv.? Vì khoâng theå noùi veà boán ñaïi, voán luoân luoân baát khaû phaân, raèng ñaây laø ñaëc tính cuûa ñaïi naøy, ñoù laø ñaëc tính cuûa ñaïi kia... " 44. Khi aáy hoï coù theå baûo: "Ñuùng nhö oâng noùi, do söï taêng thònh cuûa moät ñaïi chuûng trong caùc s?c phaùp naøy khaùc, maø nhöõng nhieäm vuï naâng ñôõ, vv.cuûa ñòa, vv. ñöôïc noùi ñeán, cuõng vaäy, do tính chaát "deã thaáy" vv. trong tình traïng taêng thònh ôû nôi vaät coù hoûa thònh, maø ngöôøi ta coù theå cho raèng saéc phaùp, vv. laø ñaëc tính cuûa ñaïi naøy". Haõy noùi laïi vôùi hoï: "Chuùng ta coù theå cho nhö vaäy, neáu coù nhieàu muøi trong boâng vaûi (caùi coù ñòa thònh) hôn trong röôïu men, caùi coù thuûy thònh, vaø neáu maøu cuûa nöôùc laïnh laø yeáu hôn maøu cuûa nöôùc noùng, caùi coù hoûa thònh." 45. Nhöng vì khoâng coù chuyeän nhö theá trong caû hai thí duï treân, vaäy oâng haõy boû chuyeän ñoaùn moø cho raèng söï khaùc nhau laø do töù ñaïi laøm neàn taûng naâng ñôõ. Cuõng nhö nhöõng baûn chaát cuûa saéc phaùp vv. laø khaùc nhau maëc duø khoâng coù khaùc nhau giöõa caùc ñaïi chuûng taïo neân moät nhoùm, cuõng theá tính nhaïy ôû maét, vv. khoâng gioáng nhau maëc duø khoâng coù nguyeân nhaân naøo veà söï khaùc nhau cuûa chuùng. Ñaây laø caùch neân hieåu. Nhöng neáu vaäy thì caùi khoâng chung trong taát caû caùc caûm tính cuûa naêm caên laø gì? Chính nghieäp laø lyù do laøm neân söï sai khaùc aáy, chöù khoâng phaûi boán ñaïi, vì neáu coù söï khaùc nhau cuûa töù ñaïi, caûm tính seõ khoâng sinh, nhö ñöôïc noùi: "Caûm tính laø cuûa nhöõng ngöôøi quaân bình, khoâng phaûi thuoäc nhöõng ngöoøi khoâng quaân bình." 46. Trong nhöõng caûm tính coù söï khaùc bieät do nghieäp khaùc bieät aáy, thì con maét vaø loã tai nhaän bieát nhöõng ñoái töôïng khoâng ôû gaàn saùt chuùng, vì thöùc vaãn sanh khôûi duø töù ñaïi laøm neàn taûng cho traàn khoâng lieân keát vôùi töù ñaïi laøm neàn cho caên. Muõi löôõi vaø thaân thì nhaän bieát nhöõng ñoái töôïng saùt keà chuùng, vì thöùc chæ sanh khôûi neáu boán ñaïi cuûa traàn lieân keát vôùi boán ñaïi cuûa caên. 47. Coù caùi theá gian goïi laø con maét. Noù gioáng nhö moät caùnh hoa sen xanh ñöôïc bao quanh baèng nhöõng loâng mi ñen, coù hai voøng troøn toái, saùng. Con maét ñích thöïc, nhaõn tinh, ñöôïc tìm thaáy ngay giöõa voøng troøn ñen ñöôïc bao quanh bôûi voøng troøn traéng, trong nhaõn tinh (ñoàng töû hay con ngöôi) xuaát hieän hình aûnh nhöõng ngöôøi ñöùng tröôùc noù. Noù thaám khaép baûy lôùp cuûa maét gioáng nhö daàu röôùi treân baûy lôùp vaûi. Noù ñöôïc trôï giuùp bôûi boán ñaïi chuûng coù nhieäm vuï naâng ñôõ, taém röûa, baêng boù vaø quaït. Noù ñöôïc cuûng coá bôûi thôøi tieát, taâm, ñoaøn thöïc. Noù ñöôïc duy trì bôûi maïng caên, ñöôïc cung caáp maøu, muøi, vò, vv. (xem Ch. XVIII, ñoaïn 5), noù chæ baèng caùi ñaàu con raän, maø vöøa laø caên cöù vaät lyù vöøa cöûa ngoû cho nhaõn thöùc vaø nhöõng taâm coøn laïi cuûa loä trình taâm. 48. Ñieàu naøy ñöôïc noùi bôûi vò töôùng quaân chaùnh phaùp: "Nhaõn tinh nhôø ñoù ngöôøi ta troâng thaáy saéc thì raát nhoû vaø vi teá, khoâng lôùn hôn ñaàu con raän." 49. Nhó tinh (caûm tính cuûa tai) ñöôïc tìm thaáy beân trong caùi daïng cuûa tai vôùi nhöõng phuï tuøng cuûa noù, ôû nôi coù hình daïng caùi bòt ñaàu ngoùn tay, ñöôïc vaây quanh bôûi nhöõng loâng mòn maøu naâu.Noù ñöôïc trôï giuùp bôûi töù ñaïi nhö ñaõ noùi, ñöôïc cuûng coá bôûi thôøi tieát, taâm vaø ñoaøn thöïc, ñöôïc duy trì bôûi maïng caên, ñöôïc trang bò vôùi maøu, vv. vaø noù vöøa laøm caên cöù vaät lyù vöøa laøm caên moân cho nhó thöùc vaø nhöõng taâm coøn laïi trong loä trình taâm. 50. Tæ tinh ñöôïc tìm thaáy beân trong caùi daïng cuûa loã muõi vôùi nhöõng phuï tuøng cuûa noù, taïi choã coù hình daïng moät caùi moùng deâ. Noù ñöôïc trôï giuùp, cuûng coá, duy trì theo caùch ñaõ noùi, vaø noù vöøa laøm caên cöù vaät lyù vöøa laø cöûa ngoû cho tæ thöùc, vv. 51. Thieät tinh ñöôïc tìm thaáy ôû giöõa caùi löôõi vôùi nhöõng phuï tuøng cuûa noù, taïi choã coù hình daïng caùi ñaàu cuûa moät caùnh sen. Noù ñöôïc trôï giuùp, cuûng coá duy trì theo caùch ñaõ noùi, vaø vöøa laøm caên cöù vaät lyù vöøa laø cöûa ngoõ cho thieät thöùc vaø nhöõng taâm coøn laïi trong taâm loä trình. 52. Thaân tinh ñöôïc tìm thaáy khaép nôi nhö nöôùc thaám boâng vaûi, trong thaânxaùc vaät lyù naøy, choã maø saéc bò chaáp thuû. Noù ñöôïc trôï giuùp cuûng coá duy trì theo caùch ñaõ noùi, vöøa laøm caêncöù vaät lyù vöøa laø cöûa ngoõ cho thaân thöùc vaø caùc taâm coøn laïi trong loä trình taâm. 53. Nhö nhöõng con raén, caù saáu, chim, choù, choàn hoang tieán veà höôùng nhöõng nôi chuùng thöôøng lui tôùi, laø toå kieán (raén boø tôùi), nöôùc (caù saáu), khoâng gian (chim), laøng maïc (choù), nghóa ñòa (choàn hoang), cuõng theá, maét tai... höôùng ñeán nhöõng haønh xöù rieâng cuûa chuùng laø saéc thanh... 54. Saéc coù ñaëc tính laø ñaäp vaøo maét. Nhieäm vuï noù laø laøm ñoái töôïng cho nhaõn thöùc. Bieåu hieän (töôùng) cuûa noù laø haønh xöù cho nhaõn thöùc.Nhaân gaàn cuûa noù laø boán ñaïi chuûng.Vaø taát caû caùc sôû taïo saéc keá tieáp (thanh, höông, vò... ) ñeàu gioáng nhö ôû ñaây, tröø choã khaùc bieät seõ ñöôïc noùi. Saéc phaùp coù nhieàu maøu nhö xanh vaøng.. 55. Thanh coù ñaëc tính laø ñaäp vaøo tai. Nhieäm vuï noù laø laøm ñoái töôïng cho nhó thöùc. Noù ñöôïc bieåu hieän laø sôû haønh cuûa nhó thöùc.Thanh coù nhieàu loaïi nhö tieáng troáng lôùn, troáng nhoû... 56. Muøi coù ñaëc tính laø ñaäp vaøo muõi, nhieäm vuï noù laø laøm ñoái töôïng cho tæ thöùc. Noù ñöôïc bieåu hieän laø sôû haønh cuûa tæ thöùc. Muøi thuoäc nhieàu loaïi, nhö muøi reã caây, muøi goã caây... 57. Vò coù ñaëc tính laø ñaäp vaøo löôõi. Noù coù nhieäm vuï laøm ñoái töôïng cho thieät thöùc, coù bieåu hieän laø sôû haønh cuûa thieät thöùc. Noù coù nhieàu loaïi, nhö vò cuûa reãcaây, cuûa thaâncaây. 58. Nöõ caên coù ñaëc tính laø nöõ taùnh, coù nhieäm vuï chæ ra "ñaây laø phuï nöõ". Noù ñöôïc bieåu hieän laø caên do cho ñaëc ñieåm, töôùng traïng, coâng vieäc vaø caùch xöû söï cuûa phaùi nöõ. nöõ. Nam caên coù ñaëc tính laø nam taùnh.Nhieäm vuï noù laø chæ ra "ñaây laø moät nam nhaân". Noù ñöôïc bieåu hieän laøm lyù do cho ñaëc ñieåm, töôùng, coâng vieäc, vaø caùch xöû söï cuûa phaùi nam. Caû hai caên sau cuøng ñeàu ñoàng hieän höõu vôùi toaøn dieän thaân theå, cuõng nhö thaân tính. Nhöng khoâng phaûi vì vaäy maø coù theå noùi "chuùng ôû khoaûng khoâng gian maø thaân tính ôû" hoaëc "chuùng ôû khoaûng khoâng gian maø thaân tính khoâng ôû". Nhö baûn chaát cuûa saéc, vv. nhöõng thöù naøy khoâng laãn loän vôùi nhau. 59. Maïng caên coù ñaëc tính laø duy trì caùc loaïi saéc cu sanh. Nhieäm vuï noù laø laøm cho caùc saéc aáy sinh ra. Noù ñöôïc bieåu hieän laø töôùng truù cuûa saéc. Noù coù nhaân gaàn laø caùc ñaïi chuûng phaûi duy trì. Vaø maëc duø noù coù khaû naêng duy trì, song noù chæ duy trì caùc saéc cusanh vaøo luùc truù, nhö nöôùc duy trì hoa sen . Maëc duø caùc phaùp sinh khôûi tuøy theo caùc duyeân (ñieàu kieän), maïng caên duy trì chuùng, nhö baø vuù baûo döôõng moät em beù. Chính maïng caên thì chæ sinh khôûi theo caùc phaùp sinh khôûi, nhö moät thuûy thuû; noù khoâng gaây ra söï sanh sau khi dieät, vì khi aáy chính noù cuõng vaéng maët, maø nhöõng gì caàn laøm cho sanh cuõng vaéng maët. Noù khoâng keùo daøi söï truù vaøo luùc dieät, bôûi vì chínhnoù ñang dieät, nhö ngoïn ñeøn cuûa moät caây ñeøn khi baác vaø daàu ñaõ heát. Nhöng khoâng neân xem noù khoâng coù naêng löïc duy trì, laøm sinh ra, laøm an truù, bôûi vì quaû thöïc noù coù nhöõng naêng löïc naøy vaøo luùc ñaõ noùi. 60. Taâm cô coù ñaëc tính laøm ñieåm töïa vaät chaát cho yùgiôùi vaø yù thöùc giôùi. Nhieämvuï noù laø laøm phöông tieän cho chuùng. Noù ñöôïc bieåu hieân laø söï mang chôû chuùng. Noùñöôïc tìm thaáy phuï thuoäc vaøo maùu, moâtaû trong phaàn thaân haønh nieäm (Ch. VIII) beân trong traùi tim. Noù ñöôïc trôï giuùp bôûi boán ñaïi vôùi nhieäm vuï naâng ñôõ, vv. Noù ñöôïc cuûng coá bôûi thôøi tieát, taâm vaø ñoaøn thöïc, ñöôïc duy trì bôûi maïngcaên, vaø noù laøm cô sôû vaät lyù cho yù giôùi vaø yù thöùc giôùi vaø cho caùc phaùp lieân heä. 61. Thaân bieåu laø hình thaùi thích öùng vaø söï thay ñoåi hình daïng trong phong giôùi do taâm sanh, chính noù laøm nhaân cho söï di chuyeån tôùi lui, vv. hình thaùi vaø söï bieán ñoåi naøy laø ñieàu kieän cho söï cöùng ñôø, söï naâng ñôõ vaø söï chuyeån ñoäng cuûa saéc thaân cu sanh. Nhieäm vuï noù laø baøy toû yù ñònh. Noù ñöôïc bieåu hieän laø nhaân cuûa söï kích ñoäng thaântheå. Nhaân gaàn noù laø phong giôùi do taâm sanh. Nhöng noù ñöôïc goïi laø thaân bieåu (kaøyavinnatti) vì noù laø nhaân cuûa söï bieåu tröng yù ñònh ngang qua söï chuyeån ñoäng cuûa thaân theå. Söï di chuyeån tôùi lui, vv. caàn ñöôïc hieåu laø phaùt sinh do chuyeån ñoäng cuûa caùc loaïi saéc do thôøi sanh, vv. lieân keát vôùi nhöõng loaïi saéc do taâm sanh, ñöôïc ñieàu ñoäng bôûi thaân bieåu aáy. 62. Ngöõ bieåu laø hình thaùi thích öùng vaø bieán ñoåi hình daïng trong ñòa giôùi do taâm sinh laøm nhaân cho söï phaùt ngoân. Söï thích öùng vaø bieán ñoåi naøy laø moät ñieàu kieän cho söï goõ laïi vôùi nhau caùi saéc bò chaáp thuû. Nhieäm vuï noù laø baøy toû yù ñònh. Noù ñöôïc bieåu hieän laø nhaân cho tieáng noùi. Nhaân gaàn cuûa noù laø ñòa giôùi do taâm sanh.Nhöng noù ñöôïc goïi laø ngöõ bieåu vì noù laø nhaân cuûa söï bieåu tröng yù ñònh ngang qua lôøi noùi, noùi caùch khaùc laø ngang qua aâm thanh cuûa lôøi. Nhö khi thaáy moät caùi soï boø treo treân caây röøng, daáu hieäu aáy aùm chæ "ôû ñaây coù nöôùc", cuõng vaäy, khi thaáy thaân töôùng lay ñoäng, hoaëc nghe aâm thanh cuûa lôøi, ta bieát chuùng aùm chæ moät söï vieäc. 63. Khoâng giôùi coù ñaëc tính laø ñònh giôùi haïn cho saéc. Nhieäm vuï noù laø baøy ra nhöõng ranh giôùi cuûa saéc. Noù ñöôïc bieåu hieän laø nhöõng giôùi haïn cuûa saéc, hoaëc bieåu hieän baèng tính khoâng theå sôø chaïm, baèng tình traïng nhöõng khe hôû vaø nhöõng choã môû ra.Nhaân gaàn cuûa noù laø saéc ñöôïc phaân giôùi haïn.Vaø nhôø noù maø ngöôøi ta coù theå noùi veà caùc saéc phaùp laø "caùi naøy ôû treân, döôùi, hay xung quanh caùi kia". 64. Khinh khoaùi cuûa saéc coù ñaëc tính laø khoâng chaäm chaïp. Nhieäm vuï noù laø xua tan tính caùch naëng neà cuûa saéc. Noù ñöôïc bieåu hieän laø tính deã bieán ñoåi, nheï nhaøng. Noù coù nhaân gaàn laø vaät chaát nheï (saéc khinh khoaùi). Nhu nhuyeán cuûa saéc coù ñaëc tính laø khoâng cöùng ñôø. Nhieäm vuï noù laø xua tan tính cöùng ñôø cuûa saéc. Noù ñöôïc bieåu hieän baèng söï khoâng choáng ñoái baát cöù loaïi hoaït ñoäng naøo. Nhaân gaàn cuûa noù laø saéc nhu nhuyeán. Kham nhaäm cuûa saéc coù ñaëc tính laø deã söû duïng thuaän tieän cho haønh ñoäng cuûa thaân. Noù coù nhieäm vuï laø xua ñuoåi tính khoù söû duïng. Noù ñöôïc bieåu hieän laø tính khoâng yeáu ôùt. Nhaân gaàn noù laø saéc deã söû duïng. 65. Ba ñaëc tính sau cuøng naøy, tuy vaäy, khoâng taùch rôøi nhau. Nhöng söï khaùc bieät giöõa chuùng coù theå ñöôïc hieåu nhö sau. Khinh khoaùi laø söï thay ñoåi cuûa saéc nhö tình traïng nheï nhaøng trong thaân theå ngöôøi khoûe maïnh, tìnhtraïng khoâng chaäm chaïp, tình traïng deã bieán ñoåi nôi söï vaät, nhôø coù nhöõng ñieàu kieän ngaên söï roái loaïn töù ñaïi ñöa ñeán tính ueå oaûi chaäm chaïp c?a saéc. Nhu nhuyeán cuûa saéc laø söï thay ñoåi cuûa saéc nhö baát cöù tình traïng meàm maïi naøo trong saéc phaùp, nhö trong moät taám da thuoäc kheùo ñaäp, baát cöù tính deã uoán naøo, deã söû duïng vaøo moïi coâng vieäc. Tính aáy phaùt sinh do nhöõng tình traïng ngaên chaän söï xaùo troän töù ñaïi coù theå gaây ra tính cöùng ñôø cuûa saéc. Kham nhaäm cuûa saéc laø söï thay ñoåi cuûa saéc nhö baát cöù tình traïng deã söû duïng naøo cuûa saéc phaùp, nhö vaøng kheùo luyeän. Ñoù laø söï thuaän tieän cho coâng vieäc cuûa thaân xaùc, nhôø coù ñieàu kieän ngaên chaän xaùo troän töù ñaïi gaây baát tieän cho coâng vieäc. 66. Sanh cuûa saéc coù ñaëc tính laø döïng neân. Nhieäm vuï noù laø laøm cho caùc saéc phaùp noåi leân ñaàu tieân. Noù ñöôïc bieåu hieän laø söï tung ra, khôûi ñaàu, hoaëc tình traïng ñaõ hoaøn thaønh. Nhaân gaàn noù laø saéc sanh. Töông tuïc cuûa saéc coù daëc tính laø sinh khôûi. Nhieäm vuï noù laø neo laïi. Noù ñöôïc bieuå hieän baèng söï khoâng giaùn ñoaïn. Nhaân gaàn noù laø vaät chaát caàn ñöôïc neo laïi. Caû hai töø ngöõ naøy ñeàu chæ saéc vaøo luùc sanh ra, nhöng do söï khaùc nhau veà hình thaùi, vaø do giaùo hoùa nhöõng haïng ngöôøi khaùc nhau, maø giaùo lyù trong Uddesa vaø trong Dhammasangani noùi "sanh vaø töông tuïc". Nhöng vì ôû ñaây khoâng coù gì khaùc nhau veà yù nghóa, neân trong phaàn moâ taû (niddesa) veà nhöõng tieáng naøy, noùi "Söï laäp thaønh caùc caên laø söï sanh cuûa saéc, vaø söï sanh ra cuûa saéc laø söï töông tuïc cuûa noù". 67. Vaø trong luaän, sau khi noùi "Chính nguoàn goác goïi laø laäp thaønh, vaø taêng tröôûng goïi laø sanh, phaùt sinh goïi laø töông tuïc", coù cho moät ví duï: "Laäp thaønh laø nhö thôì gian nöôùc vaøo moät loã ñaøo beân bôø soâng, taêng tröôûng laø nhö thôøi gian nöôùc ñaày loã, töông tuïc laø thôøi gian nöôùc traøn ra", vaø cuoái ví duï noùi: "Vaäy muoán noùi caùi gì? Laäp thaønh laø caên, caên duï cho söï laäp thaønh". Chính söï sanh ra ñaàu tieân cuûa saéc phaùp goïi laø thaønh laäp, söï sinh ra nhöõng thöù khaùc theâm vaøo saéc naøy goïi laø taêng tröôûng, söï sinh theâm caùc phaùp sau nöõa laø töông tuïc, vì noù xuaát hieän trong khía caïnh neo laïi. Ñaáy laø ñieàu caàn hieåu. 68. Giaø coù ñaëc tính laø laøm chín muøi saéc phaùp. Nhieäm vuï noù laø tieáp tuïc daãn ñeán söï chaám döùt. Noù ñöôïc bieåu hieän laø söï maát tính caùch môùi meû maø khoâng maát töï tính, nhö caùi giaø cuûa luùa. Nhaân gaàn noù laø saéc ñang chín muøi. Ñaây laø noùi ñeán loaïi giaø roõ reät do thaáy thay ñoåi veà raêng, vv. nhö gaõy, ruïng. Nhöng caùi giaø cuûa voâ saéc phaùp thì khoâng coù nhöõng ñoåi thay roõ reät nhö vaäy, goïi laø giaø ngaám ngaàm. Vaø söï giaø ôû trong ñaát, ñaù, traêng, trôøi... goïi laø giaø khoâng ngöøng. 69. Voâ thöôøng cuûa saéc coù ñaëc tính laø tan raõ hoaøn toaøn. Nhieäm vuï noù laø laøm cho saéc phaùp chìm xuoáng. Noù ñöôïc bieåu hieän baèng söï hoaïi dieät ruïng rôi, nhaân gaàn noù laø saéc hoaøn toaøn tan raõ. 70. Ñoaøn thöïc coù ñaëc tính laøm döôõng chaát. Nhieäm vuï noù laø nuoâi döôõng nhöõng loaïi saéc. Noù ñöôïc bieåu hieän baèng söï laøm cho raén chaéc. Nhaân gaàn noù laø moät thaân caên caàn ñöôïc nuoâi döôõng baèng ñoaøn thöïc. Ñaáy laø moät danh töø chæ döôõng chaát nhôø ñoù höõu tình soáng ñöôïc. 71. Treân ñaây laø nhöõng saéc phaùp ñaõ ñöôïc truyeàn tuïng qua kinh ñieån. Nhöng trong Luaän, coù nhöõng phaùp khaùc ñaõ ñöôïc theâm vaøo nhö sau: saéc keå nhö naêng löïc, saéc keå nhö söï sinh saûn, saéc keå nhö söï sanh ra, vaø saéc keå nhö beänh, vaø moät soá ngöôøi keå theâm, saéc keå nhö söï hoân traàm. Tröôùc tieân, "saéc keå nhö hoân traàm" bò baùc boû vì caâu: "Chaéc chaén khi oâng laø baäc thaùnh ñaõ giaùc ngoä, thì khoâng coù trieàn caùi naøo nôi oâng." Nhöõng caùi coøn laïi, thì "saéc keå nhö beänh" ñöôïc bao goàm trong laõo vaø voâ thöôøng, "saéc keå nhö söï sanh ra" goàm trong taêng tröôûng vaø töông tuïc, "saéc keå nhö sinh saûn" goàm trong thuûy giôùi, vaø "saéc keå nhö naêng löïc" goàm trong phong giôùi. Vaäy xeùt töøng phaùp rieâng reû thì khoâng moät phaùp naøo trong ñaây thöïc höõu. Ñaây laø ñieåm ñaõ ñöôïc ñoàng yù. Vaäy sôû taïo saéc goàm trong 24 moùn treân, vaø ñaïi chuûng saéc goàm boán, taát caû coïng thaønh 28 thöù khoâng hôn khoâng keùm. 72. Vaø taát caû saéc phaùp goàm 28 loaïi treân ñeàu thuoäc moät loaïi laø voâ nhaân, phi nhaân, taùch rôøi nhaân, höõu duyeân, thuoäc theá gian, höõu laäu, vv. Noù thuoäc hai loaïi, laø noäi saéc vaø ngoaïi saéc, thoâ teá, xa gaàn, sôû taïo phi sôû taïo, tònh saéc phi tònh saéc, caên saéc phi caên saéc, höõu chaáp thuû phi höõu chaáp thuû vv... 73. Naêm thöù maét tai muõi löôõi thaân goïi laø noäi saéc vì chuùng sinh ra nhö moät phaàn cuûa toaøn theå con ngöôøi, nhöõng gì coøn laïi laø ngoaïi saéc vì ôû ngoaøi con ngöôøi. Chín thöù goàm naêm thöù treân, coäng theâm saéc thanh höông vò, vaø ñòa hoûa phong ba giôùi, laøm thaønh 12 thöù ñöôïc xem laø saéc thoâ vì coù söï tieáp xuùc, coøn laïi laø teá vì ngöôïc laïi. Caùi gì teá goïi laø vieãn saéc vì khoù vaøo saâu, thoâ laø caän saéc vì deã vaøo. Möôøi taùm thöù goàm boán ñaïi, ñoaøn thöïc vaø 13 thöù khôûi töø maét, goïi laø tònh saéc vì chuùng laø ñieàu kieän ñeå nhaän bieát caùc phaùp saéc, vv., vì chuùng saùng nhö maët göông. Coøn laïi laø phi tònh saéc vì ngöôïc vôùi tònh saéc. Tònh saéc, nam, nöõ caên vaø maïng caên goïi laø caên saéc vì tính noåi baät, coøn laïi laø phi caên saéc vì ngöôïc laïi vôùi caên saéc. Nhöõng thöù ñeà caäp sau ñaây, keå nhö nghieäp sanh, goïi laø höõu chaáp thuû, coøn laïi laø phi höõu chaáp thuû. 74. Laïi nöõa, taát caû saéc ñeàu thuoäc ba loaïi theo boä ba höõu kieán, vv. boä ba nghieäp sanh, vv. ÔÛ ñaây, veà saéc thoâ, thì moät vaät coù theå thaáy ñöôïc goïi laø saéc höõu kieán, höõu ñoái, coøn laïi laø voâ kieán, höõu ñoái. Taát caû teá saéc laø voâ kieán voâ ñoái. 75. Theo boä ba nghieäp sanh vv. thì saéc do nghieäp sinh goïi laø nghieäp sanh, do duyeân naøo khaùc goïi laø phi nghieäp sanh, khoâng do caùi gì sanh caû goïi laø phi nghieäp sanh, phi phi nghieäp sanh. Saéc do taâm sinh goïi laø taâm sanh, do duyeân ngoaøi taâm goïi laø phi taâm sanh, khoâng do caùi gì trong taâm ngoaøi taâm goïi laø phi taâm sanh phi phi taâm sanh. Saéc do ñoà aên sanh goïi laø thöïc sanh, ngoaøi ñoà aên laø phi thöïc sanh, khoâng thuoäc hai loaïi naøy goïi laø phi thöïc, phi phi thöïc sanh. Saéc do thôøi tieát sanh goïi laø thôøi sanh, ngoaøi thôøi tieát laø phi thôøi sanh, loaïi thöù ba laø phi thôøi sanh, phi phi thôøi sanh 76. Laïi nöõa saéc thuoäc boán loaïi laø kieán vaên giaùc tri; laø saéc saéc, haïn giôùi saéc, bieán hoùa saéc, töôùng saéc; laø caên saéc, moân saéc, caên moân saéc, phi caên phi moân saéc. Saéc xöù laø ñöôïc thaáy vì laø ñoái töôïng cuûa söï thaáy (kieán). Thanh xöù laø ñöôïc nghe vì laø ñoái töôïng cuûa nghe (vaên); höông vò xuùc xöù laø ñöôïc bieát (giaùc) vì laø ñoái töôïng caûm giaùc. Coøn laïi laø ñöôïc nhaän thöùc (tri) vì laø ñoái töôïng cuûa taâm maø thoâi. 77. Sôû taïo saéc goïi laø saéc saéc, khoâng giôùi laø haïn giôùi saéc. Saéc keå töø thaân bieåu cho ñeán kham nhaäm goïi laø bieán hoùa saéc, sanh giaø cheát laø töï taùnh saéc. 78. Caùi ñöôïc goïi laø saéc cuûa nhuïc ñoaøn taâm laø caên saéc, phi moân saéc, hai bieåu saéc laø moân, phi caên. Tònh saéc vöøa laø caên vöøa laø moân. Coøn laïi laø phi caên phi moân. 79. Saéc thuoäc naêm loaïi laø sanh töø 1 phaùp, töø 2, 3, 4 phaùp, vaø khoâng sanh töø phaùp naøo. Töø 1 phaùp laø chæ do nghieäp sanh hoaëc chæ do taâm sanh. Nhö saéc cuûa caùc caên, cuøng taâm cô, laø chæ do nghieäp sanh. Hai bieåu saéc laø chæ do taâm sanh. Coøn caùi gì khi do thôøi tieát sanh, khi do taâm sanh, goïi laø sanh töø hai phaùp. Ñaây chæ cho thanh xöù. Saéc sanh töø thôøi tieát, taâm vaø thöïc toá, goïi laø sanh töø ba phaùp: goàm ba thöù keå töø khinh khoaùi. Saéc sanh töø boán phaùp (nghieäp, taâm, thôøi, thöïc) goïi laø sanh töø boán phaùp, chæ cho taát caû loaïi saéc coøn laïi ngoaïi tröø töôùng saéc. 80. Nhöng töôùng saéc thì goïi laø khoâng do gì sanh. Taïi sao? Vì khoâng coù söï sinh khôûi cuûa sinh, coøn giaø vaø cheát chæ laø söï chín muøi vaø tan raõ cuûa caùi ñaõ sanh. Maëc duø coù ñoaïn noùi: "Saéc, thanh, höông, vò, xuùc, khoâng giôùi, thuûy giôùi, khinh khoaùi, nhu nhuyeán, kham nhaäm, sanh, töông tuïc, thöïc saéc: nhöõng phaùp naøy laø do taâm sanh" ñieàu muoán noùi trong ñoaïn naøy (Dhs. 667) laø caùi saùt-na trong ñoù nhöõng duyeân sinh ra caùc loaïi saéc ñang laøm nhieäm vuï. Treân ñaây laø giaûi thích chi tieát veà saéc uaån. 81. Trong nhöõng uaån coøn laïi, caùi gì coù ñaëc tính caûm thoï caàn ñöôïc hieåu laø thoï uaån. Caùi gì coù ñaëc tính nhaän thöùc, caàn ñöôïc hieåu laø töôûng uaån, coù ñaëc tính taïo taùc laø haønh uaån, coù ñaëc tính phaân bieät laø thöùc uaån. Vì nhöõng caùi khaùc seõ trôû neân deã hieåu khi ñaõ hieåu thöùc uaån, neân ôû ñaây ta seõ baøn thöùc uaån tröôùc heát. 82. "Baát cöù gì coù ñaëc tính bieát, noùi chung ñeàu goïi laø thöùc uaån", treân ñaây daõ noùi. Vaø caùi gì coù ñaëc tính nhaän bieát? Chính laø taâm thöùc. Nhöõng danh töø thöùc, taâm vaø yù ñeàu coù cuøng moät nghóa. Taâm thöùc aáy maëc duø chæ laø moät trong töï taùnh vôùi ñaëc tính laø nhaän bieát, song coù ba loaïi laø thieän, baát thieän vaø baát ñònh. 83. Thieän taâm goàm boán loaïi theo coõi laø duïc, saéc, voâ saéc vaø sieâu theá. Taùm taâm thuoäc duïc giôùi ñöôïc xeáp loaïi theo hæ, xaû, trí, vaø nhaéc baûo, nghóa laø: (1) Khi caâu höõu vôùi hæ, taâm aáy hoaëc töông öng vôùi trí, caàn nhaéc baûo hoaëc84. (1) Khi moät ngöôøi sung söôùng vì gaëp ñöôïc moät taëng phaåm tuyeät haûo ñeå laøm quaø, hay vì gaëp ñöôïc moät ngöôøi nhaän, vv. hay moät nguyeân nhaân naøo töông töï laøm phaùt sinh hæ, vaø ñaët chaùnh kieán leân haøng ñaàu, nhö nghó raèng "boá thí coù coâng ñöùc lôùn", ngöôøi aáy khoâng do döï, khoâng caàn nhaéc baûo khi laøm nhöõng coâng ñöùc boá thí, vv.thì taâm aáy laø caâu höõu vôùi hæ, töông öng trí, khoâng caàn nhaéc baûo. (2) Khi moät ngöôøi sung söôùng haøi loøng nhö treân, vaø cuõng ñaët chaùnh kieán haøng ñaàu nhöng laøm vôùi söï do döï vì taâm khoâng roäng raõi, hoaëc caàn ñöôïc ngöôøi khaùc nhaéc baûo, thì taâm vò aáy thuoäc loaïi thöù hai. "Nhaéc baûo" laø moät noã löïc cuûa chính ngöôøi aáy hay ngöôøi khaùc. 85. (3) Khi nhöõng em beù coù thoùi quen töï nhieân do baét chöôùc ngöôøi lôùn, khi gaëp tyû kheo thì cuùng döôøng baát cöù gì ñang caàm trong tay, hoaëc ñaûnh leã, thì ñoù laø loaïi taâm thöù ba. (4) Khi caùc em aáy chæ xöû söï nhö theá vì ngöôøi lôùn baûo "cuùng ñi, ñaûnh leã ñi", ñoù laø loaïi taâm thöù tö. (5) - (8) Khi khoâng coù hæ trong boán tröôøng hôïp treân, thì nhöõng taâm naøy goïilaø caâu höõu xaû. 86. Taâm saéc giôùi coù naêm, xeáp loaïi theo thieàn chi. Ñoù laø (9) töông öng vôùi caû naêm thieàn
chi (taâm sô thieàn)
87. Taâm voâ saéc giôùi coù boán, töông öng boán voâ saéc laø (14) taâm töông öng vôùi Khoâng voâ bieân xöù (15) - (17) töông öng Thöùc voâ bieân, Voâ sôû höõu xöù, Phi töôûng phi phi töôûng xöù. 88. Taâm sieâu theá coù boán, laø: (18-21) töông öng vôùi boán ñaïo loä. Vaäy thieän taâm coù 21 loaïi. 89. Baát thieän taâm coù moät loaïi theo coõi, vì chæ thuoäc duïc giôùi. Noù coù ba loaïi neáu keå theo nhaân, laø tham, saân, si. 90. Taâm baát thieän do tham coù 8 loaïi, theo hæ, xaû, taø kieán vaø nhaéc baûo. Ñoù laø: (22) caâu höõu vôí hæ, töông öng
taø kieán, khoâng caàn nhaéc baûo
91. Khi moät ngöôøi sung söôùng haøi loøng, ñaët taø kieán leân haøng ñaàu, nhö baûo: "Duïc laïc khoâng nguy hieåm gì", vaø höôûng duïc vôùi taâm traïng haêng haùi khoâng caàn nhaéc baûo, hoaëc tin vaøo nhöõng ñieàm trieäu, vv. ñaáy laø loaïi taâm thöù nhaát (22). Khi laøm theá vôùi taâm yeáu ôùt caàn ñöôïc nhaéc baûo, ñoù laø loaïi taâm thöù hai(23). Nhöng khi moät ngöôøi haøi loøng sung söôùng, maø khoâng ñaët taø kieán leân haøng ñaàu, thoï höôûng nhuïc duïc hay söï may maén cuûa ngöôøi, troäm caép cuûa ngöôøi vôùi taâm haêng haùi khoâng caàn nhaéc baûo, thì ñoù laø loaïi taâm thöù ba (24). Khi laøm theá vôùi taâm ueå oaûi caàn nhaéc baûo, ñoù laø loaïi taâm thöù tö (25). Khi taâm khoâng coù hæ ñi keøm trong caû boán tröôøng hôïp noùi treân, do khoâng thaáy gì tuyeät haûo trong duïc laïc, hoaëc thieáu caùi nhaân ñeå gôïi hoan hæ, thì boán loaïi taâm caâu höõu xaû sinh khôûi. Vaäy baát thieän taâm coù nhaân laø tham, goàm coù taùm loaïi nhö treân. 92. Taâm coù nhaân saân thuoäc hai loaïi: (30) caâu höõu vôùi öu, töông öng
vôùi haän, caàn nhaéc baûo
93. Taâm coù nhaân si thuoäc hai loaïi: (32) caâu höõu vôùi xaû, töông öng
vôùi nghi, vaø
94. Taâm baát ñònh coù hai loaïi, laø dò thuïc vaø duy taùc. Dò thuïc coù boán loaïi phaân theo coõi, laø duïc giôùi, saéc giôùi, voâ saéc giôùi vaø sieâu theá. Taâm thuoäc duïc giôùi coù hai loaïi laø thieän dò thuïc vaø baát thieän dò thuïc. Thieän dò thuïc coù hai loaïi laø voâ nhaân vaø höõu nhaân. 95. Thieän dò thuïc voâ nhaân laø taâm khoâng coù voâ tham, vv. laøm nhaân cho quaû dò thuïc. Coù taùm loaïi, laø (34)-(38) nhaõn thöùc, nhó, tæ, thieät,
thaân thöùc.
96. Nhaõn thöùc (34) coù ñaëc tính ñöôïc hoã trôï bôûi con maét, vaø nhaän bieát saéc phaùp. Nhieäm vuï noù laø chæ coù saéc phaùp laøm ñoái töôïng. Noù ñöôïc bieåu hieän laø söï quan taâm ñeán saéc phaùp. Nhaân gaàn noù laø söï ra ñi cuûa yù giôùi duy taùc (70) laáy saéc phaùp laøm ñoái töôïng. Tai, muõi, löôõi, thaân thöùc (35-38) coù caùc ñaëc tính ñöôïc trôï giuùp b?i tai, muõi, löôõi, thaân, vaø nhaän bieát caùc ñoái töôïng tieáng, muøi, vò, xuùc. Chuùng coù nhieäm vuï ñaëc traùch veà tieáng, muøi, vò, xuùc. Bieåu hieän cuûa chuùng laø söï quan taâm ñeán caùc ñoái töôïng naøy, vaø nhaân gaàn cuûa chuùng laø söï ra ñi cuûa duy taùc yù giôùi (70) coù ñoái töôïng laø thanh, höông, vò, xuùc. 97. Dò thuïc yù giôùi (39) coù ñaëc tính laø nhaän bieát saéc, vv. keá tieáp nhaõn thöùc, vv. vuï noù laø nhaän bieát saéc, vv.Noù ñöôïc bieåu hieän baèng tình traïng thu nhaän saéc, vv. Nhaân gaàn noù laø söï ra ñi cuûa nhaõn thöùc, vv. Nhieäm vuï noù laø nhaän bieát saéc, vv. Noù ñöôïc bieåu hieän baèng tình traïng thu nhaän saéc, vv. Nhaân gaàn noù laø söï ra ñi cuûa nhaõn thöùc, vv. Dò thuïc yù thöùc giôùi voâ nhaân (40-41), vôùi nhieäm vuï suy ñaït cuõng theá, coù ñaëc tính laø tính nhaän bieát saùu loaïi ñoái töôïng. Nhieäm vuï noù laø suy ñaït, noù ñöôïc bieåu hieän laø traïng thaùi suy ñaït töông ñöông vôùi nhieäm vuï treân. Nhaân gaàn noù laø taâm cô. 98. Nhöng noù ñöôïc phaân loaïi tuøy theo töông öng vôùi hæ hay vôùi xaû, vaø tuøy theo noù ñöôïc chia thaønh loä trình taâm vôùi hai vò trí hay vôùi naêm vò trí. Vì trong hai taâm dò thuïc voâ nhaân naøy thì moät taâm (40) töông öng vôùi hæ, hieän dieän khi coù nhöõng ñoái töôïng hoaøn toaøn ñaùng öa khôûi leân, vaø coù hai vò trí trong loä trình taâm: khôûi leân ôû naêm caên moân (nguõ moân höôùng taâm) goïi laø taâm suy ñaït (santirana), khôûi cuoái toác haønh taâm goïi laø ñoàng sôû duyeân (tad-aørammana). Taâm kia (41) töông öng vôùi xaû vì noù hieän dieän khi coù nhöõng ñoái töôïng khaû yù vaø trung tính khôûi leân, vaø coù naêm vò trí: ôû taâm suy ñaït, ñoàng sôû duyeân, kieát sanh, höõu phaàn vaø töû taâm. 99. Taùm taâm dò thuïc voâ nhaân noùi treân thuoäc hai loaïi, tuøy ñoái töôïng baát bieán hay haèng bieán. Noù thuoäc ba loaïi neáu xeáp theo thaân laïc, taâm hæ, vaø xaû. Naêm taâm töø soá (34) ñeán (38) moãi thöù coù moät ñoái töôïng baát bieán. Nhöõng taâm khaùc, töø (39) ñeán (41), thì coù moät ñoái töôïng haèng bieán, vì yù giôùi (39) sinh khôûi töông öng vôùi caû naêm ñoái töôïng (saéc, vv.) vaø hai yù thöùc giôùi (40), (41), coù hai vò trí nhö ñaõ noùi treân, töông öng vôùi hæ vaø xaû. Nhö vaäy, taâm thieän dò thuïc voâ nhaân coù taùm loaïi. 100. Thieän dò thuïc höõu nhaân: (42) ñeán (49) laø nhöõng taâm töông öng voâ tham voâ saân voâ si laøm nhaân cho quaû dò thuïc. Noù thuoäc taùm loaïi vì xeáp theo hæ, xaû, trí vaø nhaéc baûo, y nhö thieän taâm duïc giôùi (1) ñeán (8). Nhöng noù khoâng khôûi töông öng saùu ñoái töôïng (saùu ñoái töôïng ñöôïc xeáp loaïi thaønh höõu haïn, vv. quaù khöù, vv.noäi, vv.-Pm.474) qua söï boá thí, vv. nhö thieän taâm, vì noù chæ khôûi leân töông öng vôùi saùu ñoái töôïng ñöôïc goàm trong nhöõng taâm höõu haïn, nhö kieát sanh, höõu phaàn, töû taâm vaø ñoàng sôû duyeân taâm. Nhöng nhöõng taâm caàn nhaéc baûo vaø khoâng caàn nhaéc baûo ôû ñaây laø do nguoàn goác noù töø ñaâu ñeán. [Chuù thích: "nguoàn goác noù töø ñaâu ñeán" coù nghóa laø nguoàn goác vaø ñieàu kieän cuûa noù. Theo quan ñieåm vaøi vò thaày, thì quaû dò thuïc cuûa thieän khoâng caàn nhaéc baûo laø khoâng caàn nhaéc baûo, coøn dò thuïc cuûa caàn nhaéc baûo laø coù caàn nhaéc baûo. Nhö söï di ñoäng cuûa caùi boùng phaûn chieáu trong göông khi maët di ñoäng, neân noùi "do nguoàn goác töø ñaâu ñeán".Nhöng theo quan ñieåm vaøi vò khaùc, thì taâm khoâng caàn nhaéc baûo khôûi leân khi coù nghieäp cöôøng thònh laøm duyeân, vaø taâm caàn nhaéc baûo laø do nghieäp yeáu keùm, neân noùi laø "do ñieàu kieän cuûa noù". -- Pm. 474]Vaø trong khi khoâng coù söï dò bieät naøo trong nhöõng traïng thaùi töông öng, "dò thuïc" caàn hieåu laø thuï ñoäng, nhö aûnh trong göông, coøn "thieän" laø chuû ñoäng, nhö caùi maët. 101. Baát thieän dò thuïc chæ coù voâ nhaân maø thoâi, goàm baûy loaïi: (50) nhaõn thöùc
102. Nhöng thieän dò thuïc thì chæ coù nhöõng ñoái töôïng khaû yù hoaëc khaû yù trung tính maø thoâi, trong khi baát thieän dò thuïc chæ coù nhöõng ñoái töôïng baát khaû yù hoaëc baát khaû yù trungtính maø thoâi. Thieän dò thuïc thì coù ba loaïi, ñöôïc xeáp theo xaû, thaân laïc vaø taâm hæ, coøn baát thieän dò thuïc thì coù hai loaïi, xeáp theo thaân khoå vaø xaû. Vì ôû ñaây chæ coù thaân thöùc laø caâu höõu vôùi thaân khoå, nhöõng thöùc khaùc caâu höõu vôùi xaû. Vaø xaû trong nhöõng thöùc naøy thaáp keùm, khoâng saéc maïnh nhö khoå, trong khi ôû thieän dò thuïc, xaû cao ñoä hôn vaø khoâng saéc maïnh nhö laïc. Nhö vaäy, vôùi baûy loaïi baát thieän dò thuïc naøy vaø 16 thieän dò thuïc tröôùc, taâm dò thuïc duïc giôùi coù 23 loaïi. 103. Taâm saéc giôùi thuoäc naêm loaïi; (57)-(61) gioáng nhö taâm thieàn (9-13), nhöng thieàn phaùt khôûi ôû moät loä trình taâm vôùi nhöõng toác haønh taâm keå nhö söï chöùng thieàn, trong khi taâm naøy khôûi leân ôû moät hieän höõu trong saéc giôùi keå nhö kieát sanh, höõu phaàn vaø töû taâm. 104. Vaø cuõng nhö taâm saéc giôùi gioáng nhö thieàn taâm thuoäc giôùi aáy, taâm voâ saéc giôùi cuõng coù boán: (62)-(65) laø taâm thuoäc veà khoâng voâ bieân xöù, vv. nhö (14-17). Söï sanh khôûi cuûa noù cuõng ñöôïc xeáp loaïi nhö ñaõ noùi veà taâm saéc giôùi. 105. Taâm dò thuïc sieâu theá coù boán: (66-69), ñoù laø quaû cuûa nhöõng taâm töông öng boán ñaïo loä, (18-21). Noù sanh khôûi theo hai caùch, keå nhö quaû trong taâm loä trình thuoäc ñaïo, vaø keå nhö söï chöùng quaû (seõ ñeà caäp ôû Ch. 22). Nhö vaäy, taâm dò thuïc trong caû boán phaïm vi goàm coù 36 loaïi. 106. Duy taùc taâm thuoäc ba loaïi theo coõi: duïc giôùi, saéc giôùi, voâ saéc giôùi. Duïc giôùi goàm hai loaïi, voâ nhaân vaø höõu nhaân. Voâ nhaân laø taâm khoâng coù voâ tham, vv. laøm nhaân cho quaû dò thuïc. Coù hai loaïi laø yù giôùi vaø yù thöùc giôùi. 107. (70) Y Ù giôùi coù ñaëc tính laøm tieàn ñaïo cho nhaõn thöùc, vv. vaø nhaän bieát caùc ñoái töôïng saéc thanh vv. Nhieäm vuï noù laø höôùng taâm ñeán saéc phaùp, vv. Noù ñöôïc bieåu hieän laø söï chaïm xuùc vôùi caùc ñoái töôïng aáy. Nhaân gaàn cuûa noù laø söï giaùn ñoaïn doøng höõu phaàn töông tuïc. Noù chæ töông öng vôùi xaû. 108. Nhöng yù thöùc giôùi thì coù hai loaïi, chung vaø khoâng chung (coäng, baát coäng): (71) Chung laø yù thöùc giôùi duy taùc voâ nhaân caâu höõu vôùi xaû. Noù coù ñaëc tính nhaän bieát saùu loaïi ñoái töôïng. Nhieäm vuï noù laø xaùc ñònh ôû nguõ moân vaø höôùng taâm ôû yù moân. Noù ñöôïc bieåu hieän baèng traïng thaùi xaùc ñònh vaø traïng thaùi höôùng taâm aáy. Nhaân gaàn noù laø söï ra ñi cuûa yù thöùc giôùi dò thuïc voâ nhaân(40-41) trong tröôøng hôïp ñaàu, hoaëc cuûa moät trong caùc loaïi höõu phaàn trong tröôøng hôïp sau. (72) Khoâng chung laø yù thöùc giôùi duy taùc voâ nhaân caâu höõu vôùi hæ. Noù coù ñaëc tính nhaän bieát saùu loaïi ñoái töôïng. Nhieäm vuï noù laø laøm phaùt sinh nuï cöôøi nôi vò La haùn veà nhöõng chuyeän khoâng coù gì cao sieâu. Noù ñöôïc bieåu hieän baèng traïng thaùi töông öng vôùi nhieäm vuï aáy. Nhaân gaàn noù laø taâm cô. Vaäy, taâm duy taùc voâ nhaân thuoäc duïc giôùi coù ba loaïi. 109. Taâm duy taùc höõu nhaân ôû duïc giôùi coù taùm loaïi: (73)-(80): gioáng nhö thieän taâm duïc giôùi (1-8) ñöôïc xeáp theo caâu höõu vôùi hæ, vv. Nhöng trong khi thieän taâm chæ khôûi leân ôû baäc phaøm phu höõu hoïc, thì taâm duy taùc höõu nhaân chæ khôûi leân nôi vi A-la-haùn. Ñoù laø söï khaùc bieät. Nhö vaäy taâm duy taùc duïc giôùi coù 11 loaïi. Taâm duy taùc saéc giôùi coù naêm loaïi: (81)-(85) vaø voâ saéc giôùi coù boán:
Toùm laïi, taâm duy taùc ôû caû ba coõi goàm 20 loaïi. 110. Nhö theá, 21 loaïi thieän taâm, 12 baát thieän, 36 dò thuïc vaø 20 duy taùc coäng thaønh 89 loaïi taâm. Taát caû taâm naøy sanh khôûi theo 14 kieåu laø: kieát sanh, höõu phaàn, taùc yù (höôùng taâm), thaáy, nghe, ngöûi, neám, sôø, tieáp thoï, suy ñaït, xaùc ñònh, toác haønh, ñoàng sôû duyeân, vaø töû taâm. |
[Trôû Veà]