2- Thieân Nhó Thoâng 

1. Baây giôø ñeán löôït moâ taû veà thieân nhó giôùi. ÔÛ ñaây vaø cuõng nhö tröôøng hôïp ba loaïi thaéng trí coøn laïi yù nghóa cuûa ñoaïn kinh môû ñaàu "Vôùi taâm ñònh tónh ..." (D. i, 79) caàn ñöôïc hieåu theo caùch ñaõ noùi ôû Chöông XII töø ñoaïn 13 trôû ñi; vaø trong moãi tröôøng hôïp chuùng ta chæ baøn veà caùi gì khaùc bieät maø thoâi (Ñoaïn kinh vaên nhö sau: vò aáy daãn taâm, höôùng taâm ñeán thieân nhó giôùi. Vôùi thieân nhó thuaàn tònh sieâu nhaân, vò aáy nghe caû hai loaïi aâm thanh, aâm tnanh chö thieân vaø aâm thanh coõi ngöôøi, xa vaø gaàn. - D. i, 79) 

2. ÔÛ ñaây, "vôùi thieân nhó giôùi", thieân nhó coù nghóa gioáng nhö tai cuûa chö thieân; vì chö thieân coù caùi caûm tính nhaïy beùn duøng laøm nhó giôùi thuoäc chö thieân, caûm tính aáy do nghieäp sinh, maø ñaây laø nghieäp goàm nhöõng thieän haønh, caûm tính aáy khoâng bò maät, ñaøm, maùu huyeát v.v..laøm chöôùng ngaïi vaø coù theå nhaän bieát moät ñoái töôïng duø caùch raát xa bôûi vì noù ñaõ giaûi thoaùt khoûi caáu ueá. Vaø nhó giôùi naøy goàm trong söï hieåu bieát (hay trí) phaùt sinh do naêng löïc tinh taán tu haønh cuûa vò tyû kheo gioáng nhö caûm tính cuûa chö thieân, neân goïi laø thieân nhó. Laïi nöõa, noù thuoäc chö thieân vì noù coù ñöôïc nhôø tu taäp "phaïm truù" vaø vì noù coù "phaïm truù" laøm ñieåm töïa. Vaø noù laø moät "nhó giôùi" (sota-dhaøtu) theo nghóa laønh (savana) vaø theo nghóa voâ ngaõ (giôùi). laïi, noù laø moät "nhó giôùi" vì noù gioáng nhö loã tai trong söï thi haønh nhieäm vuï cuûa tai. 

"Thuaàn tònh" thieân nhó giôùi aáy hoaøn toaøn trong saïch, vì khoâng coù caáu ueá. "Sieâu nhaân" trong vieäc nghe caùc aâm thanh, noù vöôït xa nhó giôùi cuûa loaøi ngöôøi vì vöôït quaù phaïm vi con ngöôøi. 

3. Vò aáy nghe caû hai loaïi aâm thanh. Hai loaïi ñoù laø gì? Töùc laø aâm thanh cuûa chö thieân vaø cuûa loaøi ngöôøi. ñieàu naøy ñöôïc hieåu laø bao goàm moät phaàn "Nhöõng aâm thanh ôû xa cuõng nhö aâm thanh ôû gaàn": coù nghóa vò aáy nghe nhöõng tieáng ôû thaät xa, ngay caû trong moät theá giôùi khaùc, vaø aâm thanh ôû gaàn, ngay caû tieáng cuûa nhöõng loaøi chuùng sinh ôû ngay trong thaân cuûa vò aáy. Ñieàu naøy caàn ñöôïc hieåu laø bao quaùt toaøn phaàn. 

4. Nhöng laøm theá naøo ñeå thieân nhó giôùi naøy ñöôïc phaùt sinh? Vò tyû kheo phaûi nhaäp ñònh cuûa thieàn caên baûn cho thaéng trí roài xuaát ñònh. Roài vôùi taâm thuoäc veà ñònh cuûa coâng vieäc chuaån bò, vò aáy caàn taùc yù tröôùc tieân ñeán caùc aâm thanh thoâ ôû xa thoâng thöôøng trong taàm tai nghe ñöôïc: tieáng sö töû gaàm trong röøng saâu v.v... hay tieáng chuoâng, tieáng troáng, tieáng coøi, tieáng hoïc baøi cuûa caùc chuù tieåu vaø tieáng caùc tyû kheo treû ñang cao gioïng ñoïc tuïng trong tu vieän, tieáng noùi chuyeän thöôøng cuûa hoï, nhö "Caùi gì, ñaïi ñöùc?", "Caùi gì, hieàn giaû?" v.v..., tieáng chim hoùt, tieáng gioù thoåi, tieáng chaân böôùc, tieáng nöôùc soâi reo, tieáng laù döøa khoâ döôùi naéng, tieáng cuûa kieán v.v... Khôûi söï nhö vaäy baèng nhöõng aâm thanh hoaøn toaøn thoâ, vò aáy tuaàn töï taùc yù ñeán nhöõng aâm thanh daàn daàn vi teá. vò aáy phaûi taùc yù ñeán töôùng cuûa aâm thanh ôû phöông ñoâng, phöông taây, phöông baéc, phöông nam, phöông treân, phöông döôùi, phöông trung gian phía ñoâng, phöông trung gian phía taây, phöông trung gian phía baéc vaø phöông trung gian phía nam. Vò aáy caàn taùc yù ñeán töôùng aâm thanh thoâ vaø teá. 

5. Nhöõng aâm thanh naøy laø roõ reät ngay caû ñoái vôùi thöùc bình thöôøng cuûa vò aáy; nhöng chuùng ñaëc bieät roõ ñoái vôùi Taâm trong ñònh ôû coâng vieäc chuaån bò (Vò aáy ñöôïc goïi laø ñaéc thieân nhó ngay khi taâm an chæ vöøa sinh khôûi, khoâng caàn phaûi laøm gì theâm). Khi vò aáy taùc yù ñeán töôùng aâm thanh nhö vaäy, (nghó raèng) "Baây giôø thieân nhó giôùi saép sinh khôûi" yù moân (mind-door- manadvara) höôùng taâm (aøvajjana) sinh khôûi, laáy moät trong nhöõng aâm thanh naøy laøm ñoái töôïng cho noù khi taâm aáy ñaõ ngöng thì ñeán boán hoaëc naêm toác haønh taâm xaûy ra, ba hoaëc boán taâm daãn ñaàu thuoäc veà duïc giôùi vaø goïi laø Chuaån bò (parakamma) caän haønh (access), thuaän thöù (anuloma) vaø chuyeån taùnh (gotrabhuø) trong khi taâm thöù tö hoaëc thöù naêm laø taâm an chæ (appanaø - absorption consciousness) thuoäc töù thieàn, saéc giôùi. 

6. ÔÛ ñaây, chính caùi trí khôûi leân cuøng caùi ñònh an chæ ñöôïc goïi laø thieân nhó giôùi. Sau khi ñònh an chæ ñaõ ñöôïc ñaït, thì thieân nhó giôùi ñaõ ñöôïc chan hoøa vaøo trong caùi tai (cuûa trí) aáy. Khi cuûng coá noù haønh giaû caàn nôùi roäng taâm noù ra daàn baèng caùch ñònh giôùi haïn baèng moät ngoùn tay nhö sau: "Ta seõ nghe aâm thanh trong laõnh vöïc naøy". Roài hai ngoùn, boán ngoùn, taùm ngoùn, moät saõi tay, moät ratana (baèng 24 ñoä daøi cuûa ngoùn tay), beân trong cuûa moät gian phoøng, ra ngoaøi haønh lang toøa nhaø, ñöôøng ñi kinh haønh ôû xung quanh, vöôøn cuûa tu vieän, khu laøng khaát thöïc, caû vuøng v.v... cho ñeán giôùi haïn cuûa caû theá giôùi hay xa hôn nöõa. Ñaây laø caùch haønh giaû nôùi roäng taâm thieân nhó töøng giai ñoaïn. 

7. Moät ngöôøi ñaõ ñaït ñeán thaéng trí theo caùch ñoù coøn nghe nhôø thaéng trí maø khoâng caàn phaûi taùi nhaäp thieàn caên baûn, nghe baát cöù aâm thanh naøo ñeán trong taàm khoâng gian ñöôïc chaïm bôûi ñoái töôïng cuûa thieàn caên baûn. Vaø trong khi nghe nhö vaäy, duø cho coù moät tieáng vang daäy nhöõng aâm thanh cuûa tuø vaø (coøi) troáng, xaäp xoûa v.v... vang cho ñeán Phaïm thieân giôùi, vò aáy vaãn coù theå neáu muoán, ñònh roõ töøng tieáng nhö "ñaây laø tieáng loa, ñaây laø tieáng troáng". 

Giaûi thích veà thieân nhó giôùi ñeán ñaây laø chaám döùt. 

3- Tha Taâm Trí 

8. Veà söï giaûi thích veà Tha taâm trí, kinh vaên nhö sau: " Vò aáy daãn taâm, höôùng taâm ñeán tha taâm trí. Vôùi taâm cuûa mình vò aáy ñi vaøo taâm cuûa caùc chuùng sinh khaùc, cuûa ngöôøi khaùc vaø hieåu chuùng nhö sau: - Taâm coù tham, bieát laø taâm coù tham, taâm voâ tham, bieát laø taâm voâ tham, taâm voâ saân bieát laø taâm voâ saân; taâm coù si bieát laø taâm coù si; taâm voâ si bieát laø taâm voâ si; taâm chaät heïp bieát laø taâm chaät heïp; taâm taùn loaïn bieát laø taâm taùn loaïn; taâm ñaïi haønh bieát laø taâm ñaïi haønh; taâm khoâng ñaïi haønh bieát laø taâm khoâng ñaïi haønh; taâm höõu thöôïng, bieát laø taâm höõu thöôïng; taâm voâ thöôïng bieát laø taâm voâ thöôïng; taâm ñònh tónh, bieát laø taâm ñònh tónh; taâm khoâng ñònh tónh bieát laø taâm khoâng ñònh tónh; taâm giaûi thoaùt bieát laø taâm giaûi thoaùt; taâm khoâng giaûi thoaùt bieát laø taâm khoâng giaûi thoaùt. - (D. i, 79). ÔÛ ñaây, "ñi vaøo" coù nghóa laø ñi khaép (pariyaøti): nghóa laø ñònh giôùi haïn (paricchindati). "Cuûa nhöõng ngöôøi khaùc" cuõng nghóa nhö caâu tröôùc" cuûa nhöõng chuùng sinh khaùc" thay ñoåi vì muïc ñích giaùo hoùa vaø tính caùch vaên veû cuûa söï thuyeát trình. (löôïc) 

9. Nhöng trí naøy ñöôïc sinh khôûi baèng caøch naøo? Noù ñöôïc thaønh coâng nhôø thieân nhaõn, laøm coâng vieäc chuaån bò cho noù. Bôûi theá, vò tyø kheo caàn phaûi nôùi roäng aùnh saùng, vaø caàn phaûi tìm ra taâm ngöôøi khaùc baèng caùch quan saùt vôùi thieân nhaõn maøu saéc cuûa maùu ñang hieän dieän vôùi traùi tim vaät lyù laøm choã töïa cho noù. Vì khi moät taâm ñang caâu höõu vôùi hyû ñang hieän dieän, thì maùu coù maøu ñoû nhö traùi sung (chín), khi moät taâm caâu höõu vôùi öu hieän dieän, thì maùu coù maøu hôi ñen; khi moät taâm caâu höõu vôùi tònh chæ hieän haønh, thì maùu trong nhö daàu meø. Bôûi vaäy, vò aáy phaûi tìm ra taâm haønh moät ngöôøi baèng caùch quan saùt maøu maùu trong traùi tim vaät lyù nhö "Chaát maùu naøy ñöôïc phaùt sinh do hyû caên, chaát naøy ñöôïc phaùt sinh do öu caên, chaát naøy ñöôïc phaùt sinh do xaû caên " vaø nhö theá vò aáy laøm cho vöõng chaéc tha taâm trí cuûa mình. 

10. Chæ khi naøo tha taâm trí cuûa vò aáy ñöôïc cuõng coá nhö caùch treân, vò aáy môùi daàn daàn bieát ñöôïc taâm mình ôû saéc giôùi vaø voâ saéc giôùi nöõa, baèng caùch theo daáu taâm haønh naøy ñeå bieát taâm haønh khaùc maø khoâng caàn phaûi xem maùu trong tim nöõa. Vì luaän noùi: 

"Khi vò aáy muoán bieát taâm ôû voâ saéc giôùi, thì laáy traùi tim vaät lyù cuûa ai maø quan saùt? Coù söï thay ñoåi veà maøu saéc (vaät chaát) cuûa ai do caùc caên sinh ra, maø vò aáy coù theå quan saùt? Khoâng ai caû. Phaïm vi cuûa moät ngöôøi coù thaàn thoâng chæ laø theá naøy, baát cöù taâm haønh naøo maø vò aáy taùc yù ñeán thì vò aáy bieát ngay taâm haønh aáy theo möôøi saùu haïng noùi treân. Nhöng loái giaûi thích (baèng caùch traùi tim vaät lyù hay nhuïc ñoaøn taâm) naøy laø daønh cho moät ngöôøi chöa thöïc haønh töø tröôùc. 

11. Veà taâm coù tham v.v... Taùm loaïi taâm caâu höõu vôùi tham caàn ñöôïc hieåu laø taâm coù tham. Nhöõng taâm haønh thieän vaø baát ñònh coøn laïi trong boán coõi (duïc, saéc, voâ saéc vaø sieâu theá) laø voâ tham. Boán taâm haønh nghóa laø hai caâu höõu vôùi öu, moät vôùi baát ñònh vaø moät vôùi traïo cöû, khoâng ñöôïc bao goàm ôû ñaây, maëc duø coù moät soá caùc vò tröôûng laõo cho raèng coù. Chính hai taâm caâu höõu vôùi öu ñöôïc goïi laø "taâm coù saân". Vaø taát caû taâm thieän vaø baát ñònh trong boán coõi ñeàu laø voâ saân. Möôøi loaïi baát thieän taâm coøn laïi khoâng ñöôïc bao goàm trong naøy, maëc duø moät vaøi tröôûng laõo vaãn keå vaøo. Coù si... khoâng si. ÔÛ ñaây chæ coù hai, nghóa laø taâm caâu höõu vôùi baát ñònh vaø taâm caâu höõu vôùi traïo cöû, laø coù si thuaàn tuùy (khoâng caâu höõu vôùi hai baát thieän caên kia). Nhöng möôøi hai loaïi baát thieän taâm ñeàu coù theå ñöôïc hieåu nhö laø coù si, vì si coù maët trong taát caû caùc loaïi taâm baát thieän. Nhöõng taâm coøn laïi laø voâ si. 

12. "Chaät heïp" laø taâm coù söï cöùng ñôø vaø bieáng nhaùc. "Taùn loaïn" laø taâm traïo cöû. "Ñaïi haønh" laø taâm thuoäc phaïm vi saéc vaø voâ saéc giôùi. Khoâng ñaïi haønh laø caùc taâm coøn laïi. Coù thöôïng laø taâm thuoäc veà ba coõi. Voâ thöôïng laø taâm sieâu theá. Coù "ñònh tónh" laø taâm ñaït ñònh caän haønh vaø ñònh an chæ. "Khoâng ñònh tónh" laø khoâng ñaït caû hai. "Giaûi thoaùt" laø taâm ñaït ñeán moät trong naêm thöù giaûi thoaùt, ñoù laø giaûi thoaùt baèng söï thay theá phaùp ñoái laäp (nhôø quaùn tueä - insight), baèng söï ñaøn aùp (caùc chöôùng ngaïi phaùp) (nhôø ñònh), baèng söï caét ñoaïn (nhôø ñaïo loä), baèng söï an tònh (nhôø quaû), baèng söï töø boû (nhôø Nieát Baøn). "Khoâng giaûi thoaùt" laø taâm chöa ñaït ñeán baát cöù giaûi thoaùt naøo trong naêm loaïi treân. 

Bôûi vaäy, vò Tyû kheo ñaõ ñaéc tha taâm trí coù theå bieát taát caû loaïi taâm naøy, nghóa laø taâm coù tham, bieát laø taâm coù tham... Taâm khoâng giaûi thoaùt bieát laø taâm khoâng giaûi thoaùt. 

4 - Tuùc Maïng Trí 

13. Veà söï giaûi thích "Tuùc maïng trí" kinh vaên nhö sau: "Vò aáy daãn taâm, höôùng taâm ñeán Tuùc maïng trí. Vò aáy nhôù ñeán nhieàu ñôøi tröôùc cuûa mình, nghóa laø moät ñôøi, hai ñôøi, ba ñôøi, boán ñôøi, naêm ñôøi, möôøi ñôøi, hai möôi ñôøi, ba möôi ñôøi, boán möôi ñôøi, naêm möôi ñôøi, moät traêm ñôøi, moät ngaøn ñôøi, moät traêm ngaøn ñôøi, nhieàu loaïi kieáp, nhieàu thaønh kieáp, nhieàu hoaïi kieáp vaø thaønh kieáp. (Vò aáy nhôù) taïi choã kia ta coù teân nhö theá, chuûng toäc nhö theá, töôùng nhö theá, aên ñoà aên nhö theá, thoï khoå laïc nhö theá, tuoåi thoï nhö theá. Sau khi cheát taïi choã kia ta ñöôïc sanh ra taïi choã noï, taïi ñaây ta coù teân nhö theá, chuûng toäc nhö theá, töôùng nhö theá, aên uoáng nhö theá, tuoåi thoï nhö theá. Sau khi cheát taïi choã noï, ta ñöôïc sanh ra ôû ñaây. Nhö vaäy, vò aáy nhôù ñeán nhieàu ñôøi soáng quaù khöù cuøng vôùi caùc neùt ñaïi cöông vaø chi tieát". (D. i, 81) ÔÛ ñaây, "Tuùc maïng trí", laø caùi trí nhôù laïi nhöõng ñôøi quaù khöù. "Ñôøi quaù khöù" coù nghóa laø nguõ uaån soáng trong nhöõng thôøi tröôùc trong quaù khöù. "Soáng" trong tröôøng hôïp naøy nghóa laø ñöôïc soáng troïn, ñöôïc traûi qua, ñöôïc khôûi leân vaø dieät trong doøng töông tuïc chuû quan cuûa moät ngöôøi. Hoaëc, ñôøi soáng trong quaù khöù, nghóa laø nhöõng taâm phaùp ñöôïc soáng trong quùa khöù, trong nhöõng ñôøi tröôùc cuûa moät ngöôøi, vaø "soáng" trong tröôøng hôïp ñoù coù nghóa laø soáng trong choã truù khaùch quan ñöôïc nhaän bieát vaø ñònh giôùi bôûi töï taâm, hay bôûi taâm ngöôøi khaùc. Trong tröôøng hôïp nhôù laïi caùc ñaáng giaùc ngoä trong quaù khöù ñaõ caét ñöùt doøng luaân hoài, thì chæ coù caùc ñaáng Giaùc ngoä môùi laøm ñöôïc (löôïc). 

14. Nhieàu: Nhieàu loaïi hay xaûy ra nhieàu caùch. (löôïc). 

15. Coù saùu haïng ngöôøi nhôù ñôøi quaù khöù, ñoù laø ngoaïi ñaïo, ñeä töû thöôøng, ñeä töû treû xuaát saéc, ñaïi ñeä töû, Ñoäc giaùc, Phaät. 

16. ÔÛ ñaây, ngoaïi ñaïo chæ nhôù boán möôi kieáp veà tröôùc, khoâng xa hôn. Taïi sao? Vì trí tueä chuùng yeáu ôùt do thieáu söï ñònh giôùi haïn Taâm vaø Saéc (xem Ch. XVIII). Nhöõng ñeä töû thöôøng nhôù cho ñeán moät traêm kieáp, moät ngaøn kieáp, bôûi vì trí tueä hoï maõnh lieät. 80 ñeä töû cuõng vaäy. Nhöng caùc ñaïi ñeä töû nhôù ñöôïc moät voâ soá kieáp vaø moät traêm ngaøn kieáp veà tröôùc. Ñoäc giaùc Phaät nhôù ñöôïc hai voâ soá kieáp vaø moät traêm ngaøn kieáp. Coøn vôùi chö Phaät thì khoâng coù giôùi haïn naøo. 

17. Laïi nöõa, ngoaïi ñaïo chæ nhôù söï tieáp noái cuûa caùc uaån, hoï khoâng theå nhôù söï cheát vaø kieát sanh, xa lìa söï tieáp noái caùc uaån. Hoï cuõng nhö nhöõng ngöôøi muø ôû choã hoï khoâng theå ñaùp xuoáng baát cöù choã naøo hoï muoán, vaø ñi nhö nhöõng ngöôøi muø ñi khoâng buoâng rôøi nhöõng chieác gaäy cuûa chuùng. Cuõng vaäy, ngoaïi ñaïo nhôù (ñôøi tröôùc) maø khoâng buoâng boû söï tieáp noái caùc uaån. Nhöõng ñeä töû phaøm phu vöøa nhôù söï tieáp noái caùc uaån, vöøa nhôù söï cheát vaø kieát sanh. Cuõng vaäy vôùi taùm möôi ñeä töû xuaát saéc. Nhöng chö ñaïi ñeä töû thì khoâng dính döï gì ñeán söï tieáp noái caùc uaån. Khi hoï thaáy caùi cheát cuûa moät ngöôøi thì hoï thaáy ngay kieát sanh vaø khi thaáy caùi cheát cuûa moät ngöôøi khaùc, cuõng thaáy ngay kieát sanh. Bôûi vaäy hoï chæ caàn theo doõi söï cheát vaø kieát sanh. Cuõng vaäy vôùi nhöõng vò Ñoäc giaùc. 

18. Chö Phaät thì traùi laïi, khoâng caàn dính döï ñeán söï tieáp noái cuûa nguõ uaån hay theo doõi cheát vaø kieát sanh, vì baát cöù tröôøng hôïp naøo Ngaøi choïn löïa trong soá nhieàu trieäu kieáp, hoaëc nhieàu hôn, hoaëc ít hôn, tröôøng hôïp aáy lieàn hieän roõ ñoái vôùi Ngaøi. Chö Phaät ñaùp xuoáng nhö sö töû baát cöù choã naøo Ngaøi muoán, baêng qua nhieàu trieäu kieáp nhö theå boû baêng moät ñoaïn vaên trong khi ñoïc vaø cuõng nhö moät muõi teân baén ra bôûi moät nhaø thieän xaï coù taøi cheû toùc, nhö Sarabhanga (Jaø. v, 129) luoân luoân truùng ñích khoâng bò maéc vaøo caây v.v... treân ñöôøng ñi, cuõng vaäy, trí chö Phaät khoâng bò keït ôû nhöõng ñôøi trung gian maø naém ngay laáy baát cöù tröôøng hôïp naøo caàn ñeán. 

19. Trong soá nhöõng ngöôøi nhôù ñöôïc ñôøi quaù khöù, thì caùi thaáy cuûa ngoaïi ñaïo nhö löûa ñom ñoùm, thaáy bieát cuûa ñeä töû phaøm phu nhö aùnh saùng ñeøn caày, caùc ñeä töû xuaát saéc nhö boù ñuoác, cuûa chö ñaïi ñeä töû nhö sao mai, cuûa Ñoäc giaùc nhö maët traêng, vaø cuûa chö Phaät nhö muoân ngaøn tia saùng cuûa maët trôøi vaøo muøa thu quang ñaõng. 

20. Ngoaïi ñaïo thaáy ñôøi quaù khöù nhö ngöôøi muø vöøa ñi vöøa goõ vôùi caây gaäy. Ñeä töû phaøm phu thaáy kieáp quaù khöù nhö ngöôøi ñi treân caàu moät taám vaùn, chö ñeä töû xuaát saéc thaáy nhö ngöôøi ñi treân moät caùi caàu ñi boä. Ñaïi ñeä töû thaáy nhö ngöôøi ñi treân caàu cho xe ñi, Ñoäc giaùc thaáy nhö ngöôøi ñi treân con ñöôøng, vaø chö Phaät thaáy nhö ngöôøi ñi treân ñaïi loä daønh cho xe ñi. 

21. ÔÛ ñaây, chính muoán noùi ñeán trí tuùc maïng cuûa caùc Thanh vaên ñeä töû. Do ñoù treân ñaây noùi: "Vò aáy nhôù": Vò aáy theo doõi daáu veát cuûa (ñôøi quaù khöù) do söï tieáp noái cuûa caùc uaån, hoaëc do caùi cheát vaø kieát sanh. 

22. Moät Tyû kheo môùi taäp söï muoán nhôù laïi ñôøi soáng quaù khöù theo caùch treân, caàn phaûi ñi vaøo ñoäc cö. Khi trôû veà, sau khi khaát thöïc vaø aên xong roài vò aáy phaûi nhaäp tuaàn töï boán thieàn vaø xuaát ñeä töù thieàn caên baûn cuûa thaéng trí. Roài vò aáy höôùng taâm ñeán haønh vi gaàn nhaát cuûa mình laø ngoài xuoáng (vì muïc ñích naøy), keá tieáp ñeán söï chuaån bò choã ngoài, ñeán söï ñi vaøo truù xöù, ñeán söï thu xeáp y baùt, ñeán luùc aên, ñeán luùc trôû veà töø khu laøng, ñeán luùc lang thang trong laøng, ñeán luùc vaøo laøng, ñeán luùc töø tu vieän ñi ra, ñeán luùc ñaûnh leã ñieän thôø vaø caây giaùc ngoä, ñeán luùc röõa baùt, ñeán luùc caàm baùt leân, ñeán nhöõng vieäc laøm töø khi caàm baùt leân trôû veà tröôùc cho ñeán luùc röûa mieäng, cho ñeán nhöõng vieäc laøm vaøo buoåi saùng sôùm, ñeán nhöõng vieäc laøm ôû canh giöõa, ôû canh ñaàu, baèng caùch aáy, haønh giaû neân höôùng taâm ñeán taát caû vieäc laøm suoát ñeâm vaø ngaøy theo thöù töï ngöôïc laïi. 

23. Trong khi chöøng aáy laø roõ reät ñoái vôùi haønh giaû duø ñoái vôùi taâm bình thöôøng, noù ñaëc bieät roõ reät ñoái vôùi taâm chuaån bò. Nhöng neáu coù moät ñieàu gì khoâng roõ vò aáy phaûi nhaäp thieàn caên baûn, xuaát vaø höôùng taâm (taùc yù) baèng caùch laøm aáy, noù trôû neân roõ reät nhö moät caây ñeøn ñaõ ñöôïc thaép leân. Vaø nhö vaäy cuõng theo thöù töï ngöôïc laïi, haønh giaû caàn höôùng taâm ñeán nhöõng vieäc laøm töø ngaøy thöù hai trôû veà tröôùc, vaø ngaøy thöù ba, thöù tö, thöù naêm trong möôøi ngaøy, trong nöûa thaùng vaø luøi xa cho ñeán moät naêm tröôùc. 

24. Khi vôùi caùch aáy, haønh giaû höôùng taâm cho ñeán möôøi naêm hai möôøi naêm v.v... trôû luøi veà cho ñeán ngaøy kieát sanh cuûa vò aáy trong ñôøi soáng hieän taïi, vò aáy neân höôùng taâm ñeán danh saéc sinh ra vaøo luùc cheát trong ñôøi tröôùc, vì moät vò Tyû kheo coù trí ngay töùc thì coù theå boû kieát sanh maø laáy ñoái töôïng laø danh saéc vaøo luùc cheát. 

25. Nhöng danh saéc trong ñôøi tröôùc ñaõ chaám döùt khoâng dö taøn vaø moät danh saéc khaùc sinh khôûi, do ñoù tröôøng hôïp naøy nhö theå bò ñoùng laïi trong boùng toái, vaø thaät khoù cho moät ngöôøi ít tueä coù theå thaáy ñöôïc noù. Tuy theá vò aáy cuõng khoâng neân boû dôû coâng vieäc, nghó raèng: "Ta khoâng theå boû kieát sanh vaø laáy danh saéc vaøo luùc cheát laøm ñoái töôïng". Traùi laïi haønh giaû haõy nhaäp thieàn caên baûn nhieàu laàn, vaø moãi laàn xuaát ñònh haõy taùc yù ñeán tröôøng hôïp aáy. 

26. Cuõng nhö khi moät ngöôøi coù söùc maïnh, ñaün moät caây to ñeå laøm noùc nhoïn caùi nhaø, nhöng khoâng theå ñoán vôùi moät caùi löôõi rìu ñaõ cuøn nhuït vì chaët caønh vaø laù, vaäy maø oâng ta vaãn khoâng boû dôû coâng vieäc, traùi laïi ñi ñeán thôï reøn nhôø maøi caùi rìu roài trôû laïi tieáp tuïc coâng vieäc ñaün caây, khi rìu luït trôû laïi, laïi ñi maøi vaø tieáp tuïc coâng vieäc nhö cuõ. Vaø khi tieáp tuïc chaët nhö vaäy, cuoái cuøng caây ngaõ, vì moãi laàn khoâng phaûi chaët laïi nhöõng gì ñaõ bò chaët roài vaø nhöõng gì chöa bò chaët moãi laàn ñöùt theâm moät ít. Cuõng theá khi haønh giaû xuaát thieàn caên baûn, thay vì höôùng taâm ñeán nhöõng gì ñaõ höôùng taâm, vò aáy chæ neân höôùng taâm ñeán kieát sanh, vaø cuoái cuøng boû kieát sanh, maø laøm cho danh saéc sinh ra luùc cheát laøm ñoái töôïng cho vò aáy. Vaø yù nghóa naøy cuõng caàn ñöôïc saùng toû baèng ví duï ngöôøi ñaün caây vaø ngöôøi cheû toùc. 

27. ÔÛ ñaây trí phaùt sinh coù ñoái töôïng laø khoaûng thôøi gian töø luùc ngoài xuoáng vöøa qua cho muïc ñích naøy, trôû lui veà kieát sanh thì khoâng goïi laø trí tuùc maïng, nhöng noù ñöôïc goïi laø trí chuaån bò "Parikamma", vaøi ngöôøi goïi noù laø "trí bieát quaù khöù" (atìtamsanaøna), nhöng noù khoâng thích hôïp vôùi saéc giôùi. 

Tuy nhieân, khi vò Tyû kheo ñaõ ñi trôû luøi veà quaù kieát sanh, thì khôûi leân nôi vò aáy "Y Ù moân höôùng taâm" coù ñoái töôïng laø danh saéc ñaõ sinh vaøo luùc cheát. Vaø khi taâm naøy ñaõ döøng, tieáp ñeán coù boán hay naêm toác haønh taâm cuõng laáy danh saéc kia laøm ñoái töôïng. Toác haønh taâm ñaàu tieân trong ñoù laø taâm chuaån bò v.v... theo caùch ñaõ noùi (ôû ñoaïn 5), laø thuoäc Duïc giôùi. Toác haønh taâm cuoái cuøng laø ñònh an chæ thuoäc töù thieàn, saéc giôùi. Trí khôûi leân nôi vò aáy luùc ñoù cuøng moät löôït vôùi taâm naøy (ñònh naøy) goïi laø "Trí nhôù laïi ñôøi tröôùc. Chính laø baèng nieäm lieân heä vôùi trí aáy maø vò aáy "nhôù ñeán caùc ñôøi ñaõ qua, nhö moät ñôøi, hai ñôøi,... vôùi ñaïi cöông vaø chi tieát" (D. i, 81). 

28. ÔÛ ñaây, "moät ñôøi" laø söï töông tuïc cuûa caùc uaån goàm trong moät hieän höõu duy nhaát khôûi töø kieát sanh ñeán cheát. Vôùi hai ñôøi v.v... cuõng vaäy. 

Nhöng trong tröôøng hôïp "nhieàu thaønh kieáp v.v..." caàn phaûi hieåu raèng Hoaïi kieáp laø kieáp giaûm vaø thaønh kieáp laø kieáp taêng. 

29. ÔÛ ñaây, thôøi thay theá hoaïi kieáp ñöôïc bao goàm trong hoaïi kieáp, vaø cuõng vaäy thôøi thay theá thaønh kieáp ñöôïc keå vaøo thaønh kieáp. Bôûi vaäy, noù bao goàm nhöõng gì ñöôïc noùi nhö: "Naøy caùc Tyû kheo coù boán voâ soá kieáp. Ñoù laø hoaïi kieáp caùi thay vaøo hoaïi kieáp, thaønh kieáp vaø thay vaøo thaønh kieáp" (A. ii, 142 ruùt goïn). 

30. Coù ba loaïi hoaïi kieáp: Hoaïi kieáp do nöôùc, do löûa vaø do gioù (M. i, 28). Laïi coù ba giôùi haïn cho coõi Phaïm thieân teân Abhassara (Quang aâm), coõi Subhakinha (Thieåu tònh) vaø coõi Phaïm thieân Vehapphala (Quaûng quaû). Khi kieáp hoaïi do löûa, taát caû nhöõng gì ôû döôùi coõi trôøi Quang aâm ñeàu bò thieâu huûy. Khi kieáp hoaïi do nöôùc taát caû nhöõng gì ôû döôùi coõi Thieåu tònh ñeàu bò nöôùc laøm cho tan raõ. Khi kieáp hoaïi bôûi gioù, taát caû ñeàu bò gioù taøn phaù cho ñeán coi trôøi Quaûng quaû. 

31. Veà phaïm vi roäng lôùn, thì luoân luoân coù moät trong ba coõi Phaät bò tieâu huûy. Vì coõi Phaät coù ba loaïi: Phaïm vi sanh xöù, phaïm vi thaåm quyeàn vaø phaïm vi trí Ngaøi bieát ñeán. ÔÛ ñaây phaïm vi sanh xöù ñöôïc giôùi haïn bôûi möôøi ngaøn theá giôùi heä rung ñoäng vaøo ngaøy Ñaáng Toaøn giaùc thoï kieát sanh. v.v... Phaïm vi thaåm quyeàn ñöôïc giôùi haïn bôûi moät traêm ngaøn trieäu theá giôùi heä ôû ñaáy nhöõng hoä trì (Paritta, safeguards) sau ñaây coù hieäu löïc: Ratana Sutta (Sn. 39), Khandhaparitta (Vin. ii, 09), Dhajagga (S. i,218), Anaøtiya Paritta (D. iii, 194) vaø Moraparitta (Jaø. ii, 33). Phaïm vi maø trí Ngaøi bieát ñeán thì voâ bieân, voâ löôïng. Kinh noùi:"Xa cho ñeán chöøng naøo Ngaøi muoán" (A. i, 228) Ñaáng toaøn giaùc bieát baát cöù vieäc gì baát cöù ôû ñaâu Ngaøi muoán bieát. Vaäy moät trong ba coõi Phaät naøy, ñoù laø coõi thaåm quyeàn, bò tieâu huûy. Nhöng khi coõi naøy bò tieâu huûy, thì coõi sanh xöù cuõng tieâu. Vaø chuyeän aáy xaûy ñeán ñoàng thôøi, vaø khi theá giôùi aáy ñöôïc taùi laäp cuõng thaønh laäp ñoàng thôøi. 

32. Baây giôø, neân hieåu raèng söï tieâu huûy vaø taùi laäp xaûy ra nhö sau: Vaøo thôøi kieáp hoaïi do löûa, tröôùc heát moät ñaùm maây lôùn baùo hieäu kieáp hoaïi noåi leân, vaø coù moät traän möa lôùn noåi leân khaép moät traêm trieäu theá giôùi heä. Ngöôøi ta thích thuù ñem ra taát caû haït gioáng ñeå gieo. Nhöng khi maàm leân vöøa taàm cho boø gaëm, thì khoâng coøn moät haït möa naøo rôi xuoáng nöõa, vaø töø ñoù trôû ñi möa bò taét luoân. Ñaây laø ñieàu Theá Toân muoán noùi khi Ngaøi daïy: "Naøy caùc Tyø kheo, coù moät thôøi xaûy ñeán trong nhieàu naêm, nhieàu traêm naêm, nhieàu ngaøn naêm, nhieàu traêm ngaøn naêm trôøi khoâng coù möa" (A. iv, 100) nhöõng chuùng sinh soáng nhôø hoa traùi cuõng vaäy. 

33. Khi moät thôøi gian daøi traûi qua nhö vaäy, nöôùc caïn khoâ, choã naøy, choã kia caù ruøa cheát vaø ñöôïc taùi sinh ôû coõi trôøi Ñaïi Phaïm, nhöõng chuùng sinh ôû ñòa nguïc cuõng vaäy. Moät soá ngöôøi cho raèng nhöõng chuùng sinh thöôøng truù ôû ñòa nguïc cheát ngay ôû ñaáy cuøng luùc maët trôøi thöù 7 moïc leân. 

Baây giôø vaán ñeà laø khoâng coù chuyeän taùi sinh ôû coõi Phaïm thieân, vaø moät soá chuùng sanh vì bò aùm aûnh bôûi söï thieáu aên neân khoâng theå ñaéc thieàn ñöôïc, laøm sao chuùng taùi sinh ôû ñaáy? Chính laø nhôø phöông tieän thieàn ñaõ ñaéc ôû Duïc giôùi. 

34. Vì khi chö thieân ôû Duïc giôùi goïi laø theá giôùi chuû (loka - byuha) bieát ñöôïc raèng vaøo cuoái moät traêm ngaøn naêm seõ xuaát hieän moät kieáp tai, thì chö thieân naøy du haønh khaép choán coù ngöôøi lai vaõng, ñaàu traàn toùc tai ruõ röôïi, maët maøy theâ thaûm, tay queït nöôùc maét, y phuïc loâi thoâi, ñi thoâng baùo nhö sau: "Thöa baø con coâ baùc, cuoái thôøi gian moät traêm ngaøn naêm töø ñaây seõ sinh khôûi moät kieáp tai. Theá giôùi naøy seõ bò tieâu huûy. Ngay caû ñaïi döông cuõng seõ khoâ caïn. Traùi ñaát lôùn naøy, keå caû Tu di sôn vöông cuõng bò tieâu huûy. Söï tieâu huûy theá giôùi seõ lan ñeán coõi Phaïm thieân. Baø con haõy tu taäp töø taâm, haõy tu taäp bi, hyû, xaû, hôõi quí vò. Haõy saên soùc cha, saên soùc meï caùc ngöôøi. Haõy kính troïng caùc baäc toân tröôûng caùc ngöôøi". 

35. Khi loaøi ngöôøi vaø tieân treân ñaát (ñòa tieân) nghe nhöõng lôøi aáy, phaàn lôùn ñeàu traøn ngaäp moät yù thöùc khaån tröông. Hoï ñaâm ra töû teá vôùi nhau vaø laøm coâng ñöùc vôùi töø, bi, hyû, xaû v.v... vaø nhôø vaäy ñöôïc taùi sinh ôû thieân giôùi. Taïi ñaây hoï aên ñoà aên chö thieân, vaø laøm coâng vieäc chuaån bò veà Kasina, hö khoâng vaø ñaéc thieàn. Tuy nhieân laïi coù nhöõng ngöôøi ñöôïc taùi sinh ôû coõi trôøi Duïc giôùi nhôø nghieäp thoï sanh baùo. Vì khoâng coù moät chuùng sinh naøo trong voøng luaân hoài maø khoâng coù nghieäp phaûi thoï sanh baùo (nghieäp phaûi thoï quaû vaøo ñôøi sau). Nhöõng ngöôøi naøy cuõng ñaéc thieàn theo caùch aáy. Taát caû, cuoái cuøng ñeàu taùi sinh ôû Phaïm thieân giôùi nhôø ñaéc thieàn trong moät coõi duïc giôùi theo caùch aáy. 

36. Tuy nhieân cuoái thôøi gian daøi sau khi caïn heát nöôùc möa moät maët trôøi thöù hai xuaát hieän. Vaø ñieàu naøy ñöôïc Ñöùc Theá toân moâ taû nhö sau: "Naøy caùc Tyø kheo, coù moät thôøi ñeán khi maø..." (A. iv, 100), vaø kinh Sattasuriya caàn ñöôïc trích troïn veïn. Baáy giôø khi söï vieäc aáy xaûy ñeán, khoâng coøn phaân bieät ñöôïc ngaøy vôùi ñeâm ñöôïc nöõa. Khi moät maët trôøi naøy laëng, thì moät maët trôøi khaùc xuaát hieän. Theá giôùi bò thieâu ñoát khoâng ngöøng bôûi nhöõng maët trôøi. Nhöng khoâng coù thaàn maët trôøi trong maët trôøi hoaïi kieáp nhö trong maët trôøi thöôøng. Khi maët trôøi thöôøng hieän dieän thì nhöõng ñaùm maây mang saám chôùp vaø nhöõng luoàng hôi coù hình ñuoâi ngöïa (?) ñi qua baàu trôøi, coøn khi maët trôøi kieáp hoaïi hieän dieän, thì baàu trôøi traéng baïc nhö caùi göông soi, khoâng maây vaø khoâng hôi. Khôûi ñaàu laø nhöõng soâng nhoû, nöôùc trong caùc doøng soâng daàn daàn khoâ caïn, tröø naêm soâng lôùn (soâng Haèng, Jumma-Yamunaø, Sarabha, Sarassatì vaø Mahì). 

37. Sau ñoù, vaøo cuoái moät thôøi gian daøi, moät maët trôøi thöù ba xuaát hieän, vaø khi noù xuaát hieän thì nhöõng con soâng lôùn cuõng khoâ caïn luoân. 

38. Vaøo cuoái moät thôøi gian daøi sau ñoù, moät maët trôøi thöù tö xuaát hieän. Khi noù xuaát hieän, baûy hoà lôùn ôû Hy maõ laïp sôn (Himalaya), nguoàn cuûa nhöõng con soâng lôùn, caïn khoâ: Ñoù laø hoà Sihapapaøta, Hamsapaøtana, Kannamudaka, Rathakaøra, Anotatta, Chaddanta, Kunaøla. 

39. Sau ñoù, vaøo cuoái moät thôøi gian daøi, moät maët trôøi thöù naêm xuaát hieän, vaø khi noù xuaát hieän thì cuoái cuøng trong bieån lôùn khoâng ñuû nöôùc ñeå thaám öôùt moät ñaàu ngoùn tay. 

40. Sau ñoù, vaøo cuoái moät thôøi gian daøi, moät maët trôøi thöù saùu xuaát hieän, vaø khi noù xuaát hieän, thì toaøn theå theá giôùi toaøn laø hôi noùng, taát caû söï aåm thaáp ñaõ boác hôi. Vaø moät traêm ngaøn trieäu theá giôùi heä ñeàu nhö theá giôùi heä naøy. 

41. Sau ñoù vaøo cuoái moät thôøi gian daøi, moät maët trôøi thöù baûy xuaát hieän, vaø khi noù xuaát hieän, thì theá giôùi naøy cuøng vôùi moät traêm ngaøn trieäu theá giôùi heä khaùc boác löûa. Ngay caû nuùi Tu di cao hôn moät traêm lyù cuõng suïp ñoå vaø bieán vaøo hö khoâng. Hoûa hoaïn boác cao tôùi coõi trôøi Töù thieân vöông. Khi noù ñaõ thieâu huûy taát caû cung ñieän vaøng son vaø pha leâ ôû ñaáy, noù laïi xaâm laêng coõi tam thaäp tam thieân. Vaø cöù nhö theá löûa boác leân ñeán coõi sô thieàn. Khi noù ñaõ thieâu huûy taát caû ba coõi trôøi Phaïm thieân ôû döôùi, löûa döøng laïi ôû Quang aâm thieân. Chöøng naøo coøn coù moät höõu vi phaùp hieän höõu duø chæ baèng moät vi traàn, löûa vaãn khoâng taét, noù chæ taét khi taát caû caùc phaùp höõu vi ñaõ thieâu huûy heát. Vaø cuõng nhö ngoïn löûa ñoát daàu vaø bô, noù khoâng ñeå laïi tro taøn. 

42. Baây giôø khoaûng khoâng ôû thöôïng taàng vaø haï taàng ñeàu ôû trong moät maøn ñeâm u aùm bao la. Roài vaøo cuoái moät thôøi gian daøi moät ñaùm maây lôùn xuaát hieän vaø luùc baàu trôøi möa laát phaát, roài daàn daàn möa caøng lôùn, nhö coïng sen, nhö caây roi, nhö caùi chaøy, nhö nhöõng thaân döøa, caøng ngaøy caøng taêng. Vaø cöù theá noù truùt xuoáng treân taát caû nhöõng vuøng ñaõ bò thieâu huûy trong moät traêm ngaøn trieäu theá giôùi heä cho ñeán khi chuùng bieán maát. Roài nhöõng söùc gioù ôû döôùi vaø xung quanh nöôùc aáy naâng leân, laøm cho nöôùc thaønh moät khoái, vaø bao laáy nöôùc, nhö haït nöôùc treân laù sen. Laøm theá naøo gioù keát tuï laïi töøng ñoáng nöôùc khoång loà nhö theá? Baèng caùch taïo ra khoaûng troáng, vì gioù taïo nhöõng khoaûng troáng choã naøy choã kia. 

43. Bò eùp laïi bôûi söùc gioù nhö vaäy, bò keát tuï laïi, ruùt nhoû laïi, nöôùc daàn daàn haï xuoáng. Khi noù xuoáng thì coõi Phaïm thieân thaáp nhaát taùi xuaát hieän ôû choã cuõ cuûa noù, nhöõng theá giôùi chö thieân taùi xuaát hieän nhö nhöõng choã boán coõi ôû thöôïng taàng thuoäc Duïc giôùi. Nhöng khi noù ñaõ xuoáng ñeán möïc ñaát luùc tröôùc, thì coù nhöõng söùc gioù maïnh noåi leân ngaên nöôùc laïi vaø laøm cho noù coá ñònh, nhö nöôùc trong bình khi loã thoaùt nöôùc ñaõ bò bòt laïi. Khi nöôùc maùt ñaõ ñöôïc ngaám heát thì ñaát ñaàu tieân xuaát hieän treân ñoù. Noù coù maøu muøi vaø vò nhö lôùp vaùn treân maët noài côm vöøa caïn. 

44. Roài nhöõng chuùng sinh ñöôïc taùi sinh ñaàu tieân trong coõi Phaïm thieân thuoäc Quang aâm thieân, baây giôø rôi töø coõi trôøi aáy xuoáng do thoï maïng ñaõ taän, vaø coâng ñöùc ñaõ heát, vaø sinh laïi taïi choã naøy. Chuùng ñeàu töï phaùt quang vaø du haønh trong hö khoâng. Khi aên vaøo chaát ñaát nguyeân thuûy ñoù, nhö ñöôïc noùi trong kinh Aggamma Sutta (D. iii, 85), chuùng bò tham chinh phuïc, vaø lo toan vo ñaát thaønh töøng mieáng ñeå aên. Roài aùnh saùng cuûa chuùng tan bieán, vaø trôøi toái taêm laïi. Chuùng hoaûng sôï khi thaáy boùng toái. 

45. Roài ñeå heát sôï vaø theâm can ñaûm cho chuùng, maët trôøi xuaát hieän troïn naêm möôi lyù beà ngang. Chuùng thích thuù khi thaáy maët trôøi, nghó: "Maët trôøi ñaõ xuaát hieän ñeå laøm cho chuùng ta bôùt sôï haõi vaø ñem laïi can ñaûm cho ta" (Suørabhaøva). Vaäy haõy goïi noù laø Suriya, maët trôøi. Do ñoù chuùng ñaët teân cho noù laø maët trôøi. Khi maët trôøi ñaõ cho aùnh saùng nhö vaäy suoát moät ngaøy xong, noù laën maát. Chuùng laïi ñaâm sôï haõi nhö cuõ, vì nghó "chuùng ta ñaõ maát aùnh saùng chuùng ta vöøa ñöôïc", vaø nghó thaät toát laønh thay neáu chuùng ta laïi coù aùnh saùng khaùc. 

46. Nhö theå bieát ñöôïc yù nghó cuûa chuùng, maët traêng xuaát hieän boán möôi chín lyù beà ngang. Khi troâng thaáy noù chuùng caøng vui thích hôn, vaø noùi: "Noù ñaõ xuaát hieän, döôøng nhö bieát ñöôïc öôùc muoán cuûa chuùng ta (chanda), vaäy haõy goïi noù laø Chanda, maët traêng. Bôûi theá chuùng ñaët cho noù caùi teân laø canda, maët traêng. 

47. Sau khi maët trôøi, maët traêng xuaát hieän nhö vaäy, nhöõng tinh tuù xuaát hieän trong baàu trôøi. Töø ñoù ngaøy vaø ñeâm ñöôïc bieát ñeán, vaø daàn daàn, thaùng, nöûa thaùng, muøa vaø naêm. 

48. Vaøo ngaøy maët traêng vaø maët trôøi xuaát hieän, nuùi Tu di, nuùi cuûa quaû ñaát vaø daõy Himalaya cuõng xuaát hieän. Vaø chuùng xuaát hieän vaøo ñuùng ngaøy raèm thaùng Phagguna (thaùng ba döông lòch), khoâng tröôùc khoâng sau. Nhö theá naøo? Cuõng nhö, khi nguõ coác vaø boït suûi leân, thì ñoàng luùa, coù choã cao, choã hoång, choã baèng, cuõng theá coù nuùi taïi nhöõng choã nhoâ cao, bieån ôû nhöõng choã loõm xuoáng, vaø ñaát lieàn (ñaûo) taïi nhöõng choã baèng. 

49. Roài, khi nhöõng chuùng sinh söû duïng chaát ñaát ñaàu tieân aáy, daàn daàn moät soá trôû neân ñeïp ñeõ, moät soá xaáu xí. Ngöôøi ñeïp khinh bæ ngöôøi xaáu. Do söï khinh bæ aáy, ñaát tinh tuùy kia tan maát vaø töø ñaát thöôøng moïc leân moät thöù coû. Roài coû aáy cuõng bieán maát nhö theá, vaø caây leo badaølata xuaát hieän. Caây naøy cuõng tan bieán nhö theá, vaø luùa khoâng caùm khoâng traáu, chín khoâng caàn caøy caáy, xuaát hieän, cho moät thöù gaïo thôm ngoït saïch seõ. 

50. Roài nhöõng duïng cuï ñeå chöùa xuaát hieän, chuùng ñeå gaïo vaøo nhöõng choã chöùa, ñaët treân nhöõng taûng ñaù. Moät ngoïn löûa noåi leân töï nhieân vaø naáu gaïo aáy. Côm chín troâng nhö boâng laøi. Noù khoâng caàn nöôùc töông hay cari vaøo, vì noù coù baát cöù vò gì maø chuùng thích neám. 

51. Vöøa khi chuùng aên thöù ñoà aên thoâ aáy, nöôùc tieåu vaø phaân xuaát hieän trong chuùng. Ñoaïn nhöõng loã nhö veát thöông toeùt ra nôi thaân chuùng, ñeå cho nhöõng thöù naøy tuoân ra. Nam caên xuaát hieän nôi nhöõng ngöôøi ñaøn oâng, vaø nöõ caên xuaát hieän nôi nhöõng ngöôøi ñaøn baø. Roài ñaøn baø traàm tö veà ñaøn oâng, ñaøn oâng traàm tö veà ñaøn baø trong thôøi gian daøi. Do khoaûng thôøi gian daøi traàm tö naøy côn soát nhuïc duïc sinh khôûi. Sau ñoù chuùng haønh daâm duïc. 

52. Vì söï laøm baäy coâng khai aáy chuùng bò nhöõng ngöôøi coù trí chæ trích vaø tröøng phaït, vaø bôûi theá chuùng xaây nhaø vôùi muïc ñích che ñaäy nhöõng vieäc xaáu. Khi chuùng soáng trong nhaø, cuoái cuøng chuùng ñoàng yù vôùi nhöõng boïn laøm bieáng, caát chöùa ñoà aên. Vöøa khi chuùng laøm chuyeän naøy thì luùa trôû neân bò bao boïc bôûi caùm ñoû vaø voû traáu, vaø cuõng khoâng töï moïc leân nhö tröôùc taïi nhöõng nôi chuùng ñaõ ñöôïc gaët haùi. Chuùng tuï hoïp ñeå phaøn naøn veà söï kieän aáy. "Söï xaáu aùc chaéc chaén ñaõ xuaát hieän giöõa caùc chuùng sinh, vì ngaøy xöa chuùng ta voán laø do taâm taïo..." (D. iii,90) vaø taát caû ñieàu naøy caàn ñöôïc trích daãn ñaày ñuû theo nhö moâ taû trong kinh Aggamma. 

53. Sau ñoù, chuùng döïng leân nhöõng ranh giôùi. Roài coù chuùng sinh khôûi söï laáy phaàn ñaõ daønh cho ngöôøi khaùc. Noù bò chæ trích hai laàn ñeán laàn thöù ba ngöôøi ta ñi ñeán nhöõng cuù ñaám, naém tay, cuïc ñaát, gaäy v.v... Khi söï aên caép, chæ trích, noùi laùo, caàm ñeán gaäy goäc v.v... ñaõ ra ñôøi theo kieåu aáy, chuùng beøn hoäi nhau laïi nghó: "Hay chuùng ta haõy choïn ra moät ngöôøi ñeå khieån traùch keû naøo ñaùng khieån traùch, chæ trích keû naøo ñaùng chæ trích, ñuoåi ra keû naøo ñaùng ñuoåi, vaø cung caáp cho ngöôøi aáy moät phaàn gaïo? (D. iii, 92) 

54. Khi ngöôøi ta ñaõ ñi ñeán moät thoûa öôùc theo caùch aáy vaøo thôøi kieáp naøy, ñaàu tieân laø chính ñöùc Theá Toân, khi ñoù laø moät Boà taùt (moät chuùng sinh chaéc chaén seõ giaùc ngoä) laø ngöôøi ñeïp trai nhaát, lòch söï nhaát, ñaùng toân troïng nhaát moät ngöôøi thoâng minh vaø coù theå thöïc hieän noã löïc cuûa söï töï cheá. Chuùng ñeán gaàn Ngaøi vaø hoûi Ngaøi vaø tuyeån choïn Ngaøi. Vì Ngaøi ñöôïc coâng nhaän (sammata) bôûi ña soá (mahaø - jana: ñaïi chuùng) neân Ngaøi ñöôïc goïi laø Mahaø - Sammata. Vì Ngaøi laø cuûa cuûa ñieàn thoå (khetta). Ngaøi ñöôïc goïi laø Khettiya (Saùt ñeá lôïi) töùc thuoäc giai caáp chieán só cao quyù. Vì Ngaøi ñem laïi lôïi ích cho ngöôøi moät caùch chính tröïc vaø coâng baèng, Ngaøi ñöôïc goïi laø moät vò vua (raøjaø). Ñaây laø lyù do Ngaøi ñöôïc bieát ñeán baèng nhöõng teân aáy. Vì chính Boà taùt laø ngöôøi ñaàu tieân löu taâm trong baát cöù cuoäc canh taân naøo tuyeät dieäu treân theá giôùi. Bôûi vaäy sau khi giai caáp Saùt ñeá ly ñaõ ñöôïc thieát laäp baèng caùch toân Boà taùt leân ñaàu theo caùch ñoù, thì nhöõng Baø-la-moân vaø nhöõng giai caáp khaùc ñöôïc thaønh laäp tuaàn töï theo sau. 

55. ÔÛ ñaây, thôøi gian töø khi ñaùm maây lôùn baùo hieäu kieáp hoaïi cho ñeán khi ngöng löûa laø moät voâ soá kieáp, vaø ñoù laø hoaïi kieáp. Thôøi gian töø khi ngöng löûa cuûa hoaïi kieáp, ñeán khi ñaùm maây lôùn cuûa phuïc sinh ñoå möa xuoáng treân moät traêm ngaøn trieäu theá giôùi heä, laø moät voâ soá kieáp thöù hai, vaø ñaây goïi laø "caùi tieáp theo cuûa hoaïi kieáp". Thôøi gian töø khi ñaùm maây lôùn phuïc sinh cho ñeán khi maët trôøi maët traêng xuaát hieän laø voâ soá kieáp thöù ba, vaø ñoù goïi laø "thaønh kieáp". Thôøi gian khi maët trôøi maët traêng xuaát hieän cho ñeán khi taùi xuaát ñaùm maây lôùn baùo hieäu kieáp hoaïi laø voâ soá kieáp thöù tö, vaø ñoù goïi laø tieáp theo kieáp thaønh. Boán voâ soá kieáp naøy laøm thaønh moät ñaïi kieáp. Ñaây tröôùc heát laø noùi söï tieâu huûy bôûi löûa vaø söï phuïc sinh caàn ñöôïc hieåu nhö theá naøo. 

56. Thôøi kieáp hoaïi do nöôùc cuõng caàn ñöôïc giaûi thích töông töï khôûi ñaàu laø "Tröôùc tieân moät ñaùm maây lôùn xuaát hieän baùo tröôùc thôøi kieáp hoaïi..." (ñ. 32) 

57. Tuy nhieân coù söï khaùc nhau naøy. Trong tröôøng hôïp ñaàu, moät maët trôøi thöù hai xuaát hieän, coøn ôû tröôøng hôïp naøy moät ñaùm maây lôùn cuûa nöôùc naâng ñòa caàu xuaát hieän. Luùc ñaàu trôøi möa nheï, nhöng côn möa tuaàn töï lôùn daàn thaønh thaùc luõ truùc xuoáng traêm ngaøn trieäu theá giôùi heä. Vöøa khi nhöõng côn möa naøy chaïm tôùi nöôùc ñôõ quûa ñòa caàu, thì ñaát, nuùi v.v...tan ra, vaø taát caû xung quanh nöôùc ñeàu ñöôïc naâng leân bôûi gioù. Nöôùc daâng leân chieám höõu moïi söï töø maët ñaát ñeán coõi nhò thieàn. Khi nöôùc ñaõ laøm tan raõ caû ba coõi Phaïm thieân xong, nöôùc döøng laïi ôû coõi Bieán tònh thieân... Bao laâu, coøn moät phaùp höõu vi naøo toàn taïi, duø baèng maûy buïi, thì nöôùc vaãn khoâng haï xuoáng, nhöng noù thình lình haï vaø bieán maát khi taát caû höõu vi phaùp ñeàu ñaõ bò nöôùc cuoán ñi. Taát caû moïi söï khôûi töø "thöôïng taàng vaø haï taàng khoâng gian ñeàu bao boïc trong moät maøn ñeâm u aùm bao la..." (ñ.41) ñeàu gioáng nhö ñaõ noùi, tröø choã ôû ñaây, theá giôùi khôûi ñaàu taùi xuaát hieän vôùi Quang aâm thieân giôùi, vaø nhöõng chuùng sinh rôi töø coõi Bieán tònh thieân ñöôïc taùi sinh taïi nhöõng nôi baét ñaàu Quang aâm thieân giôùi. 

58. ÔÛ ñaây, thôøi gian baét ñaàu coù ñaùm maây lôùn baùo hieäu kieáp hoaïi cho ñeán khi nhöng nöôùc luõ cuûa hoaïi kieáp, laø moät voâ soá kieáp. Thôøi gian töø khi nöôùc luõ ngöng cho ñeán luùc coù ñaùm maây lôùn baùo hieäu phuïc sinh, laø moät voâ soá kieáp thöù hai. Thôøi gian töø khi ñaùm maây phuïc sinh... Boán voâ soá kieáp naøy laøm thaønh moät ñaïi kieáp. Ñaây laø noùi kieáp hoaïi bôûi nöôùc vaø söï phuïc sinh caàn ñöôïc hieåu nhö theá naøo. 

59. Thôøi kieáp hoaïi bôûi gioù cuõng caàn ñöôïc hieåu nhö caùch ñaõ noùi, khôûi töø "tröôùc heát, moät ñaùm maây lôùn baùo hieäu kieáp hoaïi..." (ñ. 32) 

60. Nhöng coù ñieåm khaùc nhau naøy. Trong khi ôû tröôøng hôïp ñaàu coù moät maët trôøi thöù hai, ôû ñaây laïi coù moät traän gioù noåi leân ñeå phaù hoaïi thôøi kieáp. Tröôùc tieân noù dôõ hoång leân nhöõng oáng khoùi (? flue) thoâ, oáng khoùi nhoû, roài caùt mòn, caùt thoâ, soûi ñaù v.v... tuaàn töï cho ñeán khi noù dôõ hoång leân nhöõng taûng ñaù to nhö nhöõng caùi giaù ñôõ quan taøi, vaø nhöõng caây lôùn ñöùng ngaû nghieâng. Chuùng bò queùt thaúng töø ñaát tung leân trôøi vaø thay vì laïi rôi xuoáng, chuùng vôõ ra töøng maûnh vaø chaám döùt hieän höõu. 

61. Roài cuoái cuøng gioù noåi leân töø döôùi quaû ñaát lôùn vaø laät ngöôïc quaû ñaát laïi, neùm noù vaøo hö khoâng. Ñaát vôõ ra töøng maûnh haøng traêm kyù, hai, ba, boán, naêm traêm lyù, vaø chuùng bò tung leân hö khoâng, taïi ñoù chuùng tan raõ vaø chaám döùt. Nhöõng ngoïn nuùi cuûa quaû ñaát vaø nuùi Tu di bò vaêng tung leân hö khoâng, ôû ñaáy chuùng va chaïm nhau cho ñeán khi vôõ tan thaønh buïi vaø bieán maát. Cöù theá gioù phaù huûy nhöõng cung ñieän xaây treân ñaát vaø treân hö khoâng, phaù huûy saùu coõi trôøi ôû Duïc giôùi, vaø moät traêm ngaøn trieäu theá giôùi heä. Roài ñòa caàu chaïm nhau vôùi ñòa caàu, nuùi Hy ma chaïm nhau vôùi Hy ma, Tu di vôùi Tu di, cho ñeán khi chuùng bò vôõ tan taønh vaø bieán maát. 

62. Gioù chieám höõu moïi söï töø ñaát cho ñeán coõi thieàn thöù ba. Taïi ñaáy, sau khi phaù huûy ba Phaïm giôùi, noù ngöøng laïi ôû Quaûng quaû thieân. Khi noù ñaõ phaù huûy taát caû phaùp höõu vi vôùi caùch aáy noù cuõng kieät söùc luoân. Roài moïi söï xaûy ra nhö ñaõ taû ôû treân "Thöôïng taàng cuõng nhö haï taàng khoâng khí ñeàu bao truøm trong moät boùng toái bao la..." (ñ. 41). Nhöng ôû ñaây theá giôùi baét ñaàu xuaát hieän ôû coõi Bieán tònh thieân. Vaø chuùng sinh sa ñoïa ôû coõi quaûng quaû thieân ñöôïc taùi sinh taïi nhöõng nôi khôûi ñaàu baèng coõi Bieán tònh thieân. 

63. ÔÛ ñaây, giai ñoaïn töø luùc ñaùm maây lôùn baùo hieäu kieáp hoaïi cho ñeán khi ngoïn gioù thôøi kieáp hoaïi chaám döùt laø moät voâ soá kieáp. Thôøi gian töø khi gioù ngöng ñeán khi ñaùm maây lôùn baùo hieäu phuïc sinh laø moät voâ soá kieáp thöù hai... Boán voâ soá kieáp naøy laøm thaønh moät ñaïi kieáp. Ñaây laø caùch kieáp hoaïi bôûi gioù vaø söï phuïc sinh caàn ñöôïc hieåu. 

64. Vì lyù do naøo coù kieáp hoaïi theo kieåu ñoù? Ba baát thieän laø lyù do. Khi baát cöù caên naøo trong ba baát thieän caên naøy noåi baät thì theá giôùi bò tieâu huûy theo caùch ñoù. Khi tham noåi baät theá giôùi bò hoaïi bôûi löûa. Khi saân noåi baät theá giôùi bò hoaïi bôûi nöôùc - maëc duø coù ngöôøi noùi raèng theá giôùi hoaïi vì löûa khi saân noåi baät, vaø vì nöôùc khi tham noåi baät - Vaø khi si noåi baät, thì noù bò hoaïi bôûi gioù. 

65. Maëc duø noù ñaõ bò tieâu huûy nhö vaäy, noù coøn bò tieâu huûy ñeán baûy laàn lieân tieáp baèng löûa vaø taùm laàn bôûi nöôùc, roài laïi baûy laàn löûa, taùm laàn nöôùc khaùc, vaø sau khi noù ñaõ bò tieâu huûy baûy laàn bôûi nöôùc ñeán voøng thöù taùm, noù laïi bò baûy laàn tieâu huûy vì löûa. Nhö theá ñeán saùu möôi ba ñaïi kieáp troâi qua. Vaø baây giôø gioù thöøa cô chieám ñoaït phieân phaù huûy cuûa nöôùc, vaø trong khi tieâu huûy theá giôùi, noù laøm cho coõi Bieán tònh thieân tan taønh, nôi maø ñôøi soáng thoï ñeán saùu möôi boán ñaïi kieáp. 

66. Baây giôø, khi moät Tyø kheo coù theå nhôù ñeán nhöõng ñaïi kieáp nhö nhôù ñôøi tröôùc cuûa mình, thì veà nhöõng ñaïi kieáp nhö theá, vò aáy nhôù nhieàu hoaïi kieáp, nhieàu thaønh kieáp, nhieàu hoaïi kieáp vaø thaønh kieáp. Nhôù nhö theá naøo? Nhö "ÔÛ, taïi ñaáy ta...". 

"Taïi ñaáy, ta": Trong hoaïi kieáp ñoù, ta ôû trong loaøi höõu naøo, thôøi ñaïi naøo, sanh thuù naøo, v.v... 

67. Teân nhö vaäy: Laø teân goïi thoâng thöôøng. Chuûng toäc nhö vaäy: Laø hoï cuûa toäc. Neáu vò aáy muoán nhôù töôùng maïo cuûa mình vaøo luùc aáy, hoaëc ñôøi soáng cuûa mình luùc aáy gian nan hay nhaøn nhaõ, khoå nhieàu hay vui nhieàu, thoï maïng daøi hay ngaén, vò aáy cuõng coù theå nhôù ñöôïc. Bôûi vaäy kinh noùi: "Vôùi töôùng nhö vaäy... thoï maïng nhö vaäy". 

68. ÔÛ ñaây, töôùng nhö vaäy coù nghóa laø traéng hay ñen. Ñoà aên nhö vaäy: aên côm traéng vôùi thòt laøm thöùc aên, hay laáy traùi caây do gioù laøm ruïng maø aên. "Thoï khoå laïc nhö vaäy" coù ñuû kinh nghieäm ñuû maøu saéc veà thaân laïc khoå vaø taâm laïc khoå ñöôïc keå laø thuoäc theá gian hay khoâng thuoäc theá gian v.v... "Thoï maïng nhö vaäy": Vôùi thoï maïng laø moät traêm naêm hay thoï maïng taùm möôi boán ngaøn ñaïi kieáp. 

69. Vaø sau khi cheát taïi ñaây, ta taùi sinh ôû choã khaùc: Sau khi cheát töø coõi aáy, thôøi ñaïi aáy, sanh thuù aáy, thöùc thuù aáy (station - consciousness, vinnaønatthiti), höõu tình cö (sattaøvaøsa) aáy hay boä loaïi höõu tình aáy. 

70. Laïi nöõa, caâu "Taïi ñaây ta coù..." aùm chæ söï nhôù laïi cuûa moät ngöôøi coù theå nhôù laïi moät thôøi ñieåm luøi xa bao nhieâu cuõng ñöôïc, vaø caâu "Ta cheát taïi choã aáy" laø noùi ñeán söï quay trí nhôù trôû veà nhö cuõ (löôïc) 

71. "Vôùi nhöõng neùt ñaïi cöông vaø chi tieát": Chi tieát, laø nhö teân vaø doøng hoï, ñaïi cöông nhö maøu da v.v... (löôïc). 

Söï giaûi thích veà Trí tuùc maïng ñeán ñaây laø xong.