1. Ñònh ñöôïc noùi ñeán döôùi danh töø taâm trong caâu "tu taäp taâm vaø tueä" (Ch. I, 1). Ñònh neân ñöôïc tu taäp bôûi moät ngöôøi ñaõ ñöùng vöõng treân ñaát giôùi ñöôïc thanh tònh nhôø nhöõng ñöùc ít muoán, bieát ñuû... Vaø ñöôïc vieân maõn nhôø caùc khoå haïnh. Nhöng ñònh aáy chæ môùi ñöôïc nöõa laø tu taäp. Do vaäy, coøn coù loaït vaán ñeà sau ñaây maø muïc ñích laø neâu roõ chi tieát veà phöông phaùp tu taäp ñònh: 

(i) Ñònh laø gì? 
(ii) Ñònh coù nghóa theá naøo? 
(iii) Ñaëc tính, baûn chaát, töôùng traïng vaø nhaân gaàn cuûa ñònh? 
(iv) Coù bao nhieâu loaïi ñònh? 
(v) Gì laø caáu ueá cuûa ñònh? 
(vi) Gì laøm ñònh thanh tònh? 
(vii) Laøm sao tu taäp ñònh? 
(viii) Lôïi ích tu taäp ñònh?

Ñònh coù nhieàu thöù vaø nhieàu phöông dieän. Moät giaûi ñaùp nhaèm bao quaùt moïi phöông dieän cuûa ñònh thì khoâng theå naøo hoaøn taát ñöôïc yù ñònh noù maø cuõng khoâng chu toaøn ñöôïc muïc ñích cuûa noù maø cuõng khoâng chu toaøn ñöôïc muïc ñích cuûa noù vaø laïi coøn ñöa ñeán söï taùn loaïn. Bôûi theá, chuùng ta töï giôùi haïn trong loaïi ñònh ôû ñaây goïi laø söï nhöùt taâm coù lôïi ích. 

3. (ii) Ñònh coù nhöõng nghóa nhö theá naøo? 

Noù ñöôïc goïi laø ñònh, samaødhi vôùi nghóa taäp trung (samaødhaøna). Taäp trung laø gì? Ñoù laø söï xoay quanh (aødhaøna) cuûa taâm vaø taâm sôû moät caùch ñeàu ñaën (samam) vaø chaùnh ñaùng (sammaø) vaøo moät ñoái töôïng duy nhaát. Bôûi vaäy, ñaáy laø traïng thaùi nhôø ñoù taâm vaø taâm sôû ôû trong tình traïng quaân bình, chaùnh ñaùng, vaø ñaët ñeå heát vaøo moät ñoái töôïng duy nhöùt, khoâng phaân taùn hay xao laõng. 

4. (iii) Ñaëc tính cuûa Ñònh laø khoâng phaân taùn. Baûn chaát hay nhieäm vuï noù laø loaïi tröø phaân taùn. Töôùng cuûa noù laø khoâng taùn loaïn. Nhaân gaàn cuûa noù laø laïc, do caâu "Nhôø laïc, taâm vò aáy ñöôïc ñònh" (D. i, 73). 

5. (iv) Coù bao nhieâu loaïi Ñònh? 

1. Tröôùc heát, noù thuoäc moät loaïi, vôùi ñaëc tính khoâng phaân taùn. 

Hai loaïi 
2. Ñònh caän haønh (upcaøra) vaø ñònh an chæ (appanaø). 
3. Ñònh theá gian vaø xuaát theá gian. 
4. Ñònh coù hæ vaø caâu höõu xaõ. 
5. Ñònh caâu höõu laïc vaø caâu höõu xaõ. 

Ba loaïi 
6. Ñònh haï, trung vaø thöôïng. 
7. Coù taàm, töù v.v... 
8. Ñònh caâu höõu laïc v.v... 
9. Ñònh coù giôùi haïn, ñaïi haønh vaø voâ löôïng. 

Ñònh boán loaïi 
10. Ñònh khoù tieán vaø tueä chaäm... 
11. Ñònh coù giôùi haïn vôùi ñoái töôïng höõu haïn... 
12. Ñònh phaân loaïi theo caùc thieàn chi. 
13. Theo thoái giaûm, tuø ñoïng... 
14. Theo coõi. 
15. Theo boán nhö y tuùc. 

16. Ñònh coù 5 loaïi, theo naêm thieàn.

1) Ñònh moät loaïi, yù nghóa ñaõ noùi. 

2) Ñònh 2 loaïi: Caän haønh ñònh laø söï nhöùt taâm ñaït ñöôïc nhôø caùc phöông phaùp: 6 töôûng nieäm, töû töôûng, quaùn söï bình an, quaùn baát tònh cuûa ñoaøn thöïc, phaân tích töù ñaïi; vaø söï nhöùt taâm coù tröôùc ñònh an chæ. Ñònh an chæ laø söï nhöùt taâm theo lieàn sau coâng vieäc chuaån bò, nhö luaän noùi: chuaån bò cho sô thieàn laø 1 duyeân, keå nhö voâ giaùn duyeân, cho sô thieàn". 

7. 3). Ñònh theá gian laø söï nhöùt taâm coù taùnh thieän ôû ba coõi duïc, saéc, voâ saéc. Xuaát theá gian laø ñònh thuoäc thaùnh ñaïo. 

8. 4). Ñònh caâu höõu hæ laø söï nhöùt taâm ôû hai thieàn ñaàu trong boán thieàn hoaëc ba thieàn ñaàu trong naêm thieàn. Ñònh khoâng hæ laø söï nhöùt taâm trong hai thieàn cuoái. Nhöng caän haønh ñònh thì coù theå coù hæ hoaëc khoâng hæ. 

9. 5). Ñònh caâu höõu laïc laø söï nhöùt taâm ôû hai thieàn ñaàu trong boán thieàn vaø ba thieàn ñaàu trong naêm thieàn. Ñònh caâu höõu xaû laø ñònh trong moät thieàn coøn laïi (ôû caû hai heä thoáng 4 vaø 5 thieàn). Ñònh caän haønh coù theå caâu höõu laïc hoaëc caâu höõu xaû. 

10. 6). Ñònh ba loaïi thöù nhöùt, ñònh môùi ñaït ñöôïc laø thaáp, chöa ñöôïc phaùt trieån laø trung bình, ñaõ thuaàn thuïc ñeán möùc chuû laø cao. 

11. 7). Thöù 2, ñònh coù taàm, töù laø ñònh ôû sô thieàn, vaø ñònh caän haønh. Khoâng taàm coù töù laø ñònh ôû nhò thieàn trong naêm thieàn. Vì khi moâït ngöôøi thaáy nguy hieåm trong töù thì chæ mong boû taàm khi vöôït qua sô thieàn vaø bôûi theá ñaït ñeán ñònh khoâng taàm coù töù. Ñònh khoâng taàm, töù laø söï nhöùt taâm ôû ba thieàn coøn laïi khoûi töø nhò thieàn trong boán thieàn vaø tam thieàn trong naêm thieàn. (Xem D. ii, 219) 

12. 8). Thöù ba, ñònh caâu höõu hæ: Ñònh ôû hai thieàn ñaàu trong boán thieàn hay ba thieàn ñaàu trong naêm thieàn. Ñònh caâu höõu laïc laø ñònh ôû caùc thieàn vöøa keå, vaø ñònh ôû tam thieàn trong heä thoáng boán thieàn vaø töù thieàn trong heä thoáng naêm thieàn. Ñònh caâu höõu xaû laø ñònh ôû thieàn cuoái cuøng trong caû hai heä thoáng. Ñònh caän haønh coù theå caâu höõu vôùi hæ, laïc; coù theå caâu höõu xaû. 

13. 9). Thöù tö, ñònh coù giôùi haïn laø söï nhöùt taâm trong caän haønh ñònh. Ñònh ñaïi haønh laø söï nhöùt taâm trong thieän taâm thuoäc saéc giôùi vaø voâ saéc giôùi. Ñònh voâ löôïng söï nhöùt taâm lieân heä ñeán 8 thaùnh ñaïo. 

14. 10). Ñònh boán loaïi laø: 

- khoù tieán, laâu ñaéc, 
- khoù tieán, mau ñaéc, 
- deã tieán, laâu ñaéc, vaø 
- deã tieán mau ñaéc.

16. Khi moät ngöôøi tu taäp nhöõng phaùp khoâng thích hôïp, thì khoù tieán laâu ñaéc. Khi tu phaùp thích hôïp, thì deã tieán mau ñaéc. Nhöng neáu luùc ñaàu tu phaùp khoâng thích hôïp, sau tu phaùp thích hôïp, hoaëc ngöôïc laïi, thì nhö vaäy laø hoãn hôïp. (Veà caùc phaùp thích hôïp, khoâng thích hôïp seõ noùi ôû Ch. IV ñoaïn 35 trôû ñi). Neáu khôûi söï tu khi chöa laøm coâng vieäc chuaån bò, laø tröø khöû caùc chöôùng ngaïi, v.v..., thì khoù tieán, ngöôïc laïi thì deã tieán. (Ch. IV 20) Neáu khoâng hoaøn taát thieän xaûo veà ñònh an chæ thì laâu ñaéc, vaø ngöôïc laïi thì mau. (thieän xaûo veà ñònh an chæ, seõ noùi ôû Ch. IV. 42). 

17. Ngoaøi ra boán loaïi ñònh naøy coøn keå theo tham vaø si, vaø tuøy theo haønh giaû ñaõ laäp chæ vaø quaùn hay chöa. Neáu haønh giaû naëng tham duïc, thì raát khoù tieán, neáu khoâng naëng, thì deã tieán. Neáu haønh giaû naëng veà si, thì tueä laâu ñaéc, ngöôïc laïi thì mau ñaéc. Neáu khoâng taäp tònh chæ thì khoù tieán, ñaõ thöïc taäp tònh chæ thì deã tieán. Neáu khoâng taäp tueä quaùn thì laâu ñaéc, ñaõ taäp thì mau ñaéc. 

18. Laïi coøn phaân theo caáu ueá vaø caùc caên. Neáu caáu ueá saéc maïnh, caên chaäm luït thì khoù tieán vaø laâu ñaéc; neáu caên linh lôïi thì mau ñaéc. Neáu caáu ueá yeáu, caên cuõng cuøn nhuït, thì deã tieán vaø laâu ñaéc, nhöng neáu caên linh lôïi thì mau ñaéc. 

19. Bôûi vaäy veà phöông dieän tieán trieån, chöùng ñaéc naøy, khi moät ngöôøi ñaït ñeán ñònh vôùi söï tieån trieån khoù khaên vaø tueä (thaéng trí) chaäm luït, thì ñònh aáy goïi laø Ñònh khoù tieán laâu ñaéc. Töông töï vôùi ba tröôøng hôïp kia. 

20. 11). Thöù hai, boán loaïi laø ñònh giôùi haïn vôùi moät ñoái töôïng höõu haïn, ñònh coù haïn vôùi moät ñoái töôïng voâ haïn, ñònh voâ haïn vôùi moät ñoái töôïng höõu haïn, vaø ñònh voâ haïn vôùi moät ñoái töôïng voâ haïn. Höõu haïn laø ñònh khoâng quen thuoäc vaø khoâng theå laø ñieàu kieän cho moät thieàn cao hôn. Coù ñoái töôïng khoâng nôùi roäng, laø ñònh vôùi ñoái töôïng höõu haïn. (Ch. IV, 126). Khi ñònh coù tính caùch quen thuoäc, kheùo tu taäp, vaø laøm ñieàu kieän cho moät thieàn cao hôn thì goïi laø ñònh voâ haïn. Ñònh phaùt sinh vôùi moät ñoái töôïng nôùi roäng, goïi laø ñònh vôùi ñoái töôïng voâ haïn. 

21. 12). Ñònh boán loaïi thöù ba: ñoù laø sô thieàn goàm naêm thieàn chi laø taàm, töù, hæ, laïc, ñònh, ñaït ñeán sau khi tröø boû naêm trieàn caùi. Nhò thieàn coøn ba thieàn chi, boû taàm vaø töù. Tam thieàn coøn hai thieàn chi, boû hæ. Töù thieàn boû laïc, coøn hai yeáu toá laø ñònh vaø xaû. 

22. 13). Ñònh boán loaïi thöù tö, laø ñònh döï phaàn vaøo thoái giaûm, döï phaàn vaøo tuø ñoïng, döï phaàn vaøo phaân tích (vissesa), vaø döï phaàn vaøo theå nhaäp (nibbedha). Döï phaàn vaøo thoái giaûm laø coù theå ñöa ñeán söï ngöôïc laïi (taùn loaïn). Döï phaàn vaøo tuø ñoïng laø söï döøng laïi (truù) cuûa nieäm töông öng vôùi ñònh aáy. Döï phaàn vaøo phaàn tích laø ñaït ñeán söï phaân bieät cao hôn. Döï phaàn vaøo theå nhaäp laø coù theå ñaït ñeán töôûng vaø taùc yù caâu höõu vôùi ly duïc. "Khi moät ngöôøi ñaéc sô thieàn maø coù theå töôûng vaø taùc yù caâu höõu vôùi duïc, thì tueä cuûa vò aáy döï phaàn vaøo thoái giaûm. Khi nieäm töông öng vôùi ñònh aáy ñöùng laïi, thì tueä döï phaàn vaøo tuø ñoïng. Khi vò aáy coù theå töôûng vaø taùc yù khoâng caâu höõu vôùi taàm, thì tueä vò aáy döï phaàn vaøo thaúng giaûi? (Visesa). Khi vò aáy coù theå töôûng vaø taùc yù caâu höõu vôùi voâ duïc, höôùng ñeán ly tham, thì tueä vò aáy döï phaàn vaøo theå nhaäp (nibbedha)". (Vbh. 330). Nhöõng ñònh lieân heä ñeán boán thöù tueä naøy cuõng coù boán. 

23. 14). Ñònh boán loaïi thöù naêm: ñònh duïc giôùi, saéc giôùi, voâ saéc giôùi, vaø ñònh lieân heä taùm thaùnh ñaïo. Ñònh duïc giôùi laø taát caû loaïi ñònh caän haønh. Ba loaïi kia laø söï nhöùt taâm thuoäc thieän töông öng vôùi thieàn saéc giôùi, voâ saéc vaø thieàn thuoäc ñaïo loä. 

24. 15). Boán loaïi thöù saùu: laø ñònh ñaït ñöôïc nhôø tinh caàn nhieàu, nhôø nhöùt taâm, tinh tieán hay traïch phaùp nhieàu. 

25. 16) Ñònh naêm loaïi: theo naêm thieàn khi phaân nhò thieàn laøm hai, laø thieàn khoâng taàm coù töù, vaø khoâng taàm khoâng töù (goïi laø nhò thieàn vaø tam thieàn ôû heä thoáng naêm thieàn). 

26. (v) Caùi gì laøm oâ nhieãm Ñònh? (vi) Caùi gì laøm noù thanh tònh? Vibhanga noùi laø caáu ueá laø traïng thaùi döï phaàn vaøo thoái giaûm, thanh tònh laø traïng thaùi döï phaàn vaøo thaéng giaûi (visesa). Thoái giaûm laø "Khi moät ngöôøi ñaéc sô thieàn, maø coù theå töôûng laø taùc yù caâu höõu vôùi duïc, tueä vò aáy döï phaàn vaøo thoái giaûm". Vaø traïng thaùi döï phaàn vaøo thaúng giaûi laø "Khi vò aáy coù theå taùc lyù vaø töôûng khoâng caâu höõu vôùi taàm". 

27. (vii) Laøm theá naøo tu taäp Ñònh? 

A. Toùm taét: 

Phöông phaùp tu taäp loaïi ñònh lieân heä taùm thaùnh ñaïo (xuaát theá) bao goàm trong phöông phaùp tu taäp tueä (Ch. XXII), vì trong khi tu tueä, ñònh cuõng ñöôïc phaùt trieån. Bôûi theá ôû ñaây ta khoâng baøn ñeán söï tu taäp ñònh xuaát theá. 

28. Nhöng ñònh theá gian phaûi ñöôïc tu taäp bôûi moät ngöôøi ñaõ ñöùng vöõng treân ñaát giôùi coù giôùi hoaøn toaøn thanh tònh nhö ñaõ moâ taû. Vò aáy phaûi ñoaïn tröø möôøi chöôùng ngaïi, gaàn guõi thieän tri thöùc, ngöôøi cho moät ñeà taøi thieàn quaùn, phaûi naém laáy moät trong boán möôi ñeà taøi, caùi naøo thích hôïp vôùi caû tính haønh giaû. Sau ñoù phaûi traùnh ngoâi chuøa khoâng thuaän lôïi, ñeán soáng taïi moät thuaän lôïi cho söï taäp ñònh. Roài phaûi tröø khöû caùc chöôùng ngaïi phuï thuoäc vaø khoâng boû qua baát cöù moät chæ daãn naøo. 

B. Khai trieån chi tieát: 

29. Möôøi chöôùng ngaïi. Ñoù laø: truù xöù, gia ñình, lôïi döôõng, ñoà chuùng, vieäc xaây caát, du lòch, quyeán thuoäc, öu naõo, saùch vôõ, thaàn thoâng. 

30. 1) Truù xöù: Coù theå laø moät phoøng nhoû trong nhaø, moät caùi choøi, moät tu vieän. Ñaây khoâng phaûi laø moät chöôùng ngaïi cho taát caû moïi ngöôøi. Noù chæ laø moät chöôùng ngaïi cho ngöôøi baän taâm vieäc xaây caát ñang tieán haønh ôû ñaáy, hoaëc coù nhieàu ñoà ñaïc ôû ñaáy, hoaëc baän roän vì moät coâng vieäc lieân heä ñeán choã aáy. 

31. Coù caâu chuyeän nhö sau. Hai thieän nam töû rôøi khoûi Anuradhapura ñeå xuaát gia taïi tu vieän Thuøpaøtaøma. Moät ngöôøi hoïc hai taïng Phaùp vaø Luaät, sau khi maõn naêm tuoåi haïn, döï leã töï töù roài ñeán moät nôi teân nôi Paøcìnakhandaraøjaø. Vò kia ôû nguyeân taïi choã. Khi ngöôøi ra ñi ñeán Pacìna löu laïi moät thôøi gian laâu, trô thaønh moät tröôûng laõo, vò aáy nghó: "Choã naøy an cö raát toát. Ta seõ ñi môøi baïn". Bôûi theá vò aáy ra ñi ñeán Thuøpaøraøma. Khi ñeán nôi, moät tröôûng laõo ñoàng haøng ra ñoùn, caàm baùt vaø thi leã. 

32. Vò khaùch taêng ñi vaøo choã truù daønh cho mình. OÂng nghó: "Chaéc baïn ta seõ ñem cho ta ít bô hoaëc nöôùc ngoït, hay caùi caùi gì ñeå uoáng. Vò aáy ôû ñaây ñaõ laâu". Ñeâm aáy, oâng khoâng ñöôïc moät thöù gì. Buoåi saùng, tröôûng laõo laïi nghó: "Baïn seõ gôûi ñeán cho ta chaùo vaø thöùc aên nhaän ñöôïc töø nh?ng ngoaïi hoä cö só". Khi khoâng coù ai mang gì ñeán, tröôûng laõo nghó: "Khoâng coù ai mang ñeán. Coù leõ hoï seõ cuùng khi chuùng ta ñi vaøo thaønh". Saùng sôùm, caùc ñaïi ñöùc cuøng vaøo thaønh. Khi hoï ñaõ ñi heát moät con ñöôøng phoá vaø chæ ñöôïc muoãng chaùo, hoï ngoài taïi moät nhaø maùt ñeå uoáng chaùo aáy. 

33. Vò khaùch taêng nghó: "Coù leõ khoâng coù söï boá thí töøng ngöôøi. Khi ñeán giôø aên, chaéc ngöôøi ta seõ cho moùn aên ñaëc bieät". Khi ñeán giôø, hoï cuõng chæ aên caùi gì ñaõ xin ñöôïc trong khi ñi khaát thöïc. Khaùch taêng hoûi: "Baïch ñai ñöùc, taïi sao vaäy? Ngaøi soáng kieåu ñoù suoát naêm sao? - "Vaâng, hieàn giaû". -"Baïch ñaïi ñöùc, Paøcìnakhandaraøjaø raát tieän nghi, chuùng ta haõy ñeán ñaáy". Khi tröôûng laõo khaùch taêng rôøi khoûi ñoâ thò baèng cöûa nam, thì, gaëp baïn ñang ñi treân ñöôøng. Tröôûng laõo hoûi: "Baïch ñaïi ñöùc, ñi ñaâu vaäy?"- "Theá khoâng phaûi hieàn giaû ñaõ khuyeân toâi ñi Pacìnaø sao? - "Nhöng, sao laïi nhö theá? Ñaïi ñöùc khoâng coù moät vaät duïng naøo caû, taïi moät nôi ñaõ ôû laâu ñeán theá?" - "Ñuùng theá, hieàn giaû. Giöôøng vaø gheá thuoäc cuûa tu vieän, ñaõ ñöôïc ñeå laïi ñuùng choã cuûa noù.. Khoâng coù vaät gì khaùc". -"Nhöng baïch ñaïi ñöùc, toâi ñaõ queân laïi ñaáy chieác gaäy chai daàu, vaø tuùi ñöïng deùp. "- "Hieàn giaû ñaõ tích tröû nhieàu ñeán theá, chæ môùi ôû moät ngaøy?" "Vaâng thöa ñaïi ñöùc". 

34. Vò tröôûng laõo khaùch raát haøi loøng taùn thaùn: "Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi nhö hieàn giaû, thì caùc nôi ñeàu laø truù xöù ôû röøng. Tu vieän Thuøpaøraøma laø nôi xaù lôïi cuûa boán ñöùc Phaät ñöôïc toân thôø, coù söï nghe Phaùp thích ñaùng trong ñieän Brazen coù Ñaïi dieän ñeå chieâm ngöôõng, vaø coù theå thaêm vieáng caùc tröôõng laõo. Noù gioáng nhö thôøi Phaät taïi theá. Chính ôû ñaáy, baïn neân soáng". Hoâm sau, tröôûng laõo oâm y baùt ra ñi moät mình. Truù xöù khoâng laø moät chöôùng ngaïi cho moät ngöôøi nhö vaäy. 

35. 2). Gia ñình goàm nhöõng quyeán thuoäc hoaëc nhöõng cö só ngoaïi hoä. Bôûi vì, ngay caû gia ñình thí chuû cuõng laø moät chöôùng ngaïi cho nhöõng ngöôøi naøo soáng lieân heä maät thieát vôùi hoï theo kieåu maø kinh moâ taû: "Vò aáy, vui khi chuùng vui". (S. ii, 11), moät ngöôøi khoâng ñi ñeán moät tu vieän ñeå nghe Phaùp neáu khoâng coù nhöõng ngöôøi trong gia ñình thí chuû ñi theo. Nhöng ngay caû cha meï cuõng khoâng laø chöôùng ngaïi cho moät ngöôøi nhö tyû kheo treû chaùu cuûa moät tröôûng laõo ôû tu vieän Korandaka. 

36. Ñaïi ñöùc ñeán Rohana ñeå hoïc. Chò cuûa tröôûng laõo luoân luoân hoûi tin töùc con trai. Bôûi theá, moät ngaøy kia, tröôûng laõo ñi Rohana ñeå ñöa chaùu veà. 

37. Vò ñaïi ñöùc Tyø kheo treû cuõng nghó "Ta ôû ñaây ñaõ laâu, baây giôø ta coù theå ñi thaêm y chæ sö cuûa ta vaø thaêm baø tín nöõ ra sao". Roài ñaïi ñöùc rôøi Rohana. Hai thaày troø gaëp gôõ treân bôø soâng Mahaveli ñaïi ñöùc haàu tröôûng laõo döôùi goác caây. Khi ñöôïc hoûi: "Con ñi ñaâu? Ñaïi ñöùc noùi ra yù ñònh cuûa mình. Tröôõng laõo noùi: "Con laøm phaûi ñaáy. Baø tín nöõ cöù hoûi thaêm con hoaøi neân ta phaûi ñeán ñaây. Con ñi ñi, ta seõ ôû laïi choã naøy an cö muøa möa". Vaø tröôûng laõo baûo tyû kheo ra ñi. Ñaïi ñöùc ñeán tu vieän vaøo ñuùng ngaøy ñeå an cö muøa möa. Truù xöù daønh cho ñaïi ñöùc tình côø laïi laø truù xöù cuûa phuï thaân ñaïi ñöùc ñaõ nhaän traùch nhieäm cuùng döôøng. 

38. Hoâm sau, thaân phuï ñaïi ñöùc ñeán nôi hoûi: "Baïch chö ñaïi ñöùc truù xöù chuùng toâi cuùng rôi vaøo tay ngöôøi naøo vaäy?" Khi oâng ñöôïc bieát noù rôi vaøo moät khaùch taêng treû, oâng ñeán beân vò aáy ñaûnh leã vaø thöa: "Baïch ñaïi ñöùc, coù moät tuïc leä baét buoäc ñoái vôùi vò naøo an cö taïi truù xöù chuùng toâi". -"Leä aáy nhö theá naøo?"- " Ñoù laø, chæ nhaän ñoà aên khaát thöïc taïi nhaø chuùng toâi suoát ba thaùng muøa möa, vaø cho chuùng toâi ñöôïc bieát ngaøy naøo seõ ra ñi, sau leã Töï töù". Ñaïi ñöùc im laëng nhaän lôøi. Cö só trôû veà baûo vôï: "Coù moät ñaïi ñöùc khaùch taêng ñaõ ôû trong truù xöù cuûa chuùng ta ñeå an cö muøa möa. Baø haõy saên soùc vò aáy chu ñaùo". Baø vaâng lôøi, söûa soaïn nhöõng thöùc aên loaïi cöùng vaø loaïi meàn cho tyû kheo. Maëc duø ñaïi ñöùc ñi ñeán nhaø cha meï, vaøo giôø aên, maø khoâng ai nhaän ra. 

39. Sau khi ñaõ khaát thöïc ôû ñaáy ba thaùng muøa möa, ñaïi ñöùc baùo tin saép ra ñi. Baø con baûo: "Baïch ñaïi ñöùc, xin haõy löu laïi ñeán mai". Hoâm sau, hoï môøi ñaïi ñöùc, cuùng moät taûng ñöôøng vaø chín meùt vaûi, vaø ñeå ñaïi ñöùc ra ñi. Ñaïi ñöùc chuùc laønh cho hoï, roài trôû veà Rohana. 

40. Y chæ sö cuûa ñaïi ñöùc ñaõ xong leã Töï töù, ñang treân ñöôøng veà. Hoï gaëp nhau taïi choã tröôùc kia. Ñaïi ñöùc laøm nhöõng boån phaän cuûa ngöôøi ñeä töû döôùi goác caây. Vò tröôûng laõo hoûi: "Con coù gaëp baø tín nöõ khoâng?" -"Baïch, coù". Vaø keå cho tröôûng laõo nghe nhöõng gì ñaõ xaûy ra. Roài ñaïi ñöùc thoa daàu vaøo chaân thaày, laøm moät thöù nöôùc ñöôøng cho ngaøi, vaø cuùng döôøng ngaøi chín meùt vaûi. Sau khi ñaûnh leã tröôûng laõo, ñaïi ñöùc baïch: "Chæ coù Rohana laø thích hôïp cho con", vaø ra ñi. Tröôûng laõo cuõng trôû veà tu vieän cuûa ngaøi, vaø hoâm sau ñi vaøo laøng Korandaka 

41. Chò cuûa tröôûng laõo ñöùng ngoùng treân ñöôøng maø nghó: "Em ta seõ ñeán cuøng vôùi con ta". Khi baø thaáy tröôûng laõo ñeán coù moät mình, môùi nghó: "OÂi chaéc con ta cheát roài". Vaø ngaõ laên ra döôùi chaân tröôûng laõo, khoùc than keå leã.. Nghó raèng vì haïnh thieåu duïc maø tyø kheo treû ñaõ ra ñi khoâng loan baùo, tröôûng laõo an uûi baø tín nöõ vaø keå cho baø nghe nhöõng gì ñaõ xaûy ra, roài ruùt taám vaûi kia cho baø xem. 

42. Baø meï an loøng, quyø goái höôùng veà con ñöôøng maø con baø ñang ñi, vaø baûo: "Chaéc haún, Theá Toân ñaõ chæ daïy con ñöôøng cuûa caùc thaùnh taøi, bieát ñuû ñoái vôùi boán vaät duïng vaø ham thích tu taäp, khieán cho moät tyø kheo nhö con ta ñaõ trôû thaønh moät baäc Thaân chöùng. Bôûi theá maëc duø vò aáy aên trong nhaø cha meï suoát ba thaùng, maø khoâng bao giôø noùi, con laø con cuûa meï, hay meï laø meï cuûa con! OÂi thaät laø moät con ngöôøi kyø dieäu". Ngay caû cha meï cuõng khoâng laø chöôùng ngaïi, ñoái vôùi moät ngöôøi nhö vaäy, noùi gì ñeán thí chuû. 

43. 3). Lôïi döôõng: laø boán vaät duïng. Laøm sao chuùng thaønh chöôùng ngaïi? Baát cöù moät tyû kheo xöùng ñaùng ñi ñaâu, ngöôøi ta cuõng cuùng döôøng th?t nhieàu vaät duïng. Vì cöù phaûi chuùc laønh cho hoï, noùi phaùp cho hoï vò aáy khoâng coù dòp naøo ñeå laøm caùc vieäc cuûa nhaø khoå haïnh. Töø saùng sôùm ñeán toái mòt, vò aáy khoâng coù luùc naøo giaùn ñoaïn söï tieáp xuùc vôùi boån ñaïo. Laïi nöõa, môùi vöøa taûng saùng, nhöõng ngöôøi khaát thöïc öa beùo maäp ñaõ ñeán baûo, "Baïch Ñaïi ñöùc, nam cö só X, nöõ cö só Y... ñaïo höõu noï, con gaùi ñaïo höõu kia, muoán gaëp ñaïi ñöùc", vaø vì saün saøng ñeå ra ñi, neân vò aáy noùi: "Haõy ñem y baùt, hieàn giaû,". Cöù theá, vò aáy luoân luoân trong trình traïng khaån tröông. Nhö theá, töù söï cuùng döôøng trôû thaønh moät chöôùng ngaïi cho vò aáy. Vò aáy neân rôøi ñoaøn nhoùm maø ra ñi moät mình, ñeán moät choã naøo khoâng ai bieát, ñaáy laø caùch chaám döùt trôû ngaïi. 

44. 4). Ñoà chuùng laø moät nhoùm hoïc troø kinh hay luaän. Neáu vò daïy doã, traû lôøi nhöõng caâu hoûi cuûa ñaùm naøy, maø khoâng coù thì giôø thì haønh sa moân haïnh, thì ñoà chuùng aáy trôû thaønh moät chöôùng ngaïi. Vò aáy neân tröø chöôùng ngaïi aáy baèng caùch sau. Neáu nhöõng tyû kheo ñaõ hoïc xong phaàn chính chæ coøn moät ít, thì neân daïy cho xong maø ñi vaøo röøng. Neáu chæ môùi hoïc moät ít, coøn laïi nhieàu, thì vò aáy neân ñi ñeán moät giaùo thoï sö khaùc ôû caùch khoâng quaù moät lyù vaø nhôø daïy tieáp. Neáu khoâng tìm ra vò naøo thay, thì neân giaõ töø lôùp hoïc ñeå laøm phaän söï mình. 

45. 5). Xaây caát: laø laøm nhaø môùi. Ngöôøi lo vieäc naøy phaûi bieát roõ vaät lieäu ñaõ mua, chöa mua, phaûi troâng coi caùi gì ñaõ laøm xong, chöa xong, cho neân coâng vieäc naøy luoân luoân baän roän. Neân tröø chöôùng ngaïi baèng caùch, neáu coøn laïi ít thì neân laøm cho xong; neáu coøn nhieàu, neân giao laïi cho chuùng taêng khi ñoù laø cô sôû chung, coøn neáu laø cuûa rieâng, thì neân giao cho ngöôøi tín caån, hoaëc boû laïi cho taêng ñoaøn maø ñi. 

46. 6). Du lòch laø ñi xa. Neáu coù ngöôøi xin thoï giôùi xuaát gia ôû moät nôi khaùc, hay neáu taïi ñaáy coù moät vaät duïng khoâng theå thieáu, thì noù seõ thaønh moät chöôùng ngaïi neáu vò aáy ñi vaøo röøng tu trong khi chöa laøm chuyeán du haønh ñeán choã aáy. Vò aáy seõ khoù xua ñuoåi yù nghó veà cuoäc haønh trình, do ñoù neân laøm xong cuoäc haønh trình aáy tröôùc khi vaøo röøng. 

47. 7). Quyeán thuoäc: ôû tu vieän, thì ñoù coù nghóa laø vò giaùo thoï sö, y chæ sö, ñoàng truù, ñeä töû, ñoàng giaùo thoï sö, ñoàng y chæ sö. ÔÛ nhaø, thì ñoù laø cha meï, anh em v.v... Khi nhöõng ngöôøi naøy laâm beänh thì ñoù laø moät chöôùng ngaïi cho tyû kheo. Bôûi theá, chöôùng ngaïi naøy caàn tröø baèng caùch chöõa laønh ngöôøi beänh. 

48. Khi y chæ dö laâm beänh, tyû kheo phaûi suoát ñôøi troâng nom neáu beänh khoâng choáng khoûi. Cuõng theá, ñoái vôùi vò thaày luùc xuaát gia, luùc thoï giôùi, vò ñoàng truù, nhöõng ñeä töû maø vò aáy ñaõ thaâu nhaän xuaát gia, vaø ñoái vôùi ñoàng y chæ sö. Nhöng ñoái vôùi giaùo thoï sö, ñoái vôùi hoïc troø maø ta daïy giaùo lyù, vaø ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñoàng hoïc (ñoàng hoïc thoï söï) thì meân saên soùc hoï bao laâu lôùp hoïc coøn tieáp tuïc, vaø neáu coù theå, thì cöù tieáp tuïc saên soùc sau ñoù. 

Meï vaø cha caàn ñoái nhö y chæ sö. Neáu cha meï ôû trong thaønh, vaø caàn söï giuùp ñôõ, thì phaûi giuùp. Neáu caùc vò khoâng coù thuoác men phaûi cung caáp thuoác cuûa mình. Neáu khoâng coù, haõy ñi xin ñeå cung caáp. Nhöng neáu anh chò em beänh, chæ neân ñeå hoï duøng caùi gì cuûa hoï. Neáu hoï khoâng coù, thì neân ñem cuûa rieâng taïm cho duøng, sau laáy laïi. Neáu khoâng laáy laïi ñöôïc cuõng khoâng neân phaøn naøn. Khoâng ñöôïc cho hay cheá thuoác cho choàng cuûa em gaùi hoaëc chò, nhöng coù theå ñöa cho em gaùi, chò maø baûo "Haõy ñöa cho choàng cuûa em (hay chò) duøng". Ñoái vôùi vôï cuûa anh hoaëc vôï cuûa em trai cuõng vaäy, nhöng vôùi chaùu thì tyû kheo ñöôïc pheùp cho thuoác, cheá thuoác, vì chuùng coù lieân heä maùu muû. 

50. 8). Öu naõo laø baát cöù loaïi beänh naøo, khi ñau ñôùn thöïc söï laø moät chöôùng ngaïi, neân thuoác men. Neáu beänh vaãn khoâng khoûi sau khi chöõa thuoác vaøi ngaøy thì haõy laøm phaän söï cuûa nhaø khoå haïnh sau khi noùi vôùi cô theá: "Ta khoâng phaûi laø ñaày tôù cuûa ngöôi. Ta ñaõ chòu ñau khoå vì baûo trì ngöôøi qua caùi voøng töû sinh baát taän. 

51. 9). Saùch vôû laø traùch nhieäm ñoái vôùi kinh ñieån. Ñaây chæ laø chöôùng ngaïi vôùi ngöôøi luoân baän ñoïc tuïng maø thoâi. Veà ñieåm naøy, coù caâu chuyeän sau. Khi tröôûng laõo Revata ? xöù Ñoài ñöôïc ñaïi ñöùc Revata ngöôøi tuïng ñoïc Trung boä kinh laø moät traùch nhieäm naëng neà, hieàn giaû. Khi moät ngöôøi ñang hoïc thuoäc loøng 50 kinh ñaàu tieân, vò aáy coøn tröôùc maët 50 kinh chaën giöõa, khi ñang hoïc 50 kinh sau cuøng. Laøm sao hieàn giaû coù theå khôûi söï moät ñeà taøi thieàn ñònh?". - "Baïch ñaïi ñöùc, khi toâi ñaõ nhaän moät ñeà taøi, thì toâi seõ khoâng daønh laïi kinh ñieån nöõa". Vò aáy nhaän ñeà muïc thieàn vaø trong 19 naêm khoâng tuïng ñoïc, ñaõ chöùng quaû La haùn vaøo naêm thöù 20. OÂng baûo nhöõng tyû kheo ñeán tuïng ñoïc "Chö hieàn, ta ñaõ khoâng nhìn ñeán kinh ñieån 20 naêm nay, nhöng vaãn quen thuoäc. Chö hieàn cöù khôûi söï". Vaø töø ñaàu ñeán cuoái, tröôûng laõo tuïng ñoïc khoâng bò vaáp moät aâm naøo. 

52. Tröôûng laõo Mahaø -Naøga ôû Karuliliyari cuõng vaäy, ñeå kinh qua moät beân 18 naêm trôøi, sau ñoù oâng tuïng Dhaøtukathaø cho caùc tyû kheo nghe khoâng sai moät chöõ. 

53. Trong ñaïi tu vieän, tröôûng laõo Abhaya baûo ñaùnh troáng tuyeân boá: "Toâi seõ trình baøy Ba taïng trong voøng nhöõng vò tinh thoâng Naêm boä kinh" vaø vieäc naøy xaûy ra tröôùc khi oâng hoïc luaän sôù. Chuùng tyû kheo baûo: "Ñoù laø giaùo lyù cuûa nhöõng baäc thaày naøo? Tröø phi ngaøi ñöa ra giaùo lyù cuûa nhöõng baäc thaáy, chuùng toâi khoâng ñeå ngaøi noùi". Vò y chæ sö cuûa tröôûng laõo cuõng hoûi: "Hieàn giaû, ñaõ cho ñaùnh troáng chöa?" -"Baïch, ñaõ" -"Vì lyù do naøo?" -"Baïch, con seõ giaûng kinh" -"Hieàn giaû, caùc baäc thaày giaûi thích ñoaïn naøy theá naøo"" -"Nhö theá naøy, baïch ñaïi ñöùc". Vò y chæ sö khoâng baèng loøng, huøm moät caùi. Ba laàn "huøm". Roài oâng baûo: "Hieàn giaû, giaûi thích ñaàu tieân cuûa oâng laø caùch giaûng cuûa nhöõng baäc thaày, nhöng vì oâng ñaõ khoâng thaät söï nghe noù töø mieäng moät baäc Thaày, neân ñaõ khoâng theå giöõ vöõng laäp tröôøng, raèng nhöõng baäc Thaày noùi nhö vaäy. Haõy ñi hoïc vôùi nhöõng baäc Thaày ñi". -"Baïch ñaïi ñöùc con seõ ñi ñaâu?" -"Coù moät tröôûng laõo teân Mahaø Dhammara (Ñaïi Phaùp hoä) ôû tu vieän Tulaødhaøra -pabbata xöù Rohana beân kia soâng Mahaveli. Vò aáy bieát roõ taát caû kinh ñieån. Haõy ñeán vò aáy". Tröôûng laõo Abhaya vaâng lònh ra ñi. Ñeán nôi, sau khi laøm leã, oâng trình baøy lyù do. Tröôûng laõo Ñaïi phaùp Hoä baûo: "Toâi ñaõ khoâng xem kinh ñieån ba chuïc naêm nay. Nhöng hieàn giaû haõy ñoïc laïi buoåi toái, vaø saùng ngaøy ta seõ giaûng. Abhaya vaâng lôøi. 

54. Nhöõng cö daân trong laøng döïng moät leàu traïi lôùn tröôùc truù xöù cuûa ngaøi, ngaøy ngaøy chuùng ñeán nghe phaùp. Ban ngaøy, vò tröôûng laõo giaûng nhöõng gì ngaøi ñaõ nghe ñoïc veà ñeâm, cho ñeán cuoái cuøng, hoaøn taát vieäc giaûng daïy. Roài ngaøi traûi moät chieác chieáu tröôùc maët Abhaya, ngoài xuoáng maø baûo: "Hieàn giaû haõy giaûng cho toâi moät ñeà taøi thieàn ñònh". -"Ñaïi ñöùc noùi gì? Chaúng phaûi toâi ñaõ hoïc moïi söï töø nôi ngaøi, hay sao? Toâi coù theå noùi moät ñieàu gì cho ngaøi, maø ngaøi khoâng bieát roài?" Vò tröôûng laõo noùi: "Con ñöôøng naøy khaùc, ñoái vôùi moät ngöôøi ñaõ thöïc söï du haønh treân ñoù. Abhaya luùc ñoù döôøng nhö laø moät baäc Döï löu. 

55. Khi tröôûng laõo Abahya ñaõ cho thaày cuûa oâng moät ñeà taøi, oâng trôû veà Anuraødhapura. Veà sau, trong khi ñang giaûng phaùp trong ñieän Brazen, ngaøi nghe tin vò tröôûng laõo ñaõ nhaäp nieát baøn. Ngaøi lieàn baõo: "Chö hieàn, A-la-haùn ñaïo thích hôïp cho vò thaày cuûa chuùng ta. Ngaøi thaät laø moät baäc chaân trò thöùc. Ngaøi ngoài giöõa chieáu, tröôùc maët chính hoïc troø cuûa mình vaø baûo: haõy giaûng cho toâi moät ñeà taøi thieàn quaùn. Chö hieàn, A-la-haùn ñaïo thích hôïp cuûa vò Thaày chuùng ta". Ñoái vôùi nhöõng baäc aáy, saùch vôû khoâng laø moät chöôùng ngaïi. 

10). Thaàn thoâng laø pheùp laï cuûa phaøm phu, raát khoù duy trì nhö moät ñöùa treû coøn naèm ngöûa hay moät con thoû con, 1 vaät nhoû cuõng laøm noù tan vôõ ñöôïc. Nhöng ñoù laø moät chöôùng ngaïi cho tueä chöù khoâng phaûi cho ñònh, vì nhôø ñònh maø coù thaàn thoâng. Bôûi theá, pheùp laï hay thaàn thoâng laø nhöõng chöôùng ngaïi maø ngöôøi taàm caàu tueä phaûi tröø khöû, coøn caùc chöôùng ngaïi khaùc laø nhöõng thöù maø ngöôøi taàm caàu ñònh phaûi tröø. 

Treân ñaây laø giaûi thích chi tieát veà caùc chöôùng ngaïi. 

57. Gaàn guõi thieän tri thöùc, ngöôøi cho moät ñeà taøi (ñ. 28): nhöõng ñeà taøi thuoäc hai loaïi, ñoù laø ñeà taøi coù lôïi ích chung vaø ñeà taøi ñaëc bieät. 

Quaùn taâm tröø, vaø nieäm veà caùi cheát laø nhöõng pheùp quaùn coù lôïi ích phoå quaùt. Coù theå keå theâm quaùn baát tònh. 

58. Khi moät tyû kheo naém laáy moät ñeà taøi thieàn quaùn, tröôùc heát vò aáy phaûi phaùt trieån töø taâm ñoái vôùi taêng ñoaøn trong giôùi vöùc, ban ñaàu tröôûng ñeán caùc tyû kheo trong chuøa nhö sau: "Mong caùc tyû kheo ñöôïc an vui, thoaùt khoå". Roài neân traûi taâm aáy roäng ra ñeán taát caû chö thieân ôû trong giôùi vöùc, ñeán nhöõng cö daân trong laøng, nôi vò aáy thöôøng khaát thöïc, roài ñeán taát caû moïi ngöôøi ôû ñaáy vaø taát caû chuùng sinh phuï thuoäc. Vôùi taâm töø ñoái vôùi chuùng tyû kheo, vò aáy phaùt sinh loøng töï aùi vôùi nhöõng ngöôøi ñoàng truù, trôû neân deã soáng chung. Vôùi taâm töø ñoái vôùi chö thieân trong giôùi vöùc, vò aáy ñöôïc thieân thaàn hoä trì baèng nhöõng ngöôøi vò aáy lui tôùi khaát thöïc, vò aáy ñöôïc hoï giuùp ñôû töù söï moät caùch hôïp phaùp. Vôùi taâm töø ñoái vôùi moïi ngöôøi quanh ñaáy, vò aáy ñi ñaâu cuõng khoâng bò chaùn gheùt, vì ñöôïc ngöôøi ta tin töôûng. Vôùi taâm töø ñoái vôùi taát caû chuùng sinh, vò aáy coù theå ñi ta baø khaép nôi khoâng bò caûn trôû. 

Vôùi töû töôûng, nghó raèng "Ta seõ cheát" vò aáy töø boû söï taàm caàu baát ñaùng vaø yù thöùc tænh giaùc taêng thaïnh, vò aáy soáng khoâng raøng buoäc. 

Khi taâm vò aáy thöôøng quaùn baát tònh, thì caû ñeán nhöõng ñoái töôïng ôû coõi trôøi cuõng khoâng caùm doã ñöôïc vò aáy khôûi tham. 

59. Nhöõng quaùn töôûng treân, nhö vaäy, coù ích lôïi phoå quaùt. Chuùng ñöôïc goïi laø nhöõng ñeà taøi thieàn ñònh vì caàn tu taäp thöôøng xuyeân, chuùng raát ñaùng muoán do bôûi lôïi ích lôùn lao cuûa chuùng. 

60. "Ñeà muïc thieàn ñaëc bieät" laø 40 ñeà taøi thích hôïp vôùi caù tính töøng ngöôøi. Noù "ñaëc bieät" (paørihaøriya) vì vò aáy phaûi mang (pariharitabbattaø) noù luoân theo mình, vaø vì noù laø nhaân gaàn cho moät giai ñoaïn tu taäp cao hôn. Ngöôøi cho moät ñeà taøi thuoäc hai loaïi noùi treân, laø ngöôøi cho ñeà taøi thieàn.