(1) Töø 

1. Boán phaïm truù ñöôïc keå laø nhöõng ñeà muïc thieàn keá tieáp nhöõng ñeà muïc tuøy nieäm keå nhö ñeà muïc thieàn (Ch.III, ñoaïn 105). Nhöõng ñeà muïc naøy laø Töø Bi Hyû Xaû. Moät vò thieàn giaû muoán tu taäp tröôùc heát ñeà muïc Töø, neáu vò aáy laø ngöôøi sô cô, thì phaûi tröø khöû nhöõng chöôùng ngaïi vaø hoïc ñeà taøi thieàn. Roài, sau khi aên xong, qua côn choùng maët sau böõa aên, vò aáy neân ngoài thoaûi maùi taïi moät choå khuaát neûo. Ñeå baét ñaàu, haønh giaû neân quaùn saùt söï nguy hieåm trong saân haän vaø söï lôïi laïc trong kham nhaãn. 

2. Taïi sao? Bôûi vì caàn phaûi töø boû saân, ñaït ñeán an nhaøn trong söï tu taäp ñeà muïc thieàn naøy, maø vò aáy khoâng theå töø boû nhöõng nguy hieåm neáu khoâng thaáy ñöôïc chuùng vaø khoâng theå ñaït ñeán nhöõng lôïi laïc neáu vò aáy khoâng bieát. 

Baây giôø, nguy hieåm trong saân haän coù theå ñöôïc thaáy moâ taû trong caùc kinh nhö: "Naøy chö hieàn, khi moät ngöôøi noåi saân, noù laø mieáng moài cho saân, taâm noù bò aùm bôûi saân noù gieát haïi chuùng sanh..." (A. i,216). Vaø lôïi ích trong söï an nhaãn caàn ñöôïc hieåu theo söï moâ taû trong caùc kinh nhö: 

"Chö Phaät daïy, khoâng phaùp naøo cao hôn nhaãn nhuïc, 
"Vaø khoâng nieát baøn naøo cao hôn kham nhaãn" (D. ii, 49; Dh. 184) 

"Khoâng aùc yù, nhaãn chòu 
phæ baùng, ñaùnh, hình phaït, 
"Laáy nhaãn laøm quaân löïc, 
Ta goïi Baø-la-moân." (Dh. 399) 

"Khoâng coù phaùp naøo cao caû hôn nhaãn nhuïc" (S. i, 222)

Nhöng khi khôûi söï, haønh giaû caàn bieát raèng, luùc ban ñaàu taâm töø neân ñöôïc traûi ñeán moät haïng ngöôøi naøo, maø khoâng ñeán haïng naøo. 

4. Vì taâm töø luùc ñaàu khoâng neân traûi ñeán 4 haïng ngöôøi sau ñaây: ngöôøi maø ta gheùt hay coù aùc caûm saün, ngöôøi maø ta raát yeâu meán, ngöôøi ta khoâng öa khoâng gheùt, vaø ngöôøi ta thuø. Vaø cuõng khoâng neân traûi taâm töø ñaëc bieät laø ñeán keû khaùc phaùi hay ñeán moät ngöôøi ñaõ cheát. 

5. Vì lyù do naøo maø ta khoâng neân traûi taâm töø ñeán nhöõng haïng treân? Ñeå moät ngöôøi khaû oá vaøo ñòa vò moät ngöôøi meán thöông thì meät loøng. Ñeå moät ngöôøi raát thaân vaøo ñòa vò moät ngöôøi döûng döng cuõng meät; vaø neáu moät baát haïnh nhoû naøo xaûy ñeán cho ngöôøi aáy, thì haønh giaû gaàn nhö muoán khoùc. Ñeå moät ngöôøi döûng döng vaøo ñòa vò moät ngöôøi khaû kính, khaû aùi thì raát meät. Coøn neáu nhôù ñeán moät keû thuø thì haønh giaû seõ noåi saân. Vì nhöõng lyù do ñoù maø luùc ñaàu khoâng neân traûi taâm töø ñeán nhöõng haïng ngöôøi aáy. 

6. Vaø neáu haønh giaû traûi taâm töø ñaëc bieät ñeán ngöôøi khaùc phaùi, thì tham duïc khôûi leân nôi haønh giaû do ngöôøi aáy laøm nguoàn caûm höùng. Coù moät vò tröôûng laõo thöôøng ñeán khaát thöïc taïi nhaø noï. Moät ngöôøi cö só baïn cuûa ngöôøi con trai trong gia ñình aáy hoûi tröôûng laõo: "Baïch ñaïi ñöùc ta neân traûi taâm töø ñeán ngöôøi naøo?" Vò tröôûng laõo traû lôøi: "Ñeán moät ngöôøi ta thöông meán". Ngöôøi cö só aáy yeâu meán vôï con anh ta. Do tu taäp töø taâm traûi ñeán naøng, vò aáy ñaám vaøo vaùch töôøng suoát ñeâm aáy. Sau khi thoï baùt quan trai giôùi, vò aáy khoùa cöûa phoøng, ngoài treân moät toïa cuï ñeå tu taäp quaùn taâm töø. Bò muø quaùng bôûi tham duïc khôûi leân döôùi lôùp voû töø taâm, anh toan ñi ñeán thaêm ngöôøi vôï, vaø vì khoâng troâng thaáy cöûa neân vò aáy ñaäp vaøo vaùch ñeå thoaùt ra duø coù phaûi laøm ñoå töôøng. (Pm.286) Do vaäy, khoâng neân traûi taâm töø ñaëc bieät ñeán keû khaùc phaùi. 

7. Coøn neáu haønh giaû traûi taâm töø ñeán moät ngöôøi ñaõ cheát, thì vò aáy khoâng ñaït ñöôïc an chæ hay ñònh caän haønh gì caû. Nhö coù moät tyû kheo treû khôûi söï traûi taâm töø ñeán vò giaùo thoï sö laø ñoái töôïng. Taâm töø cuûa vò aáy khoâng tieán trieån chuùt naøo caû. Vò aáy ñi ñeán moät vò Thöôïng toïa tyû kheo vaø baïch: "Baïch Ñaïi ñöùc, con raát thöôøng ñaéc thieàn nhôø quaùn taâm töø, maø baây giôø quaùn maõi khoâng ñaéc, laø taïi sao?" Vò tröôûng laõo daïy:"Hieàn giaû haõy tìm töôùng aáy ñi." (nghóa laø ñoái töôïng cuûa thieàn quaùn). Vò tyû kheo ñi tìm, vaø ñöôïc bieát vò giaùo thoï sö ñaõ cheát. OÂng lieàn tieáp tuïc tu taäp traûi taâm töø ñeán moät ñoái töôïng khaùc, vaø ñaéc ñònh. Vì theá khoâng neân traûi taâm töø ñeán moät ngöôøi ñaõ cheát. 

8. Tröôùc tieân taâm töø neân ñöôïc traûi ñeán chính baûn thaân haønh giaû, laëp ñi laëp laïi nhö sau: "Mong raèng ta ñöôïc an laïc, thoaùt khoå aùch" hoaëc: "Mong raèng toâi thoaùt ñöôïc haän thuø, buoàn khoå, lo aâu vaø soáng haïnh phuùc" 

9. Nhö vaäy, coù phaûi laø maâu thuaãn vôùi nhöõng gì ñöôïc noùi ôû trong kinh ñieån hay khoâng? Vì khoâng coù choã naøo noùi tôùi vieäc traûi taâm töø ñeán chính mình trong Vibhanga: "Vaø laøm theá naøo moät tyû kheo tu taäp bieán maõn moät phöông vôùi taâm caâu höõu vôùi töø? Gioáng nhö vò aáy coù taâm töø khi thaáy moät ngöôøi raát thaân meán, cuõng vaäy vò aáy röôùi khaép taát caû höõu tình vôùi töø taâm". (Vbh. 272), vaø trong Patisambhidaø thì noùi: "Baèng naêm caùch naøo, töø taâm giaûi thoaùt ñöôïc laøm cho sung maõn khoâng giôùi haïn": "Mong raèng taát caû chuùng sanh thoaùt khoûi haän thuø, buoàn khoå, lo aâu vaø ñöôïc soáng trong haïnh phuùc" "Mong raèng moïi loaøi coù thôû... moïi loaøi ñöôïc sinh ra... moïi ngöôøi... moïi keû coù moät nhaân tính, ñeàu thoaùt khoûi haän thuø, buoàn khoå, lo aâu vaø soáng ñöôïc an laïc." (Sn. 145). Coù phaûi laø maâu thuaãn vôùi nhöõng baûn vaên naøy? 

10. Khoâng maâu thuaãn. Taïi sao khoâng? Bôûi vì, vaên treân laø noùi ñeán ñònh. Coøn söï tu taäp sô khôûi naøy, traûi taâm töø ñeán chính baûn thaân, laø muoán noùi chuyeän laáy baûn thaân ñeå laøm ví duï. Vì duø coù tu taäp taâm töø cho ñeán moät traêm naêm hay moät ngaøn naêm theo kieåu:"Toâi ñöôïc an laïc haïnh phuùc. " v.v... thì cuõng khoâng bao giôø ñaéc ñònh. Nhöng neáu haønh giaû tu taäp taâm töø nhö sau: "Toâi ñöôïc an laïc. Cuõng nhö toâi muoán an laïc vaø sôï ñau khoå, nhö toâi muoán soáng, khoâng muoán cheát, thì caùc chuùng sinh khaùc cuõng vaäy." Khi laáy baûn thaân laøm ví duï, thì öôùc mong cho nhöõng chuùng sinh khaùc ñöôïc an laïc haïnh phuùc khôûi leân nôi haønh giaû. Vaø phöông phaùp naøy ñaõ ñöôïc aùm chæ bôûi Ñöùc Theá Toân khi ngaøi noùi: 

"Taâm ta ñi cuøng khaép, 
taát caû moïi phöông trôøi, 
cuõng khoâng tìm thaáy ñöôïc, 
ai thaân hôn töï ngaõ, 
töï ngaõ ñoái moïi ngöôøi, 
quaù thaân aùi nhö vaäy. 
Vaäy ai yeâu töï ngaõ, 
chôù haïi töï ngaõ ngöôøi (S. ii, 75)

12. Nhöng neáu vò tyø kheo aáy khoâng chæ baèng loøng vôùi baáy nhieâu, maø muoán phaù vôõ nhöõng haøng raøo, thì keá ñoù vò aáy neân traûi taâm töø ñeán moät ngöôøi baïn raát yeâu meán, roài ñeán moät ngöôøi döûng döng xem nhö ngöôøi raát yeâu meán, roài ñeán moät keû thuø xem nhö khoâng haän thuø. Vaø trong khi laøm nhö vaäy, haønh giaû caàn khieán cho taâm nhu nhuyeãn deã söû duïng ôû moãi tröôøng hôïp tröôùc khi qua tröôøng hôïp keá tieáp. 

13. Nhöng neáu haønh giaû khoâng coù keû thuø, hoaëc neáu haønh giaû thuoäc haøng ngöôøi vó ñaïi khoâng xem ngöôøi naøo laø keû thuø duø cho ngöôøi ñoù coù haïi mình, thì vò aáy khoâng neân ñeå taâm ñeán chuyeän traûi taâm töø ñeán moät keû thuø vaø nghó:"Baây giôø töø taâm cuûa ta ñaõ trôû neân deã daøng ñoái vôùi moät ngöôøi döûng döng. Ta neân traûi taâm töø aáy ñeán moät keû thuø." Vì ñoái vôùi moät ngöôøi thöïc söï coù moät keû thuø, thì môùi neân traûi taâm töø ñeán keû aáy nhö ñeán moät ngöôøi khoâng thaân khoâng thuø. 

(Xua Tan Taâm Haän) 

14. Neáu haän taâm khôûi leân nôi haønh giaû khi aùp duïng tu taäp traûi taâm töø ñeán moät ngöôøi thuø vì nghó laïi nhöõng voá aùc ñoäc ngöôøi aáy ñaõ chôi, thì haønh giaû neân xua ñuoåi côn haän baèng caùch lieân tuïc nhaäp thieàn quaùn töø taâm ñoái vôùi baát cöù ngöôøi naøo ñöôïc keå ôû tröôùc, vaø sau moãi laàn xuaát khôûi thieàn naøy, laïi höôùng taâm töø ñeán ngöôøi aáy. 

15. Nhöng neáu moái haän vaãn aâm æ trong taâm maëc duø bao nhieâu noã löïc cuûa haønh giaû, thì 

Haõy nhôù ñeán caùi cöa 
Vôùi nhöõng hình aûnh töông töï 
Vaø cöù noã löïc, noã löïc nhieàu laàn 
Ñeå boû laïi haän thuø sau xa thaät xa.

Laáy saân ñeå baùo saân 
Teä hôn noåi saân tröôùc 
Ñöøng ñem saân baùo saân 
Thaéng traän chieán khoù thaéng 
Ai bieát keû khaùc saân 
Vaãn giöõ taâm bình an 
Vò aáy laøm lôïi ích 
Cho ngöôøi vaø baûn thaân." (S. i,162)

vaø: "Nhö moät khuùc goã töø giaøn hoûa, bò chaùy caû hai ñaàu vaø hoûng chaën giöõa, khoâng laøm cuûi vôùi noù ñöôïc ôû trong laøng cuõng nhö trong röøng. Ta noùi raèng keû kia cuõng nhö vaäy." (A. ii, 95). Baây giôø neáu ngöôi saân haän laø ngöôi khoâng thöïc haønh lôøi Phaät daïy. Ñem saân baùo saân, ngöôi seõ coøn teä hôn ngöôøi noåi saân tröôùc vaø ngöôi seõ khoâng thaéng ñöôïc traän chieán khoù thaéng; ngöôi seõ töï laøm cho ngöôi nhöõng ñieàu coù lôïi cho keû thuø, vaø ngöôi seõ gioáng nhö moät khuùc goã treân giaøn hoûa!" 

16. Neáu saân haän laéng dòu khi haønh giaû noã löïc nhö treân thì toát. Neáu khoâng, haønh giaû neân xoùa boû moái töùc giaän kia baèng caùch nhôù laïi vaøi öu ñieåm nôi ngöôøi kia, nhöõng ñieàu gôïi nieàm tin khi ñöôïc nhôù ñeán. 

17. Vì moät ngöôøi ñöôïc cheá ngöï trong thaân haønh vôùi söï cheá ngöï cuûa vò aáy, moïi ngöôøi ñeàu bieát, maëc duø ngöõ haønh vaø yù haønh cuûa vò aáy khoâng ñöôïc cheá ngöï. Khi aáy haõy boû qua hai thöù sau vaø chæ neân nhôù ñeán söï cheá ngöï veà thaân haønh nôi vò aáy. 

18. Moät ngöôøi khaùc thì coù theå ñöôïc cheá ngöï veà ngöõ haønh, vaø söï cheá ngöï cuûa vò aáy ai cuõng bieát - vò aáy coù theå laø ngöôøi lòch söï bieát chaøo hoûi töû teá, ngöôøi deã noùi chuyeän, thaân maät, côûi môû, leã ñoä trong ngoân ngöõ, coù theå giaûng noùi Phaùp vôùi gioïng eâm tai, giaûi thích veà Phaùp vôùi lôøi yù nghóa (chi tieát) ñaày ñuû, maëc duø thaân haønh vaø yù haønh cuûa vò aáy khoâng ñöôïc cheá ngöï. Trong tröôøng hôïp aáy, neân boû qua hai ñieàu sau vaø neân nhôù laïi ngöõ haønh cuûa vò aáy. 

19. Moät ngöôøi khaùc coù theå ñöôïc cheá ngöï veà yù haønh vaø söï cheá ngöï cuûa vò aáy trong khi leã baùi ôû chaùnh ñieän v.v... ai cuõng thaáy roõ. Vì khi moät ngöôøi taâm khoâng ñöôïc cheá ngöï ñi leã ôû chuøa thaùp hay ñeán leã baùi ôû caây Giaùc Ngoä hay leã baùi caùc vò Tröôûng laõo, vò aáy khoâng caån troïng ngoài ôû giaûng ñöôøng thì taâm trí ñi rong hoaëc nguû guïc; coøn moät ngöôøi taâm cheá ngöï thì laøm leã moät caùch caån troïng vaø khoan thai, chaêm chuù nghe phaùp, nhôù kyõ vaø bieåu loä loøng tin qua thaân vaø lôøi cuûa mình. Coù theå ngöôøi ñoù chæ cheá ngöï trong yù haønh, maëc duø thaân vaø lôøi khoâng ñöôïc cheá ngöï. Trong truôøng hôïp aáy neân boû qua thaân vaø lôøi cuûa hoï, vaø nhôù laïi söï cheá ngöï yù haønh cuûa hoï. 

20. Nhöng cuõng coù theå coù ngöôøi khoâng cheá ngöï gì raùo veà caû ba thöù. Khi aáy neân khôûi loøng töø maãn ñoái vôùi hoï nhö sau: Maëc duø baây giôø vò aáy ñang lang thang trong theá giôùi loaøi ngöôøi, tuy nhieân sau moät chuoãi ngaøy anh ta seõ thaáy mình ôû moät trong taùm ñaïi ñòa nguïc vaø möôøi saùu ñòa nguïc khuûng khieáp. Vì söï töùc giaän cuõng haï xuoáng do loøng töø maãn. Laïi coøn trong moät ngöôøi khaùc nöõa, thì coù theå ba thaân ngöõ, yù, haønh ñeàu ñöôïc ñieàu phuïc. Khi aáy haønh giaû coù theå nhôù laïi baát cöù loaïi naøo trong ngöôøi aáy, loaïi haønh maø mình thích, vì taâm töø traûi ñeán moät ngöôøi nhö vaäy raát deã daøng. 

21. Vaø ñeå laøm roõ yù nghóa treân, ñoïan sau ñaây töø kinh Anguttara Nikaøya, chöông Naêm phaùp, caàn ñöôïc trích daãn ñaày ñuû:"Naøy caùc tyø kheo, coù naêm caùch tröø khöû hieàm haän nhôø ñoù khi hieàm haän khôûi leân trong vò tyû kheo, coù theå ñöôïc tröø khöû hoaøn toaøn (A. iii, 186-90). 

22. Nhöng neáu söï töùc giaän vaãn khôûi leân nôi haønh giaû, maëc duø nhöõng noã löïc treân, thì haønh giaû neân töï traùch nhö sau: 

"Duø ngöôi bò keû thuø laøm haïi 
Vôùi nhöõng ñieàu noù coù theå laøm 
Thì ñöøng neân töï haïi taâm ngöôi 
Voán khoâng thuoäc quyeàn naêng cuûa noù 

Ñaõ töø thaân caét aí xuaát gia 
Sao khoâng töø boû luoân saân haän? 
Saân taâm phaù taän ngay goác reã 
Moïi giôùi ñöôïc ngöôi ñaõ vun boài 

Thaät roõ laø ngu quaù ñi thoâi 
Khi giaän vì loãi laàm keû khaùc 
AÁy chöùng toû ngöôi ñang baét chöôùc 
Chính haønh vi laàm loãi cuûa ngöôøi 

Neáu keû kia muoán xuùc naõo ngöôi 
Maø laøm nhieàu haønh vi khaû oá 
Thì chính ngöôi ñang chìu yù noù 
ñeå cho côn giaän buøng leân 

Côn giaän döõ chöa chaéc haïi ai 
Nhöng chaéc chaén haïi ngöôi tröôùc nhaát 
Keû saân tröôùc leân ñöôøng ñau khoå 
Ngöôøi saân sau beùn goùt theo sau 

Neáu nhö ngöôøi laø ngöôøi gaây haán 
Khieán keû kia traû ñuõa laïi ngöôi 
Thì haõy neân haï ngay côn giaän 
Vì chính ngöôi ñaõ taïo loãi laàm 

Caùc phaùp chæ keùo daøi thoaùng choác 
Vaät gaây nhaân ñaõ chaám döùt roài 
Sao coøn oâm loøng töùc giaän ai? 
Ai laøm haïi, ai ñang bò haïi?

24. Sau khi xeùt nhö treân, haønh giaû laïi neân nghó: Keû kia töùc giaän ngöôi ñeå laøm gì? Coù phaûi ñieàu aáy chæ ñöa ñeán tai haïi cho chính noù? Vì Toân giaû kia laø sôû höõu chuû nghieäp, thöøa töï cuûa nghieäp... vò aáy seõ thöøa keá baát cöù nghieäp gì mình ñaõ gaây taïo. Vaø ñaây khoâng phaûi laø thöù nghieäp ñöa vò aáy ñeán giaùc ngoä vieân maõn, ñeán söï giaùc ngoä chöa töøng ñöôïc tuyeân boá, ñeán quaû vò thanh vaên hay ñeán moät ñòa vò naøo nhö laø Phaïm thieân, Ñeá thích, Chuyeån luaân vöông hay vua chuùa; ñuùng hôn, ñaây laø thöù nghieäp ñöa vò aáy ñeán söï ñoïa laïc khoûi neàn Giaùo lyù, hay caû ñeán ñòa vò nhöõng keû aên ñoà dö thöøa... vaø ñeán nhieàu loïai khoå thoáng trong caùc ñòa nguïc v.v... Vò aáy nhö moät ngöôøi muoán ngöôïc gioù tung buïi vaøo keû khaùc, cuoái cuøng chæ laøm cho chính thaân mình laám buïi. 

Vì Ñöùc Theá Toân ñaõ daïy nhö sau: 

"Haïi ngöôøi khoâng aùc taâm, 
ngöôøi thanh tònh khoâng ueá. 
Toäi aùc ñeán keû ngu, 
nhö ngöôïc gioù tung buïi." (Dh. 125)

26. Caùch quaùn nhö sau. Ngöôi nay ñaõ xuaát gia haù laïi khoâng nhôù raèng: Baäc ñaïo sö cuûa ngöôi khi coøn laø Boà Taùt, haønh nhöõng haïnh ba-la-maät suoát boán voâ soá kieáp vaø moät traêm ngaøn tieåu kieáp, Ngaøi ñaõ khoâng ñeå cho saân laøm oâ nhieãm taâm, duø cho keû thuø nhieàu dòp coá haïi maïng Ngaøi? 

27. Ví duï nhö trong Boån sanh truyeän Sìlavant (Jaø. i, 261) . Khi caùc thaân höõu cuûa Ngaøi ñeàu ñöùng leân ñeå phoøng veä vöông quoác ñang bò chieám ñoaït bôûi vua thuø nghòch, do söï xuùi giuïc cuûa moät gian thaàn oaùn gheùt Ngaøi (vaø söï oaùn gheùt naøy laø do chính hoaøng haäu cuûa vua gieo vaøo taâm oâng ta) - khi aáy, Ngaøi khoâng ñeå cho hoï nhaác leân moät khí giôùi naøo. Laïi nöõa, khi ngaøi bò choân soáng cuøng vôùi moät ngaøn ngöôøi, ngaäp tôùi coå, trong moät loã ñaát taïi nghóa ñòa, Ngaøi cuõng khoâng coù moät tö töôûng haän thuø naøo. Vaø sau khi thoaùt cheát nhôø moät noã löïc anh huøng vaø vôùi söï giuùp ñôõ cuûa moät con daõ can ñeán aên thaây cheát caøo ñaát cho Ngaøi leân, Ngaøi trôû veà phoøng nguû do moät phi nhaân daãn loái, vaø troâng thaáy keû thuø ñang naèm treân giöôøng mình, Ngaøi vaãn khoâng giaän, maø ñoái xöû vôùi y nhö baïn, laøm moät cuoäc keát giao, roài thoát leân: 

"Ngöôøi luoân luoân hi voïng, 
baäc trí khoâng chaùn naûn 
Ta thaät thaáy töï ngaõ 
nhö ta ñaõ mong muoán ." (Jaø. i, 267)

29. Coù leõ khoâng coù gì laï laém neáu moät ngöôøi thaønh nieân ñaõ xuaát gia haønh ñoäng nhö vaäy, nhöng Boà-taùt coøn laøm nhö theá luùc Ngaøi laø moät haøi nhi. Trong Boån sanh Cuøla Dhammapaøla, tay chaân Ngaøi bò chaët theo leänh vua cha nhö chaët boán buùp maêng non, vaø meï Ngaøi ñaõ than khoùc: 

" OÂi nhöõng caùnh tay con ta ñaõ bò chaët ñöùt 
Nhöõng caùnh tay ñaõ ñuôïc taém trong boät traàm 
Con ta, keû thöøa töï toaøn coõi ñaát: 
OÀ, ta ngaït thôû maát thoâi! (Jaø. iii,181)

30. Vaø coù leõ khoâng laï laém khi moät ngöôøi ñöôïc sinh laøm ngöôøi haønh ñoäng nhö theá. Nhöng Boà taùt khi laøm suùc sinh cuõng vaäy. Vì khi Ngaøi laøm con voi Chaddanta Ngaøi bò thoïc vaøo roán moät caây gaäy taåm thuoác ñoäc, tuy theá Ngaøi khoâng ñeå cho saân haän khôûi leân ñoái vôùi ngöôøi thôï saên ñaõ laøm Ngaøi bò thöông vì Ngaøi khoâng muoán laøm nhieãm oâ taâm baèng saân haän, nhö kinh noùi: 

" Voi bò truùng gaäy 
Lieàn hoûi thôï saên 
Taâm khoâng saân haän! 
Coù gì gieát thaân? (Jaø.v, 51)

31. Vaø khi Ngaøi laøm moät khæ chuùa, ngöôøi maø Ngaøi ñaõ cöùu ra khoûi moät hoác ñaù nghó: 

"Ñaây cuõng laø thöïc phaåm 
Nhö bao thöù thòt röøng 
taïi sao ta ñang ñoùi 
Khoâng gieát noù maø aên? 
Ta seõ ñi khaép nôi 
thòt khæ laøm löông thöïc 
Ta seõ qua sa maïc 
Soáng nhôø moùn aên naøy ." (Jaø.v,71)

" OÂi khoâng neân laøm theá, 
Vì ngöôi seõ gaët haùi 
Haäu quaû cuûa vieäc aùc 
Nhö taát caû ngöôøi khaùc 
Ñaõ laøm vieäc nhö ngöôi ." (Jaø.v,71)

32. Vaø khi coøn laøm long vöông Vuøridatta, trong luùc Ngaøi ñang giöõ taùm trai giôùi vaøo leã Uposatha, ñang naèm treân moät toå kieán, maëc duø Ngaøi bò baét, bò raéc leân mình moät thöù ñeå gaây meâ gioáng nhö ngoïn löûa thôøi kieáp taän, vaø bò boû trong moät caùi hoäp laøm ñoà choi cho khaép xöù Jampudìpa, Ngaøi vaãn khoâng chuùt oaùn haän naøo ñoái vôùi ngöôøi Baø-la-moân noï. 

33. Khi laøm long vöông Campeyya cuõng vaäy, Ngaøi khoâng ñeå cho saân khôûi leân nôi taâm maëc duø bò keû baét raén ñoái xöû taøn baïo. 

"Vaøo dòp leã Boá taùt 
Trong khi ta trai giôùi 
Bò ngöôøi baét raén baét 
Laøm troø ôû kinh ñoâ 
Bieán hình xanh vaøng ñoû 
Ñuùng nhö y mong muoán; 
bieán ñaát khoâ thaønh nöôùc 
Bieán nöôùc thaønh ñaát khoâ 
Giaù nhö ta noåi giaän 
Ñaõ nghieàn noù ra tro 
Neáu ta khoâng töï chuû 
Thì giôùi ñaõ hoûng to 
Keû naøo giôùi khoâng lo 
Khoâng ñaït ñích toái thöôïng." (Cp. 85)

"Vaøo ngaøy möôøi boán raèm 
Ta thöôøng giöõ trai giôùi 
Möôøi saùu ñöùa treû laøng 
mang daây cuøng chæa ba 
xeû muõi xaâu giaây vaøo 
keùo ta ñi leâ leát 
duø ñau ñôùn khoác lieät 
Ta khoâng ñeå thuø haän 
quaáy ñoäng ngaøy trai giôùi (Jaø. v, 172)

36. Nhöng, neáu nghó nhöõng ñöùc ñaëc bieät cuûa Theá Toân maø hieàm haän vaãn khoâng laéng dòu, vì töø laâu vò aáy ñaõ quen noâ leä cho phieàn naõo, thì vò aáy neân ñoïc laïi nhöõng kinh ñeà caäp ñeán voøng sinh töû tieáp noái voâ taän nhö "Naøy caùc tyû kheo, khoâng deã gì tìm thaáy moät chuùng sinh naøo chöa töøng laø meï ngöôi... cha ngöôi...anh ngöôi... chò ngöôi... con trai ngöôi... con gaùi ngöôi!" (S.ii,189). Bôûi theá, haønh giaû neân nghó veà ngöôøi kia nhö sau: "Caùi ngöôøi naøy, khi coøn laøm meï ta, trong quaù khöù ñaõ töøng cöu mang ta suoát möôøi thaùng trong buïng, vaø tay röûa nhöõng phaân, tieâu, saøi, ñeïn cuûa ta khoâng chuùt nhôøm gôùm, naâng niu ta treân goái, nuoâi naáng ta, aüm boàng ta beân naùch. Vaø ngöôøi naøy khi laøm cha ta trong quaù khöù, ñaõ ñi nhöõng con ñöôøng cuûa boø deâ ñi, nhöõng con ñöôøng gaäp gheành hieåm trôû ñeå laøm ngheà laùi buoân, vì ta maø lieàu maïng trong chieán tröôøng, treân nhöõng con taøu leânh ñeânh ngoaøi bieån khôi, vaø laøm nhöõng vieäc gian nan khaùc. Ngöôøi aáy ñaõ kieám tieàn baèng ñuû moïi caùch ñeå nuoâi ta. Vaø ngöôøi naøy, khi laøm anh ta chò ta, con trai ta, con gaùi ta trong quaù khöù, ñaõ töøng giuùp ñôõ ta. Bôûi theá, thaät khoâng xöùng ñaùng neáu ta oâm loøng thuø haän ngöôøi aáy. 

37. Nhöng neáu haønh giaû vaãn khoâng daäp taét ñöôïc hieàm haän baèng caùch treân ñaây, thì neân xeùt ñeán nhöõng lôïi ích cuûa töø taâm nhö sau: "Naøy ngöôi, keû ñaõ xuaát gia töø boû gia ñình, soáng khoâng gia ñình, haù khoâng phaûi ñöùc Theá Toân ñaïo sö ñaõ daïy raèng: "Naøy caùc tyû kheo, khi töø taâm giaûi thoaùt ñöôïc tu taäp, ñöôïc laøm cho sung maõn, ñöôïc laøm thaønh baùnh xe, neàn taûng, ñöôïc an truù, ñöôïc cuûng coá, vaø ñöôïc tu taäp thích ñaùng, thì seõ coù ñöôïc möôøi moät lôïi ích. Ñoù laø nhöõng gì? Ngöôøi aáy nguû trong an oån, thöùc trong an oån, khoâng chieâm bao aùc moäng, ngöôøi aáy ñöôïc ngöôøi khaùc yeâu meán, ñöôïc phi nhaân yeâu meán, chö thieân hoä trì; löûa, khí giôùi vaø ñoäc chaát khoâng laøm haïi ñöôïc; taâm ngöôøi aáy deã ñònh; neùt maët khinh an; ngöôøi aáy cheát taâm khoâng roái loaïn, vaø neáu khoâng ñaéc quaû gì cao thì vò aáy seõ taùi sinh vaøo Phaïm thieân giôùi (A.v, 342). Neáu ngöôi khoâng chaám döùt nhöõng tö töôûng hieàm haän naøy, thì ngöôi seõ khoâng ñöôïc nhöõng lôïi laïc aáy. 

38. Nhöng neáu baèng caùch ñoù, haønh giaû cuõng khoâng theå heát töùc giaän, thì haõy phaân tích caùc yeáu toá. Nhö theá naøo? (Vò aáy nghó): Ngöôi, keû ñaõ xuaát gia töø boû gia ñình, soáng khoâng gia ñình kia, khi ngöôi töùc giaän keû kia, thì caùi gì nôi keû aáy laøm ngöôi töùc giaän? Ngöôi giaän toùc? hay loâng? hay moùng ... hay nöôùc tieåu. Hoaëc, coù phaûi ngöôi töùc giaän ñòa ñaïi ôû trong toùc v.v... hay thuûy ñaïi? hay hoûa ñaïi? hay phong ñaïi? ngöôi töùc giaän? Hay trong soá naêm uaån, möôøi hai xöù, möôøi taùm giôùi bôûi ñoù vò toân giaû ñoù ñöôïc goïi baèng teân ñoù, caùi gì ngöôi töùc giaän? Ngöôi töùc giaän saéc uaån, hay thoï uaån, hay töôùng uaån, hay haønh uaån, hay thöùc uaån? Ngöôi töùc giaän nhaõn xöù hay saéc xöù? ... yù xöù hay phaùp xöù? Ngöôi töùc giaän nhaõn giôùi, saéc giôùi, nhaõn thöùc giôùi?...yù giôùi, phaùp giôùi? hay yù thöùc giôùi ngöôi töùc giaän? Bôûi vì khi haønh giaû coá phaân tích thaønh caùc yeáu toá nhö vaäy, côn giaän cuûa vò aáy khoâng tìm thaáy choã ñaët chaân, nhö moät haït tieâu ñaët treân ñaàu caùi muõi duøi hay moät böùc tranh treo giöõa hö khoâng. 

39. Nhöng neáu haønh giaû khoâng laøm ñöôïc söï phaân tích treân, thì neân coá taëng moät moùn quaø. Moùn quaø coù theå hoaëc laø do haønh giaû taëng ngöôøi kia, hay do haønh giaû nhaân töø ngöôøi kia. Nhöng neáu ngöôøi aáy coù maïng soáng khoâng thanh tònh, vaø nhöõng vaät duïng cuûa vò aáy khoâng ñaùng duøng, thì moùn quaø neân do haønh giaû taëng. Vaø khi moät ngöôøi laøm nhö theá, hieàm haän ôû trong noù hoaøn toaøn laéng xuoáng. Vaø ôû trong nôi ngöôøi kia, duø ñaõ keát oan gia töø moät ñôøi tröôùc, luùc aáy oaùn giaän cuõng tieâu. Nhö tröôøng hôïp xaûy ñeán cho vò tröôûng laõo nhaän moät caùi baùt töø nôi vò thöôïng toïa aên ñoà khaát thöïc ôû tu vieän Cittapabbata, vò naøy ñaõ ba laàn khieán tröôûng laõo phaûi rôøi khoûi truù xöù, baây giôø taëng tröôûng laõo caùi baùt vôùi nhöõng lôøi: "Baïch ñaïi ñöùc, caùi baùt naøy ñaùng giaù taùm ñoàng ducats, laø do meï toâi cho toâi, baø laø moät tín nöõ, vaø caùi baùt naøy kieám ñöôïc baèng phöông tieän hôïp phaùp. Mong cho baø tín nöõ aáy ñöôïc phöôùc ñöùc. "Nhö vaäy, haønh vi boá thí thaät laø coù hieäu quaû lôùn. Vaø ñieàu naøy ñaõ ñöôïc noùi: 

"Moät moùn quaø ñieàu phuïc keû chöa ñieàu phuïc 
Moät taëng phaåm coù ñuû thöù toát laønh 
Nhôø cho taëng phaåm maø ngöôøi ta bôùt gay caán 
Vaø chòu haï coá maø noùi nhöõng lôøi töû teá." 
(Söï phaù vôõ raøo ngaên - Töôùng)

41. Tính chaát cuûa tính bình ñaúng aáy nhö sau. Giaû söû vò aáy ñang ngoài taïi moät nôi kia cuøng vôùi moät ngöôøi thaân, moät ngöôøi döng vaø moät ngöôøi thuø, vôùi vò aáy laø boán, khi aáy nhöõng keû cöôùp ñi ñeán baûo vò aáy: "Baïch ñaïi ñöùc, cho chuùng toâi moät vò tyû kheo." Vaø khi ñöôc hoûi ñeå laøm gì, chuùng traû lôøi: "Ñeå caét coå laáy maùu laøm leã teá thaàn linh. "Luùc ñoù, neáu haønh giaû nghó: "Haõy ñeå cho chuùng mang ñi ngöôøi naøy, hay ngöôøi naøy". Nhö theá laø vò aáy chöa boû nhöõng raøo ngaên. Vaø neáu vò aáy nghó: "Haõy ñeå chuùng mang ta ñi, ñöøng mang nhöõng ngöôøi kia" thì cuõng laø chöa phaù vôõ raøo ngaên. Taïi sao? Vì vò aáy tìm caùch töï haïi khi muoán ñeå cho ngöôøi ta mang ñi, vaø chæ tìm söï an oån cho ngöôøi khaùc maø thoâi. Vaäy, chæ khi naøo vò aáy khoâng thaáy moät ngöôøi naøo trong boán ngöôøi aáy ñaùng ñem cho keû cöôùp, khi vò höôùng taâm mình moät caùch bình ñaúng ñeán baûn thaân cuõng nhö ñeán ba ngöôøi kia, vò aáy môùi laø phaù vôõ raøo ngaên. 

42. Do ñoù coå ñöùc noùi: (Baøi keä laëp laïi yù treân) 

43. Ñoàng thôøi vôùi söï phaù vôõ raøo ngaên, töôùng vaø caän haønh ñònh khôûi leân cho vò tyû kheo aáy. Nhöng khi söï phaù vôõ raøo ngaên ñaõ ñaït ñeán keát quaû haønh giaû seõ ñaéc ñònh theo caùch ñaõ taû trong phaàn kasina ñaát khoâng khoù khaên nhôø ñaøo luyeän, tu taäp, laøm cho sung maõn töôùng aáy. 

ÔÛ ñieåm naøy haønh giaû ñaõ ñaéc sô thieàn, töø boû naêm yeáu toá, coù ñöôïc naêm yeáu toá, toát ñeïp ôû ba phöông dieän coù möôøi ñaëc tính, vaø caâu höõu vôùi töø. Vaø khi thieàn naøy ñaõ ñaït ñöôïc thì do tu taäp, ñaøo luyeän, laøm cho sung maõn töôùng aáy, haønh giaû tuaàn töï ñaéc nhò thieàn, tam thieàn trong heä thoáng boán thieàn, vaø nhò, tam, töù thieàn trong heä thoáng naêm thieàn. 

(Kinh vaên vaø luaän giaûi) 

44. Baáy giôø, chính laø vôùi nhöõng thieàn khôûi töø sô thieàn, maø vò tyû kheo aáy "An truù bieán maõn moät phöông vôùi taâm caâu höõu vôùi töø, cuõng vaäy phöông thöù hai, cuõng vaäy phöông thöù ba, cuõng vaäy phöông thöù tö, treân, döôùi, boán beân; cuøng khaép theá giôùi bình ñaúng, vò aáy an truù bieán maõn vôùi taâm caâu höõu vôùi töø, chan chöùa, cao caû, voâ bieân, khoâng haän, khoâng naõo." (D i.,250). Vì tính caùch roäng raõi naøy chæ phaùt sinh ôû nôi moät ngöôøi taâm ñaõ ñaéc ñònh sô thieàn vaø caùc thieàn coøn laïi. 

45. Vôùi taâm caâu höõu vôùi töø: taâm coù töø. Moät phöông baát cöù höôùng naøo trong ñoù haønh giaû troâng thaáy moät chuùng sanh ñaàu tieân, vaø (taâm töø) lan khaép ñeán nhöõng chuùng sinh goàm trong phöông aáy. Bieán maõn: chaïm ñeán laøm thaønh ñoái töôïng cuûa vò aáy. Truù: laøm phaùt sinh moät choã truù, (moät töông tuïc trong boán uy nghi) daønh cho caùc phaïm truù. 

46. (löôïc) Boán beân: laø nhöõng phöông trung gian. Cöù theá haønh giaû ñeå cho taâm sung maõn ñöùc töø raûi raéc qua laïi khaép moïi höôùng nhö moät con ngöïa trong tröôøng ñua. Cho ñeán ñieåm naøy, söï gieo raéc taâm töø coøn chæ roõ töøng phöông höôùng rieâng bieät. 

47. Cuøng khaép theá giôùi v.v... Chæ söï bieán maõn taâm töø khoâng giôùi haïn. Bình ñaúng: laø ñoái vôùi taát caû, haïng haï, trung thöôïng, ngöôøi baïn, keû thuø, ngöôøi döng v.v... nhö vôùi chính baûn thaân. Hoaëc coøn coù nghóa laø vôùi taát caû taâm hoàn mình (nguyeân vaên: sabbattaøya: vôùi taát caû baûn thaân, heát mình) khoâng chöøa moät chuùt gì soùt laïi maø khoâng thaám nhuaàn bôûi taâm töø). 

48. Bieán maõn vôùi taâm töø: ñöôïc laëp laïi ôû ñaây ñeå daãn caùc tieáng ñoàng nghóa sau: quaûng ñaïi v.v...Hoaëc, noù ñöôïc laëp laïi vì khoâng coù hai tieáng "cuõng vaäy" nhö trong tröôøng hôïp söï bieán maõn coù ñònh höôùng tröôùc ñoù. Hoaëc laëp laïi ñeå laøm keát luaän. Chan chöùa, traøn treà, trong söï bieán maõn. Cao caû laø chæ veà bình dieän, töø bình dieän duïc giôùi maø bieán maõn taâm töø leân ñeán saéc giôùi. Voâ löôïng: do söï quen thuoäc (trong vieäc bieán maõn) vaø do laáy voâ löôïng chuùng sanh laøm ñoái töôïng. Khoâng haän do töø boû aùc taâm vaø saân haän, khoâng naõo laø do töø boû buoàn phieàn ñau khoå. 

49. Vaø cuõng nhö tính caùch quaûng ñaïi naøy chæ thaønh coâng vôùi moät ngöôøi maø taâm ñaõ ñaéc ñònh, tính caùch roäng lôùn ñöôïc noùi trong Patisambhidaø cuõng caàn ñöôïc hieåu laø chæ thaønh coâng nôi moät ngöôøi ñaõ ñaéc ñònh. 

50. "Töø taâm giaûi thoaùt ñöôïc tu taäp bieán maõn khoâng giôùi haïn baèng 5 caùch, aáy laø: mong raèng taát caû höõu tình thoaùt khoûi haän thuø öu naõo vaø soáng haïnh phuùc. Mong raèng taát caû loaøi coù hôi thôû... taát caû sinh vaät... taát caû moïi ngöôøi... taát caû nhöõng gì coù moät nhaân caùch, ñeàu ñöôïc thoaùt khoûi haän thuø, öu naõo vaø soáng haïnh phuùc." (Ps. ii, 130). 

51. Töø taâm giaûi thoaùt ñöôïc tu taäp vôùi söï bieán maõn coù töøng boä loaïi baèng 7 caùch: "Mong taát caû nöõ nhaân thoaùt khoûi haän thuø, öu naõo vaø soáng haïnh phuùc. Mong taát caû nam nhaân,... taát caû baäc Thaùnh... phi Thaùnh... taát caû chö thieân... taát caû loaøi ngöôøi... taát caû chuùng sanh ôû nhöõng ñoïa xöù ñöôïc thoaùt khoûi haän thuø öu naõo vaø soáng haïnh phuùc". (Ps. ii, 131). 

52. Töø taâm giaûi thoaùt ñöôïc tu taäp bieán maõn theo töøng phöông höôùng coù 10 caùch: Mong raèng taát caû chuùng sanh ôû phöông ñoâng thoaùt khoûi haän thuø, öu naõo, vaø soáng haïnh phuùc. Mong raèng chuùng sanh ôû phöông taây... phöông baéc... phöông nam... phöông trung gian veà ñoâng... phöông trung gian veà taây... phöông trung gian veà nam... phöông trung gian veà baéc... phöông döôùi... phöông treân... thoaùt khoûi haän thuø öu naõo vaø soáng haïnh phuùc. Mong raèng taát caû nhöõng vaät coù thôû phöông ñoâng... Mong raèng taát caû sinh vaät phöông ñoâng... Mong raèng taát caû ngöôøi ôû phöông ñoâng... Mong raèng taát caû nhöõng gì coù nhaân caùch ôû phöông ñoâng...(v.v.)... ôû phöông treân ñöôïc giaûi thoaùt khoûi haän thuø, öu naõo vaø soáng haïnh phuùc. Mong raèng taát caû ñaøn baø ôû phöông ñoâng... Mong raèng taát caû ñaøn oâng ôû phöông ñoâng...Mong raèng taát caû Thaùnh giaû phöông ñoâng... Mong taát caû Phi Thaùnh ôû phöông ñoâng... Mong raèng chö thieân phöông ñoâng... Mong taát caû loaøi ngöôøi ôû phöông ñoâng... Mong raèng taát caû chuùng sanh trong ñoïa xöù ôû phöông ñoâng... (v.v.)... ñöôïc thoaùt khoûi haän thuø, öu naõo vaø soáng haïnh phuùc" (Ps. ii, 131). 

53. ÔÛ ñaây, taát caû laø khoâng chöøa soùt moät ai. Chuùng sanh hay höõu tình: dòch töø satta, bò giöõ laïi, hay bò toùm laáy (visatta) bôûi duïc vaø tham ñoái vôùi naêm uaån, khôûi ñaàu laø saéc, neân goïi laø satta (höõu tình). Vì ñöùc Theá Toân daïy nhö sau: "Naøy Raødha, phaøm duïc naøo ñoái vôùi saéc, tham naøo ñoái vôùi saéc, phaøm thích thuù naøo trong ñoù, khaùt aùi naøo ñoái vôùi noù, ñaõ naém giöõ (satta) noù, toùm laáy noù (visatta), ñoù laø lyù do moät höõu tình (satta) ñöôïc goïi."( S. iii, 190). Nhöng trong ngoân ngöõ thoâng thöôøng, danh töø cuõng duøng ñeå goïi nhöõng ngöôøi khoâng tham, (löôïc). 

54. Vaät coù thôû (paøna) ñöôïc goïi nhö theá laø vì hieän höõu cuûa chuùng tuøy thuoäc vaøo hôi thôû-voâ hôi thôû- ra. Höõu tình (bhuøta) vì coù hieän höõu (bhuøtatta: söï trôû thaønh) coù trôû thaønh (sambhuøtatta) ñöôïc sinh ra (abhinibbattatta) Ngöôøi (Puggala) "puïm" laø teân goïi ñòa nguïc. Coù nghóa laø chuùng ñoïa (galanti) vaøo ñòa nguïc, neân goïi laø puggala (boá ñaëc giaø la). Töï ngaõ (attabhaøva) laø teân goïi caùi thaân vaät lyù; hay caû nguõ uaån, vì ñoù kyø thöïc chæ laø moät khaùi nieäm xuaát phaùt töø naêm uaån (maëc duø trong nghóa toái haäu, thì ngaõ tính aáy hoaøn toaøn khoâng). 

55. Vaø taát caû nhöõng danh töø coøn laïi caàn ñöôïc hieåu nhö laø ñoàng nghóa vôùi "taát caû chuùng sanh" theo ngoân ngöõ thoâng duïng. Dó nhieân coøn nhieàu tieáng ñoàng nghóa khaùc, nhöng vì ñeå saùng suûa roõ raøng maø töø taâm giaûi thoaùt ñöôïc tu taäp baèng caùch bieán maõn khoâng giôùi haïn theo 5 caùch ñaõ noùi, vaø chæ noùi ñeán 5 caùch aáy maø thoâi (nghóa laø satta, pana, bhuøta, puggala, vaø attabhaøva.) 

56. Nhöõng ngöôøi cho raèng khoâng nhöõng chæ coù söï sai bieät treân ngoân töø giöõa nhöõng tieáng "chuùng sanh" coù hôi thôû... maø coøn coù söï khaùc bieät thöïc söï trong yù nghóa, seõ thaáy ñoaïn ñeà caäp ñeán söï bieán maõn khoâng phaân loaïi, voâ haïn, ñaõ xaùc chöùng ngöôïc laïi. Bôûi theá, thay vì hieåu theo caùch ñoù söï bieán maõn voâ giôùi haïn töø taâm giaûi thoaùt ñöôïc thöïc hieän ñoái vôùi baát cöù caùch naøo trong 5 caùch treân ñeàu ñöôïc caû. 

Vaø ôû ñaây, "mong raèng taát caû chuùng sanh thoaùt khoûi haän thuø" laø moät ñònh an chæ (absorption, appanaø) thoaùt khoûi öu (abyaøbajjha) laø moät an chæ, vaø thoaùt khoûi naõo laø moät an chæ, "mong raèng chuùng soáng haïnh phuùc" laø moät an chæ. Do ñoù haønh giaû neân tu taäp bieán maõn töø taâm vôùi baát cöù caâu naøo trong ñoù maø haønh giaû cho laø saùng suûa roõ raøng. Bôûi theá vôùi boán loaïi ñònh trong moãi moät caùch cuûa 5 caùch, coù taát caû 20 thöù ñònh ôû trong söï tu taäp bieán maõn khoâng giôùi haïn. 

57. Trong söï bieán maõn coù phaân loaøi, vôùi boán thöù an chæ ñònh trong moãi caùch thuoäc baûy caùch, thì coù 28 thöù ñònh an chæ (absorption). Vaø ôû ñaây, nam, nöõ laø noùi theo phaùi tính; thaùnh, phi thaùnh laø chæ thaùnh vaø phaøm; chö thieân, ngöôøi vaø chuùng sanh ôû ñoïa xöù laø noùi theo caùc loaïi taùi sanh. 

58. Trong söï bieán maõn theo phöông sôû, vôùi 20 thöù ñònh trong moãi phöông, thì coù 200 thöù ñònh; vaø vôùi 28 thöù moãi phöông thì coù 280 thöù laøm thaønh 480. Do ñoù, taát caû thöù ñònh ñeà caäp trong Patisambhidaø leân ñeán 528 thöù. 

59. Bôûi vaäy, khi thieàn giaû tu taäp töø taâm giaûi thoaùt do baát cöù moät loaïi ñònh naøo trong soá ñoù, thì seõ coù ñöôïc 11 lôïi ích ñaõ noùi ôû ñoaïn 37, baét ñaàu laø nguû trong an laïc. 

60. ÔÛ ñaây, nguû yeân coù nghóa laø thay vì nguû moät caùch traèn troïc, quay qua quay laïi vaø ngaùy nhö ngöôøi thöôøng laøm, vò aáy nguû thoaûi maùi, ñi vaøo giaác nguû nhö ñi vaøo thieàn chöùng. 

61. Thöùc trong an laïc: thay vì thöùc daäy moät caùch böïc doïc, caøu nhaøu, ngaùp daøi vaø quay qua laïi nhö ngöôøi khaùc vò aáy trôû daäy moät caùch an laïc khoâng nhaên nhoù, nhö moät ñoùa sen nôû. 

62. Vò aáy khoâng chieâm bao aùc moäng: Khi naèm moäng vò aáy chæ coù nhöõng moäng laønh, nhö laø moäng leã baùi ñieän thôø Phaät, cuùng döôøng, nghe phaùp. Vò aáy khoâng thaáy moäng döõ nhö ngöôøi thöôøng, nhö thaáy bò giaëc vaây, bò thuù döõ doïa daãm hay thaáy teù xuoáng vöïc saâu. (xem Ch.14, ñ.45) 

63. Vò aáy ñöôïc ngöôøi yeâu meán: vò aáy ñöôïc loaøi ngöôøi yeâu meán quí chuoäng nhö chuoãi ñeo coå, nhö traøng hoa trang söùc treân ñaàu. 

64. Vò aáy ñöôïc phi nhaân yeâu meán: ñöôïc phi nhaân, khoâng phaûi ngöôøi cuõng yeâu meán vò aáy nhö loaøi ngöôøi yeâu meán. Nhö tröôûng laõo Visaøkha. Truyeän keå raèng: "Ngaøi voán laø moät vò ñòa chuû soáng ôû Paøtaliputta (Patna). Khi coøn ôû ñaây, vò aáy nghe ñoàn: Ñaûo Tambapanni (Tích lan) ñöôïc trang hoaøng baèng moät daõi ñieän ñaøi thôø Phaät vaø röïc rôõ boùng hoaøng y, ôû ñaáy ngöôøi ta coù theå ngoài hay naèm choã naøo tuøy thích, khí haäu deã chòu, truù xöù tieän nghi, daân chuùng deã chòu vaø taát caû moïi ñieàu deã chòu aáy coù theå ñaït ñöôïc deã daøng taïi ñaáy." 

65. Vò aáy giao taøi saûn laïi cho vôï con vaø chæ ñem moät ñoàng "ducat" may vaøo cheùo aùo rôøi nhaø ra ñi. Vò aáy döøng laïi beân bôø bieån moät thaùng ñeå chôø taøu, trong thôøi gian aáy, vôùi taøi kheùo trong vieäc buoân baùn, vò aáy laøm ra 1000 ñoàng. 

66. Cuoái cuøng vò aâyù ñi ñeán ngoâi ñaïi töï ôû Anuraødhapura, vaø xin xuaát gia. Khi ñöôïc ñöa ñeán nhaø ñaïi chuùng nhoùm hoïp (Sìmaø) ñeå laøm leã xuaát gia, caùi tuùi ñöïng moät ngaøn ñoàng vaøng rôi khoûi thaét löng vò aáy. Khi ñöôïc hoûi "Caùi gì ñoù?", vò aáy ñaùp: "Baïch chö ñaïi ñöùc, ñaáy laø moät ngaøn tieàn vaøng." Ñaïi chuùng baûo oâng: "Naøy cö só, sau leã xuaát gia, thì khoâng theå phaân phaùt chuùng ñöôïc nöõa. Haõy phaân phaùt ngay baây giôø ñi." Vò aáy noùi: Haõy ñöøng ñeå cho moät ai ñeán döï leã xuaát gia cuûa Visaøkha naøy ra veà vôùi baøn tay traéng." roài môû tuùi vaûi ra giöõa saân chuøa maø boá thí taát caû tieàn aáy. Sau ñoù vò aáy laøm leã xuaát gia, vaø thoï giôùi cuï tuùc. 

67. Sau khi xuaát gia ñöôïc 5 naêm, ñaõ quen thuoäc vôùi hai boä luaät (Ch. III, 31), vò aáy laøm leã töï töù cuoái muøa an cö (vaøo muøa möa), xin moät ñeà muïc thieàn thích hôïp vaø khôûi söï du phöông, ôû moãi tu vieän boán thaùng, laøm taát caû caùc phaän söï trong chuøa gioáng nhö nhöõng thöôøng truù taêng taïi moãi nôi. Trong khi du phöông nhö vaäy, vò ñaïi ñöùc döøng laïi trong moät khu röøng ñeå xeùt laïi con ñöôøng ñaõ ñi; ngaøi thoát leân baøi keä sau ñaây tuyeân boá raèng noù thaät toát ñeïp: 

"Töø luùc thoï cuï tuùc 
cho ñeán luùc döøng ñaây 
Khoâng loãi sa moân haïnh 
Haõy hoan hyû ñieàu naøy."

69. Ngaøi ñeán tu vieän Cittapabbata. Sau khi ôû ñaáy boán thaùng, vò aáy naèm nghó: "Ngaøy mai ta seõ ra ñi". Roài moät vò thaàn soáng trong moät caây "manila" ôû cuoái ñöôøng ñi kinh haønh, ngoài treân moät böïc theàm maø khoùc. Vò tröôûng laõo hoûi "Ai ñaáy?" -"Con ñaây, Maniliyaø, baïch ñaïi ñöùc" - "Taïi sao con khoùc?" -"Vì ngaøi saép ñi xa" -"Ta ôû ñaây coù lôïi gì cho ngöôi?" -"Baïch ñaïi ñöùc trong khi ngaøi ôû, caùc phi nhaân ôû ñaây ñoái xöû vôùi nhau oân hoøa töû teá. Baây giôø ngaøi ñi, thì chuùng seõ khôûi söï gaây loän vaø noùi tuïc." Vò ñaïi ñöùc baûo: "Neáu söï soáng cuûa ta laøm cho caùc ngöôi an vui, thì toát" vaø ngaøi löu laïi boán thaùng nöõa, vaø laïi nghó ñeán chuyeän ra ñi. Vò thaàn laïi khoùc nhö tröôùc. Bôûi theá ngaøi tieáp tuïc soáng ôû ñaáy, vaø chính nôi aáy ngaøi ñaõ nhaäp Nieát baøn. 

Moät tyø kheo an truù taâm töø ñöôïc phi nhaân yeâu meán laø nhö vaäy. 

70. Chö thieân hoä trì vò aáy: nhö cha meï baûo hoä con. 

71. Löûa, ñoäc chaát vaø khí giôùi khoâng haïi ñöôïc vò aáy: khoâng xaâm nhaäp cô theå cuûa ngöôøi an truù taâm töø, nhö ngoïn löûa ñoái vôùi tín nöõ Uttaraø (Ch.12,34), nhö ñoäc chaát vôùi tröôûng laõo Cuøla-Sìva ngöôøi tuïng Töông Öng Boä Kinh, nhö con dao trong tröôøng hôïp chuù tieåu Sankicca. 

72. Laïi coù caâu chuyeän veà con boø meï ñang cho con buù. Moät thôï saên nghó, ta seõ baén noù, vaø neùm vaøo noù moät caùi chæa daøi caùn. Noù chaïm ñeán thaân boø caùi nhöng vaêng ñi nhö moät ngoïn laù. Ñoù khoâng phaûi nhôø ñònh an chæ hay caän haønh gì nôi boø caùi, maø chæ nhôø töø taâm cuûa noù ñoái vôùi con beâ. Taâm töø coù maõnh löïc lôùn lao nhö vaäy. 

73. Taâm vò aáy deã taäp trung: Taâm cuûa moät vò an truù taâm töø thì mau ñònh, khoâng coù giaûi ñaûi löø ñöø. 

74. Veû maët khinh an: maët vò aáy bieåu loä söï bình an. 

75. Vò aáy cheát khoâng taùn loaïn: Vôùi ngöôøi an truù töø taâm, cheát khoâng meâ loaïn, nhö ñi vaøo giaác nguû. 

76. Neáu vò aáy khoâng thaâm nhaäp caùi gì cao hôn: neáu khoâng theå ñaït ñeán moät trình ñoä cao hôn (söï an truù taâm töø) ñeå chöùng A-la-haùn quaû, thì khi heát ñôøi naøy, vò aáy taùi sinh vaøo Phaïm thieân giôùi nhö ngöôøi thöùc daäy töø moät giaác nguû. 

Treân ñaây laø giaûi thích chi tieát veà tu taâm töø.