1- Khoâng Voâ Bieân Xöù 

1. Veà boán voâ saéc xöù tieáp theo boán phaïm truù, moät ngöôøi muoán tu taäp khoâng voâ bieân xöù tröôùc heát, thaáy nguy hieåm trong saéc phaùp thoâ qua söï voùt gaäy goäc. v.v... do caâu: "Chính vì saéc phaùp maø coù voùt gaäy, ñao, caùc cuoäc ñaáu tranh, luaän tranh, khaåu chieán xaûy ra; vieäc naøy khoâng hieän höõu trong voâ saéc giôùi", vaø vôùi söï mong moûi aáy, haønh giaû ñi vaøo ñaïo loä voâ duïc ñoái vôùi caùc saéc phaùp, ñoái vôùi ñoaïn dieät vaø chaám döùt saéc phaùp." (M. i, 410), vaø haønh giaû cuõng thaáy nguy hieåm trong saéc phaùp qua ngaøn thöù öu naõo khôûi ñaàu laø beänh ñau maét. Bôûi theá, ñeå vöôït qua saéc phaùp haønh giaû nhaäp töù thieàn vôùi baát cöù kasina naøo trong 9 kasina khôûi töø kasina ñaát, loaïi boû kasina khoaûng troáng coù giôùi haïn. 

2. Maëc duø ñaõ vöôït khoûi saéc thoâ nhôø töù thieàn thuoäc saéc giôùi, tuy theá haønh giaû coøn muoán vöôït luoân caû kasina saéc (teá) bôûi vì noù laø töôùng töông töï vôùi saéc thoâ. Vò aáy laøm vieäc naøy nhö theá naøo? 

3. Giaû söû moät ngöôøi nhaùt gan bò moät con raén ñuoåi trong moät khu röøng, noù troán khoûi röøng vaø chaïy baùn soáng baùn cheát ra khoûi röøng, khi aáy baát kyø ñeán ñaâu, heã troâng thaáy moät ngoïn laù chuoái coù vaèn veän, hay moät caây leo, hay moät sôïi daây, hay moät ñöôøng nöùt neû treân maët ñaát, laø noù sôï haõi baát an, vaø khoâng muoán nhìn choã aáy. Laïi, ví nhö noù soáng trong moät khu laøng coù moät ngöôøi oan gia thuø hieàm, ngöôïc ñaõi noù vaø khi bò keû aáy haêm doïa ñaùnh ñoøn noù, noù beøn boû ñi soáng taïi moät laøng khaùc. Khi aáy neáu taïi ñaây noù gaëp moät ngöôøi khaùc coù neùt maët töông töï, gioïng noùi vaø cöû chæ töông töï, thì noù ñaâm ra sôï haõi, baát an khoâng muoán nhìn ngöôøi aáy. 

4. AÙp duïng ví duï treân, thì thôøi gian vò tyø kheo laáy saéc thoâ laøm ñoái töôïng laø thôøi gian ngöôøi kia bò ñe doïa bôûi con raén vaø keû thuø. Thôøi gian vò tyø kheo vöôït khoûi thoâ saéc nhôù töø thieàn thuoäc saéc giôùi, laø nhö ngöôøi troán khoûi röøng, vaø ngöôøi ñi laøng khaùc ôû. Söï quaùn saùt cuûa vò Tyø kheo vaø thaáy raèng ngay caû saéc cuûa Kasina cuõng laø töôùng töông töï vôùi thoâ saéc, vaø muoán vöôït luoân caû kasima aáy nöõa, laø gioáng nhö ngöôøi troâng thaáy ngoïn laù coù vaèn v.v... vaø nhö ngöôøi troâng thaáy daùng maët cuûa moät ngöôøi gioáng keû thuø maø khoâng muoán nhìn vì lo aâu sôï haõi. 

Vaø ôû ñaây, tæ duï veà con choù bò baùo voà, vaø veà con quæ pisaøca vôùi ngöôøi nhaùt gan cuõng caàn ñöôïc hieåu nhö theá. 

5. Bôûi vaäy khi haønh giaû ñaõ trôû neân nhaøm chaùn ñoái vôùi caùc saéc cuûa Kasina, ñoái töôïng thieàn thöù tö, vaø muoán traùnh xa noù, thì haønh giaû thaønh töïu söï laøm chuû ôû 5 phöông dieän. Roài khi xuaát khoûi töù thieàn ñaõ quen thuoäc phaïm vi saéc giôùi haønh giaû thaáy nguy hieåm trong thieàn naøy nhö sau: "Thieàn naøy coù ñoái töôïng laø saéc phaùp maø ta ñaõ chaùn ngaáy" "noù coù hyû laø keû thuø gaàn" vaø "noù thoâ hôn caùc Giaûi thoaùt" (peaceful liberations). Tuy nhieân ôû ñaây khoâng coù tính (töông ñoái) thoâ phuø cuûa nhöõng thieàn chi (nhö trong tröôøng hôïp cuûa boán thieàn saéc giôùi), vì nhöõng voâ saéc coù cuøng hai thöù thieàn chi nhö thieàn thuoäc saéc giôùi naøy. 

6. Khi haønh giaû ñaõ thaáy nguy hieåm trong thieàn thöù tö thuoäc saéc giôùi nhö vaäy, vaø chaám döùt raøng buoäc vôùi noù, vò aáy taùc yù ñeán khoâng voâ bieân xöù cho laø an tònh. Roài khi haønh giaû ñaõ traûi roäng Kasina ñeán giôùi haïn baàu vuõ truï hay ñeán möùc xa nhö yù muoán, vò aáy boû kasina saéc nhôø taùc yù ñeán khoâng gian maø saéc aáy chaïm ñeán, nhìn noù nhö laø khoâng gian hay "khoâng voâ bieân". 

7. Khi boû kasina, haønh giaû khoâng xeáp noù laïi nhö cuoän moät chieác chieáu, cuõng khoâng ruùt noù ñi nhö laáy moät caùi baùnh ra khoûi hoäp. Chæ coù nghóa laø haønh giaû ñöøng taùc yù ñeán noù, chuù yù quan saùt noù, maø chæ chuù yù ñeán khoaûng khoâng gian maø kasina chaïm ñeán, xem laø "khoaûng khoâng", "khoaûng khoâng", thì môùi goïi laø haønh giaû ñaõ boû kasina. 

8. Vaø khi kasina bò boû, noù khoâng cuoän leân laên ñi. Goïi raèng kasina ñaõ bò boû chæ vì haønh giaû khoâng chuù yù ñeán noù, vì söï chuù yù baây giôø höôùng ñeán khoaûng khoâng, khoaûng naøy ñöôïc quan nieäm nhö laø khoaûng troáng ñeå laïi khi dôøi boû kasina (saéc). Duø noù ñöôïc goïi laø "khoaûng khoâng" ñeå laïi do söï töø boû kasina hay "khoaûng khoâng do kasina chaïm ñeán" hay "khoaûng khoâng taùch bieät vôùi kasina", noù ñeàu aùm chæ cuøng moät chuyeän. 

9. Haønh giaû taùc yù ñeán töôùng khoaûng khoâng aáy nhieàu laàn laø "khoaûng troáng, khoaûng troáng", ñaùnh vaøo noù baèng taàm töù. Khi haønh giaû taùc yù vaøo noù nhieàu laàn, ñaùnh vaøo noù vôùi taàm vaø töù, thì nhöõng trieàn caùi ñöôïc cheá ngöï, nieäm ñöôïc an truù vaø taâm haønh giaû trôû neân ñònh tónh trong caän haønh ñònh. Haønh giaû tieáp tuïc tu taäp töôùng aáy, laøm cho sung maõn. 

10. Khi haønh giaû tieáp tuïc taùc yù ñeán töôùng hö khoâng nhö vaäy, chuù yù ñeán noù lieân tuïc theo caùch aáy, thöùc thuoäc veà khoâng voâ bieân xöù khôûi leân nôi haønh giaû ôû trong ñònh vôùi ñoái töôïng laø hö khoâng, nhö thöùc thuoäc veà saéc giôùi ñaõ khôûi leân trong tröôøng hôïp quaùn bieán xöù ñaát (kasina) v.v... Vaø ôû ñaây cuõng theá, trong giai ñoaïn ñaàu coù 3 hay 4 toác haønh taâm thuoäc duïc giôùi lieân heä ñeán caûm thoï xaû trong khi toác haønh taâm thöù tö hay thöù naêm thì thuoäc veà voâ saéc giôùi. Phaàn coøn laïi cuõng gioáng nhö tröôøng hôïp kasina ñaát. (Ch. IV, 74). 

11. Tuy nhieân, coù söï khaùc bieät naøy. Khi thöùc thuoäc voâ saéc giôùi ñaõ khôûi leân nhö theá, vò Tyø kheo töø tröôùc ñeán ñaây ñaõ nhìn dóa kasina baèng con maét thieàn, töï thaáy mình chæ nhìn khoaûng troáng sau khi töôùng aáy ñoät nhieân bieán maát, do söï taùc yù ñaõ hình thaønh tröôùc ñaây laø "hö khoâng hö khoâng". Vò aáy gioáng nhö ngöôøi ñaõ duøng moät mieáng gieû maøu nheùt vaøo loã troáng trong moät chieác xe bít kín, trong moät caùi thuøng hay caùi bình, vaø ñang nhìn vaøo choã aáy, roài boãng do côn gioù maïnh hay moät taùc ñoäng naøo khaùc, mieáng gieû bò rôùt ra vaø ngöôøi kia thaáy mình ñang nhìn hö khoâng. 

(Kinh Vaên Vaø Giaûi) 

12. Vaø ôû ñieåm naøy, Luän noùi: "Vôùi söï hoaøn toaøn vöôït qua saéc töôûng, vôùi söï bieán maát nhöõng chöôùng ngaïi töôûng khoâng taùc yù sai bieät töôùng, bieát raèng "Hö khoâng laø voâ bieân", vò aáy chöùng vaø truù "Khoâng voâ bieân xöù" (Vbh.245). 

13. Hoaøn toaøn coù nghóa laø, veà moïi phöông dieän. Vöôït qua saéc töôûng: aùm chæ caû hai (a) caùc thieàn thuoäc saéc giôùi ñöôïc noùi ôû ñaây döôùi ñeà muïc "töôûng" vaø (b) nhöõng ñoái töôïng cuûa caùc thieàn naøy. Vì (a) thieàn veà saéc giôùi ñöôïc goïi laø "saéc" trong nhöõng ñoaïn kinh nhö "Noäi höõu saéc vò aáy quaùn ngoaïi saéc" (M. ii,12) vaø (b) "saéc" cuõng chæ cho ñoái töôïng cuûa thieàn saéc giôùi, trong nhöõng ñoaïn kinh nhö: "vò aáy thaáy caùc ngoaïi saéc... xaáu vaø ñeïp" (M. ii,13) Do ñoù ôû ñaây danh töø saéc töôûng (ruøpa - sannaø) trong nghóa "töôûng veà saéc" ñöôïc duøng ñeå chæ (a) thieàn saéc giôùi ñöôïc goïi nhö vaäy döôùi ñeà muïc laø "töôûng". Vaø noù cuõng chæ (b) noù coù nhaõn hieäu (sannaø) "saéc" cho neân ñoái töôïng cuûa thieàn ñöôïc ñaëc nhaõn hieäu laø saéc. Ñieàu muoán noùi ôû ñaây laø "saéc" laø teân cuûa noù. Bôûi vaäy caàn hieåu raèng ñaây cuõng moät danh töø ñeå chæ (b) caùi lieät vaøo kasina ñaát v.v. ñoái töôïng cuûa thieàn aáy. 

14. Vôùi söï vöôït qua: Vôùi söï ñoaïn dieät, tòch dieät. Coù nghóa laø söï ñoaïn döùt, tòch dieät cuûa nhöõng saéc töôûng naøy, keå nhö thieàn, goàm 15, vôùi thieän, dò thuïc vaø duy taùc (moãi caùi 5) (profitable, resultant and functional) vaø cuûa caû nhöõng vaät coù nhaõn hieäu saéc, keå nhö ñoái töôïng cuûa nhöõng töôûng aáy, goàm chín thöù vôùi kasina ñaát v.v. (ñoaïn 1), haønh giaû chöùng vaø truù khoâng voâ bieân xöù. Vì vò aáy khoâng theå chöùng vaø truù khoâng voâ bieân xöù neáu khoâng hoaøn toaøn vöôït qua caùc töôûng veà saéc. 

15. ÔÛ ñaây khoâng coù söï vöôït qua caùc töôûng naøy ôû nôi moät ngöôøi maø tham ñoái vôùi caùc ñoái töôïng cuûa caùc töôûng aáy chöa ñoaïn dieät; vaø khi nhöõng saéc töôûng naøy ñaõ ñöôïc vöôït qua thì ñoái töôïng cuûa chuùng cuõng ñöôïc vöôït qua. Vì theá cho neân trong Vibhanga chæ noùi ñeán söï vöôït qua caùc töôûng maø khoâng noùi ñeán söï vöôït qua caùc ñoái töôïng. ÔÛ ñaây, nhöõng töôûng veà saéc laø gì? Ñoù laø töôûng tri nôi moät vò ñaõ ñaït ñeán moät thieàn chöùng thuoäc veà saéc giôùi hay nôi moät vò ñaõ ñöôïc taùi sinh ôû saéc giôùi, hay nôi moät vò truù laïc thuoäc saéc giôùi ngay trong ñôøi naøy. Ñaây laø nhöõng gì ñöôïc goïi laø töôûng veà saéc. Nhöõng töôûng veà saéc naøy ñöôïc vöôït qua, sieâu vieät, neân noùi laø "vôùi söï hoaøn toaøn vöôït qua saéc töôûng" (Vbh. 261). Nhöng luaän giaûi naøy cuõng caàn ñöôïc hieåu laø ñeà caäp ñeán caû söï vöôït qua ñoái töôïng, bôûi vì nhöõng thieàn chöùng naøy phaûi ñöôïc ñaït nhôø vöôït qua ñoái töôïng, chuùng khoâng ñöôïc ñaït nhôø giöõ laïi ñoái töôïng aáy nhö trong sô thieàn vaø caùc thieàn keá tieáp. 

16. Vôùi söï bieán maát ñoái ngaïi töôûng: Ñoái ngaïi töôûng laø nhöõng töôûng khôûi leân do caên tieáp xuùc vôùi traàn töông öùng, ñaây laø moät danh töø chæ töôûng veà caùc vaät coù hình saéc thaáy ñöôïc (ruøpa) v.v. nhö Luaän noùi: "ÔÛ ñaây, gì laø caùc chöôùng ngaïi töôùng? Töôûng veà saéc, thanh, höông, vò, xuùc - ñoù laø ñoái ngaïi töôûng"(Vbh. 261). Coù nghóa laø söï bieán maát hoaøn toaøn, söï töø boû, khoâng sinh khôûi cuûa 10 thöù ñoái ngaïi töôûng naøy, goàm 5 thieän dò thuïc vaø 5 baát thieän dò thuïc. 

17. Dó nhieân nhöõng töôûng naøy cuõng khoâng ñöôïc coù ôû nôi moät ngöôøi ñaõ nhaäp sô thieàn v.v. vì thöùc khi aáy khoâng sinh khôûi do caùi cöûa naêm caên. Nhöng söï nhaéc ñeán caùc töôûng aáy ôû ñaây neân hieåu nhö laø moät söï giôùi thieäu veà thieàn naøy vôùi muïc ñích gôïi söï quan taâm ñoái vôùi noù, cuõng nhö trong tröôøng hôïp töù thieàn coù nhaéc ñeán laïc vaø khoå ñaõ ñöôïc xaû boû ôû thieàn tröôùc ñaáy, vaø trong tröôøng hôïp ñaïo loä thöù ba coù nhaéc ñeán ngaõ kieán v.v. ñaõ ñöôïc töø boû tröôùc ñaáy. 

18. Hoaëc, maëc duø nhöõng töôûng naøy cuõng khoâng ñöôïc coù nôi moät ngöôøi ñaõ ñaït ñeán saéc giôùi, nhöng söï khoâng coù maët cuûa chuùng ôû ñaây thì khoâng phaûi vì chuùng ñaõ ñöôïc töø boû, vì söï tu taäp (thieàn) saéc giôùi khoâng ñöa ñeán söï ñoaïn dieät tham ñoái vôùi saéc, vaø söï phaùt sinh caùc thieàn saéc giôùi aáy thöïc söï phuï thuoäc vaøo saéc. Nhöng söï tu taäp veà voâ saéc naøy ñöa ñeán ñoaïn taän tham ñoái vôùi saéc. Bôûi vaäy, coù theå noùi ñöôïc raèng chuùng thöïc söï ñöôïc töø boû ôû ñaây. 

19. Kyø thöïc, chính vì chuùng ñaõ khoâng ñöôïc boû tröôùc ñaáy, maø ñöùc Theá Toân daïy raèng: AÂm thanh laø caây gai ñoái vôùi ngöôøi coù sô thieàn (A.v.135). Vaø chính vì chuùng ñöôïc töø boû ôû ñaây maø baát ñoäng thuoäc veà caùc voâ saéc vaø traïng thaùi giaûi thoaùt an tònh cuûa chuùng ñöôïc noùi ñeán (M. i,33), vaø Alaøra Kaølaøma khoâng thaáy 500 coã xe ñi qua saùt vò aáy maø cuõng khoâng nghe tieáng chuùng trong khi vò aáy ñang ôû trong moät thieàn chöùng voâ saéc (D. ii,130) 

20. Khoâng taùc yù caùc töôûng sai bieät: Coù hai nghóa: Thöù nhaát laø: Caùc loaïi töôûng thuoäc yù giôùi (mind element) vaø yù thöùc giôùi (mind - consciousness element) nôi moät ngöôøi chöa chöùng ñaéc, nhö Vibhanga noùi: "ÔÛ ñaây gì laø caùc töôûng sai bieät? Söï töôûng tri, nhaän thöùc nôi moät ngöôøi chöa ñaéc maø coù yù giôùi hoaëc yù thöùc giôùi, ñaây goïi laø "caùc töôùng sai bieät" (Vbh. 261) - nhöõng loaïi töôûng aáy sinh khôûi coù ñoái töôïng khaùc nhau (ñuû loaïi) laø saéc, thanh v.v. - Thöù hai, vì boán möôi boán loaïi töôûng nghaõi laø, taùm loaïi töôûng thieän thuoäc duïc giôùi, möôøi hai loaïi töôûng baát thieän, möôøi moät loaïi dò thuïc thieän thuoäc duïc giôùi, hai dò thuïc baát thieän vaø möôøi moät loaïi töôûng duy taùc thuoäc duïc giôùi - chính chuùng coù söï sai bieät ñuû loaïi; coù baûn chaát khaùc nhau. 

21. Vaø hai ñieàu caàn ñöôïc hieåu: Tröôùc heát, söï vaéng maët cuûa töôûng sai bieät ñöôïc noùi ôû ñaây theo hai caùch laø "vöôït qua" vaø "bieán maát", vì caùc saéc töôûng vaø caùc ñoái ngaïi töôûng ôû tröôùc khoâng hieän höõu ngay caû trong loaïi höõu phaùt sinh do thieàn naøy luùc taùi sinh, noùi gì ñeán khi thieàn naøy ñöôïc chöùng vaø truù trong höõu aáy, vaø Thöù hai, trong tröôøng hôïp nhöõng töôûng sai bieät, söï "khoâng taùc yù" ñeán chuùng ñöôïc noùi vì hai möôi baûy loaïi töôûng - nghóa laø, taùm loaïi töôûng thieän duïc giôùi, chín loaïi töôûng duy taùc (functional), vaø möôøi loaïi töôûng baát thieän - vaãn coøn hieän höõu trong loaïi höõu phaùt sinh bôûi thieàn naøy. Vì khi haønh giaû chöùng vaø truù thieàn naøy, vò aáy laøm theá baèng caùch khoâng taùc yù ñeán chuùng, neáu coøn taùc yù ñeán chuùng thì khoâng ñaït ñöôïc. 

22. Vaø ôû ñaây neân hieåu vaén taét raèng söï töø boû saéc giôùi ñöôïc aùm chæ baèng caâu "vôùi söï vöôït qua caùc saéc töôûng" vaø söï töø boû, khoâng taùc yù ñeán taát caû taâm vaø taâm sôû duïc giôùi ñöôïc aùn chæ baèng caâu "vôùi söï bieán maát caùc ñoái ngaïi töôûng, khoâng taùc yù ñeán caùc töôûng sai bieät". 

23. Hö khoâng voâ bieân ñöôïc goïi nhö theá laø vì bieân giôùi sinh vaø bieân giôùi dieät cuûa noù khoâng ñöôïc bieát ñeán, caùi khoaûng khoâng coøn laïi sau khi dôøi boû kasina goïi laø "hö khoâng". Vaø ôû ñaây, tính chaát "voâ bieân" caàn ñöôïc hieåu laø aùm chæ caùc söï taùc yù nöõa, bôûi vaäy Vibhanga noùi: "Vò aáy ñaët, ñeå taâm trong khoaûng khoâng aáy, vò aáy bieán maõn khoâng giôùi haïn, neân goïi laø "hö khoâng voâ bieân" (Vbh.262) 

24. Vò aáy chöùng vaø truù Khoâng voâ bieân xöù: Noù khoâng coù bieân giôùi (anta) neân goïi laø voâ bieân (ananta). Caùi gì khoâng coù giôùi haïn trong khoâng gian (aøkaøsamanantam) thì goïi laø hö khoâng voâ bieân. Hö khoâng voâ bieân aáy laø moät "xöù" (aøyatana) trong yù nghóa noù laø moät truù xöù cho thieàn coù baûn chaát lieân heä vôùi noù, nhö "thieân xöù" laø truù xöù daønh cho chö thieân. Vò aáy chöùng vaø truù hö khoâng voâ bieân xöù sau khi ñaït ñeán xöù aáy, töùc khoâng voâ bieân, sau khi laøm cho noù phaùt sinh, haønh giaû truù vôùi söï truù (goàm trong boán uy nghi) phuø hôïp vôùi noù. 

Ñaây laø giaûi thích chi tieát veà khoâng voâ bieân xöù keå nhö moät ñeà muïc thieàn. 

(2) Thöùc Voâ Bieân Xöù 

25. Khi haønh giaû muoán tu taäp thöùc voâ bieân xöù, tröôùc tieân caàn phaûi ñaït ñeán söï laøm chuû theo naêm caùch, trong thieàn chöùng veà khoâng voâ bieân xöù. Roài haønh giaû caàn thaáy nguy hieåm cuûa khoâng voâ bieân xöù nhö sau: "Thieàn naøy coù saéc thieàn laø keû thuø gaàn, vaø noù khoâng ñöôïc an tònh nhö Thöùc voâ bieân xöù". Bôûi theá sau khi chaám döùt raøng buoäc cuûa haønh giaû ñoái vôùi khoâng voâ bieân xöù, vò aáy haõy taùc yù thöùc voâ bieân xöù nhö laø an tònh hôn, taùc yù nhieàu laàn "Thöùc, thöùc vôùi thöùc bieán maõn khoâng gian laøm ñoái töôïng. Haønh giaû neân taùc yù, quaùn saùt noù, taùc ñoäng treân thöùc aáy baèng taàm vaø töù, nhöng khoâng neân chæ taùc yù theo caùch naày "voâ bieân, voâ bieân" (nghóa laø hoaëc taùc yù "voâ bieân" khoâng) 

26. Khi haønh giaû höôùng taâm thieàn nhieàu laàn treân töôùng aáy nhö vaäy, nhöõng trieàn caùi ñöôïc töø boû, nieäm ñöôïc an truù vaø taâm trôû neân ñònh tónh trong caän haønh ñònh. Haønh giaû tu taäp töôùng aáy nhieàu laàn, laøm cho sung maõn. Khi haønh giaû laøm nhö vaäy, thöùc thuoäc veà thöùc voâ bieân xöù khôûi leân trong ñònh, vôùi caùi thöùc bieån maõn hö khoâng laøm ñoái töôïng cuõng nhö caùi thöùc thuoäc veà khoâng voâ bieân xöù ñaõ khôûi leân vôùi khoaûng khoâng laøm ñoái töôïng. Phöông phaùp giaûi thích tieán trình ñaéc ñònh ôû ñaây caàn ñöôïc hieåu theo caùch ñaõ taû. 

(Kinh Vaên Vaø Giaûi) 

27. ÔÛ ñieåm naøy, kinh noùi: "Hoaøn toaøn vöôït qua khoâng voâ bieân xöù, bieát raèng "Thöùc laø voâ bieân", vò aáy chöùng vaø truù "Thöùc voâ bieân xöù". (Vbh.245) 

28. ÔÛ ñaây, "hoaøn toaøn": Nhö ñaõ giaûi thích. Vöôït khoûi khoâng voâ bieân xöù: Thieàn aáy ñöôïc goïi laø khoâng voâ bieân xöù nhö ñaõ noùi ôû ñoaïn 24, vaø ñoái töôïng cuûa noù cuõng ñöôïc goïi nhö theá. Vì ñoái töôïng cuõng laø hö khoâng voâ bieân theo caùch ñaõ noùi (ñ. 24), vaø bôûi vì noù laø ñoái töôïng cuûa thieàn voâ saéc ñaàu tieân, (löôïc). "Vöôït khoâng voâ bieân xöù" bao goàm caû thieàn laãn ñoái töôïng cuûa noù, vì thöùc voâ bieân xöù chæ ñöôïc chöùng vaø truù nhôø vöôït qua, nhôø khoâng taùc yù ñeán, laøm cho khoâng sinh khôûi, caû thieàn laãn ñoái töôïng veà khoâng voâ bieân. 

29. Thöùc voâ bieân: Ñieàu muoán noùi laø, haønh giaû taùc yù nhö sau: "Thöùc laø voâ bieân" ñoái vôùi caùi thöùc ñaõ khôûi leân bieán maõn laáy hö khoâng laøm ñoái töôïng, laø khoâng voâ bieân. Hoaëc, "voâ bieân" aùm chæ söï chuù yù. Vì khi haønh giaû chuù yù khoâng ngöøng ñeán caùi Thöùc coù hö khoâng laøm ñoái töôïng thì söï chuù yù cuûa haønh giaû höôùngñeán hö khoâng aáy cuõng laø "voâ bieân". 

30. Vì ñieàu naøy ñöôïc noùi trong Vibghanga: "Thöùc laø voâ bieân": haønh giaû taùc yù ñeán hö khoâng ñöôïc bieán maõn bôûi thöùc, vò aáy bieán maõn moät caùch voâ giôùi haïn, do ñoù maø noùi laø "Thöùc voâ bieân". (Vbh.262). Nhöng trong ñoaïn vaên Tam yevaøakaøsamvinnaønena phutam (bôûi chính caùi thöùc ñaõ bieán maõn hö khoâng aáy) söû duïng caùch "bôûi thöùc" phaûi ñöôïc hieåu theo nghóa ñoái caùch (accusative), vì ñoù laø caùch caùc vò Luaän sö ñaõ giaûi thích. Ñieàu muoán noùi trong caâu "Vò aáy bieán maõn voâ giôùi haïn"laø, vò aáy taùc yù ñeán caùi Thöùc ñaõ bieán maõn hö khoâng aáy. 

31. Haønh giaû chöùng vaø truù Thöùc voâ bieán xöù: (löôïc) Thöùc naøy laø "xöù" bôûi vì noù laø neàn taûng cho thieàn coù baûn chaát lieân heä vôùi noù v.v Nhöõng gì coøn laïi cuõng nhö loái giaûi thích ôû phaàn tröôùc. 

Ñaây laø giaûi thích chi tieát veà Thöùc voâ bieân xöù. 

(3) Voâ Sôû Höõu Xöù 

32. Khi haønh giaû muoán tu taäp Voâ sôû höõu xöù, tröôùc heát, caàn phaûi thaønh töïu söï thieän xaûo (laøm chuû) theo naêm caùch trong thieàn chöùng veà Thöùc voâ bieân xöù. Roài haønh-giaû neân thaáy nguy hieåm trong thöùc voâ bieân xöù nhö sau: "Thieàn naøy coù Khoâng voâ bieân xöù laø keû thuø gaàn cuûa noù vaø noù khoâng ñöôïc an tònh nhö voâ sôû höõu xöù." Sau khi ñaõ töø boû söï baùm víu vaøo Thöùc voâ bieân xöù, haønh giaû neân taùc yù Voâ sôû höõu xöù xem laø an tònh. Haønh giaû neân taùc yù ñeán söï phi-höõu (hieän taïi) söï troáng roãng, khía caïnh vieãn ly cuûa chính caùi Thöùc (quaù khöù) thuoäc veà Khoâng voâ bieân xöù ñaõ trôû thaønh ñoái töôïng cuûa (thöùc thuoäc veà) Thöùc voâ bieân xöù . Haønh giaû thöïc hieän ñieàu naøy nhö theá naøo? 

33. Khoâng coøn taùc yù ñeán thöùc naøy nöõa, baây giôø haønh giaû phaûi chuù yù nhieàu laàn nhö sau: "Khoâng coù gì caû " hoaëc "Khoâng, khoâng" vaø quaùn saùt noù, taùc ñoäng leân noù vôùi taàm vaø töù. 

34. Khi haønh giaû höôùng taâm ñeán töôùng nhö vaäy, thì nhöõng trieàn caùi bò aùp ñaûo, nieäm ñöôïc an truù, vaø taâm haønh giaû taäp trung ôû caän haønh ñònh. Haønh giaû tu taäp töôùng aáy nhieàu laàn, laøm cho noù sung maõn.Khi laøm nhö vaäy, thöùc thuoäc veà voâ sôû höõu xöù khôûi leân trong ñònh, ñoái töôïng cuûa noù laø traïng thaùi khoâng, phi höõu, vieãn ly cuûa Thöùc ñaõ bieán maõn hö khoâng tröôùc ñaáy, cuõng nhö thöùc thuoäc Thöùc voâ bieân xöù ñaõ laáy caùi Thöùc bieán maõn hö khoâng laøm ñoái töôïng, (Noùi toùm laïi, thì: Khoâng voâ bieân xöù coù ñoái töôïng laø Khoâng voâ bieân, Thöùc voâ bieân xöù coù ñoái töôïng laø caùi Thöùc ñaõ quaùn Khoâng voâ bieân, vaø Voâ sôû höõu xöù thì coù ñoái töôïng laø caùi phi höõu, troáng roãng cuûa caùi Thöùc ñaõ quaùn khoâng voâ bieân vaäy.) 

Vaø ôû ñaây cuõng vaäy, phöông phaùp giaûi thích ñònh laø nhö caùch ñaõ noùi tröôùc. 

35. Nhöng coù söï khaùc nhau naøy. Ví nhö moät ngöôøi thaáy moät ñoaøn theå taêng chuùng nhoùm hoïp taïi moät phoøng hoäi hoïp,thaáy xong thì boû ñi choã khaùc. Sau buoåi hoïp, khi chuùng taêng ñaõ ñöùng leân ra veà, ngöôøi kia trôû laïi, vaø khi anh ta ñöùng ôû böïc cöûa nhìn laïi phoøng hoïp chæ thaáy ñoù laø moät khoaûng khoâng, chæ thaáy noù vaéng veû, chöù khoâng nghó "Bao nhieâu tyø kheo aáy ñaõ cheát, bao nhieâu tyø kheo aáy ñaõ ñi khoûi vuøng naøy. Ñuùng hôn, ngöôøi aáy chæ thaáy "Ñaây ñaõ vaéng veû, troáng khoâng" - cuõng vaäy, sau khi baèng con maét thieàn thuoäc veà Thöùc voâ bieân xöù, vò aáy ñaõ truù vaø quaùn caùi Thöùc ñaõ khôûi leân laáy hö khoâng laøm ñoái töôïng, baây giôø khi Thöùc ñoù ñaõ bieán maát do vò aáy taùc yù "Khoâng coù gì" töø tröôùc trong coâng vieäc chuaån bò, thì haønh giaû chæ truù vaø quaùn söï phi höõu cuûa noù,nghóa laø söï ra ñi cuûa thöùc aáy, khi Thöùc thuoäc voâ sôû höõu xöù ñaõ khôûi leân trong ñònh. 

(Kinh Vaên Vaø Giaûi) 

36. Vaø taïi ñieåm naøy, kinh noùi: "Hoaøn toaøn vöôït qua Thöùc voâ bieân xöù, bieát raèng "Khoâng coù gì", haønh giaû chöùng vaø truù Voâ sôû höõu xöù" (Vbh. 245). 

37. "Hoaøn toaøn" ñaõ ñöôïc giaûi thích. "Vöôït qua thöùc voâ bieân xöù": ÔÛ ñaây cuõng theá, thieàn naøy ñöôïc goïi laø "xöù" theo caùch ñöôïc giaûi, vaø ñoái töôïng cuûa thieàn aáy cuõng ñöôïc goïi nhö vaäy. Bôûi vì ñoái töôïng cuõng laø "thöùc voâ bieân" theo caùch ñaõ noùi, vaø vì laø ñoái töôïng cuûa thieàn voâ saéc thöù hai, laø "xöù" cuûa noù theo yù nghóa choã truù, nhö "chö thieân xöù" laø choã ôû cuûa chö thieân, do vaäy, ñaáy laø moät truù xöù baèng thöùc voâ bieân. Cuõng vaäy, noù laø "thöùc voâ bieân", vaø bôûi vì noù laø nhaân cho thieàn thuoäc loaïi aáy neân noù laø caên cöù ñòa cuûa thieàn naøy theo nghóa truù xöù, nhö Kambojaø laø caên cöù ñòa hay truù xöù cuûa ngöïa. "Caên cöù ñòa" baèng Thöùc voâ bieân cuõng theá. Bôûi vaäy, phaûi hieåu raèng "hoaøn toaøn vöôït qua Thöùc voâ bieân xöù" laø bao goàm caû thieàn laãn ñoái töôïng cuûa noù, vì "caên cöù ñòa" naøy, xöù naøy, goàm trong Voâ sôû höõu xöù, caàn phaûi ñöôïc chöùng vaø truù baèng caùch vöôït qua, thaønh phi höõu, khoâng taùc yù ñeán thieàn thöùc voâ bieân xöù, caû thieàn laãn ñoái töôïng. 

38. "Khoâng coù gì caû" (nakhi kinci): Ñieàu muoán noùi ôû ñaây, laø haønh giaû taùc yù nhö sau: "Khoâng coù gì caû" Haønh giaû laøm cho chính caùi Thöùc aáy thaønh phi höõu laøm cho noù vaéng maët, bieán maát, thaáy raèng khoâng coù gì caû, do ñoù noùi laø voâ sôû höõu (Vbh. 262) ñöôïc dieãn taû theo caùch gioáng nhö laø söï hieåu bieát (vôùi tueä giaùc) tính chaát deã ñi ñeán hoaïi dieät. Tuy nhieân, yù nghóa caàn ñöôïc hieåu theo caùch ñaõ noùi treân.Vì caâu "Vò aáy laøm cho Thöùc aáy trôû thaønh phi höõu, laøm cho noù vaéng maët, laøm cho noù bieán maát" laø noùi veà moät ngöôøi khoâng taùc yù ñeán Thöùc aáy, khoâng chuù yù, quaùn saùt noù, maø chæ chuù yù ñeán söï phi höõu cuûa noù, tính troáng roãng cuûa noù, söï vieãn ly cuûa noù; caâu naøy khoâng coù yù nghóa khaùc (xem Ch.XXI, ñ. 17) 

39. Vò aáy chöùng truù voâ sôû höõu xöù: "xöù" naøy khoâng coù sôû höõu (kincana) neân goïi laø voâ sôû höõu (akinncana). AÙm chæ söï bieán maát cuûa Thöùc thuoäc veà khoâng voâ bieân xöù. Voâ sôû höõu naøy laø "xöù" trong nghóa noù laø neàn taûng cho thieàn aáy. Coøn laïi thì nhö tröôùc. 

Treân ñaây laø giaûi thích chi tieát veà voâ sôû höõu xöù. 

(4) Phi Töôûng Phi Phi Töôûng Xöù 

40. Khi haønh giaû muoán tu taäp Phi töôûng phi phi töôûng xöù, thì tröôùc heát phaûi thieän xaûo theo naêm caùch, veà söï chöùng ñaéc voâ sôû höõu xöù. Roài vò aáy caàn phaûi thaáy nguy hieåm trong voâ sôû höõu xöù vaø lôïi laïc trong caùi gì cao hôn nhö sau: "Thieàn naøy coù Thöùc voâ bieân xöù laø keû thuø gaàn cuûa noù, vaø noù khoâng ñöôïc an tònh nhö Phi töôûng phi phi töôûng xöù" hoaëc: "Töôûng nhö beänh, nhö cuïc böôùu, nhö muõi teân... caùi naøy laø an tònh, cao caû, ñoù laø phi töôûng phi phi töôûng xöù". (M. ii, 231): Bôûi vaäy sau khi ñaõ töø boû baùm víu voâ sôû höõu xöù, vò aáy neân taùc yù ñeán Phi töôûng phi phi töôûng xöù xem laø an tònh. Haønh giaû neân taùc yù nhieàu laàn ñeán thieàn chöùng veà voâ sôû höõu xöù ñaõ phaùt sinh, laáy phi höõu laøm ñoái töôïng cho thieàn aáy, taùc yù ñeán noù laø "an tònh; an tònh", vaø haønh giaû neân chuù yù ñeán noù, quaùn saùt noù, taùc ñoäng treân noù vôùi taàm vaø töù. 

41. Khi haønh giaû höôùng taâm nhieàu laàn ñeán töôùng aáy theo caùch treân, nhöõng trieàn caùi ñöôïc aùp ñaûo, nieäm ñöôïc an truù, vaø taâm haønh giaû trôû neân taäp trung trong caän haønh ñònh. Haønh giaû tu taäp töôùng aáy nhieàu laàn laøm cho noù sung maõn. Khi haønh giaû tu taäp nhö vaäy, thöùc thuoäc veà phi töôûng phi phi töôûng xöù phaùt sinh, laáy boán uaån taïo neân thieàn chöùng veà voâ sôû höõu xöù laøm ñoái töôïng cuûa noù, cuõng nhö Thöùc voâ sôû höõu xöù ñaõ laáy söï bieán maát cuûa thöùc tröôùc noù laøm ñoái töôïng. Vaø ôû ñaây cuõng vaäy, phöông phaùp giaûi thích ñònh caàn ñöôïc hieåu theo caùch ñaõ noùi. 

(Kinh Vaên Vaø Giaûi) 

42. Vaø ôû ñieåm naøy, kinh noùi: "Baèng caùch vöôït qua hoaøn toaøn voâ sôû höõu xöù, haønh giaû chöùng vaø truù Phi töôûng phi phi töôûng xöù." (Vbh, 245) 

43. "Hoaøn toaøn" nhö ñaõ giaûi thích. "Vöôït qua Voâ sôû höõu xöù" aùm chæ vöøa thieàn vöøa ñoái töôïng "voâ sôû höõu" 

44. Phi töôûng phi phi töôûng xöù: khi aáy nôi haønh giaû, coù caùi töôûng maø, vôùi söï coù maët cuûa noù, thieàn chöùng naøy ñöôïc goïi laø "Phi töôûng phi phi töôûng xöù" vaø trong Vibhanga, ñeå chæ con ngöôøi chöùng aáy, moät ngöôøi tröôùc heát ñöôïc xaùc ñònh laø ngöôøi khoâng coù töôûng cuõng khoâng khoâng töôûng," coù noùi: "vò aáy taùc yù ñeán cuøng moät ñoái töôïng voâ sôû höõu xöù aáy xem laø an tònh, tu taäp thieàn chöùng vôùi caùc haønh coøn dö taøn do ñoù maø goïi laø "ngöôøi khoâng töôûng cuõng khoâng phi töôûng". (Vbh. 263) 

45. ÔÛ ñaây, "vò aáy taùc yù... laø an tònh" coù nghóa, vò aáy chuù yù ñeán thieàn naøy laø an tònh vì tính caùch an tònh cuûa ñoái töôïng nhö sau: "thieàn chöùng naøy thöïc an tònh laøm sao, vì noù coù theå laøm cho ngay caû phi höõu bieán thaønh ñoái töôïng cuûa noù, maø vaãn toàn taïi." 

Neáu haønh giaû taùc yù ñeán noù nhö laø "tòch tònh", thì laøm sao coù söï vöôït qua? Bôûi vì khoâng coù öôùc muoán thöïc söï muoán ñaït ñeán noù. Vì, maëc duø haønh giaû taùc yù ñeán noù laø "tòch tònh", nhöng nôi vò aáy khoâng coù moái quan taâm hay phaûn öùng hay söï taùc yù nhö "Ta seõ taùc yù ñeán thieàn naøy" hoaëc "Ta seõ ñaït ñeán thieàn naøy" hoaëc "Ta seõ quyeát ñònh veà ñoä daøi thôøi gian cuûa noù" hoaëc "Ta seõ xuaát khoûi noù" hoaëc "Ta seõ quaùn saùt noù" Taïi sao khoâng? Bôûi vì Phi töôûng phi phi töôûng xöù laø an tònh hôn vaø toát hôn Voâ sôû höõu xöù. 

46. Ví nhö moät oâng vua ñang tuaàn töï du haønh qua moät ñöôøng phoá vôùi nghi veä cuûa vua chuùa, côõi treân moät thôùt voi laãm lieät, vaø oâng ñang nhìn nhöõng thôï thuyeàn chæ vaän moät chieác khoá vaø moät chieác khaên bòt ñaàu, ñang laøm nhöõng thuû coâng ngheä nhö chaïm troå ngaø voi,v.v... tay chaân hoï laám ñaày buïi cuûa boät ngaø voi v.v... Baáy giôø trong khi vua haøi loøng vôùi taøi kheùo cuûa hoï vaø nghó: "Nhöõng ngöôøi thôï thuû coâng ngheä naøy thaät laø thieän xaûo. Chuùng ñaõ luyeän ñöôïc ngheà kheùo thay." Nhöng vua khoâng coù nghó raèng: "OÂi öôùc gì ta coù theå töø boû vöông vò vaø trôû thaønh moät ngöôøi thôï thuû coâng ngheä nhö theá; vì sao? Vì nhöõng lôïi-laïc lôùn trong uy veä cuûa ngoâi vua. OÂng ta ñeå laïi sau löng nhöõng ngöôøi thôï vaø tieáp tuïc du haønh, - cuõng vaäy, thieàn giaû naøy maëc duø taùc yù thieàn chöùng aáy laø "tòch tònh", nhöng nôi oâng khoâng coù söï quan taâm, phaûn öùng hay söï chuù yù nhö "Ta seõ taùc yù ñeán thieàn naøy" hoaëc "Ta seõ ñaït ñeán thieàn naøy" hoaëc "Ta seõ quyeát ñònh truù thieàn trong bao laâu" hoaëc "Ta seõ xuaát khoûi noù" hoaëc "Ta seõ quaùn saùt noù". 

47. Khi haønh giaû taùc yù ñeán thieàn naøy nhö laø "tòch tònh" theo caùch ñaõ noùi, vò aáy ñaït ñeán ñònh- töôûng toái thöôïng vi teá do töôûng naøy, vò aáy ñöôïc goïi laø " ngöôøi khoâng phaûi coù töôûng khoâng phaûi voâ töôûng" vaø veà vò aáy, ta noùi laø "vò aáy tu taäp thieàn chöùng naøy vôùi caùc haønh coøn soùt laïi." 

"Thieàn chöùng vôùi caùc haønh coøn dö taøn" laø chæ thieàn chöùng thuoäc voâ saéc thöù tö ôû ñoù caùc haønh ñaõ ñaït ñeán moät möùc ñoä voâ cuøng vi teá. 

48. Baây giôø ñeå chæ roõ yù nghóa cuûa loaïi töôûng ñaõ ñaït ñeán, do töôûng naøy maø thieàn naøy ñöôïc goïi laø phi töôûng phi phi töôûng xöù, Vibhanga noùi:"Phi töôûng phi phi töôûng xöù laø nhöõng traïng thaùi taâm hay taâm sôû nôi moät mgöôøi ñaõ ñaït ñeán phi töôûng phi phi töôûng xöù hoaëc nôi moät ngöôøi ñaõ ñöôïc taùi sinh taïi ñaáy, hoaëc nôi moät ngöôøi truù laïc phi töôûng phi phi töôûng ngay trong ñôøi naøy". (Vibhanga 263) .Caùi gì muoán noùi ôû ñaây laø nhöõng traïng thaùi taâm vaø taâm sôû nôi moät ngöôøi ñaõ chöùng ñaéc. 

49. Y Ù nghóa danh töø ôû ñaây laø: thieàn aáy, vôùi caùc traïng thaùi lieân heä cuûa noù, khoâng coù töôûng maø cuõng khoâng phi töôûng do bôûi vaéng boùng nhöõng thoâ töôûng vaø coù maët nhöõng töôûng vi teá, neân goïi laø " phi töôûng phi phi töôûng". Noù laø "phi töôûng phi phi töôûng" vaø laø moät "xöù" vì noù ñöôïc goàm trong yù xöù vaø phaùp xöù. 

50. Hoaëc: Töôûng ôû ñaây khoâng phaûi laø töôûng, vì noù khoâng theå laøm nhieäm vuï quyeát ñònh cuûa töôûng, maø noù cuõng khoâng phaûi laø phi töôûng, vì noù hieän dieän trong moät traïng thaùi vi teá, nhö moät haønh coøn soùt laïi, neân noù laø "phi töôûng phi phi töôûng", laïi laø moät xöù vôùi nghóa laø neàn taûng cho nhöõng traïng thaùi khaùc, neân noù laø "phi töôûng phi phi töôûng xöù". 

Vaø ôû ñaây khoâng phaûi chæ coù töôûng môùi laø nhö vaäy, maø thoï cuõng laø phi thoï phi phi thoï, thöùc cuõng laø phi thöùc phi phi thöùc, xuùc cuõng laø phi xuùc phi phi xuùc, vaø cuõng vaäy ñoái vôùi caùc phaùp lieân heä coøn laïi. 

51. Vaø neân laøm saùng toû yù nghóa naøy baèng nhöõng ví duï khôûi ñaàu laø söï boâi daàu treân baùt. Moät chuù tieåu boâi daàu ñaày caùi baùt roài deïp noù laïi. Vaøo luùc uoáng nöôùc chaùo, moät vò thöôïng toïa baûo chuù ñem baùt laïi. Chuù noùi:"Baïch ñaïi ñöùc coù daàu trong baùt". Nhöng khi thöôïng toïa baûo chuù: "Naøy chuù tieåu, haõy ñem daàu laïi ñaây ñeå ta ñoå vaøo oáng daàu." Thì chuù traû lôøi: "Baïch ñaïi ñöùc khoâng coù daàu". ÔÛ ñaây, nhö tröôøng hôïp noùi coù daàu vôùi yù nghóa trong baùt coù boâi daàu khoâng theå ñoå chaùo vaøo, vaø noùi khoâng coù daàu laø nghóa khoâng coù ñeå ñoå vaøo oáng daàu. Cuõng vaäy, töôûng naøy khoâng phaûi töôûng vì noù khoâng theå laøm nhieäm vuï quyeát ñònh cuûa töôûng, vaø noù cuõng khoâng phaûi phi töôûng vì noù hieän dieän döôùi moät hình thaùi voâ cuøng vi teá nhö laø moät haønh coøn soùt laïi. 

52. Nhöng caùi gì laø nhieäm vuï cuûa töôûng muoán noùi ôû ñaây? Ñaáy laø söï nhaän bieát ñoái töôïng, vaø phaùt sinh ly duïc neáu laøm ñoái töôïng cho tueä. Nhöng noù khoâng theå laøm cho nhieäm vuï nhaän thöùc coù tính caùch quyeát ñònh, cuõng nhö söùc noùng trong nöôùc haâm haåm khoâng coù theå laøm nhieäm vuï luoäc chín vaø noù khoâng theå phaùt sinh ly duïc baèng caùch quaùn ñoái töôïng vôùi tueä theo caùch maø töôûng coù theå laøm trong tröôøng hôïp caùc thieàn chöùng khaùc. 

53. Quaû vaäy, khoâng coù tyø kheo naøo coù theå ñaït ñeán ly duïc nhôø quaùn naêm uaån lieân heä ñeán phi töôûng phi phi töôûng xöù neáu vò aáy chöa laøm caùi vieäc phaân tích ñoái vôùi caùc uaån khaùc (xem Chöông XX ñoaïn 2 vaø keá tieáp). Vaø hôn nöõa, duø cho ngaøi Xaù Lôïi Phaát hay moät ngöôøi baåm chaát raát thoâng tueä vaø coù khieáu veà tueä giaùc nhö ngaøi, coù theå laøm ñöôïc chuyeän aáy, thì vaãn phaûi laøm baèng caùch quaùn theo nhoùm nhö: "Nhö vaäy, nhöõng phaùp naøy tröôùc kia khoâng maø nay coù, vaø sau khi hieän höõu chuùng bieán maát". (M. iii,28) chöù khoâng phaûi baèng tueä giaùc tröïc tieáp thöïc söï ñoái vôùi töøng phaùp moät khi chuùng sanh khôûi, ñoù laø möùc tinh teá maø thieàn chöùng naøy ñaït ñeán. 

54. Vaø yù nghóa naøy caàn ñöôïc laøm saùng toû baèng ví duï veà nöôùc treân ñöôøng, cuõng nhö ví duï veà söï boâi daàu treân baùt. Moät chuù tieåu ñang ñi tröôùc moät vò ñaïi ñöùc khi du haønh.Chuù thaáy moät ít nöôùc vaø baûo: "Baïch ñaïi ñöùc coù nöôùc, ñaïi ñöùc haõy boû deùp ra." Khi aáy vò ñaïi ñöùc baûo, "Neáu coù nöôùc thì haõy ñem aùo taém laïi ñeå ta taém." Nhöng chuù tieåu laïi noùi: "Baïch ñaïi ñöùc, khoâng coù." ÔÛ ñaây, "coù nöôùc" laø trong nghóa noù laøm öôùt giaøy. Coøn "khoâng nöôùc" laø trong nghóa nöôùc ñeå taém. Cuõng vaäy, töôûng naøy laø "phi töôûng" vì noù khoâng theå laøm caùi vieäc nhaát ñònh cuûa töôûng, vaø noù cuõng khoâng laø "phi töôûng" vì noù hieän dieän döôùi hình thöùc vi teá nhö moät haønh coøn soùt laïi. 

55. Vaø yù nghóa naøy caàn ñöôïc laøm saùng toû khoâng nhöõng chæ vôùi nhöõng ví duï naøy maø coøn baèng nhöõng ví duï thích öùng khaùc nöõa. 

"Chöùng" vaø "truù" ñaõ ñöôïc giaûi thích. 

Treân ñaây laø giaûi thích chi tieát veà phi töôûng phi phi töôûng xöù keå nhö moät ñeà muïc thieàn. 

[Toång quaùt] 

56. Nhö vaäy, 

Ñaáng Cöùu theá voâ song ñaõ noùi: 
Boán coõi voâ saéc 
bieát nhöõng ñieàu toång quaùt naøy 
Seõ khoâng phaûi laø voâ ích.

Vì caùc thieàn voâ saéc 
Keå veà söï vöôït qua ñoáitöôïng 
thì goàm coù boán thöù 
Baäc trí khoâng nhaän söï vöôït qua caùc thieàn chi.

59. 

Vì vaäy, chuùng tuaàn töï vi teá daàn 
Moãi thieàn vi teá hôn thieàn tröôùc noù 
Coù hai hình aûnh laøm saùng toû 
Ñoù laø chieàu daøi vaûi, vaø taàng laàu.

61 Vaø veà söï kieän moãi thieàn vi teá hôn thieàn tröôùc noù coù hình aûnh nhö sau. 

62. Coù moät caùi leàu döïng treân moät choã dô daùy. Moät ngöôøi ñi ñeán, nhôøm gôùm söï dô ueá neân töïa hai tay vaøo leàu nhö ñu. Moät ngöôøi thöù hai ñeán töïa vaøo ngöôøi aáy. Ngöôøi thöù ba ñeán vaø nghó, caû hai ngöôøi kia khoâng khaù ñöôïc, vì neáu caùi leàu suïp thì chuùng chaéc chaén ngaõ. Vaäy ta seõ ñöùng ngoaøi. Do vaäy thay vì töïa vaøo ngöôøi thöù hai, anh ta ñöùng ngoaøi. Roài moät ngöôøi thöù tö ñi ñeán, vaø vì thaáy sö baát oån cuûa hai ngöôøi ñaàu, nghó raèng ngöôøi ñöùng ngoaøi vöõng hôn, anh ñöùng töïa vaøo ngöôøi aáy. 

63. Caùi khoaûng khoâng maø töø ñaáy kasina ñaõ ñöôïc dôøi boû, ví nhö caên leàu döïng choã dô ueá. Thöùc thuoäc khoâng voâ bieân xöù, laáy khoâng gian laøm ñoái töôïng, do chaùn gheùt caùc saéc vi teá, laø gioáng nhö ngöôøi ñaàu baùm vaøo caùi leàu vì nhôøm gôùm ñoà dô. Thöùc thuoäc thöùc voâ bieân xöù, maø söï sinh khôûi nöông vaøo thöùc thuoäc khoâng voâ bieân xöù, laø ví nhö ngöôøi töïa vaøo ngöôøi baùm caùi leàu. Thöùc thuoäc voâ sôû höõu xöù, thay vì laáy caùi thöùc thuoäc khoâng voâ bieân laøm ñoái töôïng, laïi laáy söï phi höõu cuûa thöùc aáy laøm ñoái töôïng, ví nhö ngöôøi thöù ba sau khi xeùt thaáy baát oån nôi hai ngöôøi tröôùc, khoâng töïa vaøo ngöôøi thöù hai, maø ñöùng ngoaøi. Thöùc thuoäc phi töôûng phi phi töôûng xöù, phaùt sinh nöông nôi thöùc thuoäc voâ sôû höõu, caùi thöùc ra ngoaøi, nghóa laø ôû nôi phi höõu cuûa thöùc tröôùc ñaáy - thì ví nhö ngöôøi ñöùng töïa vaøo ngöôøi thöù ba, sau khi ñaõ xeùt thaáy baát oån ôû hai ngöôøi ñaàu, vaø nghó raèng ngöôøi ñöùng ngoaøi ñaõ kheùo ñöùng. 

64. 

Vaø trong khi khôûi leân nhö vaäy, 
Thöùc naøy laáy ñoù laøm ñoái töôïng 
Vì khoâng coù caùi naøo toát baèng 
Cuõng nhö ngöôøi nöông töïa vaøo vua ñeå soáng 
Duø thaáy nhöõng loãi laàm nôi oâng.

66. 

Nhö ngöôøi leo thang cao 
Nöông vaøo caùc ñieåm töïa 
Nhö ngöôøi ñi treân nuùi 
Töïa vaøo ñænh ngoïn nuùi 
Nhö ngöôøi ñöùng treân vöïc 
Nöông vaøo hai ñaàu goái 
Moãi thieàn döïa thieàn tröôùc 
Cuõng y heät nhö vaäy.