Nieäm Phaùp 

68. Moät ngöôøi muoán tu taäp ñeà muïc nieäm phaùp, haõy ñi vaøo ñoäc cö vaø töôûng nieäm nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät cuûa Phaùp (Luaät vaø kinh taïng cuøng chín phaùp xuaát theá) nhö sau: "Phaùp" ñöôïc ñöùc Theá toân kheùo giaûng, töï chöùng ngay hieän taïi, vöôït ngoaøi thôøi gian, ñeán ñeå maø thaáy, coù hieäu naêng höôùng thöôïng, ñöôïc ngöôøi coù trí chöùng bieát". (M. i, 37; A. iii, 285) 

69 Kheùo thuyeát giaûng: meänh ñeà naøy bao goàm phaùp cuûa kinh ñieån cuõng nhö phaùp khaùc, nhöõng meänh ñeà coøn laïi aùm chæ rieâng phaùp xuaát theá. Phaùp thuoäc kinh ñieån ñöôïc kheùo thuyeát giaûng, vì toát ñeïp ôû chaën ñaàu, chaën giöõa vaø chaën cuoái, vaø noù tuyeân boá ñôøi soáng phaïm haïnh hoaøn toaøn vieân maõn trong saïch, vôùi ñaày ñuû yù nghóa vaø chi tieát". (M i, 179) Ngay caû moät baøi keä, moät ñoaïn kinh trong giaùo lyù cuûa ñöùc Theá toân cuõng toát ñeïp ôû chaën giöõa vôùi nhöõng gì noù trình baøy, vaø toát ñeïp ôû chaën cuoái vôùi keát luaän. Moät quyeån kinh toát ñeïp ôû chaëng ñaàu vôùi daãn nhaäp, cho bieát nôi choán vaø lyù do (duyeân khôûi) thuyeát kinh, toát ñeïp ôû chaën giöõa vì thích hôïp vôùi nhöõng ngöôøi ñaùng giaùo hoaù, vì yù nghóa khoâng mô hoà, ñöôïc laäp luaän coù nhaân vaø duï, vaø toát ñeïp ôû chaën cuoái vôùi keát luaän laøm khôûi tín taâm nôi ngöôøi nghe. 

70. Cuõng vaäy toaøn boä giaùo lyù toát ñeïp ôû chaën daàu vôùi giôùi laø söï an laïc baûn thaân, chaën giöõa vôùi ñònh, Tueä, ñaïo, quaû, vaø toát ñeïp ôû chaën cuoái vôùi nieát baøn. Hoaëc toát ñeïp ôû chaën ñaàu vì giôùi vaø ñònh. Toát ñeïp ôû chaën giöõa vì Tueä vaø ñaïo. Toát ñeïp ôû chaën cuoái vì quaû vaø Nieát baøn. Hoaëc, giaùo lyù toát ñeïp ôû chaën ñaàu vì laø söï khaùm phaù toát ñeïp cuûa Ñöùc Phaät. Toát ñeïp ôû chaën giöõa vì tính chaát kheùo ñieàu hoaø cuûa phaùp. Toát ñeïp ôû chaën cuoái vì ñoù laø ñaïo loä toát maø taêng giaø ñaõ ñi vaøo. 

71. Do nghe phaùp maø nhöõng trieàn caùi ñöôïc tröø khöû, ñoù laø toát ñeïp ôû chaën ñaàu. Do thöïc haønh phaùp maø coù laïc khinh an vaø tueä laø toát ñeïp ôû chaën giöõa. Keát quaû Phaùp aáy ñem laïi laø ñaïo vaø quaû, ñöa ñeán söï baát ñoäng goïi laø toát ñeïp ôû chaën cuoái. 

72. "Ñôøi soáng phaïm haïnh" nghóa laø ñôøi soáng phaïm haïnh theo giaùo lyù vaø ñôøi soáng phaïm haïnh thuoäc ñaïo loä maø Ñöùc Theá toân thuyeát giaûng, ñôøi soáng phaïm haïnh aáy laø "coù yù nghóa" vì coù theå ñöôïc ngöôøi trí giaûo nghieäm, "coù chi tieát" vì gôïi nieàm tin nôi ngöôøi thöôøng. Noù coù yù nghóa vì coù muïc ñích saâu xa. Noù coù chi tieát vì danh döï roõ raøng. Noù "hoaøn toaøn vieân maõn" vì khoâng coù ñieàu gì coù theå theâm. Noù "trong saïch" voâ caáu vì khoâng coù ñieàu gì coù theå bôùt. Laïi nöõa, phaùp coù nghóa vì noù ñem laïi quaû chöùng nhôø thöïc haønh ñaïo loä, vaø coù chi tieát vì ñem laïi söï ña vaên nhôø naém vöõng kinh ñieån. Phaùp laø hoaøn toaøn vieân maõn vì lieân tuïc ñeán naêm phaùp uaån laø Giôùi uaån, Ñònh uaån, Tueä uaån, giaûi thoaùt uaån, Giaûi thoaùt tri kieán uaån. "trong saïch" vì khoâng coù khuyeát ñieåm, vì noù toàn taïi cho muïc ñích vöôït qua boäc löu luaân hoài sinh töû (xem M. i, 134) vaø vì noù khoâng lieân heä ñeán nhöõng chuyeän theá tuïc. 

73 Laïi nöõa, kheùo giaûng vì ñöôïc tuyeân boá moät caùch thích ñaùng khoâng ngöôïc. Ngoaïi ñaïo thì ngöôïc ôû choã, caùi ñöôïc xem chöôùng ngaïi khoâng phaûi chöôùng ngaïi thöïc, caùi ñöôïc xem laø loái thoaùtkhoâng phaûi laø loái thoaùt thöïc, do ñoù phaùp cuûa ngoaïi ñaïo laø vuïng giaûng. Nhöõng Phaùp Theá toân giaûng thì khoâng ngöôïc nhö vaäy: nhöõng Phaùp Ngaøi goïi laø chöôùng ngaïi thöïc söï laø chöôùng ngaïi, nhöõng Phaùp Ngaøi goïi laø giaûi thoaùt thöïc söï laø giaûi thoaùt. 

Nhö vaäy, tröôùc heát, Phaùp cuûa kinh ñieån laø phaùp "kheùo giaûng". 

74. Phaùp xuaát theá gian laø "kheùo thuyeát giaûng" vì ñaïo loä phuø hôïp vôùi nieát baøn, vaø nieát baøn phuø hôïp vôùi ñaïo loä, "con ñöôøng ñöa ñeán Nieát baøn ñaõ ñöôïc Theá toân tuyeân boá moät caùch thích ñaùng cho caùc ñeä töû, nieát baøn vaø ñaïo loä phuø hôïp nhau. Cuõng nhö nöôùc cuûa soâng Haèng gaëp vaø tieáp noái vôùi nöôùc soâng Yamunaø cuõng vaäy, con ñöôøng daãn ñeán nieát baøn ñaõ ñöôïc ñöùc Theá toân coâng boá moät caùch thích ñaùng cho caùc ñeä töû, nieát baøn vaø ñaïo loä gaëp gôõ" (D. ii, 225) 

75. Vaø Thaùnh ñaïo, con ñöôøng Trung ñaïo khoâng thieân cöïc ñoan naøo, laø ñöôïc "kheùo thuyeát giaûng". Caùc quaû sa moân cuõng ñöôïc " kheùo thuyeát giaûng" khi ñöôïc coâng boá laø nhöõng caáu ueá ñaõ thanh tònh. Nieát baøn, cuõng ñöôïc kheùo giaûng khi ñöôïc coâng boá baûn chaát laø thöôøng, baát töû, nôi truù aån, choã nöông töïa v.v... Bôûi vaäy, phaùp xuaát theá cuõng ñöôïc "kheùo thuyeát giaûng". 

76. Thieát thöïc hieän taïi, tröôùc heát thaùnh ñaïo laø "thieát thöïc hieän taïi" vì coù theå thaáy ñöôïc bôûi moät con ngöôøi cao quyù khi ñaõ xa lìa tham duïc v.v... Nôi baûn thaân: "Naøy Baø-la-moân, khi moät ngöôøi bò nhuoám bôûi tham, bò traøn ngaäp, taâm bò aùm aûnh bôûi tham, thì noù suy nghó haïi mình, haïi ngöôøi, haïi caû hai, vaø caûm thoï ñau khoå veà taâm. Khi tham ñaõ ñöôïc tröø dieät, noù khoâng suy nghó haïi mình, haïi ngöôøi, haïi caû hai, vaø khoâng caûm thoï ñau khoå veà taâm. Ñaây, naøy Baø-la-moân, laø phaùp thieát thöïc hieän taïi (A. i, 156) 

77. Laïi nöõa, phaùp xuaát theá coù chín loaïi cuõng laø thieát thöïc hieän taïi vì khi moät ngöôøi ñaõ ñaït ñeán ñaáy, thì phaùp aáy töï ngöôøi naøy thaáy ñöôïc ngöôøi tri kieán thaåm saùt, khoâng caàn nöông töïa ngöôøi khaùc. 

78 Hoaëc, kieán (ditthi) thích hôïp (pasattha quaù khöù cuûa ngöõ caên: sams) goïi laø sanditthi phaùp chinh phuïc ngöôøi ta nhôø tính caùch coù theå thaáy ñöôïc keát quaû ngay trong hieän taïi, neân goïi laø thieát thöïc hieän taïi. Thaùnh ñaïo chinh phuïc ñöôïc nhöõng phieàn naõo nhôø thaáy ñuùng, thaùnh quaû vaø nieát baøn cuõng chinh phuïc phieàn naõo nhôø chaùnh kieán laøm nhaân. 

79. Hoaëc, cuõng coù theå giaûi thích raèng, vì phaùp xuaát theá (luaät) laøm ngöng caùi voøng khuûng khieáp nghieäp v.v... Ngay khi noù vöøa ñöôïc troâng thaáy nhôø tueä theå nhaäp, neân phaùp laø thieát thöïc hieän taïi vì ñaùng ñöôïc thaáy. 

80. Khoâng thuoäc thôøi gian: Phaùp aáy khoâng coù chaäm treã trong vieäc ñem laïi keát quaû, neân goïi laø khoâng coù thôøi gian (akaøla). Nghóa laø, thay vì trieån haïn moät thôøi gian daøi laâu, naêm, baûy ngaøy, môùi cho keát quaû thì phaùp, ñem laïi keát quaû ngay töùc thì. 

81. Hoaëc, caùi gì caàn moät thôøi gian ñeå cho keát quaû laø phaùp theá gian veà thieän (nghieäp). Nhöng phaùp naøy thì khoâng caàn thôøi gian vì keát quaû cuûa noù ñeán ngay, neân goïi laø khoâng thuoäc thôøi gian. Ñieàu naøy ñöôïc noùi veà ñaïo loä hay con ñöôøng. 

82. Ñeán ñeå maø thaáy: phaùp naøy ñaùng môøi goïi ngöôøi ta thaåm saùt (ehipassa -vidhi) nhö sau: "haõy ñeán ñaây maø thaáy phaùp naøy" (ehi passaimamdhammam), cho neân goïi laø "ñeán ñeå maø thaáy" (Ehipassika). Taïi sao Phaùp ñaùng ñöôïc môøi goïi ñeán maø thaáy? Vì ñaõ ñöôïc tìm thaáy vaø vì thanh tònh. Neáu moät ngöôøi baûo coù tieàn hay vaøng trong moät naém tay khoâng (töùc laø noùi laùo) thì noù khoâng theå baûo "ñeán ñaây maø xem". Maët khaùc, phaân tieåu coù theå thaáy, nhöng ta khoâng theå laøm ngöôøi khaùc hoan hæ baèng caùch khoe "Ñeán maø xem caùi naøy", traùi laïi, phaûi laáy coû laù maø che cho khuaát con maét vì baát tònh. Nhöng, phaùp xuaát theá vôùi chín thaønh phaàn thöïc söï ñaõ ñöôïc tìm thaáy vaø thuaàn tònh nhö traêng raèm trong baàu trôøi khoâng maáy, nhö ngoïc mani treân taám vaûi saïch. Bôûi theá, Phaùp ñaùng môøi goïi ta "ñeán maø thaáy" 

83. Phaùp naøy vôùi boán ñaïo boán quaû laø ñaùng duï daãn, noùi caùch khaùc, ñaùng khôi daäy trong taâm ngöôøi ta baèng caùch tu taäp, duø cho y phuïc hay ñaàu cuûa ta ñang boác chaùy (xem A iv, 520). Do ñoù phaùp naøy goïi laø "Daãn tôùi tröôùc" hay höôùng thöôïng Opanayika. Ñieàu naøy aùp duïng cho taùm phaùp xuaát theá voâ vi thì ñaùng trôû thaønh ñoái töôïng cuûa taâm, neân cuõng laø "daãn tôùi tröôùc", nghóa laø ñaùng ñöôïc xem nhö choã truù aån cuûa ta baèng caùch chöùng nhaäp. 

84. Hoaëc caùi daãn duï (upaneti) ngöôøi thaùnh thieän ñeán nieát baøn chính laø thaùnh ñaïo. Laïi nöõa, caùi coù theå döa ñeán giaùc ngoä laø Phaùp goàm quaû vaø nieát baøn. 

85. Ñöôïc ngöôøi trí chöùng bieát: Phaùp aáy coù theå ñöôïc chöùng nghieäm bôûi taát caû haïng ngöôøi trí khôûi töø haïng "lôïi tueä" (Xem A. ii, 135) moãi ngöôøi töï chöùng laáy nhö sau: "Vì khoâng theå xaûy ra caùi vieäc moät vò giaùo thoï sö tu ñaïo maø ngöôøi ñoàng truù vôùi vò aáy laïi töø boû ñöôïc caáu ueá, hay ngöôøi ñoàng truù ñöôïc an laïc nhôø vò giaùo thoï sö ñaéc quaû, hoaëc chöùng nieát baøn nhôø vò giaùo thoï sö ñaõ chöùng. Bôûi theá, Phaùp naøy khoâng theå ñöôïc thaáy nhö ngöôøi ta thaáy vaät trang söùc treân ñaàu ngöôøi khaùc, maø chæ ñöôïc thaáy trong töï taâm mình, nghóa laø chæ coù ngöôøi coù trí kinh nghieäm, khoâng phaûi laõnh vöïc cuûa keû ngu. 

86. Laïi nöõa, Phaùp naøy kheùo thuyeát giaûng vì noù thieát thöïc hieän taïi, vì khoâng bò trieån haïn. Noù khoâng bò trieån haïn vì môøi goïi söï thaåm saùt thì coù tính caùch höôùng tôùi tröôùc. 

87. Khi thieàn giaû suy nghieäm nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät cuûa Phaùp nhö vaäy, "thì ngay luùc aáy, taâm vò aáy khoâng bò aùm aûnh bôûi tham duïc, saân nhueá, ngu si, taâm vò aáy ngay luùc ñoù ñöôïc ngay thaúng nhôø caûm höùng töø phaùp" (A. iii, 285) 

Bôûi vaäy, khi haønh giaû ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng trieàn caùi theo caùch ñaõ noùi (ñ. 66), thì nhöõng thieàn chi khôûi leân trong moät taâm saùt na. Nhöng do tính caùch saâu xa cuûa nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät cuûa phaùp, hoaëc vì haønh giaû baän taâm töôûng nieäm nhieàu ñöùc tính ñaëc bieät thuoäc nhieàu loaïi, cho neân thieàn vò aáy ñaït ñöôïc chæ laø caän haønh ñònh, khoâng ñaït ñeán ñònh an chæ. 

88. Khi moät tyû kheo chuyeân taâm töôûng nieäm phaùp, vò aáy nghó: "Trong quaù khöù, ta chöa töøng gaëp moät baäc thaày naøo daïy moät phaùp höôùng thöôïng nhö theá, coù taøi naêng nhö theá, ta cuõng khoâng thaáy moät baäc thaày naøo nhö ñöùc Theá toân. Vì thaáy nhöõng ñöùc ñaëc bieät cuûa phaùp nhö vaäy, vò aáy toân troïng cung kính ñaáng ñaïo sö, toân troïng phaùp vaø ñaït ñeán vieân maõn veà tín v.v... Vò aáy ñöôïc nhieàu haïnh phuùc vaø haân hoan. Vò aáy nhieáp phuïc ñöôïc sôï haõi khuûng boá, coù khaû naêng nhaãn khoå, caûm thaáy nhö theå ñang soáng vôùi phaùp hieän tieàn. Vaø thaân cuûa haønh giaû, khi an truù trong söï nieäm phaùp, trôû thaønh vaät ñaùng toân troïng nhö moät ñieän thôø. Taâm vò aáy höôùng ñeán söï thaønh töïu Phaùp voâ tyû. Gaëp phaûi cô hoäi phaïm giôùi, haønh giaû coù yù thöùc taøm quí maõnh lieät khi töôûng ñeán phaùp. Vaø neáu haønh giaû khoâng thaâm nhaäp ñöôïc caùi gì cao sieâu hôn, thì ít nhaát cuõng tieán ñeán moät coõi an laïc. 

Ngöôøi thöïc söï coù trí. 
Thì thöôøng xuyeân tu taäp 
Söï töôûng nieäm veà Phaùp 
Toái thaéng nhieàu tieàm naêng

89. Moät ngöôøi tu taäp nieäm taêng, neân ñi vaøo ñoäc cö ñeå töôûng nieäm nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät cuûa ñoaøn theå thaùnh chuùng nhö sau: "Chuùng ñeä töû cuûa Theá toân ñaõ ñi vaøo thieän ñaïo, tröïc ñaïo, chaân ñaïo, chaùnh ñaïo, nghóa laø boán ñoâi taùm vò. Chuùng ñeä töû naøy cuûa Theá toân ñaùng ñöôïc cuùng duôøng, cung kính, chaép tay chaøo, laø phöôùc ñieàn voâ thöôïng cuûa theá gian". (A. iii, 286) 

90. Ñi vaøo thieän ñaïo (supatipanna) coù nghóa laø hoaøn toaøn nhaäp ñaïo, vaø ñoù laø ñaïo loä chaân chính (sammaø-patipadaø), con ñöôøng khoâng theå ñaûo loän, con ñöôøng phuø hôïp vôùi chaân lyù, con ñöôøng khoâng coù ñoái laäp, con ñöôøng ñöôïc ñieàu hoaø bôûi phaùp. Chuùng ñeä töû naøy nghe (sunanti) moät caùch chaêm chuù lôøi daïy cuûa ñaáng Theá toân, cho neân goïi chuùng laø Thanh vaên (saøvaka: ngöôøi nghe) Chuùng ñeä töû laø hoäi chuùng nhöõng thanh vaên naøy, cuøng chung giôùi vaø (chaùnh) kieán. Ñaïo loä aáy laø tröïc ñaïo, khoâng bò cong, khoâng coù moùc, khoâng khuaát khuùc, goïi laø thaùnh ñaïo, chaân ñaïo, chaùnh ñaïo, bôûi vì noù phuø hôïp (vôùi chaân lyù) 

91. Nhöõng ngöôøi ñöùng treân ñaïo loä aáy coù theå xem laø ñaõ theå nhaäp thieän ñaïo, vì coù chaân ñaïo. Nhöõng ngöôøi an truù trong quaû vò coù theå xem laø ñaõ theå nhaäp thieän ñaïo, vì nhôø chaân ñaïo maø hoï ñaõ chöùng nhöõng gì phaûi chöùng. 

92. Laïi nöõa, hoäi chuùng aáy ñaõ ñi vaøo tröïc ñaïo laø con ñöôøng trung ñaïo, traùnh hai cöïc ñoan, con ñöôøng töø boû nhöõng loãi cuûa thaân cong vaø lôøi cong. Hoäi chuùng aáy ñi vaøo chaân ñaïo vì Nieát baøn ñöôïc goïi laø "chaân thaät", vaø vì laáy Nieát baøn laøm muïc tieâu. Hoäi chuùng ñaõ ñi vaøo chaùnh ñaïo laø con ñöôøng cuûa nhöõng ngöôøi ñaùng ñöôïc toân troïng. 

93. Boán ñoâi: ngöôøi coù ñaïo thöù nhaát vaø quaû thöù nhaát laø moät ñoâi, theo caùch aáy coù boán ñoâi. Taùm vò keå töøng ngöôøi thì ñöùng ôû quaû vò thöù nhaát laø moät ngöôøi, nhö vaäy coù taùm vò. 

94. Ñaùng cuùng döôøng: Nhöõng gì ñaùng ñöôïc mang (aønotvaø) vaø cho (hunitabha) laø moät taëng vaät (aøhuna: vaät teá leã), coù nghóa laø nhöõng vaät ñöôïc mang töø xa ñeán vaø taëng cho nhöõng ngöôøi coù giôùi haïnh. Ñaáy laø moät danh töø chæ töù söï cuùng döôøng. Chuùng taêng ñaùng ñöôïc nhöõng taëng vaät vì laøm cho taëng phaåm coù keát quaû lôùn, neân goïi laø ñaùng cuùng döôøng (aøhuneyya). 

95. Cuõng nhö ngoïn löûa cuûa Baø-la-moân thôø löûa ñöôïc goïi laø ñaùng daâng leã cuõng, vì nhöõng ngöôøi naøy tin töôûng raèng söï cuùng teá cho ngoïn löûa aáy mang laïi keát quaû lôùn. Chuùng taêng cuõng vaäy, ñaùng ñöôïc cuùng döôøng bôûi vì nhöõng gì cuùng döôøng cho chuùng taêng ñöôïc keát quaû lôùn. 

Duø traûi moät traêm naêm 
Thôø löûa taïi röøng saâu 
Chaúng baèng trong giaây laùt 
Cuùng duôøng baäc chaân tu (Dh. 107)

97 Cuùng döôøng (dakkhina): taëng phaåm vì loøng tin ôû ñôøi sau, goïi laø ñoà cuùng döôøng. Chuùng taêng ñaùng cuùng döôøng vì laøm thanh tònh nhöõng thöù cuùng thí baèng caùch ñem laïi quaû baùo lôùn. 

Chuùng taêng ñaùng cho toaøn theå theá gian chaøo kính: (anjali- kamma) baèng caùch chaáp tay leân ñaàu cho neân goïi laø ñaùng toân troïng kính chaøo (anjalikaranìya). 

98. Laø ruoäng phöôùc voâ thöôïng cuûa theá gian: moät nôi khoâng coù gì saùnh baèng coù theá gian, ñeå gieo troàng phöôùc ñöùc. Vì caùc loaïi coâng ñöùc theá gian ñöa ñeán an laïc vaø haïnh phuùc, neáu y cöù vaøo thaùnh chuùng ñeå taêng tröôûng neân chuùng taêng laø "ruoäng phöôùc voâ thöôïng cuûa theá gian". 

99. Khi haønh giaû töôûng nieäm nhöõng ñöùc ñaëc bieät cuûa Taêng nhö theá, thì taâm haønh giaû khoâng bò tham, saân, si aùm aûnh, coù ñöôïc söï chaát tröïc, vì caûm höùng töø chuùng taêng (A. iii, 286) Sau khi haønh giaû nhieáp phuïc nhöõng trieàn caùi nhö ñaõ noùi (ñ. 66) nhöõng thieàn chi khôûi leân trong moät taâm saùt na. Nhöng vì tính chaát saâu xa cuûa nhöõng ñöùc ñaëc bieät cuûa Taêng, hay vì taâm haønh giaû baän töôûng ñeán nhöõng ñöùc ñaëc bieät thuoäc nhieàu loaïi, neân thieân ñaït ñöôïc chæ laø caän haønh ñònh, maø khoâng phaûi laø ñònh an chæ. 

100. Khi moät tyû kheo chuyeân taâm tu taäp söï nieäm taêng naøy, thì vò aáy coù thaùi ñoä cung kính, toân troïng ñoái vôùi chuùng taêng. Vò aáy ñöôïc söï vieân maõn veà tín v.v... Vò aáy coù nhieàu haïnh phuùc an laïc. Vò aáy nhieáp phuïc ñöôïc sôï haõi vaø khuûng boá. Vò aáy coù khaû naêng nhaãn khoå. Vò aáy caûm thaáy nhö mình ñang soáng vôùi söï hieän dieän cuûa chuùng taêng. Vaø thaân theå cuûa vò aáy, khi an truù trong söï nieäm taêng, trôû thaønh ñaùng toân troïng nhö moät ngoâi nhaø laøm leã boá taùt, ôû ñoù chö taêng tuï hoäi. Taâm vò aáy höôùng ñeán söï thaønh ñaït nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät cuûa taêng. Khi haønh giaû gaëp phaûi cô hoäi phaïm giôùi, vò aáy lieàn coù yù thöùc taøm quyù maõnh lieät nhö ñang ôû tröôùc maët chuùng taêng. Vaø neáu haønh giaû khoâng leân ñöôïc ñòa vò naøo cao hôn, thì ít nhaát cuõng höôùng ñeán moät caûnh giôùi haïnh phuùc. 

Ngöôøi thöïc söï coù trí 
Thì coâng nieäm thöôøng xuyeân 
Laø töôûng nieäm Taêng baûo 
Coù tieàm naêng vó ñaïi

101. Ngöôøi muoán tu phaùp nieäm giôùi neân ñi vaøo ñoäc cö vaø töôûng nieäm ñeán nhöõng loaïi giôùi khaùc nhau cuûa chính mình, trong nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät cuûa chuùng nhö khoâng bò raùch v.v... Nhö sau: "Quaû vaäy, caùc loaïi giôùi khaùc nhau cuûa ta ñeàu khoâng bò raùch, vaù, bò luûng, bò oá, bò loám ñoám, giaûi thoaùt, ñöôïc ngöôøi trí khen ngôïi, khoâng lieân heä, ñöa ñeán ñònh" (A. iii, 286). Cö só nieäm giôùi taïi gia, tyû kheo nieäm giôùi xuaát gia. 

102. Duø giôùi taïi gia hay xuaát gia, neáu khoâng bò phaù huyû ôû chaën ñaàu hay chaën cuoái, khoâng bò raùch nhö mieáng gieû raùch ôû hai ñaàu, thì giôùi aáy goïi laø khoâng bò raùch. Neáu khoâng moät hoïc giôùi naøo bò phaù ôû chaën giöõa thì goïi laø giôùi khoâng bò luûng, nhö mieáng vaûi khoâng bò ñaâm thuûng ôû giöõa. Khi hoïc giôùi khoâng bò vi phaïm hai ba laàn lieân tieáp, goïi laø giôùi khoâng bò vaù nhö moät con boø coù moät mieáng da khaùc maøu ôû löng hay buïng. Khi giôùi khoâng bò phaù cuøng khaép, caùch nhau töøng thôøi khoaûn, thì goïi laø giôùi khoâng bò loám ñoám nhö con boø coù nhöõng ñoám treân toaøn thaân. 

103. Hoaëc, noùi chung, giôùi khoâng bò raùch, bò luûng, bò vaù, bò loám ñoám, laø khi giôùi aáy khoâng bò toån hoaïi do baûy heä luî thuoäc veà duïc tính (Ch. I, ñoaïn 44) vaø do saân, haän, cuøng nhöõng aùc phaùp khaùc. (xem ñoaïn 59) 

104. Chính nhöõng giôùi aáy laø giaûi thoaùt vì chuùng giaûi toaû khoûi söï noâ leä cho duïc aùi. Chuùng ñöôïc ngöôøi trí taùn thaùn vì ñöôïc nhöõng baäc trí nhö ñaùng giaùc ngoä khen ngôïi. Chuùng khoâng lieân heä vì khoâng lieân heä (aparaøtthattaø) vôùi duïc vaø taø kieán, hoaëc vì khoâng theå coù söï hieåu laàm (paraømattum) raèng "Coù khuyeát ñieåm naøy trong giôùi cuûa chö vò" Chuùng ñöa ñeán ñònh vì hoã trôï cho ñònh caän haønh vaø ñònh an chæ, hoaëc cho ñònh thuoäc ñaïo vaø ñònh thuoäc quaû. 

105. Khi haønh giaû töôûng ñeán nhöõng giôùi cuûa mình trong nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät cuûa chuùng, laø khoâng bò raùch, v.v... Thì ngay khi aáy, taâm vò aáy khoâng bò tham, saân, si aùm aûnh, coù ñöôïc tính chaát tröïc, vì ñöôïc caûm höùng töø giôùi: (A. iii, 286). Bôûi vaäy khi haønh giaû ñaõ nhieáp phuïc ñöôïc nhöõng trieàn caùi theo caùch ñaõ moâ taû (66), thì nhöõng thieàn chi khôûi leân trong moät taâm saùt na. Nhöng do tính caùch saâu xa cuûa nhöõng ñöùc ñaëc bieät cuûa giôùi, hoaëc vì taâm haønh giaû baän töôûng ñeán nhieàu ñöùc tính ñaëc bieät, thieàn ñaït ñuôïc chæ laø caän haønh ñònh, khoâng ñaït ñeán ñònh an chæ. 

106 . Khi chuyeân taâm vaøo vieäc nieäm giôùi, thì haønh giaû coù söï toân troïng ñoái vôùi hoïc phaùp. Vò aáy soáng hoaø hôïp vôùi nhöõng baïn ñoàng phaïm haïnh. Vò aáy chuyeân caàn chaøo ñoùn. Vò aáy khoâng sôï töï mình traùch cöù mình v.v... Vò aáy thaáy söï sôï haõi trong nhöõng loãi nhoû. Vò aáy ñaït ñeán vieân maõn veà tín, v.v... . Vò aáy coù nhieàu haïnh phuùc an laïc. Vaø duø khoâng ñaït ñeán quaû vò gì cao hôm ít nhaát vò aáy cuõng höôùng ñeán moät thieän thuù. 

Ngöôøi thaät söï coù trí 
Seõ thöôøng xuyeân nieäm giôùi 
Vì vieäc naøy toát ñeïp 
Vôùi tieàm naêng vó ñaïi

107. Muoán tu taäp nieäm thí neân chuyeân boá thí moät caùch töï nhieân, thöôøng cho vaø san seû. Khôûi ñaàu, neân coù quyeát ñònh: "Töø nay trôû ñi, luùc naøo coù ngöôøi hieän dieän ñeå nhaän, thì ta seõ khoâng aên duø chæ moät mieáng, neáu khoâng boá thí moät caùi gì tröôùc ñoù". Vaø ngay hoâm aáy haønh giaû neân boá thí moät vaät gì baèng caùch san seû tuøy phöông tieän vaø khaû naêng, vôùi nhöõng ngöôøi coù nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät. Khi ñaõ naém ñöôïc töôùng trong vieäc naøy, haønh giaû neân ñi vaøo ñoäc cö vaø töôûng nieäm ñeán söï boá thí cuûa mình trong nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät cuûa noù laø khoâng coù loøng tham v.v... Nhö sau: "Thaät söï laø lôïi laïc cho ta, thaät laø lôïi ích lôùn cho ta, raèng trong cuoäc ñôøi bò aùm aûnh bôûi oâ nhieãm cuûa loøng tham (bieån laän) ta an truù vôùi taâm khoâng bò oâ nhieãm bôûi tham. Ta boá thí moät caùch roäng raõi baøn tay roäng môû, thích thuù trong söï töø boû, mong ñöôïc keû khaùc yeâu caàu vaø vui möøng ñöôïc cho ñöôïc san seû" (A. iii, 287) 

108. ÔÛ ñaây, thaät laø lôïi laïc cho ta: Ta nhaát ñònh ñöôïc nhöõng lôïi laïc cuûa moät ngöôøi boá thí maø ñöùc Theá toân ñaõ khen ngôïi nhö sau: "Ngöôøi cho maïng soáng (baèng caùch boá thí ñoà aên) thì seõ ñöôïc maïng soáng hoaëc coõi trôøi hoaëc coõi ngöôøi" (A. iii, 42) vaø "Moät ngöôøi thöôøng boá thí thì ñöôïc nhieàu ngöôøi lui tôùi vaø meán moä" (A. iii, 40), vaø "moät ngöôøi boá thí thì luoân luoân ñöôïc yeâu meán, theo ñònh luaät cuûa baäc trí" (A. iii, 41), v.v... 

109. Thaät laø lôïi ích lôùn cho ta, lôïi ích lôùn ôû choã ta ñaõ ñöôïc giaùo phaùp, ñöôïc thaân ngöôøi, laïi ñöôïc an truù vôùi taâm khoâng oâ nhieãm vì xan tham.... Vui thích boá thí vaø san xeû. 

110. "Trong cuoäc ñôøi bò aùm aûnh bôûi oâ nhieãm cuûa loøng tham" nghóa laø giöõa nhöõng chuùng sanh coù tham traøn ngaäp. Ñôøi laø chuùng sanh, coù nghóa ñaõ ñöôïc sinh ra. Tham laø moät trong nhöõng haéc phaùp laøm hoûng baûn tính trong suoát töï nhieân cuûa taâm (xem A. i, 10). Tham coù ñaëc tính laø khoâng theå chòu noåi söï san seû haïnh phuùc cho ngöôøi khaùc. 

111. Ta an truù vôùi taâm khoâng bò oâ nhieãm bôûi tham: taâm khoâng coù tham vaø nhöõng oâ nhieãm khaùc nhö saân, si v.v... Trong ñoaïn kinh: "Ta soáng ñôøi taïi gia vôùi taâm giaûi thoaùt" (A. iii, 267; A. v, 331) v.v... Caâu naøy ñöôïc noùi cho ngöôøi thuoäc doøng hoï Saøkya teân Mahaønaømaø, moät ngöôøi ñaéc döï löu quaû, khi vò naøy hoûi veà moät choã truù cho taâm. Trong tröôøng hôïp naøy, yù nghóa laø "Ta soáng vöôït qua tham". (saân, si, v.v...) 

112. Boá thí moät caùch roäng raõi: roäng raõi trong söï boá thí. Vôùi baøn tay roäng môû: vôùi nhöõng baøn tay thanh tònh, luoân luoân röûa saïch ñeå cho taëng quaø moät caùch caån troïng baèng chính tay mình. "Ta thích thuù trong söï töø boû" laø thích thuù trong vieäc chuyeân tu haïnh xaû ly (vessagga). Mong ñöôïc ngöôøi khaùc yeâu caàu: (yaøcayoga) quen vôùi söï ñöôïc xin (yaøcana-yogga). Neáu ñoïc yaøjayoga thì coù nghóa laø chuyeân taâm vaøo (yutta) söï daâng cuùng (vaøja). "Vui möøng ñöôïc cho, ñöôïc san seû", coù nghóa laø vò aáy suy nghó nhö sau: "Ta ñem cho vaø san seû nhöõng gì ta duøng, vaø ta thích caû hai ñieàu aáy. 

113. Khi haønh giaû töôûng ñeán söï boá thí vôùi nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät laø khoûi coù nhöõng caáu ueá cuûa tham v.v... Thì" ngay khi aáy, taâm haønh giaû khoâng bò tham, saân si aùm aûnh, ñöôïc söï chaát tröïc do caûm höùng töø haïnh boá thí". (A. iii, 287) 

Bôûi theá, khi haønh giaû ñaõ nhieáp phuïc nhöõng trieàn caùi theo caùch ñaõ noùi (ñ. 66), thì nhöõng thieàn chi khôûi leân trong moät saùt na. Nhöng do "söï saâu xa cuûa nhöõng ñöùc ñaëc bieät cuûa boá thí, hoaëc do haønh giaû baän töôûng nieäm nhöõng ñöùc ñaëc bieät neân thieàn ñaït ñeán khoâng phaûi laø ñònh an chæ maø chæ laø ñònh caän haønh. 

114. Khi moät tyû kheo chuyeân taâm töôûng nieäm veà boá thí, vò aáy ñaâm ra öa boá thí, thích söï voâ tham, haønh xöû phuø hôïp vôùi taâm töø, voâ uyù. Vò aáy coù nhieàu haïnh phuùc an laïc. Vaø duø khoâng tieán leân quaû vò cao, ít nhaát haønh giaû cuõng höôùng ñeán moät caûnh giôùi an laïc. 

Ngöôøi thöïc söï coù trí 
Thì thöôøng xuyeân töôûng nieäm 
Coâng ñöùc vaø boá thí 
Ñaày tieàm naêng maõnh lieät.

115. Ngöôøi muoán tu taäp nieäm thieân caàn phaûi coù nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät veà tín, v.v... Vôùi chö thieân laøm chöùng nhö sau: "Coù chö thieân thuoäc coõi Töù thieân vöông thieân (devaø caøtumaha- rajikaø), chö thieân thuoäc coõi tam thaäp tam (devaø-taøavatimsaø), Daï ma thieân, Ñaâu suaát thieân (tusitaø haøi loøng), Hoaù laïc thieân (thích bieán hoaù nimmaønarati). Tha hoaù töï taïi thieân (paramita vasavatti), Phaïm chuùng thieân (Brahamakayikaø) coù nhöõng chö thieân cao hôn theá nöõa. Vaø chö thieân chuùng naøy coù ñöùc tin raèng, sau khi maïng chung ôû coõi naøy, hoï seõ taùi sinh ôû coõi kia, vaø ñöùc tin aáy cuõng coù nôi ta. Vaø chö thieân chuùng aáy coù giôùi... ña vaên... Boá thí.. Trí tueä, cho neân khi maïng chung ôû coõi naøy thì taùi sinh ôû coõi kia, vaø trí tueä aáy cuõng coù nôi ta. (A. iii, 287) 

116. Tuy nhieân, trong kinh noùi: "Naøy Mahanaøma, khi naøo moät thaùnh ñeä töû nieäm tín, nieäm giôùi, nieäm vaên, nieäm thí, nieäm tueä cuûa chính mình vaø cuûa chö thieân, thì khi aáy taâm vò aáy khoâng bò tham, saân, si aùm aûnh... (A. iii, 287). Muïc ñích laø ñeå chöùng mimh raèng nhöõng ñöùc ñaëc bieät veà giôùi, v.v... Nôi chính mình cuõng laø giôùi, v.v... Nôi chö thieân, laáy chö thieân laøm chöùng, nhö Luaän coù noùi: "Vò aáy töôûng nieäm nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät cuûa mình, laáy chö thieân laøm chöùng". 

117. Khi haønh giaû nieäm tín, thí giôùi, vaên, Tueä cuûa chö thieân, roài nieäm nhöõng ñöùc aáy nôi chính mình thì "taâm haønh giaû khoâng bò duïc tham, saân, si aùm aûnh ñöôïc chaùnh tröïc, vì ñöôïc caûm höùng töø chö thieân" (A. iii, 288). Bôûi vaäy, khi haønh giaû ñaõ deïp ñöôïc nhöõng trieàn caùi vôùi caùch ñaõ noùi (ñoaïn 66), nhöõng thieàn chi khôûi leân trong moät taâm saùt-na. Nhöng do tính caùch saâu xa cuûa nhöõng ñöùc tính v.v... Hoaëc vì taâm haønh giaû baän töôûng nieäm nhieàu ñöùc ñaëc bieät, neân chæ ñaït caän haønh ñònh, khoâng ñaéc ñònh an chæ. 

118. Khi moät tyû kheo chuyeân taâm tu taäp nieäm thieàn, vò aáy ñöôïc chö thieân thöông töôûng, coù nieàm tin saâu xa hôn coù nhieàu haïnh phuùc an laïc. Vaø duø khoâng ñaéc quaû gì cao, ít nhaát vò aáy cuõng höôùng ñeán moät caûnh giôùi toát ñeïp. 

Ngöôøi thöïc söï coù trí 
Thì vieäc laøm thöôøng xuyeân 
Laø töôûng nieäm chö thieân 
Nhieàu quyeàn naêng an lac.

119. Ñeå giaûi thích chi tieát veà nhöõng töôûng nieäm naøy, sau caâu "Khi aáy taâm haønh giaû ñöôïc söï chaát tröïc, vì caûm höùng töø ñaáng Toaøn giaùc", ñöôïc noùi theâm raèng: "Naøy Maøhaønaøma, khi taâm cuûa moät thaùnh ñeä töû chaát tröïc thì yù nghóa ñem laïi caûm höùng cho vò aáy, vaø söï aùp duïng phaùp laøm cho vò aáy haân hoan. Do haân hoan sanh, hyû sanh nôi vò aáy". (A. iii, 285). 

Caâu yù nghóa ñem laïi caûm höùng cho vò aáy laø söï haøi loøng (hyû tuùc) do yù nghóa sau ñaây ñöôïc gôïi leân: "Ñöùc Theá toân laø nhö vaày vì ngöôøi laø baäc A-la-haùn" (ñoaïn 2). Phaùp ñem laïi caûm höùng cho vò aáy laø noùi ñeán hyû tuùc do kinh ñieån ñem laïi. Söï thöïc haønh phaùp laøm cho vò aáy haân hoan laø noùi ñeán caû hai thöù hyû tuùc. (xem MA. I, 175) 

120. Vaø ôû tröôøng hôïp nieäm thieân "coù caûm höùng töø chö thieân", nghóa laø taâm khôûi leân trong giai ñoaïn ñaàu, caûm höùng töø chö thieân hoaëc taâm khôûi leân trong giai ñoaïn sau caûm höùng töø nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät gioáng nhö ñöùc chö thieân, ñöa ñeán caûnh giôùi chö thieân (xem ñ. 117) 

121. Nhöõng töôûng nieäm naøy chæ thaønh coâng ôû nhöõng thaùnh ñeä töû... Vì nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät cuûa ñaáng Theá toân, cuûa Phaùp, cuûa Taêng, chæ roõ ñoái vôùi nhöõng vò thaùnh ñeä töû vì hoï coù giôùi khoâng bò raùch luûng, vaù loám ñoám, coù thí khoâng oâ nhieãm bôûi xan tham, vaø coù nhöõng ñöùc tính töông töï vôùi ñöùc tính chö thieân. 

122. Trong kinh Mahaønaøma (A. iii, 285), nhöõng töôûng nieäm naøy ñöôïc Theá toân trình baøy chi tieát chæ cho moät vò Döï löu moät choã truù khi vò naøy hoûi veà moät choã truù. 

123. Cuõng theá, trong kinh Godha chuùng ñöôïc giaûng giaûi ñeå daïy moät Thaùnh ñeä töû neân tònh taâm mình nhôø phöông tieän caùc tuøy nieäm, vaø do ñoù ñaït ñeán nhöõng thanh tònh cao hôn trong yù nghóa toái haäu nhö sau: ÔÛ ñaây naøy caùc tyû kheo, moät Thaùnh ñeä töû nieäm veà ñöùc Theá toân nhö sau: "Ñöùc Theá toân laø nhö vaäy vì Ngaøi ñaõ thaønh maõn... Taâm vò aáy coù söï chaát tröïc khi töôûng nieäm nhö vaäy. Vò aáy ñaõ töø boû, giaûi thoaùt, noåi leân khoûi tham duïc, töùc naêm duïc. Coù nhöõng höõu tình ñaït ñöôïc thanh tònh nhôø laáy nieäm naøy laøm choã truù" (A. iii, 321) 

124. Vaø trong kinh Sambaødhokaøsado, toân giaû Mahaø- kaccaøna giaûng daïy nhöõng phaùp töôûng nieäm ñöôïc giaûng laø chöùng ñaït söï roäng môû laøm cho taâm ñöôïc thanh tònh, vaø ñieàu naøy, noùi moät caùch tuyeät ñoái- chæ hieän höõu nôi moät Thaùnh ñeä töû. "Chö hieàn, thaät kyø dieäu thay, thaät hy höõu thay, Theá toân, baäc trí giaû, baäc kieán giaû, baäc A-la-haùn, chaùnh ñaúng giaùc ñaõ chöùng ngoä vaø ñaït ñöôïc söï môû roäng khoûi bò troùi buoäc, nhôø vaäy caùc loaøi höõu tình ñöôïc thanh tònh, vöôït khoûi saàu bi, chaám döùt khoå öu, ñaït ñeán chaùnh lyù, chöùng ngoä nieát baøn, ñoù laø saùu tuøy nieäm xöù. Naøy chö hieàn laáy caùi naøy laøm ñoái töôïng, ôû ñaây moät soá loaøi höõu tình ñöôïc thanh tònh (A. ii, 314-5). 

125. Cuõng vaäy, trong kinh Uposatha, saùu tuøy nieäm cuõng vaäy, trong kinh Uposatha saùu tuøy nieäm ñöôïc giaûng giaûi ñeå chæ roõ söï vó ñaïi cuûa giôùi Uposatha keå nhö moät ñeà muïc thieàn khieán taâm thanh tònh, daønh cho moät Thaùnh ñeä töû tuaân giöõ giôùi Upesatha (taùm traùi giôùi): "Naøy Visaøkhaø, theá naøo laø Upesatha cuûa baäc thaùnh? Ñoù laø söï tuaàn töï laøm cho thanh tònh taâm coøn caáu ueá vì nhöõng khuyeát ñieåm ôû ñaây, naøy Visaøkhaø, moät Thaùnh ñeä töû nieäm Phaät." (A. i, 206) 

126 Vaø trong saùch möôøi moät Phaùp khi moät thaùnh ñeä töû hoûi: "Baïch Theá toân, laøm theá naøo ñeå an truù khi chuùng con truù vôùi nhieàu caùch khaùc nau?" (A. v, 328) nhöõng phaùp naøy ñöôïc giaûng cho vò aáy ñeå chæ caùch an truù nhö sau: "Naøy Mahaønaøma, ngöôøi coù tín thì thaønh coâng, khoâng phaûi ngöôøi khoâng coù tín. Ngöôøi coù tinh taán... Ngöôøi coù nieäm ñöôïc an truù.. Ngöôøi coù ñònh... Ngöôøi coù Tueä, naøy Mahaønaøma, thaønh coâng khoâng phaûi ngöôøi khoâng tueä. Sau khi ñaõ töï mình an truù trong trong naém aáy, naøy Mahaønaøma ngöôi neân nieäm ñöùc Theá toân. Ñöùc Theá toân laø nhö vaäy vì Ngaøi laø baäc ñaõ hoaøn maõn (arahata) (A. v, 329-32) 

127. Tuy nhieân, ngöôøi thöôøng cuõng coù theå nieäm sau naøy neáu coù nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät nhö giôùi thanh tònh, v.v... Vì ñuø chæ do nghe noùi, taâm haønh giaû cuõng ñöôïc an tònh nhôø vaäy nhöõng trieàn caùi laéng xuoáng. Trong nieàm hoan hæ toái thöôïng, haønh giaû phaùt trieån tueä maø coøn ñaéc quaû A-la-haùn nhö Tröôûng laõo Phussadeva truù taïi Kajakandhakaøra 

128 Moät laàn Tröôûng laõo troâng thaáy hình aûnh Theá toân do Maøra bieán hoaù. Ngaøi nghó: "Laønh thay hình aûnh naøy, maëc duø coøn tham, saân, si huoáng nöõa laø söï toát ñeïp cuûa ñöùc Theá toân khi Ngaøi hoaøn toaøn khoâng coù tham, saân, si" vaø tröôûng laõo ñaït ñöôïc hæ vôùi Theá toân laø ñoái töôïng, vaø nhôø taêng trí tueâ, Ngaøi ñaéc quaû A-la-haùn. 

Chöông baûy goïi laø "Saùu tuøy nieäm" trong luaän veà tu taäp Ñònh, trong Thanh tònh ñaïo ñöôïc soaïn ra vì muïc ñích laøm hoan hæ nhöõng ngöôøi laønh.