Baûn Thanh Tònh Ñaïo ñöôïc sö coâ Trí Haûi dòch töø baûn The Path of purification, baûn dòch Anh ngöõ cuûa Thöôïng toaï Naønamoli, nguyeân baûn Paøli do luaän sö Buddhaghosa saùng taùc vaøo theá kyû thöù V Taây lòch. 

Laø boä saùch keát taäp tinh hoa trí tueä töø kinh taïng Kikaøya, Thanh tònh ñaïo coù theå xem laø boä saùch raát quyù trong kho taøng vaên hoïc theá giôùi, khoâng theå thieáu trong nguoàn taøi lieäu Phaät hoïc baèng tieáng Vieät, vaø laø haønh trang chuû yeáu cuûa nhöõng ai thöïc haønh giaûi thoaùt ôû ñôøi. 

Dòch giaû, sö coâ Trí Haûi, vôùi nhieàu kinh nghieäm dòch thuaät, vôùi nhieàu naêm nghieân cöùu kinh taïng Nikaøya, ñaõ dòch Thanh Tònh Ñaïo raát caån troïng vaø chaân xaùc. 

Chuùng toâi tin töôûng baûn dòch seõ töï giôùi thieäu vôùi quyù ñoäc giaû nhieàu hôn nhöõng giaù trò chuùng toâi ñeà caäp. 

Vôùi tö caùch cuûa ngöôøi chuyeån dòch kinh taïng Nikaøya qua Vieät ngöõ, chuùng toâi taùn thaùn coâng ñöùc phieân dòch cuûa sö coâ Trí Haûi, vaø traân troïng giôùi thieäu baûn dòch giaù trò naøy. 

Lôøi Daãn 

Visuddhimagga (Thanh Tònh ñaïo) do Luaän sö Buddhaghosa tröôùc taùc vaøo tieàn baùn theá kyû thöù V sau TL, laø moät boä saùch toùm taét giaùo lyù nguyeân thuyû thuoäc Paøli taïng, theo moät heä thoáng ñaëc bieät döôùi nhöõng ñeà muïc Baûy thanh tònh vaø Ba voâ laäu hoïc. Ñaây laø moät chæ nam raát toát cho haønh giaû trong vieäc thanh loïc baûn thaân. Saùch ñöôïc Ñaïi ñöùc Nanamoli (ngöôøi Anh, tu ôû Tích Lan) dòch sang Anh ngöõ vaøo naêm 1956. Baûn dòch naøy y cöù baûn Anh ngöõ aáy. 

Veà caùc danh töø chuyeân moân, phaàn lôùn y cöù caùc baûn dòch cuûa Hoaø Thöôïng Thích Minh Chaâu trong 5 boä Nikaøya, vaø nhaát laø hai taäp THAÉNG PHAÙP TAÄP YEÁU (Abhidhammattha Sangaha). Neáu khoâng nhôø caùc coâng trình ñaõ ñi tröôùc aáy, dòch phaåm naøy cuõng khoù maø hoaøn taát. Xin ghi laïi ñaây nieàm tri aân. 

Baûn naøy khi in laïi laàn hai ñaõ ñöôïc ruùt goïn vaø söûa sai nhieàu, boû bôùt nhöõng choã truøng laëp loái haønh vaên xöa, vaø thænh thoaûng duøng moät vaøi danh töø thôøi thöôïng cho ñôõ khoâ khan, nhöng baûo ñaûm laø khoâng ñi quaù xa vôùi nguyeân baûn. Khoâng tin, quyù vò thöû so vôùi baûn Anh ngöõ thì seõ thaáy. 

Kính leã thaâm aân chö Phaät, Boà taùt, Long thieân hoä phaùp maät thuyø gia hoä: 

- Thaâm aân sinh thaønh döôõng duïc 
- Thaâm aân chö vò toân tuùc Taêng Ni, caùc baäc Thaày vaø thieän tri thöùc Kim Coå AÂu AÙ 
- Coâng ôn caùc anh, chò, quyeán thuoäc, Phaät töû trong vaø ngoaøi nöôùc (ñaõ giuùp taøi chaùnh) 
- Coâng ôn caùc Phaät töû ñaõ tröïc tieáp giuùp ñôõ kyõ thuaät thöïc hieän dòch phaåm. 

Xin hoài höôùng coâng ñöùc ñeán phaùp giôùi höõu tình.

TIEÅU SÖÛ NGAØI PHAÄT AÂM (BUDDHAGHOSA) 

Coøn goïi laø Phaät Minh, Giaùc AÂm, Phaät Ñaø Cuø Sa, Ngöôøi ôû Phaät ñaø giaø da, nöôùc Ma Kieät Ñaø (Magadha), thuoäc Trung AÁn Ñoä, vaøo theá kyû thöù V. Sö xuaát thaân trong gia ñình Baø la moân, ban ñaàu hoïc Pheä ñaø, tinh thoâng Du giaø, Soá luaän v.v..., veà sau, Sö quy y Phaät giaùo, tinh thoâng caùc kinh ñieån. Vì muïc ñích hoaèng truyeàn Phaät phaùp, roáng tieáng roáng cuûa sö töû maø Sö soaïn caùc chuù thích boä luaän Phaùt trí (Nanodaya), luaän Thuø Thaéng Nghóa (Atthasaølini) vaø Luaän Phaùp Taäp. 

Vaøo naêm 432 Taây lòch kyû nguyeân, Sö vöôït bieån sang Tích Lan, truù taïi Ñaïi töï (Mahaøvihaøra), theo Tröôûng laõo Taêng-giaø-ba-la (Sanghapaøla Thera) nghieân cöùu thaùnh ñieån taøng tröõ taïi chuøa aáy, roài ñem dòch sang tieáng Paøli, vaø soaïn Thanh Tònh Ñaïo luaän (Visuddhimagga), Thieän Kieán Luaät chuù töï (Samantapaøsaødikaø) chuù giaûi luaät taïng (Saùch naày coøn coù teân laø Thieän Kieán Luaät Tì baø sa; Thieän Kieán luaän.) v.v.... Ñoàng thôøi, Sö ñem giaùo nghia cuûa Thöôïng Toaï boä ra soaïn thuaät thaønh moät heä thoáng hoaøn chænh. Trong ñoù, coù theå noùi Thanh Tònh Ñaïo luaän laø moät taùc phaåm toaùt yeáu toaøn boä Tam taïng kinh ñieån vaø Luaän sôù. Veà sau, Sö ñem 4 boä kinh Nikaøya dòch sang tieáng Ba lôïi (Paøli), vaø soaïn chuù sôù taïi chuøa Kieàn Ñaø la (Granthakara parivena), xöù A noã laïp ñaït phoå laïp (Anuraødhapura). Giaûi thích Tröôøng Boä kinh thì coù Caùt Töôøng Duyeät yù luaän (Sumangalavilaøsinì); giaûi thích Trung Boä kinh thì coù Phaù tröø nghi chöôùng luaän (Papancasuødanì); giaûi thích Töông Öng Boä kinh thì coù Hieån Döông Taâm Nghóa Luaän (Saøratthappakaøsinì); giaûi thích Taêng Chi Boä kinh thì coù Maõn tuùc hi caàu luaän (Manorathapuøraòì). Ñeán khi aáy Tam Taïng Ba Lôïi môùi cöïc kyø hoaøn bò. 

Nhöõng chuù thích cuûa Sö, khoâng chæ haïn cuoäc chöõ naøo nghóa naáy cuûa baûn vaên, maø bao quaùt caû caùc loaïi giaûi thích veà lòch söû, ñòa lyù, thieân vaên, aâm nhaïc, ñoäng vaät, thöïc vaät v.v..., ñaëc bieät, ñoái vôùi phong tuïc taäp quaùn cuûa AÁn ñoä coå ñaïi, Sö coøn laøm theâm kyù thuaät lieân quan ñeán nhöõng vaên hieán troïng yeáu duøng ñeå nghieân cöùu veà AÁn ñoä. Ngöôøi Tích Lan ca ngôïi hoïc vaán uyeân baùc cuûa Sö vaø suøng kính Sö nhö laø Boà taùt Di Laëc taùi theá. Luùc cuoái ñôøi, Sö trôû veà coá quoác an döôõng tuoåi giaø. Nhöng trong lòch söû Phaät giaùo Mieán Ñieän baûo Sö laø ngöôøi Mieán Ñieän, khoaûng naêm 400 töø nöôùc Kim Ñòa (Kim ñòa: ngaøy nay naèm veà haï löu Mieán Ñieän cho ñeán baùn ñaûo Maõ Lai AÙ.) vaøo Tích Lan du hoïc, roài 3 naêm sau, ñem kinh ñieån trôû veà phuïc hung Phaät giaùo Mieán Ñieän. (Caên baûn Phaät Ñieån nghieân cöùu; The Life and Work of Buddhaghosa, PQÑTÑ, tr 2643 a-c). 

Toân giaû Nanamoli sinh ngaøy 25-6-1905 taïi Anh quoác, theá danh laø Osbert Moore (AÙo-tö-baù- ñaëc-ma-nhó). Thieáu thôøi, Toân giaû tuøng hoïc vaø toát nghieäp taïi Ngöu Taân AÙi Taéc Ñaëc Hoïc Vieän. Trong luùc theá chieán thöù 2 xaûy ra, Toân giaû phuïc vuï trong haøng nguõ luïc quaân Anh, vaø ñoùng quaân taïi Y Ù Ñaïi Lôïi. Do nhaân duyeân dun ruûi, Toân giaû cuøng ngöôøi baïn laø Harold Musson (Caùp-la-ñöùc Maëc-Toán), ñoïc ñöôïc moät cuoán saùch vieát veà Phaät giaùo cuûa ngöôøi Y Ù laø J. Evola (Ngheä-a-na); vì theá, 2 ngöôøi phaùt taâm quy höôùng Phaät giaùo. 

Sau khi ñeä nhò theá chieán keát thuùc, Sö trôû veà nöôùc, ñeán naêm 1949 Sö cuøng Maëc Toán quyeát taâm sang Tích Lan nghieân cöùu Phaät hoïc, vaø may maén ñöôïc moät Tröôûng laõo ngöôøi Ñöùc laø Naïi-na-ñeà- loä-bieän höôùng daãn gia nhaäp Taêng ñoaøn, döôùi quyeàn ñieàu khieån cuûa Ñaïi ñöùc Ñaïi-na-nhaõ-bieän-tì-trí-la-na-na. Sang naêm sau (1950), hai ngöôøi thoï giôùi cuï tuùc vôùi Ñaïi na nhaõ bieän neân toân vò naøy laøm thaày, vaø ñöôïc phaùp hieäu laø Naønamoli. 

Ñeán naêm 49 tuoåi (1954), ngaøi Na-na-ma-lôïi chuyeân taâm nghieân cöùu ngoân ngöõ Paøli, Taân caùp lôïi vaø Mieán Ñieän. Khoâng bao laâu sau ñoù, Sö raát tinh thoâng caùc ngoân ngöõ naày, nhôø vaäy coù ñieàu kieän nghieân cöùu saâu veà Phaät phaùp, vaø trôû thaønh moät hoïc giaû uyeân thaâm. Töø ñoù, Sö coäng taùc vôùi Hieäp hoäi Thaùnh ñieån Paøli (Paøli Text Society, PTS) ñeå phieân dòch caùc kinh luaän Paøli sau ñaây sang Anh vaên: 1. Thanh Tònh Ñaïo Luaän (Visuddhi-magga); 2. Voâ Ngaïi Giaûi Ñaïo (Patisambhidaø-magga) 3. Chæ Ñaïo Luaän (Nettipakarana); 4. Taïng Luaän Thích (Petakopadesa). Ngoaøi ra, Sö coøn vieát veà Lòch söû ñöùc Phaät vaø dòch kinh Trung boä. Chöøng aáy coâng trình phieân dòch cuõng ñuû chöùng minh trình ñoä Phaät hoïc uyeân thaâm cuûa Sö. 

Sö soáng raát giaûn dò, tuaân thuû giôùi luaät moät caùch tinh nghieâm (trong suoát 11 naêm tröôøng, Sö chæ maëc roøng y vaøng, töôïng tröng cho söï thanh khieát, vaø cuõng hieám khi xoû chaân vaøo deùp). Tính tình hoøa nhaõ, traàm laëng, ít noùi, vaø moãi lôøi noùi cuûa Sö ñeàu laø lôøi vaøng ngoïc, ñaày tính chaát trí tueä vaø truyeàn caûm. Sö xem vieäc sinh töû nheï nhö loâng hoàng. Theá neân, trong luùc chieán tranh, ñaõ bao laàn ñoái dieän vôùi caùi cheát, nhöng Sö ñeàu thoaùt khoûi. 

Sö vieân tòch naêm 1960. Töø luùc xuaát gia cho ñeán luùc xaû baùo thaân, roøng raõ 11 naêm trôøi, Sö coáng hieán troïn veïn cho söï nghieäp phieân dòch kinh ñieån, vaø truyeàn baù chaùnh phaùp. Sö maát sôùm, thaät laø moät toån thaát lôùn ñoái vôùi Phaät giaùo. (Taây Döông Phaät giaùo hoïc giaû truyeän, William Peiris soaïn baèng Anh vaên, Mai Naõi Vaên dòch ra Haùn vaên, xb. 1986, tr. 73) 

Boä Thanh Tònh Ñaïo Luaän (Visuddhi-magga) goàm 3 quyeån, do vò cao taêng Phaät AÂm (Buddhaghosa) ngöôøi AÁn Ñoä tröôùc taùc khoaûng giöõa theá kyû thöù 5, vaø ñöôïc ñöa vaøo Ñaïi taïng kinh thuoäc Nam truyeàn, quyeån 62-64. Ñaây laø moät boä luaän troïng yeáu thuoäc Nam phöông Thöôïng Toaï boä. Gaàn ñaây, noù ñöôïc ngaøi Thuûy Daõ Hoaèng Nguyeân ngöôøi Nhaät baûn dòch ra Nhaät vaên (1937- 1940), vaø ngaøi Dieäp Quaân (Lieãu Tham) dòch ra Haùn vaên vaø xuaát baûn naêm 1987. Ñoàng thôøi, Tröôûng laõo Naønamoli cuõng ñaõ dòch ra Anh vaên vaø xuaát baûn taïi Colombo Ceylon, naêm 1956. 

Troïn boä luaän goàm 23 chöông, nhaèm giaûi thích giaùo nghóa cuûa Thöôïng Toaï boä phaùi, thöù töï toå chöùc vaø noäi dung töông töï nhö Giaûi Thoaùt Ñaïo luaän (Vimutti-magga, do ngaøi Upatissa soaïn khoaûng theá kyû thöù III), nhöng beân trong coù xen nhöõng lôøi luaän bieän veà kieán giaûi cuûa saùch aáy. Baûn luaän trình baøy theo thöù töï Giôùi, Ñònh vaø Tueä. Chöông 1 vaø 2 luaän veà Giôùi. Töø chöông 3 ñeán 13 luaän veà Ñònh, trình baøy khuùc chieát caùc phöông phaùp tu taäp moät caùch coù heä thoáng. Chöông 14 ñeán 23 luaän veà Tueä. Trong ñaây, töø chöông 14 ñeán 17 chuû yeáu moâ taû veà 5 uaån, Töù ñeá, Baùt chaùnh ñaïo, vaø 12 nhaân duyeân. Ngoaøi ra, coøn baøn toång quaùt veà 3 töôùng voâ thöôøng, khoå, vaø voâ ngaõ. Caùc chöông coøn laïi luaän veà caùc tueä quaùn thanh tònh moät caùch raát tinh maät. Tröôùc vaø sau saùch, coù baøi töï thuaät veà nhaân duyeân taïo luaän vaø duøng 3 voâ laäu hoïc Giôùi Ñònh Tueä nhö con ñöôøng ñaït ñeán Nieát baøn laøm lôøi keát luaän. 

Quyeån saùch naøy laø moät luaän thö coù quyeàn uy toái cao ñoái vôùi phaät giaùo Nam truyeàn. Noäi dung cuûa noù ví nhö moät boä baùch khoa toaøn thö, coù theå so saùnh ngang vôùi boä Ñaïi Tyø Baø Sa Luaän cuûa Thöôïng Toaï Höõu boä. Nhaø Phaät hoïc AÙi Ñöùc Hoa nhaän xeùt: "Thanh Tònh Ñaïo Luaän laø moät taùc phaåm kinh ñieån vó ñaïi nhaát veà phöông dieän taâm linh cuûa nhaân loaïi. Tính chaát troïng yeáu cuûa noù coù theå xem nhö moät moâ hình vaên hoïc tieâu bieåu ñeå cho caùc nhaø hoïc giaû quoác teá duøng laøm cô sôû." 

Toùm laïi, boä luaän naøy duøng ba voâ laäu hoïc Giôùi-Ñònh-Tueä laøm nhaân toá ñeå tu taäp quaùn chieáu veà tính chaát voâ thuôøng, khoå, voâ ngaõ cuûa vaïn phaùp, haàu ñaït ñeán kieán thanh tònh vaø taâm thanh tònh, töùc Nieát baøn tòch dieät. 

BAÛNG TRA CHÖÕ TAÉT (LIST OF ABBREVIATIONS USED) 

A. : Anguttara Nikaøya 
AA. : Anguttara Nikaøya Atthakathaø (Commentary) = Manorathapuøranì 
Cp. : Cariyaøpitaka 
Dh. : Dhammapada 
DhA. : Dhammapada Atthakathaø (Commentary) 
Dhs. : Dhammasanganì 
DhsA. : Dhammsanganì Atthakathaø (Commentary) = Atthasaølinì 
DhsAA. : Dhammasanganì Tìkaø (Sub-commentary) = Muøla Tìkaø (pt. I) 
Dhk. : Dhaøtukathaø 
D. : Dìgha Nikaøya 
DA. : Dìgha Nikaøya Atthakathaø (Commentary) = Sumangalavilaøsinì 
It. : Itivuttaka 
Jaø. : Jaøtaka (Fausboll's ed.) 
Kv. : Kathaøvatthu 
Mv. : Mahaøvamsa 
M. : Majjhima Nikaøya 
MA. : Majjhima Nikaøya Atthakathaø (Commentary) = Papancasuødanì 
Miln. : Milinda-panhaø 
Netti. : Netti-pakarana 
Nd1. : Mahaø Niddesa 
Nd2. : Cuøla Niddesa (Siamese ed.) 
Ps. : Patisambhidaømagga 
PsA. : Patisambhidaømagga Atthakathaø (Commentary) = Saddhammappakaøsinì (Sinhalese Hewavitarne ed.) 
Ptn1. : Patthaøna, Tika Patthaøna 
Ptn2. : Patthaøna, Duka Patthaøna (Siamese and Burmese eds.) 
Pm. : Visuddhimagga Atthakathaø (Commentary) = Mahaø Tìkaø (Vis. Chs. I to XVII Sinhalese Vidyodaya ed.; Chs. XVIII to XXIII Burmese ed.) 
Pe. : Petakopadesa 
Pv. : Petavatthu 
S. : Samyutta Nikaøya 
SA. : Samyutta Nikaøya Atthakathaø (Commentary) = Saøratthappakaøsinì 
Sn. : Sutta-nipaøta 
SnA. : Sutta-nipaøta Atthakathaø (Commentary) = Paramatthajotikaø 
Thag. : Thera-gaøthaø 
Ud. : Udaøna 
Vbh. : Vibhanga 
VbhA. : Vibhanga Atthakathaø (Commetary) = Sammohavinodanì 
VbhAA. : Vibhanga Tìkaø (Sub-commentary) = Muøla-Tikaø (pt. 2) 
Vv. : Vimaøna-vatthu 
Vin. i. : Vinaya Pitaka (3) - Mahaøvagga 
Vin. ii. : Vinaya Pitaka (4) - Cuølavagga 
Vin. iii. : Vinaya Pitaka (1) - Suttavibhanga 1 
Vin. iv. : Vinaya Pitaka (2) - Suttavibhanga 2 
Vin. v. : Vinaya Pitaka (5) - Parivaøra 
Vis. : Visuddhimagga (P.T.S. ed. and Harvard Oriental Series ed.)