Nieäm Hôi Thôû 

145. Baây giôø ñeán phaàn moâ taû söï tu taäp Nieäm hôi thôû keå nhö moät ñeà muïc thieàn. Ñöùc Theá toân ñaõ taùn thaùn noù nhö sau: "Vaø naøy caùc tyû kheo, ñònh cho quaùn hôi thôû naøy, khi ñöôïc tu taäp, ñöôïc laøm cho sung maõn, laø an laïc vaø cao thöôïng, laø truù xöù an laïc voâ nhieãm, loaïi tröø vaø laøm cho tònh chæ caùc aùc baát thieän tö duy ngay khi chuùng khôûi leân" (S. v. 321) 

Kinh Vaên 

Ñöùc Theá toân ñaõ moâ taû nieäm hôi thôû naøy coù 16 muïc caên cöù nhö sau: "Vaø naøy caùc tyû kheo, theá naøo nieâm hôûi thôû ñöôïc tu taäp, ñöôïc laøm cho sung maõn, laø vöøa an laïc vöøa cao caû, laø moät truù xöù an laïc voâ nhieãm, loaïi tröø vaø laøm cho tònh chæ caùc aùc baát thieän tö duy ngay khi chuùng khôûi leân? ÔÛ ñaây, naøy caùc tyû kheo, moät Tyø kheo ñi ñeân khu röøng hay ñeán moät goác caây hay ngoâi nhaø troáng, ngoài xuoáng kieát giaø, löng thaúng an truù nieäm tröôùc maët luoân tónh giaùc, vò aáy thôû vaøo, tính giaùc, vò aáy thôû ra" (1) Khi thôû voâ daøi, vò aáy bieát toâi thôû voâ daøi" (2) Khi thôû ra daøì vò aáy bieát toâi thôû ra daøi (2) Vi aáy bieát toâi thôû voâ ngaén, vò aáy bieát "Toâi thôû voâ ngaén" hay khi thôû ra ngaén, vò aáy bieát "Toâi thôû ra ngaén" (3) Vò aáy taäp "Caûm giaùc toaøn thaân toâi seõ thôû voâ" Vò aáy taäp "Caûm giaùc toaøn thaân toâi seõ thôû ra". (4) Vò aáy taäp "An tònh thaân haønh toâi seõ thôû voâ", Vò aáy taäp "An tònh thaân haønh toâi seõ thôû ra (5) Vò aáy taäp "Caûm giaùc hyû thoï toâi seõ thôû voâ" Vò aáy taäp "Caûm giaùc hæ thoï toâi seõ thôû ra" (6) Vò aáy taäp " Caûm giaùc laïc thoï toâi seõ thôû ra"(7) Vò aáy taäp "Caûm giaùc taâm haønh toâi seõ thôû voâ", Vò aáy taäp "Caûm giaùc tamn haønh toâi seõ thôû ra" (8) Vò aáy taäp "An tinh taâm haønh toâi seõ thôû voâ" Vò aáy taäp "An tònh taâm haønh toâi seõ thôû ra". (9) Vò aáy taäp "Caûm giaùc veà taâm, toâi seõ thôû voâ", Vò aáy taäp "Caûm giaùc veà taâm, toâi seõ thôû ra" (10) Vò aáy taäp "Khieán taâm haân hoan, toâi seõ thôû voâ", Vò aáy taäp "Khieán taâm haân hoan toâi seõ thôû ra". (11) Vò aáy taäp "Khieán taâm ñònh tónh, toâi seõ thôû voâ", Vò aáy taäp "Khieán taâm ñònh tónh, toâi seõ thôû ra" (12) Vò aáy taäp, "Khieán taâm côûi môû, toâi seõ thôû voâ", Vò aáy taäp "Khieán taâm côûi môû, toâi seõ thôû ra". (13) Vò aáy taäp "Quaùn voâ thöôøng, toâi seõ thôû vaøo" Vò aáy taäp "Quaùn voâ thöôøng toâi seõ thôû ra (14) Vò aáy taäp "Quaùn tan hoaïi toâi seõ thôû vaøo" Vò aáy taäp "Quaùn tan hoaïi toâi seõ thôû ra" (15) Vò aáy taäp "Quaùn tòch dieät toâi seõ thôû vaøo" Vò aáy taäp "Quaùn tòch dieät, toâi seõ thôû ra" (16) Vò aáy taäp "Quaùn töø boû, toâi seõ thôû vaøo" Vò aáy taäp "Quaùn töø boû, toâi seõ thôû ra" (S. v, 321-2) 

146. Tuy nhieân söï moâ taû veà caùch tu taäp chæ toaøn veïn veà moïi maët sau khi luaän giaûi veà kinh vaên, bôûi theá ôû ñaây luaän giaûi ñöôïc daãn ñaàu baèng moät luaän giaûi veà phaàn ñaàu cuûa ñoaïn kinh. 

Giaûi Thích Danh Töø 

"Vaø naøy caùc Tyø kheo, theá naøo laø ñònh veà quaùn hôi thôû ñöôïc tu taäp, ñöôïc laøm cho sung maõn" Theá naøo laø moät caâu hoûi toû yù muoán giaûi thích chi tieát söï tu taäp veà ñònh qua pheùp quaùn hôi thôû trong nhöõng hình thöùc khaùc nhau cuûa noù. (löôïc) 

147. ÔÛ ñaây, tu taäp coù nghóa khôûi leân, taêng tröôûng. "Ñònh do quaùn hôi thôû" laø ñònh lieân heä ñeán vieäc nieäm hôi thôû hay ñinh veà phaùp nieäm hôi thôû. "Ñöôïc laøm cho sung maõn" laø taäp ñi taäp laïi nhieàu laàn. 

148. Vöøa an laïc vöøa cao caû (santo ceeva panìtokaca): noù an laïc ôû caû hai phöông dieän vaø cao caû veà caû hai phöông dieän. Nghóa laø theá naøo? Khoâng nhö quaùn baát tònh, moät ñeà muïc thieàn chæ an laïc vaø cao caû khi ñaõ thaâm nhaäp nhöng ñoái töôïng quaùn cuûa phaùp naøy thì khoâng cao caû cuõng khoâng an laïc vì ñoái töôïng (trong giai ñoaïn hoïc taäp) thì thoâ, vaø (sau ñoù) ñoái töôïng laø ñaùng tôûm. Traùi laïi, phaùp quaùn naøy (nieäm hôi thôû) thì khoâng theá, noù an laïc laéng dòu bôûi tính chaát an laïc cuûa ñoái töôïng vaø bôûi tính chaát an laïc cuûa söï thaâm nhaäp (penetration) vaø noù cao caû do tính chaát cao caû cuûa ñoái töôïng vaø bôûi tính chaát cao caû cuûa söï thaâm nhaäp. 

149. (Ñoù laø moät truù xöù an laïc voâ nhieãm): Noù khoâng coù söï laãn loän vôùi caùc thaønh phaàn thaáp keùm, neân goïi laø voâ nhieãm. Ñaây khoâng coù vaán ñeà phaûi taïo xong coâng vieäc chuaån bò tieân khôûi môùi ñaït ñeán an laïc (nhö tröôøng hôïp quaùn bieán xöù kasinas) hay phaûi tôùi giai ñoaïn caän haønh ñònh (access) môùi an laïc (nhö ôû tröôøng hôïp quaùn baát tònh). Phaùp quaùn naøy an laïc vaø cao caû ngay töï baûn chaát cuûa noù, khôûi töø söï chuù yù ñaàu tieân cuûa ta treân ñoái töôïng (hôi thôû) ñaõ laø an laïc. Coù ngöôøi baûo noù voâ nhieãm bôûi vì noù khoâng bò pha laãn caùi gì khaùc, noù coù giaù trò dinh döôõng vaø ngay töø baûn chaát noù ñaõ eâm dòu roài. Bôûi theá caàn hieåu raèng noù "voâ nhieãm" vaø laø "truù xöù an laïc" vì noù ñöa ñeán söï an laïc thaân vaø taâm ngay trong moãi luùc thaám nhuaàn phaùp quaùn naøy. 

150. (Ngay khi vöøa khôûi leân): Khi naøo chuùng (Nhöõng aùc baát thieän tö duy) khoâng ñöôïc cheá ngöï. AÙc: xaáu, "baát thieän tö duy" (akusaøla) laø nhöõng tö duy ñöôïc phaùt sinh bôûi khoâng thieän xaûo (akosalla). Noù loaïi tröø ngay: loaïi boû, nhieáp phuïc ngay luùc ñoù. Laøm cho tònh chæ (vuøpasameti), noù hoaøn toaøn laøm an tònh (sutthu upasameti), hay noùi caùch khahc, khi cuoái cuøng ñöôïc ñöa ñeán vieân maõn nhôø thaám ñaïo, thì noù ñoaïn haún. 

151. Noùi toùm laïi yù nghóa ôû ñaây laø: Naøy caùc Tyø kheo, baèng caùch naøo, do phöông phaùp, heä thoáng naøo, maø ñònh do nieäm hôi thôû ñöôïc tu taäp, ñöôïc laøm cho sung maõn, thì seõ vöøa an laïc vöøa cao caû... Ngay khi chuùng khôûi leân. 

152. Baáy giôø Ñöùc Theá toân daïy: "ÔÛ ñaây, naøy caùc Tyø kheo..." Ñeå giaûi thích chi tieát ñieàu treân. 

"ÔÛ ñaây, naøy caùc Tyø kheo" coù nghóa laø naøy caùc Tyø kheo ôû trong giaùo phaùp naøy. Chöõ "ÔÛ ñaây" coù nghóa laø trong giaùo phaùp cuûa Phaät keå nhö ñieàu kieän tieân quyeát cho moät ngöôøi ñeå phaùt sinh ñònh löïc qua pheùp quaùn hôi thôû trong taát caû hình thöùc (nghóa laø 16 ñeà taøi) cuûa noù, vaø aùm chæ raèng traïng thaùi nhö vaäy khoâng hieän höõu ôû trong moät neàn giaùo lyù naøo khaùc. Vì kinh daïy: "Naøy caùc Tyø kheo, chæ ôû ñaây môùi coù ñeä nhaát Sa moân, ôû ñaây coù ñeä nhò Sa moân, ôû ñaây coù ñeä tam Sa moân, ôû ñaây coù ñeä töù Sa moân, caùc giaùo lyù khaùc khoâng coù Sa moân" (M. i, 63; A. ii, 238) 

153. Ñi ñeán khu röøng, hay moät choã ñaát troáng, coù nghóa vò aáy ñaõ tìm ra moät choã ôû thích hôïp cho söï tu taäp ñònh baèng caùch nieäm hôi thôû. Vì taâm vò Tyø kheo naøy töø laâu ñaõ bò phaân taùn trong nhöõng ñoái töôïng saéc phaùp, v.v... Noù khoâng muoán theo doõi ñoái töôïng cuûa söï tu ñònh qua phaùp nieäm hôi thôû, noù cöù boû chaïy khoûi ñöôøng raày gioáng nhö moät chieác xe buoäc vaøo moät boø hoang. Baây giôø, giaû söû moät muïc töû muoán luyeän moät con beâ hoang ñaõ buù söõa töø moät boø meï hoang, thì anh ta phaûi ñem noù ñi xa khoûi boø meï, coät noù ra rieâng baèng moät sôïi daây buoäc vaøo moät caùi coïc ñoùng chaët xuoáng ñaát, khi ñoù con beâ coù theå vuøng vaèng qua laïi, nhöng vì khoâng theå röùt ra ñöôïc neân cuoái cuøng noù seõ ngoài xuoáng hay naèm xuoáng beân caïnh caùi coïc. Cuõng vaäy, khi vò Tyø kheo muoán luyeän caùi taâm töø laâu ñaõ bò hoûng vì ñöôïc nuoâi döôõng b?ng caùc saéc phaùp, thì vò aáy phaûi ñöa noù ra khoûi caùc ñoái töôïng saéc phaùp vaø ñem noù vaøo röøng hay tôùi moät goác caây, hoaëc moät choã troáng, buoäc noù laïi ôû ñaáy, vaøo caùi coïc laø hôi thôû voâ ra, vôùi sôïi daây laø nieäm löïc. Taâm vò aáy khi ñoù coù theå laêng xaêng qua laïi vì noù khoâng coøn coù ñöôïc nhöõng ñoái töôïng maø laâu nay noù ñaõ quen thuoäc, song vì khoâng theå röùt sôïi daây "nieäm" ñeå thoaùt ra, neân noù phaûi ngoài laïi, naèm xuoáng beân ñoái töôïng (hôi thôû) döôùi aûnh höôûng cuûa ñònh caän haønh vaø an chæ (access and absorption). Bôûi theá coå ñöùc noùi: 

154. 

"Nhö moät ngöôøi luyeän traâu 
Coät traâu vaøo coïc 
Cuõng vaäy ôû ñaây taâm vò aáy caàn 
Ñöôïc coät chaéc vaøo ñoái töôïng nhôø nieäm".

156. Vì Ñöùc Theá toân gioáng nhö moät baäc Thaày veà ngheä thuaät xaây döïng nhöõng caûnh trí (xem D. i, 12; D. ii, 87). Nhö baäc Thaày veà ngheä thuaät xaây caát quan saùt caûnh trí döï ñònh cho 1 thaønh phoá, ngaém thaät kyõ löôõng khung caûnh aáy, vaø chæ daãn "Haõy xaây döïng thaønh phoá taïi ñaây", vaø khi thaønh phoá ñaõ hoaøn taát, vò aáy ñöôïc vinh döï lôùn cuûa vua ban, cuõng vaäy Ñöùc Theá toân xem xeùt moät truù xöù veà phöông dieän thích nghi cho thieàn giaû, vaø Ngaøi chæ daãn: "Haõy tu taäp ñeà muïc thieàn ñònh cuûa ngöôi taïi ñaây" vaø veà sau, khi thieàn giaû ñaõ tu taäp ñeà muïc thieàn vaø ñaéc A-la-haùn quaû vaø noùi: "Ñöùc Theá toân quaû thöïc laø Ñaáng Toaøn Giaùc", Ñöùc Theá toân nhaän ñöôïc danh xöng lôùn. 

157. Vaø tyû kheo naø ñöôïc ví nhö moät con baùo. Nhö moät con baùo lôùn chaùu teå loaøi baùo, troán trong moät röøng coû hay röøng caây hay baõi ñaù hoang vu trong röøng ñeå baét caùc daõ thuù traâu röng, boø röøng, beo, v.v... Cuõng vaäy, vò Tyø kheo tu taäp ñeà muïc thieàn trong röøng seõ baét ñöôïc tuaàn töï Döï löu ñaïo, Nhaát Lai ñaïo, Baát Hoaøn ñaïo, A-la-haùn ñaïo, vaø caû nhöõng Thaùnh quaû aáy nöõa, bôûi theá coå ñöùc noùi: 

Nhö con baùo trong röøng 
Baét ñöôïc caùc daõ thuù 
Vò ñeä töû cuûa Phaät 
Vôùi trí tueä, tinh caàn 
Nhôø aån vaøo röøng saâu 
Ñöôïc quaû vò cao nhaát.

158. ÔÛ ñaây, "ñi vaøo khu röøng" laø ñi ñeán baát cöù moät loaïi röøng naøo coù ñöôïc söï an laïc cuûa ñoäc cöù, trong soá nhöõng loaïi röøng ñöôïc taû nhö sau: "ngoaøi caùi coïc ranh giôùi, taát caû ñaát aáy laø röøng" (Ps. i, 176), vaø "Moät truù xöù ôû röøng laø moät nôi xa caùch 500 taàm cung" (Vin. iv, 183). "Ñi ñeán moät goác aáy": ñeán gaàn moät goác caây. "Ñi ñeán moät choã troáng": ñi ñeán moät khoaûng ñaát heûo laùnh troáng traûi vaø ôû ñaây, vò aáy cuõng ñöôïc xem laø ñaõ ñi ñeán moät "choã troáng" neáu vò aáy ñi ñeán moät trong baûy tuù xöù coøn laïi (laø moät taûng ñaù, moät khe nuùi, moät hang ñoäng, moät baõi tha ma, moät cuïm röøng, moät khoaûng troáng giöõa trôøi, moät ñoáng rôm) 

159. Sau khi chæ ñònh 1 truù xöù thích hôïp cho ba muøa cho khí chaát vaø tính tình (veà muøa noùng, röøng laø thích hôïp, veà muøa reùt, goác caây, muøa möa, khoaûng troáng. Vôùi ngöôøi ñaøm thaïnh, baûn chaát laõnh ñaïm thì röøng laø thích hôïp. Vôùi ngöôøi maät haïnh goác caây thích hôïp. Vôùi ngöôøi phong thaïnh, khoaûng troáng thích hôïp. Vôùi ngöôøi taùnh si, röøng thích hôïp, Vôùi ngöôøi taùnh saân, goác caây thích hôïp. Vôùi ngöôøi taùnh tham, khoaûng troáng thích hôïp) vaø thích hôïp cho söï tu taäp nieäm hôi thôû, ñöùc Theá toân noùi "ngoài xuoáng" v.v... Chæ roõ moät theá ngoài an laïc khoâng ñöa ñeán traïo cöû cuõng khoâng ñöa ñeán giaûi ñaõi. Roài ngaøi baûo: "ngoài kieát giaø" v.v... ñeå chæ roõ tính caùch vöõng chaõi trong tö theá ngoài, söï deã daøng cho hôi thôû voâ ra vaø caùch ñeå phaân bieät ñoái töôïng. 

160. ÔÛ ñaây "kieát giaø" laø theá ngoài vôùi hai veá hoaøn toaøn xeáp laïi. "löng thaúng" phaàn treân thaân theå thaúng ñöùng, vôùi 18 ñoát xöông soáng thaúng leân. Vì khi ngoài nhö vaäy, da, thòt vaø gaân cuûa haønh giaû khoâng bò cong queïo, nhöõng caûm thoï khôûi leân neáu chuùng bò cong, seõ khoâng khôûi leân. Vì theá taâm haønh giaû trôû thaønh chuyeân nhaát, vaø ñeà muïc thieàn, thay vì suïp ñoå ñaït ñeán lôùn maïnh taêng tröôûng. 

161. "An truù nieäm tröôùc maët" (parimukham satim upatthapetva) sau khi ñaët nieäm tröôùc maët, ñoái dieän vôùi ñeà muïc thieàn. Hoaëc cuõng coù theå hieåu laø, theo patisambhidaø, Pari coù nghóa laø söï kieåm soaùt (Pariggaha) mukkham (caùi mieäng) coù nghóa laø loái ra, Sati (nieäm) coù nghóa an truù (upatthaøna), bôûi theá maø noùi nieäm keá nhö moät loái ra ñöôïc kieåm soaùt" (parimukham satim) (Ps. i, 176). Y Ù nghóa vaén taét ôû ñaây laø sau khi laøm cho nieäm trôû thaønh loái ra coù ñöôïc kieåm soaùt (loái ra laø ra khoûi caùi ñoái laäp vôùi noù, töùc söï queân laõng hay baát giaùc). 

162 "Tænh giaùc vò aáy thôû vaøo, tænh giaùc vi aáy thôû ra". Sau khi ñaõ ngoài nhö vaäy, an truù nieäm nhö vaäy, vò Tyø kheo khoâng boû caùi nieäm aáy, maø luoân luoân tænh giaùc vò aáy thôû vaøo tænh giaùc vò aáy thôû ra. Coù nghóa raèng vò aáy laø moät ngöôøi laøm vieäc coù tænh giaùc, coù yù thöùc. 

163. (i) "Thôû voâ daøi, v.v.." ñöôïc noùi leân ñeå chöùng toû vò aáy laø moät ngöôøi haønh giaû coù tænh giaùc trong nhieàu phöông dieän khaùc nhau. Vì trong Patisambhidaø, trong phaàn trình baøy veà caâu "Luoân tænh giaùc vò aáy thôû vaøo, tænh giaùc vò aáy thôû ra", ñöôïc noùi nhö sau: "Vò aáy laø moät haønh giaû tænh giaùc trong ba möôi hai phöông dieän: (1) khi vò aáy bieát taâm chuyeân nhaát, khoâng taùn loaïn, nhôø phöông tieän laø hôi thôû voâ daøi, khi aáy nieäm ñöôïc an truù nôi vò aáy, do nieäm vaø do söï bieát roõ aáy, haønh giaû laø moät ngöôøi laøm vieäc coù tænh giaùc (2) Khi vò aáy bieát roõ söï nhaát taâm khoâng taùn loaïn, baèng hôi thôû ra daøi... (31) baèng hôi thôû voâ... Quaùn töø boû (32) Khi vò aáy bieát roõ söï nhaát taâm khoâng taùn loaïn, baèng hôi thôû ra quaùn töø boû, nieäm ñöôïc an truù nôi vò aáy, do nieäm aáy vaø söï bieát roõ aáy, vò aáy laø moät ngöôøi laøm vieäc coù tænh giaùc". (Ps. i, 176) 

164 ÔÛ ñaây "thôû voâ daøi" (assasanto) laø hít voâ moät hôi daøi. Assaøsa laø hôi gioù thoaùt ra, passaøsa, laø hôi gioù vaøo, baûn giaûi luaät noùi: Nhöng trong caùc baûn luaän veà Kinh thì ngöôïc laïi. ÔÛ ñaây, khi moät haøi nhi ra khoûi buïng meï, tröôùc tieân gioù töø beân trong ñi ra vaø sau ñoù gioù töø ngoaøi môùi ñi vaøo keøm theo buïi baëm, chaïm vaøo löôõi gaø, vaø bò daäp taét (vôùi caùi haét hôi cuûa ñöùa treû) Ñaây laø nhöõng gì neân hieåu veà danh töø Assaøsa vaø Passaøsa. 

165. Nhöng ñoä daøi vaø ngaén cuûa chuùng caàn ñöôïc hieåu baèng khoaûng caùc khoâng gian (addhaøna). Vì, cuõng nhö nöôùc hay caùt chieám moät khoaûng khoâng gian ñöôïc goïi laø "moät daûi nöôùc daøi", moät baõi caùt daøi, daõi nöôùc ngaén, baõi caùt ngaén, cuõng theá trong tröôøng hôïp thaân theå cuûa voi hay raén, nhöõng hôi thôû voâ vaø hôi thôû ra ñöôïc xem nhö laø nhöõng vi theå töø töø laáp ñaày caùi khoaûng khoâng gian daøi, nghóa laø chieàu daøi, cuûa thaân theå chuùng, vaø töø töø ñi ra trôû laïi. Bôûi theá hôi thôû chuùng ñöôïc goïi laø "daøi". Hôi thôû laøm ñaày nhanh choùng moät khoaûng khoâng gian ngaén, chaúng haïn thaân theå moät con choù, con thoû, v.v... Vaø ñi ra trôû laïi raát nhanh. Bôûi theá maø nhöõng hôi thôû naøy ñöôïc goïi laø "ngaén" 

166. Vaø trong tröôøng hôïp con ngöôøi, moät soá ngöôøi thôû voâ vaø thôû ra daøi, do khoaûng caùch thôøi gian, nhö voi vaø raén thôû, trong khi moät soá khaùc thôû voâ thôû ra ngaén nhö choù, thoû thôû. Do vaäy, nhöõng hôi thôû naøo du haønh qua moät ñoaïn ñöôøng daøi trong khi ñi vaøo vaø ñi ra, caàn ñöôïc hieåu laø daøi veà thôøi gian, vaø nhöõng hôi thuôû naøo du haønh qua moät khoaûng caùch ngaén trong khi ñi vaøo vaø ra, caàn ñöôïc hieåu laø ngaén veà thôøi gian. 

167. Baây giôø, vò tyû kheo aáy bieát roõ "toâi thôû voâ, thôû ra daøi" trong khi thôû voâ vaø thôû ra daøi, theo chín caùch. Vaø söï tu taäp veà 4 nieäm xöù bao goàm trong Thaân haønh nieäm caàn ñöôïc hieåu laø ñaõ ñöôïc kieän toaøn ôû moät phöông dieän nôi ngöôøi bieát nhö vaäy, nhö Patisambhidaø noùi: 

168. Theá naøo laø khi thôû voâ daøi, vò aáy bieát "toâi thôû voâ daøi", khi thôû ra daøi, vò aáy bieát "toâi thôû ra daøi" (1) Vò aáy thôû moät hôi voâ daøi keå nhö moät khoaûng caùch daøi. (2) Vò aáy thôû moät hôi ra daøi keå nhö moät khoaûng caùch daøi (3) Vò aáy thôû voâ vaø thôû ra nhöõng hôi voâ daøi vaø hôi ra daøi keå nhö khoaûng caùch. Khi vò aáy thôû vaøo vaø thôû ra nhöõng hôi voâ vaø hôi ra daøi keå nhö khoaûng caùch, tinh taán khôûi leân. (4) Tinh taán, vò aáy thôû voâ moät hôi voâ daøi vi teá hôn tröôùc keå nhö moät khoaûng caùch. (5) Tinh taán vò aáy thôû ra moät hôi ra daì tinh teá hôn tröôùc keå nhö moät khoaûng caùch. (6) Tinh taán vò aáy thôû voâ vaø thôû ra nhöõng hôi voâ vaø hôi ra daøi vi teá hôn tröôùc keå nhö khoaûng caùch. Khi vôùi tinh taán, vò aáy thôû voâ vaø thôû ra nhöõng hôi voâ vaø hôi ra daøi tinh teá hôn tröôùc keå nhö khoaûng caùch, haân hoan khôûi leân. (7) Vôùi haân hoan vò aáy thôû voâ moät hôi voâ daøi vi teá hôn tröôùc keå nhö moät khoaûng caùch. (8) Vôùi haân hoan, vò aáy thôû ra moät hôi ra daøi vi teá hôn tröôùc keå nhö moät khoaûng caùch. (9) Vôùi haân hoan, vò aáy thôû voâ vaø thôû ra nhöõng hôi voâ vaø hôi ra daøi vi teá hôn tröôùc keå nhö khoaûng caùch. Khi vò aáy, vôùi haân hoan, thôû voâ vaø thôû ra nhöõng hôi voâ vaø hôi ra daøi vi teá hôn tröôùc keå nhö khoaûng caùch, taâm vò aáy töø boû nhöõng hôi thôû voâ hôi thôû ra daøi, vaø xaû ñöôïc an truù. "Nhöõng hôi thôû voâ vaø hôi thôû ra daøi theo chín caùch treân laø moät thaân theå. Neàn taûng laø nieäm. Söï quaùn nieäm laø trí roõ bieát. Thaân theå laø neàn taûng, nhöng noù khoâng phaûi laø nieäm. Nieäm vöøa laø neàn taûng vöøa laø nieäm. Baèng phöông tieän nieäm aáy vaø trí roõ bieát aáy, haønh giaû quaùn thaân. Ñoù laø lyù do söï tu taäp neàn taûng cuûa nieäm hay thaân nieäm xöù goàm trong söï quaùn thaân theå keå nhö thaân theå (quaùn thaân treân thaân) (xem D. ii, 290) ñöôïc noùi ñeán. 

169. (ii) Cuøng 1 phöông phaùp giaûi thích aáy cuõng ñöôïc aùp duïng cho nhöõng hôi thôû ngaén. Nhöng coù söï khaùc nhau naøy. Trong khi ôû tröôøng hôïp ñaàu "moät hôi thôû voâ daøi keå nhö moät khoaûng caùch" ñöôïc noùi ñeán ôû ñaây "moät hôi thôû voâ ngaén keå nhö moät chuùt" (ñoä daøi thôøi gian) ñöôïc noùi ñeán (löôïc) 

170. Vaäy caàn hieåu raèng, chæ khi naøo vò tyø kheo bieát roõ nhöõng hôûi thôû voâ vaø thôû ra theo 9 caùch treân nhö "khoaûng caùch daøi" vaø nhö "moät chuùt" (thôøi gian), thì vò aáy môùi ñöôïc xem laø "thôû voâ daøi, vò aáy bieát" toâi thôû voâ daøi" thôû ra ngaén, vò aáy bieát "toâi thôû ra ngaén". 

Loaïi daøi cuõng nhö loaïi ngaén 
Hôi thôû voâ vaø hôi thôû ra 
Ñoù laø boán thöù xaûy ra 
Treân choùt muõi tyû kheo

172. Ñoái vôùi 1 vò Tyø kheo naøy, thì chaën ñaàu cuûa toaøn thaân hôi thôû voâ hoaëc hôi thôû ra ñöôïc roõ reä, maø chaën giöõa hay chaën cuoái thì laïi khoâng roõ, vò aáy coù theå phaân bieät chaën ñaàu nhöng gaëp khoù khaên ôû chaën giöõa vaø chaën cuoái. Ñoái vôùi 1 Tyø kheo khaùc, chaën giöõa ñöôïc roõ, maø chaën ñaàu chaën cuoái thì khoâng, vò aáy chæ coù theå phaân bieät chaën giöõa, vaø gaëp khoù khaên vôùi chaën ñaàu vaø cuoái. Ñoái vôùi 1 vò Tyø kheo khaùc nöõa, thì chaën cuoái cuøng ñöôïc roõ, maø chaën ñaàu chaën giöõa thì khoâng, vò aáy chæ coù theå phaân bieät chaën cuoái, maø laïi gaëp khoù khaên vôùi chaën ñaàu vaø giöõa. Nhöng cuõng coù vò Tyø kheo, ñoái vôùi oâng ta taát caû giai ñoaïn ñeàu roõ, vò aáy coù theå phaân bieät caû 3 chaën naøo. Chæ roõ raèng ngöôøi ta neân nhö vò Tyø kheo sau cuøng naøy, do ñoù Phaät daïy: " Vò aáy taäp" Caûm giaùc toaøn thaân, toâi seõ thôû voâ... Thôû ra". 

173. ÔÛ ñaây, " Vò aáy taäp" laø coá gaéng, noã löïc theo caùch aáy. Hoaëc söï cheá ngöï ôû ñaây, nôi moät ngöôøi nhö vaäy, chính laø tu taäp taêng thöôïng giôùi, taâm vò aáy ñang tu taäp taêng thöôïng taâm, vaø tueä vò aáy ñang tu taäp taêng thöôïng tueä. Bôûi theá Vò aáy taäp luyeän, laäp ñi laäp laïi nhieàu laàn, phaùt trieån, thöôøng xuyeân thöïc haønh, ba loaïi tu taäp naøy treân ñoái töôïng aáy, baèng phöông tieän nieäm aáy, baèng phöông tieän söï chuù yù aáy. Ñoù laø yù nghóa caàn ñöôïc hieåu ôû ñaây. 

174. ÔÛ ñaây, trong phaàn ñaày cuûa phaùp quaùn (nghóa laø hai ñeà muïc ñaàu trong 16 ñeà muïc) haønh giaû chæ neân thôû voâ, thôû ra khoâng laøm caùi gì khaùc ngoaøi vieäc ñoù. Chæ sau ñoù, haønh giaû môùi caàn phaûi daán mình vaøo vieäc khôi daäy söï roõ bieát v.v... Bôûi vaäy maø thì hieän taïi ñuôïc duøng trong kinh vaên: "Thôû voâ daøi, vò aáy bieát toâi thôû voâ daøi... Thôû ra daøi..." Nhöng thì vò lai trong ñoaïn "Caûm giaùc toaøn thaân, toâi seõ thôû voâ" caàn ñöôïc hieåu laø coát ñeå chöùng toû raèng, caùi coâng vieäc laøm khôûi leân giaùc tænh v.v... phaûi ñöôïc baét ñaàu töø ñoù trôû ñi. 

175. (iv) Vò aáy taäp, "An tònh thaân haønh, toâi seõ thôû voâ" Vò aáy taäp luyeän nhö sau: toâi seõ thôû voâ, thôû ra, maø ñoàng thôøi laøm cho an oån, hoaøn toaøn an tònh, chaám döùt, laøm cho tònh chæ, caùc thaân haønh thoâ. 

["thaân haønh" laø hôi thôû voâ vaø hôi thôû ra. Maëc duø hôi thôû coù nguoàn goác ôû thöùc taâm nhöng noù vaãn ñöôïc goïi laø "thaân haønh" (bodily-formation: 1 taïo taùc thuoäc veà thaân theå) bôûi vì hieän höõu cuûa noù gaén lieàn vôùi caùi thaân do nghieäp sinh, vaø noù ñöôïc thaønh hình vôùi thaân laø phöông tieän.]

177. Ví nhö 1 ngöôøi ñöùng yeân laïi sau khi chaïy, hay xuoáng ñoài, hay ñaët 1 gaùnh naëng ñang ñoäi treân ñaàu, thì khi aáy nhöõng hôi thôû voâ ra cuûa noù thoâ, caùnh muõi khoâng yeân, noù cöù tieáp tuïc thôû baèng mieäng. Nhöng neáu noù ñaõ heát côn meät, ñaõ uoáng nöôùc, taém röûa, ñaép 1 maûnh vaûi öôùt nôi ngöïc, naèm xuoáng trong boùng maùt, thì nhöõng hôi thôû ra vaøo cuûa noù cuoái cuøng xaûy ñeán quaù teá nhò ñeán noãi noù phaûi tìm xem chuùng coù hieän höõu hay khoâng. Vò tyø kheo cuõng vaäy. 

178. Taïi sao? Vì khi tröôùc, vaøo luùc vò aáy chöa phaân bieät, thì nôi vò khoâng coù söï quan taâm, khoâng coù phaûn öùng, khoâng coù taùc yù, khoâng coù söï quaùn saùt, raèng "ta ñang tuaàn töï laøm cho thanh tònh töøng moãi thaân haønh coøn thoâ". Nhöng khi vò aáy ñaõ phaân bieät thì coù. Bôûi theá, thaân haønh cuûa vò aáy trong luùc vò aáy ñaõ phaân bieät, laø vi teá so vôùi thaân haønh khi chöa phaân bieät. Do ñoù maø Coå ñöùc noùi: 

"Taâm vaø thaân giao ñoäng 
Thì hôi thôû gaáp 
Nhöng khi thaân khoâng giao ñoäng, 
Thì hôi thôû vi teá".

180. Nhöng trong tröôøng hôïp tueä quaùn, thì thaân haønh xaûy ra vaøo luùc khoâng phaân bieät laø thoâ, khi phaân bieät töù ñaïi thì noù laø teá, phaân bieät töù ñaïi laø thoâ so vôùi phaân bieät töù ñaïi sôû taïo, phaân bieät töù ñaïi sôû taïo laø thoâ so vôùi phaân bieät taát caû saéc phaùp, phaân bieät saéc phaùp laø thoâ so vôùi phaân bieät voâ saéc laø teá, phaân bieät voâ saéc laø thoâ so vôùi phaân bieät saéc vaø voâ saéc laø teá, phaân bieät saéc vaø voâ saéc laø thoâ so vôùi phaân bieät duyeân laø teá, phaân bieät duyeân laø thoâ so vôùi söï thaáy ñöôïc danh saéc vôùi nhöõng duyeân cuûa noù laø teá, söï thaáy naøy cuõng laø thoâ so vôùi söï thaáy baèng tueä coù nhöõng ñaëc tính voâ thöôøng, v.v... Laøm ñoái töôïng laø teá, söï thaáy trong tueä yeáu ôùt laø thoâ so vôùi söï thaáy vôùi tueä maõnh lieät. ÔÛ ñaây, söï an tònh caàn ñöôïc hieåu laø söï an tònh töông ñoái cuûa caùi sau so vôùi caùi tröôùc noù. Nhö vaäy tình traïng thoâ vaø teá, söï tuaàn töï laøm cho an tònh, caàn ñöôïc hieåu nhö treân ñaây. 

181. Nhöng yù nghóa ñieàu naøy ñöôïc noùi trong Patisambhidaø nhö sau: "Theá naøo laø an tònh thaân haønh toâi seõ thôû voâ... Vò aáy taäp. Gì laø nhöõng thaân haønh? Nhöõng hôi thôû voâ daøi, hôi thôû ra daøi (caûm giaùc toaøn thaân) thuoäc veà thaân, nhöõng caùi naøy vì ñöôïc gaén lieàn vôùi thaân, neân goïi laø nhöõng thaân haønh. Vò aáy luyeän taäp laøm cho an tònh, ngöng laïi, laøm cho tònh chæ nhöõng thaân haønh aáy. 

"Moãi khi coù nhöõng thaân haønh maø do ñoù coù söï ñoå lui, ñoå tôùi, nghieâng qua, nghieâng laïi vaø coù söï giao ñoäng, rung chuyeån cuûa thaân hình, thì Vò aáy taäp: " toâi seõ thôû vaøo vaø laøm cho an tònh (caùc) thaân haønh", toâi seõ thôû ra vaø laøm cho an tònh thaân haønh". Khi coù nhöõng thaân haønh maø qua doù khoâng coù söï nghieâng tôùi, lui, qua, laïi ñuû höôùng, khoâng coù söï giao ñoäng, lung lay, rung chuyeån cuûa thaân theå, thì Vò aáy taäp 1 caùch teá nhò, an tònh nhö sau: " toâi seõ thôû voâ vaø laøm cho tònh chæ thaân haønh", toâi seõ thôû ra vaø laøm cho tònh chæ thaân haønh". 

182. (Vaán naïn): Vaäy thì Vò aáy taäp " toâi seõ thôû voâ laøm cho an tònh thaân haønh... Thôû ra.." trong tröôøng hôïp aáy, khoâng coù söï phaùt sinh yù thöùc veà gioù, khoâng coù söï phaùt sinh nhöõng hôi thôû voâ vaø thôû ra, khoâng coù söï phaùt sinh nieäm veà hôi thôû, khoâng coù söï phaùt sinh ñònh do nieäm hôi thôû, vaø do ñoù baäc trí khoâng nhaäp cuõng khoâng xuaát töø söï chöùng ñaït aáy. 

183. (Traû lôøi): Khi Vò aáy taäp " toâi seõ thôû voâ laøm an tònh thaân haønh" " toâi seõ thôû ra laøm an tònh thaân haønh", nhö vaäy coù söï phaùt sinh yù thöùc veà gioù, coù söï phaùt sinh hôi thôû, coù söï phaùt sinh ñònh do nieäm hôûi thôû, vaø do ñoù baäc trí coù nhaäp vaø xuaát khoûi söï chöùng ñaït aáy. 

184. Nhö theá naøo? Nhö khi 1 caùi chuoâng ñöôïc ñaùnh leân. Luùc ñaàu nhöõng aâm thanh thoâ xuaát hieän vaø yù thöùc xuaát hieän, vì caùi töôùng cuûa aâm thanh thoâ laø deã nhaän deã chuù yù, deã quan saùt vaø khi nhöõng aâm thanh thoâ ñaõ ngöøng, thì sau ñoù nhöõng aâm thanh teá xuaát hieän vaø yù thöùc xuaát hieän bôûi vì caùi töôùng aâm thanh teá laø deã nhaän, deã chuù yù, deã quan saùt, vaø khi nhöõng aâm thanh teá ñaõ ngöøng, thì sau ñoù yù thöùc xuaát hieän bôûi vì noù coù caùi töôùng cuûa aâm thanh teá laøm ñoái töôïng, cuõng vaäy, luùc ñaàu nhöõng hôi thôû voâ vaø hôi thôû ra thoâ xuaát hieän vaø yù thöùc khoâng bò phaân taùn bôûi vì töôùng hôi thôû voâ vaø hôi thôû ra thoâ raát deã nhaän, deã chuù yù, deã quan saùt, vaø khi nhöõng hôi thôû voâ thôû ra thoâ ñaõ ngöøng, thì ñeán nhöõng hôi thôû voâ thôû ra teá xuaát hieän, vaø yù thöùc khoâng bò phaân taùn, bôûi vì töôùng cuûa hôi thôû voâ thôû ra vi teá laø deã nhaän, deã taùc yù, deã quan saùt, vaø khi nhöõng hôi thôû voâ thôû ra vi teá ñaõ ngöøng, thì sau ñoù yù thöùc cuõng khoâng phaân taùn bôûi vì noù coù töôùng cuûa hôi thôû voâ vaø thôû ra teá laøm ñoái töôïng. Bôûi vaäy, neân coù söï phaùt sinh yù thöùc veà gioù, coù söï phaùt sinh nhöõng hôi thôû voâ vaø hôi thôû ra, coù söï phaùt sinh nieäm hôi thôû, coù söï phaùt ñònh do nieäm hôi thôû, vaø bôûi theá baäc trí nhaäp vaø xuaát töø söï chöùng ñaït aáy. 

185. Nhöõng hôi thôû voâ vaø thôû ra laøm an tònh thaân haønh laø 1 caùi thaân. Söï an truù (neàn taûng) laø nieäm. Söï quaùn tri laø roõ bieát. Thaân laø neàn taûng, nhöng noù khoâng phaûi laø nieäm. Nieäm vöøa laø neàn taûng vöøa laø nieäm. Baèng phöông tieän nieäm aáy vaø söï roõ bieát (quaùn trí) aáy haønh giaû quaùn thaân. Ñoù laø lyù do noùi " Söï tu taäp neàn taûng cuûa nieäm (an truù nieäm) goàm trong vieäc quaùn thaân theå treân thaân theå". (Ps. i, 184-6) Treân ñaây laø luaän giaûi keá tieáp veà 4 phaùp ñaàu, noùi veà söï quaùn thaân. 

Phöông Phaùp Tu Taäp 

186. Boán phaùp ñaàu tieân ñöôïc ñeà ra nhö 1 ñeà muïc thieàn daønh cho ngöôøi sô cô nhöng ba nhoùm boán keá ñoù nghóa laø quaùn caûm thoï, quaùn taâm vaø quaùn caùc phaùp, laø ñeå cho 1 ngöôøi ñaõ ñaéc thieàn trong boán phaùp ñaàu. Bôûi theá, neáu moät thieän gia nam töû laø ngöôøi sô cô muoán tu taäp ñeà muïc thieàn naøy, vaø muoán nhôø tueä phaùt sinh ôû ñeä töù thieàn qua pheùp nieäm hôi thôû ñeå chöùng quaû A-la-haùn, thì vò aáy tröôùc heát phaûi laøm caùc vieäc lieân heä ñeán söï thanh tònh giôùi v.v... Theo caùch ñaõ moâ taû, sau ñoù vò aáy neân tìm moät vò thaáy thuoäc loaïi ñaõ ñeà caäp ôû tröôùc, maø hoïc ñeà muïc thieàn goàm 5 giai ñoaïn. 

187. Ñaây laø 5 giai ñoaïn: hoïc, hoûi, an laäp, thaám nhuaàn, ñaëc tính. ÔÛ ñaây Hoïc coù nghóa laø hoïc ñeà muïc thieàn. Hoûi laø hoûi veà ñeà muïc thieàn. An laäp (an truù) laø an truù ñeà muïc thieàn. Thaám nhuaàn laø thaám nhuaàn ñeà muïc thieàn. Ñaëc tính laø ñaëc tính cuûa ñeà muïc thieàn, töùc laø söï xaùc ñònh baûn chaát caù bieät cuûa ñeà muïc thieàn nhö vaày: "Ñeà muïc thieàn naøy coù moät ñaëc tính nhö vaäy". 

188. Hoïc ñeà muïc thieàn vôùi naêm giai ñoaïn nhö treân, thì haønh giaû khoâng meät nhoïc maø cuõng khoâng laøm phieàn baäc thaày. Trong khi taùc yù ñeán ñeà muïc thieàn naøy, nieäm hôi thôû, haønh giaû coù theå hoaëc ôû gaàn thaày hay ôû choã khaùc, moät truù xöù thuoäc loaïi ñaõ taû, hoïc ñeà muïc thieàn trong naêm giai ñoaïn, moãi khi nghe giaûng moät ít veà ñeà muïc, vaø ñeå nhieàu giôø ñeå hoïc thuoäc noù. Vò aáy neân ñoaïn tröø nhöõng chöôùng ngaïi nhoû. Sau khi aên uoáng ñaõ xong, sau khi qua côn choùng (dizziness) sau böõa aên, haønh giaû neân ngoài cho thoaûi maùi. Roài khi ñaõ chaéc chaén mình khoâng nhaàm laãn moät chöõ naøo trong nhöõng gì ñaõ ñöôïc hoïc töø vò thaày, haønh giaû neân laøm cho taâm phaán chaán baèng caùch töôûng nieäm nhöõng ñöùc ñaëc bieät cuûa ba ngoâi baùu. 

189. Ñaây laø nhöõng giai ñoaïn taùc yù ñeà muïc (1) ñeám, (2) theo doõi (connexion), (3) chaïm, (4) gaén vaøo, (5) quan saùt, (6) quay ñi, (7) thanh loïc (8) nhìn laïi. ÔÛ ñaây, Ñeám chæ coù nghóa laø ñeám, theo doõi laø lieân tuïc theo doõi, chaïm laø choã nhöõng hôi thôû ra vaøo chaïm ñeán, gaén vaøo laø ñònh an chæ (absorption), quan saùt laø tueä, quay ñi laø ñaïo, thanh tònh laø quaû, nhìn laïi laø kieåm laïi. 

190. 1) ÔÛ ñaây, thieän nam töû môùi khôûi söï tu tröôùc heát haõy taùc yù ñeán ñeà muïc thieàn baèng caùch ñeám. Khi ñeám, vò aáy khoâng neân döøng laïi döôùi 5 hay ñi quaù soá 10 hay laøm baát cöù moät söï giaùn ñoaïn naøo. Neáu chöa ñeán soá 5 maø ñaõ ngöøng laïi thì taâm vò aáy trôû neân noùng naûy trong khoaûng giôùi haïn chaät heïp, nhö moät ñaøn suùc vaät bò nhoát laïi trong caùi raøng chaät. Neáu ñi quaù soá 10 thì taâm haønh giaû deã laáy con soá (hôn laø hôi thôû) laøm ñieåm töa. Neáu giaùn ñoaïn, thì haønh giaû seõ hoang mang vì khoâng bieát ñeà muïc thieàn ñaõ ñaït ñeán hoaøn taát hay chöa. Bôûi theá, haønh giaû neân ñeám maø khoâng coù nhöõng loãi treân. 

191. Khi ñeám, luùc ñaàu neân ñeám chaäm (nghóa laø thôû roài môùi ñeám) nhö ngöôøi ñong luùa ñeám. Moät ngöôøi ñong luùa sau khi laøm ñaày ñoà ñong, noùi "moät" vaø ñoå noù ra, roài ñong ñaày trôû laïi, tieáp tuïc noùi "moät", "moät" trong khi löôïm boû raùc röôûi maø oâng ta coù theå thaáy ñöôïc. Töông töï nhö theá vôùi "hai, hai" v.v... Bôûi vaäy, haønh giaû coù theå laáy hôi thôû ra hoaëc hôi thôû vaøo, caùi naøo hieän roõ cho vò aáy hôn caû, ñeå baét ñaàu ñeám "moät, moät" vaø ñeám cho ñeán "möôøi möôøi", chuù yù töøng hôi thôû khi noù xaûy ra. 

192. Khi haønh giaû ñeám caùch aáy, nhöõng hôi thôû vaøo vaø hôi thôû ra trôû neân roõ reät ñoái vôùi vò aáy trong luùc hôi thôû ñi vaøo ñi ra. Roài haønh giaû coù theå töø boû vieäc ñeám chaäm (ñeám sau) nhö ngöôøi ñong luùa ñeám, vaø coù theå ñeám nhanh (nghóa laø ñeám tröôùc) nhö ngöôøi muïc töû ñeám boø. Vì khi moät ngöôøi muïc töû thieän xaûo boû nhöõng hoøn soûi trong tuùi vaø ñi ñeán ñaøn boø vaøo buoåi saùng, tay caàm roi, ngoài treân thanh goã chaén coång chuoàng boø, luøa sau löng nhöõng con vaät aáy, ngöôøi kia ñeám töøng con khi noù ñeán coång, noùi "moät", "hai" moãi tieáng boû xuoáng moät hoøn soûi vaø nhöõng coøn boø suoát ñeâm bò nhoát trong ñaøn boø chaät choäi baây giôø uøa ra nhanh töøng baày, chen chuùc nhau trong khi chuùng thoaùt ra. Bôûi theá ngöôøi muïc töû ñeám nhanh (ñeám tröôùc) "ba, boán, naêm" cöù theá cho ñeán muôøi. Cuõng vaäy, nhöõng hôi thôû voâ vaø thôû ra, ñaõ trôû neân roõ reät ñoái vôùi vò aáy trong khi oâng ta ñeám theo caùch tröôùc, baây giôø tieáp tuïc di chuyeån nhanh choùng. 

193. Roài, khi bieát chuùng tieáp tuïc di chuyeån nhanh vò aáy khoâng naém laáy hôi thôû khi noù ôû beân trong hay ra ngoaøi thaân, maø naém laáy noù khi vöøa ñeán cöûa muõi, vaø coù theå ñeám nhanh (tröôùc): "moät, hai, ba, boán, naêm" "moät, hai, ba, boán, naêm, saùu... Baûy... Taùm.. Chín... Möôøi". Vì bao laâu ñeà muïc thieàn coøn lieân keát cuøng soá ñeám thì chính nhôø trôï löïc cuûa söï ñeám aáy maø taâm trôû neân chuyeân nhaát, nhö moät con thuyeàn treân doøng nöôùc chaûy xieát ñöôïc vöõng vaøng nhôø trôï löïc cuûa moät baùnh laùi. 

194. Khi vò aáy ñeám nhanh, ñeà muïc thieàn trôû neân roõ reät ñoái vôùi vò aáy nhö moät tieán trình khoâng giaùn ñoaïn. Roài khi bieát raèng noù ñang tieán haønh khoâng giaùn ñoaïn, haønh giaû coù theå ñeám nhanh (tröôùc) nhö vöøa moâ taû, maø khoâng phaân bieät hôi gioù khi noù ñang ôû trong hay ngoaøi thaân. Vì khi ñöa taâm vaøo trong ñi theo hôi thôû voâ thì taâm nhö bò thoåi raïp bôûi hôi gioù beân trong, hay bò ñoän ñaày môõ. Neáu ñöa taâm ra ngoaøi ñi theo hôi thôû ra thì noù seõ bò phaân taùn bôûi nhöõng ñoái töôïng taïp nham beân ngoaøi. Nhöng söï tu taäp cuûa vò aáy seõ thaønh coâng neáu vò aáy daùn chaët nieäm ôû treân choã maø nhöõng hôi thôû ra vaøo chaïm ñeán. Vì lyù do ñoù maø ôû treân noùi raèng: Vò aáy coù theå ñeám nhanh (tröôùc) theo caùch ñaõ taû, khoâng phaân bieät hôi gioù khi noù ôû trong hay ôû ngoaøi. 

195. Nhöng haønh giaû caàn phaûi tieáp tuïc ñeám nhö vaäy trong bao laâu? Cho ñeán khi naøo, maëc duø khoâng ñeám maø nieäm vaãn ñöôïc an truù treân nhöõng hôi thôû voâ vaø thôû ra laøm ñoái töôïng. Bôûi vì ñeám chæ laø moät phöông tieän ñeå an truù nieäm treân nhöõng hôi thôû voâ vaø thôû ra laøm ñoái töôïng, caét ñöùt söï phaân taùn cuûa taàm tö duy (voïng töôûng). 

196. 2) Sau khi taùc yù hôi thôû theo caùch ñeám, haønh giaû baáy giôø neân taùc yù hôi thôû baèng caùch theo doõi. Ñoaïn nhöõng hôi thôû vaøo vaø thôû ra baèng nieäm, sau khi ñaõ töø boû soá ñeám. Vaø ñaáy khoâng phaûi baèng caùch theo doõi chaën ñaàu, chaën giöõa vaø chaën cuoái. 

[Theo doõi (tuøy, anugamana) laø xaûy ra cuøng vôùi (anuanu pavattana) ñi theo (anugacchana) baèng nieäm, laáy nhöõng hôi thôû voâ ra laøm ñoái töôïng khi chuùng xaûy ñeán. Bôûi theá maø luaän noùi: "Vaø ñoù khoâng phaûi baèng caùch theo doõi chaën ñaàu, giöõa vaø cuoái". "Roán laø chaën ñaàu" bôûi vì nhöõng hôi thôû phaùt khôûi töø ñaáy. Vì quan nieäm veà moãi ñaàu ôû ñaây ñöôïc noùi theo nghóa khôûi môùi khôûi leân vöøa roài. Vì thöïc söï laø chuùng ( nhöõng hôi thôû) tieáp tuïc khôûi leân suoát doïc ñöôøng daøi töø loã roán ñeán choùt muõi, vaø khôûi leân choã naøo laø tan ra taïi choã aáy, bôû vì khoâng coù söï di ñoäng cuûa caùc phaùp. Danh töø thoâng thöôøng "chuyeån ñoäng" aùm chæ nhöõng söï khôû leân lieân tuïc taïi nhöõng choã giaùp lieàn nhau laø chaën giöõa. "Choùt muõi laø chaën cuoái", loã muõi laø ñieåm cuoái, ñaây laø giôùi haïn thoâng thöôøng khi ta duøng danh töø "hôi thôû voâ vaø hôi thöû ra, vì chính do ñoù maø nhöõng hôi thôû ñöôïc goïi laø "do taâm sanh" bôûi vì ôû beân ngoaøi thì khoâng coù söï sinh khôûi cuûa nhöõng gì do taâm sinh hay baét nguoàn töø taâm].

3-4) Bôûi theá, khi taùc yù hôi thôû baèng caùch theo doõi, haønh giaû neân laøm vaäy khoâng phaûi baèng chaën ñaàu, chaën giöõa vaø chaën cuoái maø toát hôn baèng söï chaïm xuùc vaø baèng daùn chaët. 

198. Söï taùc yù hôi thôû baèng söï chaïm xuùc khoâng taùch rôøi vôùi söï taùc yù baèng daùn chaët nhö trong tröôøng hôïp caùch "ñeám" taùch rôøi caùch "theo doõi". Khi haønh giaû ñeám nhöõng hôi thôû taïi choã moãi hôi thôû chaïm tôùi, laø vò aáy taùc yù hôi thôû baèng ñeám vaø chaïm xuùc. Khi vò aáy ñaõ töø boû söï ñeám hôi thôû, vaø theo doõi chuùng nhôø nieäm cuõng ôû moät choã aáy vaø daùn chaët taâm nhôø ñònh, thì ta goïi vò aáy ñang taùc yù treân hôi thôû baèng theo doõi, cham vaø daùn chaët. Vaø yù nghóa ñieàu naøy coù theå ñöôïc hieåu roõ nhôø nhöõng ví duï Veà Ngöôøi Khoâng Theå Ñi vaø Ngöôøi Gaùc Coång ñöôïc ñöa ra trong caùc Luaän giaûi, vaø nhôø ví duï Caùi Cöa ñöôïc noùi trong Patisambhidaø. 

199. Ñaây laø ví duï veà ngöôøi Khoâng Theå Ñi ñöôïc: nhö coù moät ngöôøi queø ñaåy moät caùi ñu ñeå giaûi trí baày treû vaø meï chuùng ngöôøi aáy ngoài döôùi chaân caùi cocï cuûa caùi ñu vaø nhìn thaáy caû hai ñaàu vaø chaën giöõa cuûa taám vaùn ñu laàn löôït qua laïi, tuy vaäy anh ta khoâng (caàn) di chuyeån khoûi choã ngoài ñeå maø nhìn thaáy caû hai ñaàu vaø chaën giöõa. Cuõng vaäy, khi moät tyû kheo ñaët mình vôùi chaùnh nieäm ôû nôi chaân caùi coïc ñeå neo nieäm laïi, vaø ñaåy caùi ñu laø nhöõng hôi thôû voâ vaø nhöõng hôi thôû ra, vò aáy ngoài vôùi nieäm an truù treân töôùng ôû cuøng moät choã aáy, vaø theo doõi baèng nieäm chaën ñaàu chaën giöõa vaø chaën cuoái cuûa nhöõng hôi thôû voâ vaø hôi thôû ra taïi choã chuùng chaïm ñeán moãi khi ra vaøo giöõ taâm daùn chaët ôû ñaáy, khi aáy haønh giaû nhìn thaáy chuùng maø khoâng caàn di ñoäng khoûi choã cuûa mình. Ñaây laø ví duï veà ngöôøi queø. 

200. Ñaây ví duï veà ngöôøi gaùc coång, cuõng nhö moät ngöôøi gaùc coång khoâng khaùm xeùt nhöõng ngöôøi ôû trong vaø ngoaøi thaønh, haïch hoûi "OÂng laø ai? ÔÛ ñaâu? Ñi ñaâu? Caàm caùi gì trong tay ñoù?... Bôûi vì ñoù khoâng phaûi vieäc cuûa ngöôøi aáy, nhöng anh ta phaûi xeùt töøng ngöôøi khi noù ñeán taïi coång, cuõng vaäy, nhöõng hôi thôû voâ ñaõ vaøo beân trong vaø nhöõng hôi thôû ra ñaõ ñi ra, thì khoâng phaûi caùi baän taâm cuûa vò tyø kheo, nhöng vò aáy chuù taâm ñeán chuùng ngay khi chuùng ñeán ngang caùi cöûa muõi. 

201. Vaø ví duï veà caùi cöa cuõng neân ñöôïc hieåu töø ñaàu, vì coù choã noùi: 

"Töôùng, hôi thôû voâ, thôû ra, khoâng phaûi laø ñoái töôïng cuûa moät taâm duy nhaát, Ngöôøi naøo khoâng bieát ba vieäc aáy thì khoâng ñaït ñöôïc söï tu taäp. Töôùng, hôi thôû voâ, thôû ra, khoâng phaûi laø ñoái töôïng cuûa moät taâm duy nhaát, Ngöôøi naøo bieát ba vieäc aáy thì coù theå ñaït ñöôïc söï tu taäp. 

202. Theá naøo laø ba caùi naøy khoâng phaûi laø ñoái töôïng cuûa moät taâm duy nhaát tuy vaäy chuùng cuõng khoâng xa laï? Theá naøo laø taâm khoâng phaân taùn, vaø vò aáy chöùng toû noå löïc, thi haønh moät nhieäm vuï, vaø ñaït ñeán keát quaû? 

Giaû söû coù moät thaân caây ñaët treân moät maûnh ñaát baèng, vaø moät ngöôøi caét noù vôùi moät caùi cöa. Nieäm cuûa ngöôøi aáy ñöôïc an truù bôûi nhöõng caùi raèng cöa choã chaïm vôùi thaân caây, oâng ta khoâng caàn chuù yù ñeán nhöõng raêng cöa khi chuùng tôùi vaø lui, maëc duø chuùng khoâng xa laï vôùi oâng khi chuùng lui tôùi nhö vaäy, vaø oâng ta bieåu döông moät noå löïc, thi haønh moät nhieäm vuï vaø hoaøn taát moät keát quaû. Cuõng vaäy, vò tyø kheo ngoài, sau khi an truù nieäm ôû choùt muõi hay ôû moâi treân, khoâng caàn chuù yù ñeán nhöõng hôi thôû voâ vaø thôû ra khi chuùng voâ ra, maëc duø chuùng khoâng laï gì ñoái vôùi vò aáy (khoâng phaûi oâng khoâng bieát ñeán chuùng) khi chuùng ñi voâ ñi ra nhö vaäy vaø vò aáy bieåu loä noå löïc, thì haønh moät coâng vieäc, vaø hoaøn taát moät keát quaû. 

203. Noå löïc laø gì? Thaân vaø taâm cuûa moät ngöôøi tinh taán thì trôû neân deã söû duïng goïi ñoù laø noå löïc. Coâng vieäc ôû ñaây laø gì? Nhöõng caáu ueá ñöôïc töø boû nôi moät ngöôøi tinh taán, taâm tö duy nôi vò aáy ñöôïc laøm cho laéng xuoáng ñaây laø coâng vieäc. Gì laø keát quaû? Nhöõng troùi buoäc (kieát söû, xieàng xích) ñöôïc töø boû nôi moät ngöôøi tinh taán, vaø nhöõng khuynh höôùng noäi taïi (tuøy mieân) nôi vò aáy ñöôïc ñoaïn tröø ñaây laø keát quaû. 

Bôûi vaäy, ba thöù noùi treân (töôùng, hôi thôû voâ, hôi thôû ra) khoâng phaûi laø ñoái töôïng cuûa nhaát taâm, tuy vaäy chuùng khoâng phaûi khoâng ñöôïc bieát ñeán, vaø taâm khoâng bò phaân taùn (bôûi chuùng), vaø haønh giaû bieåu hieän noã löïc: thì haønh moät coâng vieäc, vaø ñaït ñeán moät keát quaû. 

"Ngöôøi naøo maø nieäm hôi thôû voâ 
Thôû ra ñöôïc vieân maõn, kheùo tu taäp, 
Vaø ñaàn daàn ñöa ñeán taêng tröôûng, 
Thì, nhö lôøi Phaät daïy, 
Ngöôøi aáy saùng choùi theá gian 
Nhö traêng raèm khoâng maáy" (Ps. i, 170-2; Dh. 172; Thag. 548)

204. Khi moät ngöôøi chuù yù ñeán ñeà muïc thieàn naøy, coù luùc töôùng khôûi leân cho vò aáy khoâng laâu sau ñoù, vaø khi aáy söï daùn chaët, noùi caùch khaùc laø ñònh ñöôïc trang söùc baèng nhöõng thieàn chi coøn laïi (taàm, töù, hæ laïc) ñöôïc hoaøn taát. 

205. Sau khi moät ngöôøi ñaõ chuù yù ñeán vieäc ñeám hôi thôû, thì cuõng gioáng nhö, khi moät thaân theå baát an ngoài xuoáng treân moät caùi gheá hay giöôøng, giöông hay gheá aáy seõ luùn vaø keâu raêng raéc, caùi boïc (giöôøng) trôû neân nhaøu naùt, nhöng khi moät thaân theå khoâng bò baát an ngoài xuoáng, thì giöôøng hay gheá khoâng luùn xuoáng, cuõng khoâng keâu raèng raéc, boïc giöôøng khoâng nhaøu naùt, gioáng nhö ñöôïc ñoän boâng vaûi leân ñaày, taïi sao? Bôûi vì moät thaân theå khoâng baát an thì nheï nhaøng. Cuõng vaäy sau khi haønh giaû ñaõ chuù yù ñeán vieäc ñeám (hôi thôû), khi söï baát an cuûa thaân theå ñaõ ñöôïc laøm cho laéng dòu baèng caùch tuaàn töï chaám döùt nhöõng hôi thôû voâ vaø hôi thôû ra thoâ phuø thì khi aáy caû thaân vaø taâm trôû neân nheï nhaøng: thaân xaùc coù veû nhö saün saøng bay boång leân hö khoâng. 

206. Khi nhöõng hôi thôû voâ vaø thôû ra coøn thoâ cuûa haønh giaû ñaõ chaám döùt, taâm vò aáy khôûi leân cuøng vôùi töôùng cuûa hôi thôû voâ thôû ra vi teá laøm ñoái töôïng cho noù. Vaø khi ngay caùi töôùng naøy cuõng chaám döùt, thì taâm vaãn tieáp tuïc sinh khôûi vôùi nhöõng töôùng coøn tuaàn töï vi teá hôn nöõa, laøm ñoái töôïng cho noù. Nhö theá naøo. 

207. Giaû nhö moät ngöôøi ñaùnh moät caùi chuoâng ñoàng vôùi moät thanh saét lôùn, töùc thì moät sinh khôûi vôùi tieáng keâu lôùn cuûa chuoâng laøm ñoái töôïng, roài khi tieáng vang lôùn ñaõ ngöng, taâm seõ sinh khôûi sau ñoù vôùi töôùng cuûa tieáng nhoû laøm ñoái töôïng, vaø khi tieáng naøy ñaõ döùt, taâm vaãn tieáp tuïc sinh khôûi vôùi aâm thanh daàn caøng vi teá laøm ñoái töôïng. Ñaây laø ñieàu caàn ñöôïc hieåu, ñöôïc ñeà caäp chi tieát trong ñoaïn baét ñaàu baèng "Nhö khi moät tieáng chuoâng ñöôïc ñaùnh leân" (ñ. 84). 

208. Vì trong khi nhöõng ñeà muïc thieàn quaùn khaùc trôû neân saùng suûa hôn khi caøng leân moät giai ñoaïn cao hôn, thì ñeà muïc thieàn naøy laïi khoâng nhö theá, quaû vaäy, khi haønh giaû tieáp tuïc tu taäp ñeà muïc naøy, noù trôû neân moãi luùc moät vi teá hôn ñoái vôùi vò aáy ôû moät giai ñoaïn cao hôn, ñeán noãi ñaït ñeán moät ñieåm noù khoâng coøn hieän roõ. 

Tuy nhieân, khi noù trôû neân khoâng hieän roõ nhö vaäy, thì vò tyû kheo khoâng neân ñöùng daäy khoûi choã ngoài, ruõ chieáu maø ñi. Phaûi laøm sao? Vò aáy khoâng neân ñöùng leân vôùi yù nghó: "Hay ta seõ ñi hoûi thaày?" hoaëc "Ñeà muïc thieàn cuûa ta maát roài chaêng?" vì khi boû maø ñi nhö theá, laøm giao ñoäng tö theá cuûa oâng ta nhö vaäy, thì vò aáy phaûi baét ñaàu ñeà muïc thieàn trôû laïi. Bôûi theá, Vò aáy neân cöù tieáp tuïc ngoài nhö cuõ, vaø thay vì ñeå yù ñeán chính hôi thôû thaät söï khi noù chaïm loã muõi, haønh giaû haõy taïm thôøi ñeå taâm vaøo ngay choùt muõi aáy, xem nhö ñoái töôïng quaùn taïm thôøi cuûa Vò aáy. 

209. Caùch laøm nhö sau. Vò tyû kheo neân nhaän chaân söï khoâng hieän roõ aáy cuûa ñeà muïc thieàn, vaø suy xeùt nhö theá naøy: " Nhöõng hôi thôû voâ vaø thôû ra naøy thaät söï hieän höõu ôû choã naøo? Choã naøo chuùng khoâng hieän höõu? ÔÛ ngöôøi naøo chuùng khoâng hieän höõu? Khi suy nghó nhö vaäy, haønh giaû thaáy raèng chuùng khoâng coù nôi ngöôøi ñang coøn trong buïng meï, hay nôi chuùng sinh thuoäc coõi Phaïm Thieân (saéc giôùi), khoâng coù nôi nhöõng ngöôøi cheát, hay nôi nhöõng ngöôøi ñaõ ñaéc ñeä töù thieàn, hay nôi nhöõng ngöôøi sinh vaøo saéc giôùi hoaëc voâ saéc giôùi hay nôi nhöõng ngöôøi ñaõ ñaéc Dieät taän ñònh. Haønh giaû neân töï nhuû raèng "Nay roõ raøng laø ta khoâng ñang ôû trong buïng meï, khoâng ôû döôùi nöôùc, khoâng ôû coõi trôøi Phaïm Thieân, khoâng phaûi thaây cheát hay ñaéc töù thieàn, hay sinh vaøo saéc giôùi, voâ saéc giôùi cuõng khoâng ñaéc dieät thoï töôûng ñònh. Nh?ng hôi thôû voâ thôû ra naøy thaät söï coøn ôû trong ta, chæ vì tueä ta chaäm luït khoâng theå phaân bieät ñöôïc chuùng". Roài, daùn chaët taâm taïi choã maø bình thöôøng hôi thôû chaïm ñeán, haønh giaû haõy tieáp tuïc chuù taâm ñeán choã aáy. 

210. Nhöõng hôi thôû voâ vaø thôû ra aáy phaùt sinh chaïm vaøo muõi vôùi moät ngöôøi coù muõi daøi, vaø chaïm vaøo moâi treân cuûa ngöôøi coù loã muõi ngaén. Bôûi theá, haønh giaû neân daùn chaët töôùng nhö theá naøy: "Ñaây laø caùi choã maø hôi thôû chaïm ñeán". Vì lyù do naøy maø Ñöùc Theá toân daïy raèng "Naøy caùc tyø kheo, ta khoâng noùi moät ngöôøi thaát nieäm, moät ngöôøi khoâng hoaøn toaøn tænh taùo, raèng noù neân tu taäp nieäm hôi thôû". (M. iii, 84) 

211. Maëc duø baát cöù ñeà muïc thieàn naøo cuõng chæ thaønh coâng neáu haønh giaû coù chaùnh nieäm tænh giaùc, nhöng ñeà muïc naøo khaùc cuõng trôû neân caøng ngaøy roõ reät hôn khi haønh giaû tieáp tuïc taùc yù ñeán noù. Coøn phaùp nieäm hôi thôû naøy thì khoù, thaät khoù tu taäp, ñoù laø moät ñòa haït maø chæ coù taâm cuûa chö Phaät, caùc baäc Duyeân Giaùc vaø Thanh vaên môùi quen thuoäc. Ñoù khoâng phaûi laø chuyeän taàm thöôøng, maø nhöõng ngöôøi taàm thöôøng cuõng khoâng theå tu taäp ñöôïc. Caøng chuù yù ñeán noù, thì caøng trôû neân an tònh vaø teá vi hôn nöõa. 

Bôûi theá maø ôû ñaây caàn coù nieäm vaø tueä taêng thònh. 

212. Cuõng nhö khi may theâu treân moät taám vaûi moûng, thì caàn moät caây kim maûnh, vaø caàn moät duïng cuï xaâu kim coøn maûnh hôn, tu taäp ñeà muïc thieàn naøy cuõng vaäy, nhö mieáng vaûi moûng, nieäm gioáng nhö caây kim, caû hai thöù sau cuøng naøy caàn phaûi taêng thònh. Moät tyû kheo phaûi coù nieäm vaø tueä caàn thieát, vaø khoâng ñöôïc tìm kieám nhöõng hôi thôû voâ vaø hôi thôû ra ôû ñaâu khaùc ngoaøi ra choã thöôøng chuùng vaãn chaïm ñeán. 

213. Ví nhö moät noâng phu, sau khi caøy moät luùc, thaû cho boø töï do gaëm coû vaø ngoài xuoáng boùng maùt ñeå nghæ, thì khi aáy nhöõng coøn boø cuûa anh ta boû ñi vaøo röøng. Neáu laø moät ngöôøi caøy thieän xaûo muoán baét chuùng laïi, buoäc vaøo aùch nhö cuõ, thì anh ta seõ khoâng lang thang trong röøng ñ? tìm daáu chaân chuùng, maø ñem theo con roi da vaø caùi gaäy luøa boø, ñi thaúng ñeán choã uoáng nöôùc cuûa chuùng thöôøng ngaøy, roài ngoài hay naèm ñaáy (maø ñôïi). Sau khi ñaõ lang thang moät phaàn ngaøy, nhöõng con boø seõ ñeán nôi uoáng nöôùc maø uoáng taém röûa. Khi troâng thaáy chuùng ñaõ xuaát ñaàu loä dieän, ngöôøi caøy beøn coät chuùng cho chaéc vôùi sôïi daây vaø duøng caùi gaäy ñeå luøa chuùng trôû veà, coät aùch vaøo coå chuùng ñeå tieáp tuïc caøy ruoäng. Vò tyû kheo cuõng theá, khoâng neân tìm hôi thôû voâ hôi thôû ra ôû choã naøo khaùc hôn laø choã chuùng thöôøng tieáp giaùp, vaø vò aáy neân duøng con roi nieäm vaø caùi gaäy tueä vaø daùn chaët taâm taïi choã chuùng thöôøng chaïm ñeán, cöù tieáp tuïc chuù yù ñeán choã aáy. Vì trong khi chuù yù theo caùch ñoù, khoâng bao laâu chuùng seõ xuaát hieän trôû laïi, nhö nhöõng coøn boø seõ trôû laïi nôi chuùng thöôøng uoáng nöôùc. Nhö vaäy haønh giaû coù theå buoäc chaët chuùng vôùi sôïi daây nieäm, coät aùch chuùng taïi choã aáy vaø chaên chuùng baèng caây gaäy tueä, tieáp tuïc chuyeân chuù vaøo ñeà muïc thieàn. 

214. Khi laøm nhö vaäy, chaúng bao laâu töôùng xuaát hieän nôi haønh giaû. Nhöng "töôùng" naøy khoâng ñoàng nhaát, vôùi moät soá ngöôøi khi noù xuaát hieän phaùt sinh moät xuùc chaïm nheï. 

215 Gioáng nhö söï xuùc chaïm cuûa luïa hay vaûi, hay moät luoàng gioù. Nhöng ñaáy laø nhöõng gì ñöôïc trình baøy trong caùc baûn Luaän sôù: ñoái vôùi moät soá ngöôøi, noù xuaát hieän nhö moät vì sao hay moät choøm ngoïc hay ngoïc trai, vôùi moät soá ngöôøi khaùc "töôùng" xuaát hieän vôùi söï va chaïm thoâ nhö chaïm phaûi nhöõng hoät boâng vaûi hay moät caùi moùc aùo laøm baèng goã, vôùi nhöõng ngöôøi khaùc nöõa thì gioáng nhö moät sôïi daây beän daøi hay moät traøng hoa hay moät laøn khoùi, laïi coøn moät soá ngöôøi baûo raèng noù gioáng nhö moät caùi maøng nheän giaêng tô hay moät laøn maây moûng phôùt hay moät ñoaù hoa sen hay moät caùi baùnh xe hay vöøng maët trôøi, vöøng maët traêng. 

216. Quaû vaäy, ñieàu naøy töông töï tröôøng hôïp moät soá tyû kheo ngoài laïi vôùi nhau cuøng ñoïc moät baûn kinh. Khi moät vò hoûi: "Kinh naøy ñoái vôùi hieàn giaû nhö theá naøo?" moät ngöôøi baûo: "Toâi thaáy gioáng nhö thaùc nöôùc treân nuùi" moät vò khaùc thì: "Vôùi toâi kinh naøy nhö caây röøng", vaø vò thöù ba noùi: "Theo toâi kinh naøy gioáng nhö moät caây aên traùi toaû roäng boùng maùt". Moät quyeån kinh maø ba ngöôøi nhìn khaùc nhau. Cuõng theá, cuøng moät ñeà muïc thieàn naøy hieän töôùng sai khaùc vì söï khaùc bieät giöõa loái nhaän thöùc (töôûng, perception) (nghóa laø, loái nhaän thöùc khôûi leân tröôùc khi töôùng xuaát hieän. Pm, 273). Töôùng naøy laø do töôûng sinh, nguoàn goác cuûa noù laø töôûng, noù ñöôïc xuaát phaùt töø töôûng. Bôûi vaäy, caàn ñöôïc hieåu raèng, khi töôùng xuaát hieän sai khaùc nhau chính laø do söï sai bieät veà töôûng. 

217. Vaø ôû ñaây, caùi taâm vôùi hôi thôû voâ laø ñoái töôïng laø moät, taâm laáy hôi thôû ra laøm ñoái töôïng laø moät taâm khaùc, vaø caùi taâm laáy töôùng laøm ñoái töôïng laïi laø moät taâm khaùc nöõa. Vôùi moät ngöôøi khoâng hieåu roõ ba caùi naøy, thì ñeà muïc thieàn khoâng ñaït ñeán an chæ ñònh, cuõng khoâng ñaït ñeán caän haønh ñònh. Nhöng ñeà muïc ñaït ñeán caän haønh ñònh vaø luoân caû an chæ ñònh, neáu moät ngöôøi hieåu roõ ba ñieàu naøy. Vì luaän noùi: 

"Töôùng, hôi thôû voâ, 
Hôi thôû ra, khoâng phaûi laø 
ñoái töôïng cuûa moät taâm duy nhaát, 
Ngöôøi naøo khoâng bieát 
Ba vieäc naøy 
Thì söï tu khoâng ñaït 
Töôùng, hôi thôû voâ, 
Hôi thôû ra, khoâng phaûi laø ñoái 
Töôïng cuûa moät taâm duy nhaát, 
Ngöôøi naøo bieát roõ ba vieäc naøy 
Thì tu coù theå ñaït". (Ps. i, 170)

219. Khi aáy haønh giaû neân daùn chaët taâm nôi chính caùi töôùng ñaõ xuaát hieän aáy, nhö vaäy, töø ñaây trôû ñi, söï tu taäp cuûa vò tieán haønh theo caùch daùn chaët taâm. Nhö Coå ñöùc noùi: 

"Daùn chaët taâm treân töôùng 
Boû nhöõng khía caïnh ngoaïi 
Lai (voïng töôûng) 
Ngöôøi coù trí buoäc taâm 
ÔÛ hôi thôû ra vaøo".

221. Khi aáy haønh giaû khoâng neân chuù yù ñeán töôùng veà phöông dieän maøu saéc, hay xem xeùt tính caùch ñaëc bieät ôû nôi noù. Vò aáy neân baûo trì noù caån thaän nhö hoaøng haäu baûo döôõng baøo thai cuûa moät vò seõ laøm Chuyeån luaân vöông hay nhö moät noâng phu giöõ gìn ñoàng luùa chín, vò aáy neân traùnh baûy vieäc khoâng thích hôïp khôûi ñaàu laø truù xöù khoâng thích hôïp, vaø ñaøo luyeän baûy ñieàu thích hôïp. Khi baûo trì nhö vaäy, vò aáy neân laøm cho noù taêng tröôûng vaø caûi thieän nhôø söï chuù taâm nhieàu laàn, roài vò aáy neân thöïc haønh möôøi thieän xaûo veà ñònh (Ch. IV, ñoaïn 42) vaø laøm phaùt sinh söï quaân bình cuûa nghò löïc (Ch. IV, ñoaïn 66). 

222. Khi noå löïc nhö vaäy, haønh giaû ñaéc töù thieàn vaø nguõ thieàn treân töôùng aáy, theo caùch ñaõ moâ taû ôû phaàn Kasina ñaát 5-8 (xem laïi ñoaïn 189) Tuy nhieân, khi moät tyû kheo ñaõ ñaéc töù thieàn vaø nguõ thieàn, vaø muoán ñaït ñeán söï thanh tònh baèng caùch tu taäp ñeà muïc thieàn do phöông phaùp quaùn saùt vaø quay ñi, thì vò aáy caàn laøm cho thieàn aáy trôû thaønh quen thuoäc baèng caùch laøm chuû noù vôùi naêm caùch (Ch. IV, ñoaïn 131) roài khôûi haønh leân ñöôøng tueä quaùn baèng caùch ñònh roõ danh saéc. Nhö theá naøo? 

223. Khi xuaát thieàn, haønh giaû thaáy raèng nhöõng hôi thôû voâ vaø thôû ra coù nguoàn goác cuûa chuùng ôû thaân vaø taâm, vaø cuõng nhö khi nhöõng oáng beä thôï reøn ñang ñöôïc thoåi, thì hôi gioù chuyeån ñoäng nhôø caùi bao vaø nhôø noå löïc ñuùng möùc cuûa ngöôøi thôï, cuõng theá nhöõng hôi thôû voâ vaø thôû ra laø nhôø thaân vaø taâm. 

Keá ñeán, haønh giaû ñònh roõ hôi thôû voâ, hôi thôû ra vaø thaân theå laø "saéc" coøn taâm vaø nhöõng traïng thaùi lieân heä ñeán taâm (taâm sôû) laø caùi "voâ saéc" (taâm). Ñaây laø noùi vaén taéc, chi tieát seõ noùi roõ veà sau trong phaàn phaân ñònh veà Danh saéc (Ch. XVIII, ñoaïn 3 vaø keá tieáp). 

224. Sau khi ñònh roõ danh saéc nhö treân haønh giaû tìm kieám ñieàu kieän phaùt sinh ra noù. Do tìm kieám vò aáy thaáy ñöôïc, vaø nhôø vaäy vöôït qua nhöõng hoaøi nghi veà ñöôøng loái danh saéc sinh khôûi trong ba thôøi (Ch. XIX). 

Sau khi vöôït khoûi hoaøi nghi, haønh giaû Giaùc Ngoä ba ñaëc tính cho danh saéc, baét ñaàu baèng khoå, hieåu chuùng theo nhoùm (Ch. XX, ñoaïn 2), vò aáy töø boû möôøi khuyeát ñieåm cuûa tueä khôûi ñaàu laø söï ngoä (illumination), tueä naøy khôûi leân vaøo nhöõng giai ñoaïn ñaàu cuûa Sanh dieät trí (Ch. XX, ñoaïn 105 vaø keá tieáp) vaø vò aáy ñònh roõ ñaïo laø trí bieát roõ con ñöôøng khoâng coù nhöõng khuyeát ñieåm aáy (Ch. XX, ñ.126) Haønh giaû ñaït ñeán hoaïi trí baèng caùch töø boû taùc yù ñeán töôùng sinh khôûi. Khi taát caû caùc haønh ñaõ trôû neân khuûng khieáp do quaùn söï hoaïi dieät khoâng ngöøng cuûa chuùng thì taâm haønh giaû trôû neân voâ duïng ñoái vôùi chuùng (Ch. XXII). 

Sau khi tuaàn töï ñaït ñeán boán thaùnh ñaïo nhö theá, vaø an laäp trong quaû A-la-haùn, cuoái cuøng haønh giaû ñaït ñeán möôøi chín loaïi tri kieán thaåm saùt (Ch. XXII, 180) vaø vò aáy trôû thaønh ngöôøi xöùng ñaùng nhaän nhöõng ñoà cuùng döôøng cuûa theá gian goàm caû Phaïm thieân giôùi. 

225. Ñeán ñaây, söï tu taäp ñònh qua phöông phaùp nieäm hôûi thôû, khôûi ñaàu baèng ñeám vaø keát thuùc baèng nhìn laïi (ñ. 189) ñaõ xong. Ñaây laø phaàn luaän giaûi veà ñoaïn boán caâu ñaàu, vôùi moïi phöông dieän. 

Giaûi danh töø tieáp theo (Ñoaïn boán caâu thöù hai) 

226. Vì khoâng coù phöông phaùp naøo rieâng bieät cho söï tu taäp ñeà muïc thieàn ôû tröôøng hôïp ba ñoaïn boán caâu sau, bôûi theá chæ caàn hieåu nghóa danh töø trong nhöõng ñoaïn naøy, theo luaän sôù. 

(v) Vò aáy taäp: " Caûm giaùc hæ thoï toâi seõ thôû vaøo... toâi seõ thôû ra", coù nghóa laø laøm cho caûm giaùc haïnh phuùc (veà taâm) ñöôïc giaùc tri, ñöôïc roõ reät. ÔÛ ñaây, caûm giaùc hæ thoï ñöôïc kinh nghieäm baèng hai caùch (a) ñoái töôïng, vaø (b) vôùi söï khoâng mô hoà. 

227. Theá naøo laø hæ ñöôïc caûm thoï vôùi ñoái töôïng? haønh giaû ñaït ñöôïc ñeán hai thieàn trong ñoù hæ coù maët. Vaøo luùc haønh giaû thaät söï ñaït ñeán nhöõng thieàn naøy, hæ ñöôïc caûm thoï vôùi ñoái töôïng do söï ñaït thieàn, do söï caûm thoï ñoái töôïng. Theá naøo laø vôùi söï khoâng mô hoà? Sau khi nhaäp vaø xuaát moät trong hai thieàn coù hæ keøm theo, haønh giaû quaùn saùt vôùi tueä caùi hæ lieân heä vôùi thieàn aáy, laø deã bò tan raõ, hoaïi dieät vaø ngay löùc tueä quaùn aáy, hæ ñöôïc caûm thoï vôùi söï khoâng mô hoà do thaâm nhaäp nhöõng ñaëc tính cuûa noù (voâ thöôøng, v.v...) 

228 Vì Patisambhidaø noùi: (a) Khi haønh giaû bieát söï nhaát taâm, taâm khoâng taùn loaïn qua nhöõng hôi thôû voâ daøi nieäm ñöôïc an truù nôi vò aáy. Nhôø nieäm aáy vaø söï roõ bieát aáy, hæ aáy ñöôïc caûm thoï. Khi haønh giaû bieát söï nhaát taâm khoâng taùn loaïn qua hôûi thôû ra daøi... Qua hôi thôû voâ ngaén... qua hôi thôû ra ngaén... Qua nhöõng hôi thôû voâ... Nhöõng hôi thôû ra caûm giaùc toaøn thaân. Qua nhöõng hôi thôû voâ thôû ra an tònh thaân haønh, nieäm ñöôïc an truù nôi vò aáy. Nhôø nieäm aáy, vaø söï roõ bieát aáy, hæ aáy ñöôïc caûm thoï. 

(b) Hæ ñöôïc caûm thoï bôûi haønh giaû khi vò aáy chuù yù, khi vò aáy bieát, thaáy thaåm saùt, laøm cho vöõng taâm, taâm quyeát ñònh vôùi tín, noå löïc tinh taán, an truù nieäm, taäp trung taâm, hieåu bieát vôùi trí tueä, tröïc tri caùi caàn phaûi tröïc tri, hieåu ñaày ñuû caùi caàn hieåu ñaày ñuû, tu taäp caùi caàn phaûi tu taäp, vaø chöùng caùi caàn chöùng. Chính vôùi caùch aáy maø hæ ñöôïc caûm thoï (Ps. i, 187). 

229. (vi) (viii) Y Ù nghóa ba meänh ñeà coøn laïi caàn ñöôïc hieåu töông töï, nhöng coù moät sai khaùc naøy. Söï caûm thoï laïc caàn ñöôïc hieåu laø ôû ba thieàn, vaø caûm giaùc taâm haønh laø ôû boán thieàn. Taâm haønh goàm hai uaån thoï, töôûng. Vaø trong tröôøng hôïp meänh ñeà "caûm giaùc laïc thoï" Patisambhidaø noùi nhö sau: ñeå chæ roõ caû bình dieän cuûa tueä ôû ñaây "coù hai thöù laïc: thaân laïc vaø taâm laïc (Ps. i, 188). An tònh taâm haønh": laø an tònh taâm haønh thoâ, chaám döùt noù. Vaø ñieàu naøy caàn ñöôïc hieåu chi tieát nhö ñaõ noùi ôû phaàn thaân haønh (ñ. 176-85). 

230. Hôn nöõa, ôû ñaây, trong meänh ñeà "caûm giaùc hæ thoï" (laø caùi thaät söï ñöôïc quaùn trong ñoaïn 4 caâu naøy) caûm thoï ñöôïc noùi döôùi muïc "hæ" (laø moät haønh) coøn ôû meänh ñeà "laïc" caûm thoï ñöôïc noùi trong hình thöùc cuûa caûm thoï chính coáng. Trong hai meänh ñeà "taâm haønh" "caûm thoï ñöôïc noùi trong hình thöùc cuûa caûm thoï chính coáng. Trong hai meänh ñeà" taâm haønh "caûm thoï laø caùi nhaát thieát gaén lieàn vôùi töôûng vì "Töôûng vaø thoï thuoäc veà taâm, nhöõng thöù naøy vì ñi lieàn vôùi taâm neân ñoù laø nhöõng taâm haønh" (Ps. i, 188) Bôûi vaäy, ñoaïn boán caâu naøy caàn ñöôïc hieåu laø ñeà caäp ñeán quaùn caûm thoï. 

Giaûi danh töø tieáp (Ñoaïn boán caâu III) 

231 (ix) Trong ñoaïn boán phaùp thöù ba, "caûm giaùc veà taâm" caàn ñöôïc hieåu laø qua boán thieàn. 

(x) "Laøm cho taâm haân hoan" Vò aáy taäp vöøa laøm cho taâm vui veû, gieo söï vui töôi vaøo trong taâm laøm taâm phaán khôûi, hoan hæ, toâi seõ thôû voâ, toâi seõ thôû ra. ÔÛ ñaây, coù söï haân hoan veà hai maët, nhôø ñònh vaø nhôø tueä. 

Theá naøo laø nhôø ñònh? Vò aáy ñaéc hai thieàn trong ñoù hæ coù maët. Vaøo luùc haønh giaû thaät söï nhaäp hai thieàn aáy, thì haønh giaû gôïi nieàm vui cho taâm, gieo haân hoan vaøo noù, vôùi hæ caâu höõu vôùi thieàn naøy. 

Coøn nhôø tueä laø theá naøo? Sau khi nhaäp vaø xuaát moät trong hai thieàn caâu höõu vôùi hæ, haønh giaû vôùi tueä thaáy raèng hæ caâu höõu trong thieàn aáy coù theå bò hoaïi dieät rôi ruïng, nhö vaäy vaøo luùc tueä quaùn aáy xaûy ra thaät söï, haønh giaû khôi daäy nieàm haân hoan trong taâm, gieo haân hoan vaøo noù baèng caùch laáy hæ caâu höõu vôùi thieàn naøy laøm ñoái töôïng. 

Moät ngöôøi tieán haønh theo caùch treân ñaây ñöôïc goïi laø "Laøm cho taâm haân hoan toâi seõ thôû voâ... Toâi seõ thôû ra.." Vò aáy taäp. 

232. (xi) "Laøm cho taâm ñònh tónh": moät caùch quaân bình (Samam) ñaët ñeå (aødahanto) taâm treân ñoái töôïng cuûa noù nhôø sô thieàn v.v... Hoaëc, sau khi ñaõ nhaäp vaø xuaát töø nhöõng thieàn naøy, haønh giaû thaáy vôùi tueä raèng caùi ñònh caâu höõu vôùi thieàn aáy laø deã hoaïi dieät, khi aáy vaøo luùc thaät söï ñaéc tueä quaùn (at the actual time of insight), söï nhaát taâm trong moät saùt na (momentary) [*] khôûi leân nhôø thaâm nhaäp (ñi saâu vaøo) (nhöõng ñaëc tính voâ thöôøng, v.v...) Nhö vaäy, nhöõng caâu " Vò aáy taäp, toâi seõ thôû vaøo laøm cho taâm ñònh tónh... Toâi seõ thôû ra..." cuõng laø ñeå noùi veà moät ngöôøi ñaõ ñaët taâm moät caùch quaân bình, treân ñoái töôïng ñoù, nhôø phöông tieän laø söï nhaát taâm khôûi leân töøng saùt na nhö vaäy. 

[*] söï nhaát taâm trong 1 saùt na (momentary unification of the mind): ñònh chæ keùo daøi trong moät choác. Vì ñònh hay söï nhaát taâm naøy cuõng theá, khi noù sinh khôûi moät caùch khoâng giaùn ñoaïn treân ñoái töôïng cuûa noùi vaø khoâng bò phaùp ñoái nghòch thaéng löôùt thì noù daùn chaët taâm moät caùch baát ñoäng, nhö theá ñang ôû trong ñònh.

["giaûi thoaùt" coù nghóa laø coâ laäp, taùch rieâng nôø "giaûi thoaùt" goàm trong söï ñaøn ap, töø boû nhöõng trieàn caùi "vaøo luc ñaéc tueä quaùn thaät söï" (at the actual time of insight): hoaïi trí vaøo luùc quaùn taùn hoaïi (dissolution). Vì tan shoaïi laø cöïc ñieûm cuûa voâ thöôøng. Bôûi theá haønh giaû quaùn taùn hoaïi nhôø ñoù thaáy ñöôïc döôùi ñeà muïc taâm, toaøn theå lónh vöïc caùc haønh ñeàu laø voâ thöôøng khoâng tröôøng cöûu, vaø do khoå noùi taïi trong caùi gì voâ thöôøng, vaø do söï vaéng maët cuûa ngaõ trong caùi gì khoå haønh giaû thaáy raèng toaøn theå lónh vöïc caùc haønh aáy laø khoå, khoâng laïc, laø voâ ngaõ, khoâng phaûi ngaõ. Nhöng bôûi vì caùi gì voâ thöôøng, khoå, phi ngaõ thì khoâng phaûi laø caùi ñeå thích thì caùi ñoù khoâng ñaùng tham, do vaäy haønh giaû trôû neân voâ duïc ly tham ñoái vôùi toaøn dieän lónh vöïc caùc haønh kia khi noùi ñöôïc thaáy döôùi aùnh saùng cuûa hoaïi dieät laø voâ thöôøng, khoâ phi ngaõ, haønh gaûi khoâng thích thuù trong ñoù, tham cuûa vò aáy ñoái vôùi noù phai nhaït khi nhuoám ñöôïc taâm haønh giaû. Khi vò aáy trôû neân voâ duïc vaø tham phai nhaït nhö theá, tröôùc heát chæ nhôø trí hieåu bieát theá gian maø vò aáy khieán cho tham ngöøng laïi vaø khoâng khôi daäy theâm, vò aáy khoâng laøm cho tham sinh khôûi. Hoaëc khi tham cuûa vò aáy ñaõ phai nhaït, thì baèng tri kieán cuûa rieâng mình, vò aáy laøm phaùt sinh söï chaám döùt caùc haønh khoâng hieän roõ cuõng nhö caùc haønh hieän roõ, vò aáy khoâng khôûi chuùng leân, côù ngiaõ haønh giaû chæ chæ ñem laïi söï chaám döùt caùc haønh chöù khoâng ñem laïi söï sinh khôûi chuùng. Khi ñaõ ñi vaøo con ñöôøng naøy, ñaïo loä naøy, thì haønh giaû buoâng boû chöù khoâng naém baét. Nghóa laø theá naøo? Nghóa laø, söï quaùn veà voâ thöôøng, v.v... Naøy goïi laø buoâng boû theo nghóa, töø boû vaø buoâng boû coù nghóa laø ñi vaøo, bôûi vì noù töø boû nhöõng caáu ueá cuøng vôùi caùc haønh nghieäp phaùt sinh ra uaån vaø vì do thaáy nhöõng loãi laàm trong caùc haønh do thieân veà caùi ñoái laäp vôùi haønh, nghóa laø nieát baøn, noù ñi vaøo nieát baøn aáy. Do ñoù haønh giaû naøo coù ñöôïc söï quaùn nieäm aáy seõ töø boû caùc caáu ueá vaø ñi vaøo nieát baøn theo nhö ñaõ noùi: ÔÛ ñaây, söï quaùn nieäm caùi gì voâ thöôøng chæ laø voâ thöôøng, thì goïi laø "Quaùn voâ thöôøng" ñaây laø moät teân chæ tueä phaùt sinh nhôø xem caùc haønh thuoäc ba lónh vöïc theá gian (maø ñeå rieâng lónh vöïc sieâu theá) laø voâ thöôøng. "Thoaùt khoûi voâ thöôøng töôûng laø thoaùt ra khoûi quan nieäm sai laàm phaùt sinh ra söï thaáy caùc haønh (caùc phaùp höõu vi) laø thöôøng, baát dieât, nhöõng quan nieäm khaùc cuõng neân ñöôïc xem laø bao goàm trong ñeà muïc töôûng. Cuõng vaäy, vôùi laïc töôûng, v.v... "Baèng quaùn ly duïc" baèng phöông tieän laø söï quaùn nieäm phaùt sinh ôû döôùi hình thaùi laø ly duïc ñoái vôùi caùc haønh. "Thoaùt khoûi söï thích thuù" laø khoûi tham caâu höõu vôùi hæ. "Nhôø quaùn taùn hoaïi": nhôø pheùp quaùn phaùt sinh töông töï döôùi hình thaùi taøn taï, do ñoù "ly tham" ñöôïc noùi. "Baèng quaùn dieät": nhôø thaáy moät caùch lieân tuïc söï chaám döùt (dieät) caùc haønh. Hoaëc, quaùn dieät laø quaùn caùc haønh chæ dieät maø khoâng sinh khôûi laïi trong töông lai. Vì ñaây laø Trí nhaïo giaûi thoaùt. Duïc thoaùt trí (Knowledge of Desire for Deliverance) ñöôïc taêng thaïnh. Do ñoù luaän chuû noùi: "Thoaùt khoûi sanh". Söï quaùn nieäm ôû hình thaùi töø boû laø quaùn "quaùn töø boû" Giaûi thoaùt khhoûi naém baét" (chaáp thuû): coù nghóa laø heát xem (caùc phaùp laø thöôøng, laïc v.v... Hoaëc ôû ñaây yù nghóa coù theå ñöôïc hieåu laø giaûi thoaùt khoûi söï naém baét daây noái taùi sinh" (Pm. 279) Xem caùc chöông XX vaø XXI (kieát sanh) ]

Giaûi thích danh töø tieáp theo ñoaïn boán caâu thöù tö 

234 (xiii) Nhöng trong ñoaïn boán, veà quaùn voâ thöôøng, caàn phaân bieät tröôùc heát laø caùi voâ thöôøng, söï hay tính chaát voâ thöôøng, söï quaùn voâ thöôøng vaø con ngöôøi quaùn voâ thöôøng. 

ÔÛ ñaây, naêm uaån laø caùi voâ thöôøng. Taïi sao? Bôûi vì baûn chaát cuûa chuùng laø sinh dieät vaø bieán ñoåi. Söï voâ thöôøng laø sinh dieät, dieät vaø dò (bieán ñoåi) ôû trong chính nhöõng uaån ñoù, hoaëc laø söï phi höõu cuûa chuùng sau khi hieän höõu, nghóa laø söï tan vôõ cuûa caùc uaån ñaõ sinh baèng caùch töøng saùt na taùn hoaïi, vì chuùng khoâng toàn taïi gioáng nhau trong hai saùt na keá tieáp. 

Quaùn voâ thöôøng laø quaùn saéc, v.v... Laø "voâ thöôøng" do bôûi tính chaát voâ thöôøng noùi treân. Moät ngöôøi quaùn voâ thöôøng laø ngöôøi coù ñöôïc söï quaùn nieäm aáy. Vaäy, chính khi moät ngöôøi nhö theá thôû voâ thôû ra môùi coù theå noùi raèng: "quaùn voâ thöôøng toâi seõ thôû voâ... Thôû ra, Vò aáy taäp" 

235. (xiv) Quaùn taùn hoaïi: coù hai thöù laø huyû hoaïi vaø tan raõ hoaøn toaøn. "Huyû hoaïi" (destruction) laø söï tan bieán cuûa caùc haønh, söï phaân taùn, raõ rôøi cuûa chuùng goïi laø "tan raõ" ñaây laø saùt-na dieät (momentary cessation). ÔÛ ñaây caùc Haønh hoaøn toaøn tan raõ, vaø khi ñieàu naøy ñöôïc ñaït ñeán, goïi laø "tòch dieät" töùc nieát baøn (Pm. 280). 

Khi haønh giaû coù ñöôïc söï quaùn nieäm goàm hai khía caïnh noùi treân, thì coù theå baûo raèng "Vò aáy taäp: Quaùn taùn hoaïi toâi seõ thôû voâ, quaùn taùn hoaïi toâi seõ thôû ra." 

[Caùi gì ñöôïc goïi laø thöôøng laø caùi daøi laâu, vónh cöõu nhö nieát baøn. Caùi ñöôïc goïi laø "voâ thöôøng laø caùi gì khoâng tröôøng cöõu coù sinh dieät. Noùi nguõ uaån voâ thöôøng coù nghóa ñoù laø nhöõng phaùp höõu vi. Taïi sao? Vì baûn chaát cuûa chuùng laø sinh, dieät vaø bieán dò. ÔÛ ñaây, caùc phaùp höõu vi sinh khôûi do nhaân vaø duyeân, söï xuaát hieän cuûa chuùng töø phi höõu, söï thuû ñaëc moät baûn ngaõ rieâng chuùng, goïi laø "sinh". Söï dieät, chaám döùt cuûa chuùng töøng saùt na sau khi ñaõ sinh ra thì goïi laø dieät. Söï bieán ñoåi do tuoåi giaø laø "dò". Vì cuõng nhö giöõa cô hoäi sinh tan bieán vaø cô hoäi dieät tieáp theo khoâng coù söï giaùn ñoaïn nôi söï vaät. Cuõng vaäy, khoâng coù söï giaùn ñoaïn nôi söï vaät vaøo caùi luùc ñoái dieän vôùi taùn hoaïi, noùi caùch khaùc, trong luùc "truù", maø danh töø thöôøng duøng laø "giaø". Bôûi theá, giaø coù nghóa laø caùi gì cuûa moät phaùp ñôn ñoäc duy nhaát, goïi laø "giaø trong saùt-na" (momentary ageing). Vaø noùi thaúng ra, khoâng coù giaùn ñoaïn ôû nôi söï vaät giöõa nhöõng cô hoäi sinh vaø dieät, neáu khoâng thì keát quaû laø moät caùi naøy sinh maø moät caùi khaù dieät". (Pm. 280) ]

236. (xvi) Quaùn töø boû: töø boû cuõng thuoäc hai loaïi, laø töø boû theo nghóa xaû ly, vaø töø boû theo nghóa thaâm nhaäp. Töø boû chính laø moät loái quaùn, neân goïi laø "quaùn töø boû". Vì tueä vöøa ñöôïc goïi laø "töø boû keå nhö xaû" vaø vöøa ñöôïc goïi laø "töø boû keå nhö thaâm nhaäp" vì tröôùc heát, baèng caùch thay theá nhöõng tính ngöôïc laïi, noù töø boû nhöõng gì oâ nhieãm cuøng vôùi nhöõng haønh nghieäp phaùt sinh ra uaån, vaø thöù ñeán, do thaáy söï "khoán naïn" cuûa nhöõng phaùp höõu vi, noù coøn ñi vaøo tòch dieät baèng caùch thieân veà xu höôùng nieát baøn, caùi ngöôïc laïi vôùi höõu vi. (Ch. XXI, 18). Vaø ñaïo loä naøy vöøa ñöôïc goïi laø "töø boû keå nhö xaû ly" vaø vöøa ñöôïc goïi laø "töø boû keå nhö ñi saâu vaøo" vì noù xaû boû caùc oâ nhieãm cuøng vôùi nhöõng haønh nghieäp sinh ra uaån, baèng caùch ñoaïn taän chuùng, vaø noù ñi vaøo nieát baøn baèng caùch laáy nieát baøn laøm ñoái töôïng cuûa noù. Laïi nöõa, caû hai thöù (tueä vaø tri kieán veà ñaïo loä) ñöôïc goïi laø tuøy quaùn (anupassanaø) vì chuùng thöôøng xeùt laïi, nhìn laïi töøng tri kieán tröôùc ñaây cuûa chuùng. Khi haønh giaû coù ñöôïc söï quaùn nieäm goàm hai khía caïnh noùi treân, thì coù theå baûo raèng " Vò aáy taäp": quaùn töø boû toâi seõ thôû voâ, quaùn töø boû toâi seõ thôû ra." 

[Töø boû baèng caùch thay theá caùi ñaùng boû baèng phaùp ñoái laäp vôùi noù, hoaëc caét ñöùt noù, thì goïi laø "töø boû keå nhö xaû" Cuõng vaäy, hnaøh vi töø boû ngaõ trong söï khoâng taïo nghieäp, nghóa laø töø boû taát caû ñieàu kieän taùi sinh vaøo caùc höõu ñi vaøo nieát baøn baèng caùch xu höôùng nieát baøn (trong tueä) hoaëc baèng caùch laáy nieát baøn laøm ñoái töôïng (trong ñaïo loä) thì goïi laø "töø boû baèng caùch thaâm nhaäp" "Qua söï thay theá nhöõng tính ñoái laäp": ÔÛ ñaây, tröôùc heát, quaùn voâ thöôøng töø boû thöôøng töôûng, chính laø töø boû, baèng caùch thay caùi ñoái laäp. Vaø söï töø boû theo caùch aáy laø döôùi hình thöùc ñöa ñeán voâ sinh (non- occurrence). Vì taát caû haønh nghieäp baét nguoàn töø caáu nhieãm do thaáy caùc haønh laø thöôøng vaø taát caû uaån haäu quaû cuûa nghieäp coù goác reã ôû caû hai thöù treân (haønh nghieäp cuøng oâ nhieãm hay phieàn naõo), caùi coù theå sanh khôûi ôû töông lai, haønh vaø uaån aáy ñeàu ñöôïc töø boû baèng caùch laøm cho chuùng khoâng sanh khôûi. Cuõng vaäy trong tröôøng hôïp khoå töôûng, v.v... "Do thaáy ssöï khoán naïn cuûa nhöõng phaùp höõu vi": Do thaáy nhöõng loãi voâ thöôøng v.v... Trong ba coõi höõu, laõnh vöïc caùc haønh. Ñoù laø "caùi ñoái laäp vôùi caùc haønh do bôûi tính tröôøng cöõu cuûa noù v.v... Khi caùc oâ nhieãm ñaõ ñöôïc tröø khöû nhôø ñaïo loä, caùc haønh nghieäp (nhöõng taïo taùc cuûa nghieäp) ñöôïc goïi laø "ñöôïc töø boû" do söï phaùt sanh trong chuùng baûn chaát "khoâng gaây taïo quaû baùo" coøn caùc uaån coù goác reã trong nhöõng haønh aáy ñöôïc goïi laø "ñöôïc töø boû" do chuùng ñöôïc laøm cho khoâng sanh khôûi. Do vaäy, ñaïo loä töø boû taát caû nhöõng thöù naøy, ñoù laø yù nghóa muoán noùi. (Pm. 281). Danh töø pakkhandana (dòch laø ñi vaøo) ñöôïc duøng ñeå ñònh nghóa haønh vi "ñöùc tin", vaø coøn coù theå dòch laø "nhaûy vaøo", "lao vaøo". ]

Treân ñaây laø giaûi thích veà söï tu taäp nieäm hôi thôû vôùi möôøi saùu ñeà muïc caàn ñöôïc hieåu. 

Keát Luaän 

Phaùp nieäm hôi thôû vôùi möôøi saùu ñeà muïc treân ñaây nhö vaäy coù keát quaû lôùn coù lôïi ích lôùn. 

238. Söï lôïi ích lôùn cuûa noù caàn ñöôïc hieåu ôû ñaây laø an tònh vì kinh daïy: "Vaø naøy caùc tyû kheo söï taäp trung nhôø nieäm hôi thôû neáu ñöôïc tu taäp, ñöôïc laøm cho sung maõn, laø vöøa an tònh vöøa cao caû" (S. v, 231) v.v... vaø vì noù coù theå caét ñoaïn taàm tö duy. Vì noù laø moät laïc truù an tònh, cao caû, khoâng oâ nhieãm, neân noù caét ñöùt söï taùn loaïn do taàm chöôùng ngaïi ñònh vaø noù giöù taâm chæ truù treân hôi thôû laøm ñoái töôïng. Bôûi theá, kinh daïy raèng: "nieäm hôi thôû caàn ñöôïc tu taäp ñeå ñoaïn taàm tö duy (A. iv, 353) 

239 Laïi nöõa, lôïi ích lôùn cuûa noù caàn ñöôïc hieåu laø ñieàu kieän caên baûn ñeå cho söï vieân maõn minh kieán vaø giaûi thoaùt, vì ñöùc Theá toân daïy: "Naøy caùc tyû kheo, nieäm hôi thôû khi ñöôïc tu taäp, ñöôïc laøm cho sung maõn, vieân maõn boán nieäm truù. Boán nieäm truù (xöù) khi ñöôïc tu taäp, ñöôïc laøm cho sung maõn, vieân maõn baûy giaùc chi. Baûy giaùc chi ñöôïc tu taäp ñöôïc laøm cho sung maõn, vieân maõn minh kieán vaø giaûi thoaùt". (M. iii, 82) 

240 Laïi nöõa, lôïi ích lôùn cuûa noù caàn ñöôïc hieåu laø ôû choã noù khieán cho ta bieát ñöôïc hôi thôû voâ thôû ra cuoái cuøng, vì ñöùc Theá toân daïy; "Naøy Raøhula, khi nieäm hôi thôû ñöôïc tu taäp nhö theá, ñöôïc laøm cho sung maõn, thì ngay caû hôi thôû cuoái cuøng cuõng ñöôïc bieát ñeán khi chuùng chaám döùt, khoâng phaûi khoâng bieát" (M. i, 425-6) 

241 ÔÛ ñaây, coù ba loaïi hôi thôû cuoái cuøng khi chaám döùt ñoù laø cuoái cuøng trong caùc höõu, cuoái cuøng trong thieàn, vaø cuoái cuøng trong söï cheát. Vì nhöõng hôi thôû voâ thôû ra chæ phaùt sinh ôû duïc höõu maø khoâng phaùt sinh ôû saéc höõu vaø voâ saéc höõu, neân coù nhöõng hôi thôû cuoái cuøng trong caùc höõu. Trong caùc thieàn, hôi thôû chæ hieän höõu ôû ba thieàn ñaàu, khoâng hieän höõu ôû thieàn thöù tu, do vaäy coù hôi thôû cuoái cuøng thieàn ñònh. Nhöõng hôi thôû khôûi leân theo toác haønh taâm thöù möôøi saùu ñi tröôùc töû taâm, chaám döùt cuøng vôùi töû taâm, goïi laø nhöõng hôi thôû cuoái cuøng trong caùi cheát. 

242. Khi moät tyû kheo ñaõ tu taäp ñeà muïc thieàn naøy, thì vaøo luùc khôûi leân toác haønh taâm thöù möôøi saùu tröôùc töû taâm, neáu vò aáy chuù yù ñeán söï sinh khôûi cuûa nhöõng hôi thôû cuoái cuøng aáy, thì töôùng sinh cuûa chuùng hieän roõ nôi vò aáy, neáu chuù yù ñeán töôùng truù, thì töôùng truù hieän roõ neáu chuù yù ñeán töôùng dieät thì töôùng dieät hieän roõ cho vò aáy. Vaø nhö vaäy laø nhôø vò aáy ñaõ hoaøn toaøn phaân bieät ñöôïc hôi thôû voâ hôi thôû ra laøm ñoái töôïng. 

243. Khi moät tyû kheo ñaõ ñaéc A-la-haùn quaû nhôø tu taäp moät ñeà muïc naøo khaùc vò aáy coù theå ñònh ñöôïc thoï maïng cuûa mình coøn bao laâu, maø cuõng coù theå khoâng ñònh ñöôïc. Nhöng khi vò aáy ñaéc quaû do tu taäp ñeà muïc thieàn naøy thì vò aáy luoân luoân coù theå ñònh ñöôïc thôøi cheát cuûa mình. Vò aáy bieát "Caùc haønh duy trì sinh maïng ta baây giôø chæ coøn tieáp tuïc ñeán chöøng aáy, khoâng laâu hôn" Do ñoù vò aáy chuaån bò taém röûa thay y phuïc roài nhaém maét nhö tröôøng hôïp tröôûng laõo Tissa ôû tu vieän Katapabbata, tröôûng laõo MahaøTissa ? tu vieän Mahaø karanjiya Tröôûng laõo ngöôøi khaát thöïc ôû vöông quoác Devaputta vaø nhö hai anh em tröôûng laõo ôû tu vieän Cittalapabbata. 

244. Ñaây laø moät caâu chuyeän tæ duï. Sau khi tuïng giôùi boån Patimokkha vaøo ngaøy raèm boà taùt, moät trong hai vò Tröôûng laõo voán laø hai anh em, ñi ñeán truù xöù cuûa mình, ñöôïc vaây quanh bôûi toaøn theå taêng chuùng. Khi ñöùng ngaém traêng, ngaøi nhaåm tính caùc haønh duy trì thoï maïng cuûa baûn thaân, vaø baûo taêng chuùng: "Töø tröôùc tôùi nay, caùc oâng ñaõ thaáy nhöõng tyû kheo Nieát baøn theo kieåu naøo? Ngöôøi thì ñaùp: "Töø tröôùc tôùi nay, con thaáy caùc vò nhaäp Nieát baøn khi coøn ngoài treân toaø" Ngöôøi khaùc noùi: "con ñaõ thaáy nhöõng vò ngoài kieát giaø giöõa trôøi maø nhaäp Nieát baøn" Vò tröôûng laõo noùi: "baây giôø ta seõ cho chö hieàn thaáy moät ngöôøi nhaäp nieát baøn trong luùc ñang ñi baùch boä" Roài Ngaøi vaïch moät ñöôøng treân khoaûnh saân ñi daïo, baûo: "Ta seõ ñi töø ñaàu ñöôøng ñeán cuoái roài trôû laïi, khi ñeán laèn möùc naøy ta seõ ñaït Nieát baøn". Noùi xong Ngaøi böôùc leân con ñöôøng kinh haønh vaø ñi ñeán ñaàu kia. Khi trôû veà ngaøi nhaäp Nieát baøn ngay luùc böôùc leân laèn ñaõ vaïch. 

Bôûi vaäy, ngöôøi coù trí 
Haõy ñeå daønh thì giôø 
Tu taäp nieäm hôi thôû 
Vì coù nhieàu lôïi ích

Quaùn Veà Tòch Dieät (Nieát Baøn) 

245. Moät ngöôøi muoán tu taäp nieäm dieät haõy ñi vaøo ñoäc cö ñeå töôûng ñeán nhöõng ñöùc ñaëc bieät cuûa nieát baøn, noùi caùch khaùc laø söï tònh chæ taát caû caùc khoå nhö sau: Naøy caùc tyû kheo, daàu cho loaïi phaùp naøo, höõu vi hay voâ vi, ly tham ñöôïc xem laø toái thöôïng trong taát caû phaùp, (töùc laø) söï nhieáp phuïc kieâu maïn, söï nhieáp phuïc khaùt aùi, söï nhoå leân tham aùi, söï chaët ñöùt taùi sinh, söï ñoaïn dieät tham aùi, söï ly tham, ñoaïn dieät, nieát baøn". (A. ii, 34) 

246. "Phaùp" laø nhöõng tính chaát caù bieät. Höõu vi hay voâ vi do caùc duyeân nhoùm hoïp maø thaønh hay khoâng do duyeân nhoùm hoïp maø thaønh. "Ly tham ñöôïc xem laø toái thöôïng trong taát caû phaùp". Trong taát caû phaùp höõu vi vaø voâ vi, thì ly tham ñöôïc goïi laø cao nhaát, toát nhaát. 

247. ÔÛ ñaây "ly tham" khoâng phaûi chæ laø söï vaéng boùng taâm tham, maø ñuùng hôn ôû ñaây söï "nhieáp phuïc kieâu maïn...., nieát baøn" ñöôïc goïi laø ly tham. Ly tham ñöôïc goïi laø nhieáp phuïc kieâu maïn, vì khi ñaït ñeán ly tham thì taát caùc thöù kieâu maïn ñöôïc nhieáp phuïc, ñöôïc côûi boû. Ly tham ñöôïc goïi laø nhieáp phuïc khaùt aùi vì khi ñaït ñeán ly tham, thì moïi khaùt aùi ñoái vôùi duïc laïc bò loaïi boû, bò daäp taét. Ly tham ñöôïc goïi laø "nhoå leân tham aùi" vi khi ñaït ñeán ly tham söï nöông töïa vaøo naêm duïc coâng ñöùc bò baõi boû. Ñöôïc goïi laø söï "chaët ñöùt taùi sinh" vì khi ñaït ñeán ly tham, thì voøng luaân chuyeån trong ba coõi höõu ñöôïc chaám döùt. Ñöôïc chaám döùt. Ñöôïc goïi laø "ñoaïn dieät tham aùi vì khi ñaït ñeán ly tham thì tham aùi bò phaù huyû hoaøn toaøn, taøn taï, chaám döùt. Ñöôïc goïi laø nieát baøn vì ñi ra khoûi (nikkhanta), thoaùt ly (nissata). Khoâng lieân heä vôùi khaùt aùi, maø thoâng thöôøng coøn coù teân laø "söï chaáp thuû" vì baèng caùch baûo ñaûm söï taùi sinh töông tuïc, khaùt aùi laø yeáu toá noái lieàn, lieân keát, gaén boù boán loaøi chuùng sinh, naêm thuù, baûy thöùc, vaø chín coõi 

248. Treân ñaây laø caùch nieäm dieät hay nieát baøn theo nhöõng ñaëc tính cuûa noù khôûi ñaàu laø ly tham. Nhöng Nieát baøn coøn neân töôûng nieäm theo nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät khaùc maø ñöùc Theá toân ñaõ moâ taû trong caùc kinh nhö: "Naøy caùc tyû kheo, ta seõ daïy cho caùc ngöôi caùi voâ vi (khoâng ñöôïc taïo taùc) chaân lyù bæ ngaïn (bôø beân kia) caùi khoù thaáy caùi baát hoaïi caùi tröôøng cöûu caùi khoâng bieán dò caùi baát töû caùi hieàn thieän caùi an oån caùi kyø dieäu caùi nguyeân veïn.. Caùi khoâng saàu... Caùi thanh tònh... Hoøn ñaûo... Choã truù...." (S. iv, 360-72) 

249. Khi haønh giaû töôûng ñeán tòch dieät vôùi nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät ly tham v.v... Theo caùch aáy, thì ngay luùc aáy, taâm vò aáy khoâng bò tham aùm aûnh, ngay luùc aáy taâm vò aáy ñöôïc chaát tröïc vì aûnh höôûng cuûa tòch dieät, nieát baøn (Xem Ch VII ñoaïn 65 vaø keá tieáp). Bôûi vaäy, khi haønh giaû ñaõ tröø khöõ nhöõng trieàn caùi theo caùch ñaõ noùi trong phaàn Töôûng nieäm veà Ñaáng giaùc ngoä (nieäm Phaät), v.v... Nhöõng thieàn chi khôûi leân trong moät saùt na duy nhaát. Nhöng do bôûi nhöõng ñöùc saâu xa cuûa nieát baøn, hoaëc vì haønh giaû baän töôûng nieäm nhieàu ñöùc tính khaùc nhau, neân thieàn khôûi leân chæ laø caän haønh ñònh maø khoâng ñaït ñeán ñònh an chæ. Vaø thieàn aáy cuõng ñöôïc goïi laø nieäm veà tòch dieät, bôûi vì noù khôûi leân nhôø nhöõng ñöùc ñaëc bieät cuûa tòch dieät. 

250. Vaø cuõng nhö trong tröôøng hôïp saùu töôûng nieäm dieät naøy cuõng chæ ñi ñeán vieân maõn nôi moät vò thaùnh ñeä töû. Tuy vaäy, noù cuõng coù theå laøm ñoái töôïng nhôù nghó cho moät ngöôøi thöôøng aùi laïc nieát baøn, bôûi vì chæ nghe noùi khoâng thoâi, cuõng laøm cho taâm phaùt sinh tín nhaïo. 

251. Moät vò tyû kheo chuyeân taâm töôûng ñeán tòch dieät nhö vaäy thöôøng nguû trong an laïc vaø thöùc trong an laïc, caùc caên tòch tònh, taâm an bình, vò aáy coù taøm quyù, tin töôûng quyeát ñònh ñaït ñeán quaû cao, ñöôïc söï toân troïng cung kính cuûa nhöõng vò ñoàng phaïm haïnh. Vaø ngay duø vò aáy khoâng chöùng nhaäp ñöôïc caùi gì cao hôn, ít nhaát cuõng höôùng ñeán moät thieän thuù. 

Bôûi theá ngöôøi coù trí 
Sieâng tu khoâng bieát meät 
Phaùp töôûng nieäm tòch dieät 
Ñem laïi nhieàu thieän baùo

Chöông taùm naøy, goïi laø "Moâ taû caùc tuøy nieäm keå nhö nhöõng ñeà muïc thieàn" ôû trong phaàn luaän giaûi veà Söï tu taäp Ñònh trong Thanh Tònh Ñaïo, ñöôïc bieân soaïn vôùi muïc ñích laøm cho nhöõng ngöôøi laønh ñöôïc hoan hæ