C. Baùnh Xe Sanh Töû 

1. Baùnh Xe 

273. Baáy giôø, cuoái cuøng saàu bi khoå öu naõo ñöôïc ñeà caäp ôû ñaây, vì noù maø voâ minh ñöôïc neâu ñaàu baùnh xe sanh töû nhö sau: "Do duyeân voâ minh, coù haønh". Voâ minh aáy ñöôïc thieát laäp baèng saàu bi khoå v.v... bôûi theá caàn hieåu raèng 

Baùnh xe sanh töû khoâng coù moái ñaàu ñöôïc bieát ñeán. 
Khoâng ngöôøi laøm, khoâng ngöôøi chòu, 
Troáng roãng vôùi 12 kieåu roãng. 
Baùnh xe aáy khoâng ngöøng ôû ñaâu 
Noù cöù xoay vaàn maõi maõi.

275. Saàu, öu, naõo khoâng taùch rôøi khoûi voâ minh, coøn bi ñöôïc thaáy nôi ngöôøi bò meâ hoaëc. Nhö vaäy, khi nhöõng thöù naøy sanh khôûi laø voâ minh ñöôïc thieát laäp. Laïi nöõa, "cuøng vôùi laäu hoaëc coù voâ minh" (M. i, 54) vaø vôùi laäu hoaëc sanh, nhöõng thöù saàu, bi, ... xuaát hieän. Nhö theá naøo? 

276. Tröôùc heát, saàu vì phaûi xa lìa ñoái töôïng gaây khoaùi caûm, saàu aáy ñöôïc sanh töø duïc laäu, nhö kinh noùi: 

Khi moät ngöôøi ñang khao khaùt 
Maø ñieàu noù khao khaùt tuoät maát 
Thì noù ñau khoå nhö bò truùng muõi teân (Sn. 767).

277. Vaø taát caû saàu bi... naøy phaùt sanh cuøng vôùi söï sanh khôûi cuûa kieán laäu, nhö kinh noùi: "Nôi moät ngöôøi coù kieán chaáp töï ngaõ laø saéc, saéc laø cuûa ta, thì cuøng vôùi söï ñoåi thay bieán hoaïi cuûa saéc, khôûi leân saàu bi khoå öu naõo." (S. iii,3) 

278. Vaø saàu bi... cuõng sanh cuøng vôùi söï sanh khôûi cuûa höõu laäu, nhö kinh noùi: "Coù nhöõng chö thieân tuoåi thoï daøi, coù myõ saéc, höôûng nhieàu laïc, ñaõ soáng laâu trong caùc cung ñieän traùng leä. Caùc chö thieân naøy, sau khi nghe Nhö lai thuyeát phaùp, phaàn lôùn ñaâm ra run sôï khieáp ñaûm." (S. iii, 85), nhö tröôøng hôïp caùc vò trôøi bò ray röùt bôûi noåi sôï cheát, khi thaáy naêm suy töôùng hieän ra. 

[Chuù thích: 5 suy töôùng laø hoa heùo, y phuïc dô daùy, naùch toaùt moà hoâi, thaân theå trôû thaønh xaáu xí, taâm baát an].

Nhöõng phaùp saàu bi... naøy phaùt sinh cuøng vôùi söï sanh khôûi cuûa laäu hoaëc, bôûi vaäy khi chuùng phaùt sinh, laø chuùng thieát laäp laäu hoaëc, nhaân cuûa voâ minh. Khi laäu hoaëc thaønh hình, thì voâ minh cuõng thaønh hình, vì voâ minh hieän höõoõu khi ñieàu kieän cuûa noù hieän höõu. Ñaây, tröôùc heát, laø noùi laøm theá naøo voâ minh, vaân vaân ñöôïc thieát laäp bôûi saàu, v.v... 

280. Nhöng khi voâ minh thaønh, vì caùc duyeân cuûa noù coù maët, vaø khi "Do voâ minh coù haønh, do haønh coù thöùc"... thì khoâng coù choå taän cuøng cho caùi chuoãi daøi nhaân quaû aáy. Do vaäy, baùnh xe sanh töû goàm 12 chi phaàn xoay vaàn vôùi söï noái tieáp nhaân quaû, ñöôïc xem laø "khoâng bieát ñöôïc moái ñaàu." 

281. Söï tình ñaõ laø nhö vaäy, thì phaûi chaêng caùc caâu "Voâ minh duyeân haønh" chæ trình baøy moät ñaàu moái thoâi, laø maâu thuaån? - Ñaây khoâng phaûi chæ laø trình baøy moät moái ñaàu duy nhaát, maø laø trình baøy moät phaùp caên ñeå (xem ñoaïn 107). Vì voâ minh laø phaùp caên ñeå taïo neân ba luaân (the three rounds, ba voøng troøn. Xem ñoaïn 298). Vì toùm laáy voâ minh maø keû ngu bò vöôùng trong voøng nhieãm oâ hoaëc nghieäp khoå, cuõng nhö keû vi naém ñaàu raén maø caùnh tay bò toaøn thaân raén quaán. Nhöng khi caét ñöùt ñöôïc voâ minh, thì thoaùt khoûi caùc phieàn naõo khaùc, cuõng nhö ngöôøi bò raén quaán thoaùt nhöõng khoanh troøn cuûa mình con raén, khi ñaàu raén ñaõ bò ñöùt. Bôûi theá, ñaây laø trình baøy caùi phaùp caên ñeå maø ai naém laáy noù thì bò heä luïy, ai buoâng noù ra thì ñöôïc giaûi thoaùt, chöù khoâng phaûi laø söï trình baøy moät moái ñaàu duy nhaát. 

Ñaáy laø giaûi thích theá naøo Baùnh xe sanh töû caàn ñöôïc hieåu laø khoâng coù moái ñaàu. 

282. Baùnh xe sanh töû naøy chính laø söï sanh khôûi cuûa haønh do duyeân voâ minh, cuûa thöùc do duyeân haønh, vaân vaân. Do vaäy, noù khoâng coù moät ngöôøi cheá taïo keøm theo noù, kieåu nhö moät Phaïm thieân ñöôïc phoûng ñoaùn laø "Ñaáng toái cao, Saùng taïo chuû" (D. i, 18) thi haønh nhieäm vuï taïo neân baùnh xe sanh töû. Noù cuõng khoâng coù moät töï ngaõ keå nhö con ngöôøi caûm thoï laïc khoå, theo kieåu: "chính töï ngaõ naøy cuûa toâi noùi naêng, caûm giaùc" (M. i, 8). 

283. Tuy theá, voâ minh cuõng nhö caùc chi phaàn khaùc, laø khoâng tröôøng toàn vì baûn chaát noù laø sinh dieät, noù khoâng ñeïp vì noù nhieãm oâ vaø sanh ra nhieãm oâ, noù khoâng vui vì bò böùc baùch bôûi sinh dieät, noù khoâng coù ngaõ taùnh coù theå thi haønh quyeàn naêng, vì noù hieän höõu tuøy thuoäc vaøo caùc ñieàu kieän. Hoaëc, voâ minh cuõng nhö caùc chi phaàn khaùc, laø khoâng phaûi toâi, khoâng phaûi cuûa toâi, khoâng phaûi ôû trong toâi, cuõng khoâng sôû höõu moät caùi toâi. Theá cho neân Baùnh xe sanh töû naøy caàn ñöôïc hieåu laø "troáng roãng vôùi 12 kieåu roãng". 

2. Ba Thôøi 

284. 

Sau khi bieát ñieàu aáy, caàn theâm raèng 
Goác reã cuûa baùnh xe laø voâ minh vaø aùi duïc. 
Thôøi cuûa noù laø quaù khöù hieän taïi vò lai 
Thuoäc veà caùc thôøi naøy laø 
Hai, taùm vaø hai, trong 12 chi aáy.

286. Khía caïnh ñaàu aùp duïng cho ngöôøi thuoäc taùnh taø kieán, caùi sau aùp duïng cho ngöôøi nhieàu tham. Vì trong voøng taùi sanh, voâ minh daãn nhöõng keû taø kieán, vaø aùi daãn nhöõng keû nhieàu tham. Hoaëc, noùi goác voâ minh laø ñeå tröø ñoaïn kieán, vì do söï hieån nhieân cuûa quaû, noù chöùng toû nhaân khoâng maát, vaø noùi goác aùi laø ñeå tröø thöôøng kieán, vì noù chöùng toû coù sanh laø coù giaø cheát. Hoaëc goác voâ minh noùi ñeán haøi nhi trong thai, ñeå chæ roõ söï sanh khôûi tuaàn töï caùc caên, goác aùi noùi veà moät hoùa sanh, vì caùc caên cuûa chuùng ñoàng thôøi xuaát hieän. 

287. Quaù khöù hieän taïi vò lai laø ba thôøi cuûa Baùnh xe. Veà ba thôøi naøy, caàn hieåu raèng, theo kinh ñieån, thì voâ minh haønh thuoäc quaù khöù, taùm chi (thöùc, danh saéc... ) keá tieáp thuoäc hieän taïi, vaø hai chi cuoái (sanh, giaø cheát) thuoäc vò lai. 

3. Nhaân Vaø Quaû 

288. 

Laïi nöõa, caàn hieåu raèng 
Baùnh xe coù ba lieân heä nhaân-quaû-nhaân 
Laøm nhöõng phaàn ñaàu, vaø boán ñoaïn khaùc nhau, 
Caùc caêm xe laø 20 ñaëc tính. 
Vôùi voøng goàm ba, noù quay baát taän.

290. Nhöng coù boán ñoaïn ñöôïc aán ñònh bôûi ñaàu vaø cuoái cuûa nhöõng lieân heä treân, nghóa laø voâ minh haønh laø moät ñoaïn, thöùc - danh saéc - saùu xöù - xuùc - thoï laø ñoaïn hai, aùi-thuû-höõu laø ñoaïn ba. Vaø sanh-giaø-cheát laø ñoaïn thöù tö. 

291. Laïi nöõa, 

Coù naêm nhaân ôû quaù khöù 
Hieän taïi coù 5 quaû 
Baây giôø cuõng coù 5 nhaân 
Vaø trong töông lai, naêm quaû

292. Coù 5 nhaân ôû quaù khöù: ñaàu tieân chæ coù 2 laø voâ minh, haønh ñöôïc noùi. Nhöng moät keû ngu (voâ minh) thì khao khaùt, khi khao khaùt thì chaáp thuû, vaø do duyeân chaáp thuû coù höõu (taùi sanh, trôû thaønh). Bôûi theá, aùi, thuû, höõu cuõng bao haøm trong voâ minh. Do ñoù noùi "trong nghieäp höõu tieàn kieáp, coù voïng töôûng, töùc voâ minh, coù tích luõy, töùc haønh, coù baùm víu, töùc aùi, coù oâm giöõ, töùc thuû, coù yù höôùng, töùc höõu. Nhö vaäy,5 phaùp naøy trong nghieäp höõu tieàn kieáp laø duyeân cho kieát sanh trong höõu hieän taïi. (Ps. i, 52). 

293. Trong nghieäp höõu tieàn kieáp coù nghóa laø trong nghieäp ñaõ ñöôïc laøm ñôøi tröôùc. "Coù voïng töôûng, töùc voâ minh": coù nghóa laø caùi voïng töôûng veà khoå v.v... luùc xöa, vì bò noù löøa doái maø con ngöôøi laøm caùc nghieäp, thì goïi laø voâ minh. "Coù tích luõy, töùc haønh" laø caùc haønh (tö taâm sôû) khôûi leân nôi ngöôøi chuaån bò moät moùn quaø, sau khi coù yù nghó taëng ai moät moùn quaø. Coøn caùi yù haønh nôi ngöôøi ñang thöïc söï ñaët quaø vaøo tay ngöôøi nhaän, thì goïi laø "höõu". 

Hoaëc, haønh tích luõy trong saùu toác haønh taâm tröôùc cuûa moät taùc yù 1 haønh, toác haønh taâm thöù baûy laø höõu. Hoaëc, baát cöù haønh naøo laø höõu, coøn söï tích luõy töông öng laø haønh. 

Coù söï baùm víu töùc aùi nghóa laø, nôi moät ngöôøi taïo nghieäp, thì baát cöù raøng buoäc, khao khaùt naøo ñoái vôùi quaû baùo, keå nhö sanh höõu, goïi laø aùi. Coù söï oâm giöõ, laø thuû: 

Söï oâm giöõ, toùm laáy, lieân keát, laø moät duyeân cho nghieäp höõu xaûy ra nhö sau: "Do laøm nghieäp naøy, ta seõ duy trì, hay ñoaïn duïc aùi ôû choã naøy choã noï". Ñoù goïi laø thuû. "Coù haønh, töùc höõu" nghóa laø loaïi haønh ñaõ noùi ôû cuoái caâu ñeà caäp ñeán söï tích luõy ôû treân. 

294. "Vaø baây giôø coù 5 quaû" coù nghóa laø naêm chi trong kinh vaên: thöùc, danh saéc, saùu xöù, thoï, nhö Patisambhidaø noùi: "Trong höõu hieän taïi, coù kieát sanh laø thöùc, coù nhaäp thai, laø danh saéc, coù caûm tính, töùc xuùc xöù, coù caùi ñöôïc chaïm laø xuùc, caùi ñöôïc caûm giaùc, laø thoï, nhö vaäy coù naêm phaùp naøy trong sanh höõu hieän taïi, coù nhöõng duyeân cuûa chuùng laø nghieäp ñaõ laøm trong quaù khöù. (Ps. i, 52) 

295. Coù kieát sanh, töùc thöùc: thöùc ñöôïc goïi laø kieát sanh, vì noù khôûi leân noái lieàn vôùi höõu keá tieáp. "Coù nhaäp thai, töùc danh saéc": caùc saéc phaùp vaø voâ saéc ñi vaøo trong thai laø danh saéc. "Coù caûm tính, töùc xuùc xöù" chæ maét tai muõi löôõi thaân. "Coù caùi bò xuùc, töùc xuùc": Xuùc laø caùi khôûi leân khi moät vaät ñöôïc chaïm. "Coù caùi ñöôïc caûm giaùc, töùc thoï": caùi ñöôïc caûm nhaän keå nhö quaû baùo cuûa nghieäp khôûi leân cuøng vôùi kieát sanh thöùc, hoaëc vôùi xuùc do duyeân 6 xöù, thì goïi laø thoï. 

296. Baây giôø cuõng coù 5 nhaân: laø aùi, thuû, höõu, voâ minh, vaø haønh. AÙi thuû höõu ñöôïc keå trong kinh. Nhöng khi höõu ñö?c bao goàm, thì haønh ñi tröôùc hoaëc töông öng cuõng ñöôïc goàm. Vaø ñaõ goàm aùi vaø thuû, thì voâ minh töông öng vôùi chuùng, do bò noù löøa doái maø con ngöôøi taïo nghieäp, cuõng ñöôïc goàm. Vaäy chuùng goàm 5 phaùp. Neân noùi: "ÔÛ ñaây, trong höõu hieän taïi, vôùi söï thuaàn thuïc cuûa caùc noäi xöù, coù voïng töôûng, töùc voâ minh, coù tích luõy, töùc haønh, coù baùm víu, töùc aùi, coù oâm giöõ, töùc thuû, coù yù höôùng, töùc höõu. Nhö vaäy naêm phaùp naøy trong nghieäp höõu hieän taïi laø duyeân cho kieát sanh thöùc ôû vò lai." (Ps. i, 52). Caâu "ÔÛ ñaây, trong höõu hieän taïi, vôùi söï thuaàn thuïc cuûa saùu noäi xöù" neâu roõ caùi voïng töôûng toàn taïi trong luùc taïo nghieäp, nôi moät ngöôøi coù caùc caên ñaõ thuaàn thuïc. Phaàn coøn laïi ñaõ roõ nghóa. 

297. Vaø trong töông lai 5 quaû: laø 5 chi khôûi töø thöùc. Nhöõng moùn naøy ñöôïc dieãn taû baèng moät chöõ sanh, nhöng giaø cheát laø giaø cheát cuûa 5 moùn naøy. Do ñoù maø noùi: "Trong töông lai, coù kieát sanh laø thöùc, coù nhaäp thai, laø danh saéc, coù caûm tính, laø xuùc xöù, coù caùi ñöôïc chaïm, laø xuùc, coù caùi ñöôïc caûm giaùc, laø thoï, nhö vaäy 5 moùn naøy trong sanh höõu töông lai coù duyeân cuûa chuùng laø nghieäp ñöôïc laøm trong höõu hieän taïi." (Ps.i, 52). Vaäy baùnh xe sanh töû naøy coù 20 caêm xe laø nhöõng ñaëc tính treân. 

298. Vôùi ba voøng noù quay baát taän (ñ 288): ÔÛ ñaây, haønh vaø höõu laø caùi voøng nghieäp, voâ minh aùi thuû laø caùi voøng hoaëc, thöùc danh saéc saùu xöù xuùc thoï laø caùi voøng quaû baùo. Baùnh xe sanh töû coù ba voøng aáy quay maõi, vì caùc duyeân chöa döùt khi hoaëc chöa döùt. 

4. Linh Tinh 

299. 

Khi noù quay nhö vaäy, 
Veà nguoàn goác trong boán chaân lyù, 
veà nhieäm vuï, söï ñeà phoøng, thí duï, 
Caùc loaïi saâu xa vaø nhöõng phöông phaùp, 
Nhöõng ñieàu treân caàn ñöôïc bieát.

Ñaáy laø theá naøo Baùnh xe sanh töû caàn ñöôïc hieåu veà phöông dieän "nguoàn goác trong boán chaân lyù". 

301. Veà nhieäm vuï, voâ minh laøm cho caùc höõu tình roái ren veà caùc ñoái töôïng cuûa duïc, vaø laø moät duyeân cho söï bieåu hieän caùc haønh; cuõng vaäy haønh (nghieäp) taïo caùc höõu vi, laø moät duyeân cho thöùc, thöùc nhaän bieát söï vaät laø moät duyeân cho danh saéc, danh saéc cuûng coá laãn nhau vaø laø duyeân cho saùu xöù, saùu (noäi) xöù sanh töông öng vôùi saùu ngoaïi xöù vaø laø duyeân cho xuùc. Xuùc chaïm ñoái vaät vaø laø duyeân cho thoï, thoï kinh nghieäm kích thích cuûa ngoaïi traàn vaø laø duyeân cho aùi, aùi khaùt khao caùc ñoái töôïng goïi tham duïc vaø laø duyeân cho thuû, thuû baùm laáy söï vaät gôïi tình vaøo caùc loaïi sanh, thuù khaùc nhau, laø duyeân cho sanh, sanh taïo ra caùc uaån laø duyeân cho giaø cheát, giaø cheát baûo ñaûm söï tan raõ caùc uaån, laø duyeân cho söï bieåu hieän cuûa höõu keá tieáp, vì noù keùo theo saàu bi... 

[Chuù thích: Saàu bi... ñöôïc keå vaøo voâ minh, nhöng töû taâm khoâng coù voâ minh, haønh, neân khoâng laø duyeân cho höõu keá tieáp, do ñoù noùi "vì noù keùo theo saàu bi"... -- Pm. 640].

302. Veà söï ñeà phoøng: Meänh ñeà "Voâ minh duyeân haønh" thieát laäp ñeå khoûi thaáy coù ngöôøi taïo taùc, "Haønh duyeân thöùc" khôûi thaáy söï luaân chuyeån cuûa moät töï ngaõ. "Thöùc duyeân danh saéc" ñeå khôûi coù aûo töôûng veà söï beàn chaéc, vì noù phaân tích roõ caên ñeá cuûa caùi ñöôïc ñoaùn moø laø töï ngaõ. Nhöõng meänh ñeà khôûi töø "Danh saéc duyeân saùu xöù" trôû ñi ngaên chaän söï thaáy caùi töï ngaõ nhìn, nghe, ngöûi, neám, nhaän thöùc, xuùc, caûm thoï, khaùt aùi, chaáp thuû, trôû thaønh sanh, giaø, cheát. Vaäy Baùnh xe sanh töû naøy caàn ñöôïc hieåu laø ngaên ngöøa söï thaáy sai, tuøy tröôøng hôïp. 

303. Veà thí duï: Voâ minh nhö ngöôøi muø, vì khoâng thaáy ñöôïc ñaëc tính chung vaø rieâng cuûa caùc phaùp. Haønh do duyeân voâ minh ví nhö söï vaáp cuûa anh muø, thöùc do haønh ví nhö söï teù xuoáng, danh saéc do thöùc ví nhö ung nhoït sanh, saùu xöù nhö maùu muû tuï laïi, xuùc do duyeân saùu xöù nhö ñaùnh vaøo choã maùu tuï, thoï nhö côn ñau do bò ñaùnh, aùi ví nhö söï khao khaùt moät lieàu thuoác, thuû ví nhö vôù nhaèm thöù thuoác khoâng hôïp, höõu ví nhö ñaép vaøo veát thöông thöù thuoác khoâng hôïp aáy, sanh ví nhö veát thöông thaønh traàm troïng do xöùc thuoác baäy, giaø cheát ví nhö ung nhoït vôõ ra sau khi bieán ñoåi. 

Hoaëc, voâ minh nhö laø "khoâng lyù thuyeát", vaø "taø thuyeát" (xem ñ. 52) laøm môø mòt loaøi höõu tình. Keû ngu bò môø mòt vì voâ minh thì lao vaøo caùc haønh taïo ra caùc höõu keá tieáp, nhö con taèm nhaû tô laøm keùn. Thöùc do haønh daãn, töï ñaët mình vaøo caùc sanh thuù, nhö moät vöông töû ñöôïc vò phuï chaùnh laäp leân ngai vua, töû taâm ñoaùn töôùng taùi sanh taïo ra danh saéc vôùi nhöõng khía caïnh khaùc nhau trong kieát sanh, nhö nhaø aûo thuaät taïo huyeàn. Saùu xöuø caém vaøo danh saéc maø tröôûng thaønh, vieân maõn nhö cuïm röøng treân ñaát toát, xuùc sanh töø saùu xöù noäi, ngoaïi nhö löûa beùn khi coï saùt, thoï nhö ngöôøi chaïm löûa bò boûng da, aùi taêng nôi ngöôøi caûm thoï, nhö khaùt taêng nôi keû uoáng nöôùc muoái. Moät keû khaùt aùi mong moûi caùc loaïi höõu, nhö khaùt theøm nöôùc, ñoù laø thuû, do chaáp thuû noù baùm vaøo caùc höõu nhö caù caên caâu vì ham moài. Khi coù höõu thì coù sanh, nhö coù haït thì coù maàm moäng, vaø giaø cheát laø ñieàu chaéc chaén khi ñaõ sanh ra, nhö söï gaõy ñoå laø caùi chaéc ñoái vôùi caây ñaõ moïc. 

304. Caùc loaïi saâu xa: Lôøi ñöùc Theá toân "Lyù thuyeát sinh naøy: naøy A-nan, thaät saâu xa, saâu xa thay laø lyù duyeân sanh naøy" (D. ii, 55) aùm chæ söï saâu saéc moät laø veà nghóa, hai veà phaùp, ba veà giaùo lyù, boán veà söï thaâm nhaäp. Nhö vaäy laø caùc loaïi saâu xa caàn ñöôïc hieåu veà Baùnh xe sanh töû. 

305. Y Ù nghóa "giaø cheát do sanh" laø saâu xa, vì khoù hieåu thaáu nguoàn goác giaø cheát: Giaø cheát khoâng xuaát phaùt töø sanh, maø neáu khoâng phaûi töø sanh, thì cuõng khoâng töø moät caùi gì khaùc; giaø cheát chæ khôûi töø sanh vôùi ñoäc moät tính chaát giaø cheát maø thoâi. Y Ù nghóa cuûa sanh do duyeân höõu vaân vaân, cho ñeán haønh do duyeân voâ minh cuõng vaäy. Bôûi theá, Baùnh xe sanh töû laø saâu saéc veà nghóa. Ñaây laø söï saâu xa veà yù nghóa, vì chính quaû cuûa moät caùi nhaân ñöôïc goïi laø nghóa, nhö Vibhanga noùi: "Trí bieát veà quaû cuûa moät nhaân thì goïi laø bieän taøi veà nghóa" (Vbh. 293). 

306. Y Ù nghóa cuûa voâ minh laøm duyeân cho haønh laø saâu xa, vì thaät khoù hieåu noãi theo saéc thaùi naøo, vaøo cô hoäi naøo, voâ minh laø duyeân cho caùc haønh ñuû loaïi... Y Ù nghóa cuûa sanh dueân giaø cheát cuõng saâu xa töông töï nhö theá. Cho neân Baùnh xe sanh töû laø saâu xa veà phaùp. Ñaáy goïi laø söï saâu xa veà phaùp, vì phaùp chæ cho nguyeân nhaân, nhö Vibhanga noùi: "Trí bieát veà nhaân laø bieän taøi veà phaùp". 

307. Giaùo lyù duyeân khôûi naøy laïi saâu xa ôû choã noù caàn ñöôïc giaûng theo nhieàu caùch, vì nhieàu lyù do, vaø chæ coù baäc toaøn tri môùi hoaøn toaøn an laäp trong giaùo lyù aáy. Trong kinh ñieån, lyù duyeân khôûi khi thì ñöôïc daïy theo chieàu thuaän, khi laïi theo chieàu nghòch, vaø coù khi caû thuaän laãn nghòch. Choã thì theo chieàu thuaän hay nghòch khôûi töø chaëng giöõa, choã thì chia laøm boán ñoaïn vôùi ba choã noái, choã chia ba ñoaïn vôùi hai choã noái, choã chia hai ñoaïn vôùi moät noái. Do vaäy noùi Baùnh xe sanh töû laø saâu xa veà caùch giaûng daïy. Ñaáy laø tính caùch saâu xa veà giaùo lyù. 

308. Keá tieáp, caùc töï taùnh cuûa voâ minh, vaân vaân, nhôø thaâm nhaäp chuùng maø ngöôøi ta thaáu hieåu ñuùng caùc ñaëc tính, laø saâu xa vì chuùng khoù doø. Vì theá maø noùi Baùnh xe sanh töû naøy laø saâu xa veà söï thaâm nhaäp. Vì ôû ñaây yù nghóa cuûa voâ minh keå nhö söï khoâng bieát, khoâng thaáy, khoâng thaâm nhaäp, caùc chaân lyù, yù nghóa aáy laø saâu xa. Cuõng saâu xa nhö vaäy, yù nghóa cuûa haønh keå nhö taïo taùc, tích luõy coù tham hay khoâng tham. Cuõng saâu xa nhö vaäy, yù nghóa cuûa thöùc keå nhö troáng roãng, bieåu hieän kieát sanh chöù khoâng phaûi "luaân hoài". Cuõng saâu xa nhö vaäy, yù nghóa danh saéc laø ñoàng thôøi sanh khôûi, keå nhö coù uaån hay khoâng, nghieâng veà moät ñoái töôïng vaø bò quaáy nhieãu. Cuõng saâu xa nhö vaäy, yù nghóa cuûa saùu xöù laø öu thaéng, theá gian, cöûa, lónh vöïc vaø sôû höõu caùc ñoái töôïng. Cuõng saâu xa nhö vaäy, laø yù nghóa cuûa xuùc keå nhö sôø chaïm, tieáp xuùc, ngaãu hôïp, gaëp gôõ. Cuõng saâu xa nhö vaäy, yù nghóa cuûa thoï keå nhö söï neám traûi kích thích cuûa moät ñoái töôïng laïc, khoå hay löng chöøng, keå nhö voâ ngaõ, keå nhö caùi ñöôïc caûm giaùc. Cuõng saâu xa nhö vaäy laø yù nghóa cuûa aùi keå nhö söï thích thuù, söï daán mình, nhö doøng nöôùc, nhö coû daïi, nhö doøng soâng, nhö bieån aùi, nhö caùi khoâng theå laøm ñaày. Cuõng saâu xa nhö vaäy, laø yù nghóa cuûa thuû keå nhö söï naém baét, choäp laáy, taø giaûi, dính maéc, vaø khoù vöôït qua. Cuõng saâu xa nhö vaäy laø yù nghóa cuûa höõu keå nhö tích luõy, taïo taùc, lao vaøo caùc loaïi sanh, thuù, truù vaø höõu tình cö. Cuõng saâu xa nhö vaäy laø yù nghóa cuõa sanh keå nhö söï ra ñôøi, nhaäp thai, taùi sanh, hieån hieän. Cuõng saâu xa nhö vaäy laø yù nghóa cuûa giaø cheát keå nhö hoaïi dieät, rôi ruïng, tan raõ, bieán ñoåi. Ñaây laø söï saâu xa veà thaâm nhaäp. 

309. Laïi nöõa, coù boán phöông phaùp ñeà caäp yù nghóa, laø phöông phaùp Ñoàng nhaát, phöông phaùp Dò bieät, phöông phaùp Voâ can vaø phöông phaùp Quy luaät khoâng theå traùnh. Nhö vaäy, Baùnh xe sanh töû coøn phaûi ñöôïc hieåu veà phöông dieän naøy. 

310. Sö khoâng giaùn ñoaïn trong doøng töông tuïc "Voâ minh duyeân haønh, haønh duyeân thöùc... " nhö tình traïng haït gioáng thaønh maàm, maàm thaønh caây, ... goïi laø phöông phaùp Ñoàng nhaát. Moät ngöôøi thaáy moät caùch chaân chaùnh ñieàu naøy, thì boû ñöôïc ñoaïn kieán, nhôø hieåu tính caùch khoâng giaùn ñoaïn cuûa doøng töông tuïc nhaân quaû. Ngöôøi thaáy sai thì baùm laáy thöôøng kieán do thaáy ñoàng nhaát trong doøng töông tuïc khoâng giaùn ñoaïn qua daây chuyeàn nhaân quaû naøy. 

311. Söï ñònh roõ töï taùnh cuûa voâ minh vaân vaân, goïi laø phöông phaùp Dò bieät. Ngöôøi thaáy chaân chaùnh ñieàu naøy thì boû ñöôïc thöôøng kieán do thaáy söï sanh khôûi cuõa töøng chi phaàn môùi. Vaø ngöôøi naøo thaáy sai thì chaáp ñoaïn kieán do naém laáy töøng caùi dò bieät trong choãi bieán coá töông tuïc, xem nhö coù giaùn ñoaïn. 

312. Söï vaéng maët cuûa tính caùch "höõu yù" nôi voâ minh, v.v... Chaúng haïn, voâ mih khoâng nghó raèng, haønh phaûi sanh töø nôi ta, hay haønh cuõng khoâng nghó "thöùc phaûi do ta sanh', v.v... goïi laø phöông phaùp Voâ can. Ngöôøi thaáy ñöôïc ñieàu naøy thì boû ñöôïc ngaõ kieán do hieåu raèng khoâng coù ngöôøi taïo taùc. Thaáy sai thì chaáp thuû taø kieán "Khoâng coù quaû baùo caùc nghieäp thieän aùc", vì khoâng thaáy vaän haønh nhaân quaû töø voâ minh, v.v... ñöôïc thaønh laäp nhö moät ñònh luaät bôûi nhöõng töï tính cuûa chuùng. 

313. Söï phaùt sanh cuûa haønh do duyeân voâ minh, khoâng do gì khaùc, cuûa thöùc do haønh, khoâng gì khaùc, v.v... nhö vaùn sanh töø söõa khoâng ñaâu khaùc, goïi laø phöông phaùp Quy luaät taát yeáu khoâng theå tranh. Ngöôøi thaáy ñieàu naøy thì boû ñöôïc taø kieán voâ nhaân vaø taø kieán "khoâng coù quaû baùo caùc nghieäp" nhôø hieåu roõ theá naøo quaû phuø hôïp vôùi duyeân sanh ra noù. Ngöôøi thaáy sai, chaáp raèng khoâng coù caùi gì sanh töø caùi gì, thay vì hieåu raèng quaû sanh phuø hôïp vôùi duyeân cuûa noù, thì baùm vaøo taø kieán voâ nhaân vaø thuyeát ñònh meänh. 

Vaäy Baùnh xe sanh töû naøy 
Veà nguoàn goác trong boán chaân lyù 
Veà nhieäm vuï, ngaên ngöøa, aån duï, 
Caùc loaïi saâu xa, vaø phöông phaùp, 
Caàn ñöôïc bieát nhö treân.

Vaø ñöùc Theá Toân ñaõ daïy nhö sau: "Naøy Ananda, saâu xa thay laø lyù duyeân khôûi. Chính vì khoâng bieát, khoâng thaâm nhaäp lyù aáy, maø theá giôùi naøy ñaõ thaønh moät môù boøng bong... khoâng tìm thaáy loái thoaùt khoûi voøng sanh töû vôùi caùc coõi döõ, aùc thuù, ñoïa xöù, ñòa nguïc." (D. ii, 55). 

Bôûi vaäy, vì lôïi ích an laïc cho minh vaø ngöôøi. 
Baäc trí haõy thöïc haønh vôùi chaùnh nieäm 
Ñeå coù theå khôûi söï tìm thaáy 
Moät choã ñaët chaân trong caùc chieàu saâu 
Cuûa lyù duyeân khôûi naøy 

Chöông möôøi baûy naøy, keát thuùc phaàn "Maûnh ñaát cho tueä taêng tröôûng", trong Luaän veà Tueä tu taäp, thuoäc luaän Thanh tònh ñaïo, ñöôïc soaïn ñeå laøm cho ngöôøi laønh hoan hæ. 

I. THIEÄN 
 

DUÏC  GIÔÙI  COÙ 8	1.	Caâu höõu hæ	töông öng trí	khoâng caàn nhaéc
	2.	-nt-	-nt-	caàn nhaéc
	3.	-nt-	khoâng töông öng trí	khoâng caàn nhaéc
	4.	-nt-	-nt-	caàn nhaéc
	5.	Caâu höõu xaû	töông öng trí	khoâng caàn nhaéc
	6.	-nt-	-nt-	caàn nhaéc
	7.	-nt-	khoâng töông öng trí	khoâng caàn nhaéc
	8.	-nt-	-nt-	caàn nhaéc

 
 

SAÉC  GIÔÙI  COÙ  5	9.	Sô thieàn
	10.	Nhò thieàn
	11.	Tam thieàn
	12.	Töù thieàn
	13.	Nguõ thieàn (toác haønh taâm chöùng thieàn)
VO  SAÉC  GIÔÙI  COÙ  4	14.	Khoâng voâ bieân
	15.	Thöùc voâ bieân
	16.	Voâ sôû höõu xöù
	17.	Phi töôûng phi phi töôûng xöù (chöùng ñònh)
SIEÂU  THEÁ  COÙ  4	18.	Döï löu ñaïo
	19.	Nhaát lai ñaïo
	20.	Baát hoaøn ñaïo
	21.	A la haùn ñaïo (saùt na chöùng ñaïo)

Toång keát thieän taâm caû 4 coõi coù 21 

II. BAÁT THIEÄN (chæ coù ôû Duïc giôùi) 
 

Goác ôû  THAM: 8	22.	Caâu höõu hæ	töông öng taø kieán	khoâng caàn nhaéc
	23.	-nt-	-nt-	caàn nhaéc
	24.	-nt-	khoâng töông öng taø kieán	khoâng caàn nhaéc
	25.	-nt-	-nt-	caàn nhaéc
	26.	Caâu höõu xaû	töông öng taø kieán	khoâng caàn nhaéc
	27.	-nt-	-nt-	caàn nhaéc
	28.	-nt-	khoâng töông öng taø kieán	khoâng caàn nhaéc
	29.	-nt-	-nt-	caàn nhaéc
Goác ôû  SAÂN: 2	30.	Caâu höõu öu	töông öng haän	khoâng caàn nhaéc
	31.	-nt-	-nt-	caàn nhaéc
Goác ôû  SI: 2	32.	Caâu höõu xaû	töông öng nghi
	33.	Caâu höõu xaû	töông öng traïo cöû

Toång coäng baát thieän taâm coù 12 

III. BAÁT ÑÒNH 

A. DUÏC GIÔÙI 

1a. THIEÄN DÒ THUÏC

1b. THIEÄN DUY TAÙC

2. BAÁT THIEÄN DÒ THUÏC (CHÆ COÙ VOÂ NHAÂN)