1. Caùi trí ñöôïc thieát laäp do vöôït qua hoaøi nghi veà ba thôøi baèng caùch phaân bieät caùc duyeân cuûa danh-saéc, goïi laø thanh tònh nhôø ñoaïn nghi. 

Caùc Caùch Phaân Bieät Nhaân Vaø Duyeân 

2. Vò tyû kheo muoán vieân maõn vieäc naøy, khôûi söï ñi tìm nhaân vaø duyeân cuûa danh-saéc, cuõng nhö khi löông y ñöùng tröôùc moät côn beänh tìm nguyeân nhaân gaây beänh, hay khi ngöôøi giaøu loøng bi maãn troâng thaáy moät ñöùa treû naèm treân ñöôøng, phaûi töï hoûi cha meï noù laø ai. 

Khoâng Do Moät Ñaáng Taïo Hoùa Sanh, Cuõng Khoâng Phaûi Voâ Nhaân 

3. Ñeå baét ñaàu, ngöôøi aáy xeùt nhö sau: "Tröôùc heát, danh-saéc naøy khoâng phaûi voâ nhaân, vì neáu voâ nhaân thì keát quaû seõ laø danh-saéc gioáng nhau ôû khaép nôi, vaøo moïi thôøi. Noù khoâng coù moät Saùng taïo chuû, vì khoâng hieän höõu moät Saùng taïo chuû, v.v... (xem Ch.XVI, 85) ngöï trò treân danh-saéc. Neáu ngöôøi ta bieän luaän raèng danh-saéc chính noù laø saùng taïo chuû v.v... cuûa noù, thì keát quaû laø caùi danh-saéc aáy, maø hoï xem laø Saùng taïo chuû, chính noù seõ laø thaønh voâ nhaân. Do vaäy, phaûi coù nhaân vaø duyeân cho danh saéc. Ñoù laø nhöõng gì? 

4. Sau khi höôùng söï chuù yù ñeán nhaân vaø duyeân cuûa danh-saéc, haønh giaû tröôùc heát phaân bieät nhaân vaø duyeân cuûa caùi thaân vaät lyù (saéc) nhö sau: "Khi thaân naøy sanh ra, noù khoâng phaûi sanh ra trong moät boâng sen, boùng saùng maøu xanh, ñoû hay traéng v.v... hay trong moät kho ngoïc ngaø chaâu baùu naøo caû, traùi laïi, nhö moät con doøi sanh trong caù thoái, thaây thoái, boät thoái, trong raõnh nöôùc dô, trong hoá phaân. Noù ñöôïc sanh ra ôû giöõa boïc chöùa thöùc aên chöa tieâu vaø boïc chöùa thöùc aên ñaõ tieâu, ôû ñaèng sau maøng buïng, tröôùc xöông soáng, vaây quanh bôûi loøng vaø ruoät, trong moät choã hoâi haùm, gheâ tôûm buoàn noân nhö theá. Khi ñöôïc sanh ra kieåu aáy, nhaân cuûa noù laø boán thöù: voâ minh, aùi, thuû vaø nghieäp. Vì chính nhöõng thöù naøy laøm ra söï sanh cuûa thaân xaùc. Vaø thöùc aên laø duyeân cuûa noù, vì chính thöïc phaåm cuûng coá thaân xaùc. Nhö vaäy, coù naêm moùn laøm neân nhaân vaø duyeân cho saéc thaân. Vaø trong naêm thöù naøy, thì ba thöù voâ minh, aùi, thuû laø nhaân - y duyeân cho thaân, nhö baø meï ñoái vôùi haøi nhi, vaø nghieäp sanh ra noù, nhö cha ñoái vôùi ñöùa beù, thöïc phaåm baûo trì noù, nhö vuù nuoâi ñoái vôùi treû. 

Söï Sanh Ra Cuûa Noù Luoân Luoân Coù Ñieàu Kieän 

5. Sau khi phaân bieät duyeân cuûa saéc thaân nhö vaäy, haønh giaû laïi phaân bieät danh-thaân (taâm) nhö sau; "Do con maét vaø saéc, nhaõn thöùc sanh". (S. ii, 72) Khi haønh giaû ñaõ thaáy raèng söï sanh khôûi cuûa danh-saéc laø do nhieàu duyeân hay ñieàu kieän thì cuõng thaáy raèng, trong hieän taïi ñaõ vaäy, thì trong quaù khöù vaø töông lai cuõng vaäy, danh-saéc sanh do nhieàu duyeân. 

6. Khi haønh giaû thaáy vaäy, taát caû nghi hoaëc ñöôïc ruõ boû. Ñoù laø naêm moái nghi veà quaù khöù nhö: "Trong quaù khöù ta coù maët? hay khoâng coù maët? Ta laø gì trong quaù khöù? Ta nhö theá naøo trong quaù khöù? Ta ñaõ laø caùi gì sau khi laø gì, trong quaù khöù?" 

Vaø naêm nghi hoaëc veà töông lai nhö sau: " Trong töông lai ta coù maët? hay khoâng coù maët? Ta seõ laø gì trong töông lai? Ta seõ nhö theá naøo trong töông lai? Sau khi laø gì, ta seõ laø gì trong töông lai?" Vaø saùu loaïi nghi hoaëc veà hieän taïi nhö sau: "Hieän taïi ta coù maët? Hay khoâng coù maët? Hieän taïi ta laø gì? Ta nhö theá naøo trong hieän taïi? Töø ñaâu töï ngaõ naøy ñi ñeán? Töï ngaõ naøy seõ ñi veà ñaâu?" (M. i, 8) 

Caùc Duyeân Toång Vaø Bieät 

7. Moät ngöôøi khaùc thaáy coù hai thöù duyeân cho danh, laø chung (toång), vaø khoâng chung cho taát caû (bieät); vaø boán duyeân cho saéc laø nghieäp, taâm, thôøi tieát, ñoà aên. 

8. Duyeân cho danh coù hai, chung vaø rieâng. Saùu caên vaø saùu traàn laø duyeân chung cho danh, vì taát caû loaïi taâm thieän, baát thieän ñeàu sanh do duyeân aáy. Nhöng taùc yù v.v... thì khoâng chung cho taát caû, vì nhö lyù taùc yù, nghe dieäu phaùp v.v... chæ laø duyeân cho thieän taâm, trong khi nhöõng loaïi ngöôïc laïi, laø duyeân cho baát thieän. Nghieäp v.v... laø duyeân cho dò thuïc danh, vaø höõu phaàn v.v... laø duyeân cho taâm duy taùc. 

9. Nghieäp, taâm, thôøi tieát, ñoà aên laø duyeân cho saéc sanh khôûi ñaàu bôûi nghieäp. ÔÛ ñaây chæ khi nghieäp ñaõ trôû thaønh quaù khöù môùi laø duyeân cho saéc do nghieäp, taâm laø duyeân khi noù ñang sanh, cho saéc do taâm sanh. Thôøi tieát vaø thöùc aên laø duyeân trong truù thôøi cuûa chuùng cho saéc do thôøi tieát vaø ñoà aên sanh. Ñaây laø caùch phaân bieät duyeân cuûa danh-saéc. 

10. Khi vò aáy ñaõ thaáy danh-saéc do duyeân sanh nhö vaäy, vò aáy cuõng thaáy luoân raèng, nhö hieän taïi, trong quaù khöù danh saéc cuõng do duyeân sanh, vaø trong vò lai, söï sanh cuûa danh saéc cuõng do duyeân. Khi thaáy nhö vaäy, söï nghi hoaëc cuûa vò aáy veà ba thôøi ñöôïc ñoaïn tröø nhö ñaõ noùi. 

Duyeân Sanh - Ngöôïc Chieàu 

11. Moät ngöôøi khaùc, khi thaáy raèng caùc haønh goïi laø danh saéc ñi ñeán giaø, vaø caùc haønh ñaõ giaø, tan raõ, vò aáy phaân bieät caùc duyeân cuûa danh saéc baèng lyù duyeân sinh ngöôïc chieàu nhö sau: Ñaây laø giaø cheát cuûa caùc haønh, giaø cheát naøy coù maët khi coù söï sanh ra, sanh coù maët khi höõu coù maët, höõu coù maët khi thuû coù maët, thuû coù maët khi aùi coù maët, aùi coù maët khi thoï coù maët. Thoï coù maët khi xuùc coù maët, xuùc coù maët khi thöùc coù maët, thöùc coù maët khi haønh coù maët, vaø haønh coù maët khi voâ minh coù maët. Khi aáy, söï hoaøi nghi cuûa haønh giaû ñöôïc töø boû theo caùch ñaõ noùi. 

Duyeân Sanh - Thuaän Chieàu 

12. Moät ngöôøi khaùc phaân bieät duyeân cuûa danh saéc baèng duyeân khôûi theo chieàu thuaän nhö ñaõ noùi (Ch.XVII, 29), nhö sau: "Voâ minh duyeân haønh, v.v... " Khi aáy nghi hoaëc cuûa vò aáy ñöôïc ñoaïn tröø theo caùch ñaõ noùi. 

Nghieäp Vaø Nghieäp Dò Thuïc 

13. Moät ngöôøi khaùc phaân bieät caùc duyeân cuûa danh saéc baèng voøng nghieäp vaø nghieäp baùo nhö sau: "Trong nghieäp höõu ñôøi tröôùc, coù voïng töôûng, töùc voâ minh, coù tích luõy, töùc haønh, coù baùm víu, töùc aùi, coù oâm giöõ, töùc thuû, coù yù haønh, töùc höõu; nhö vaäy naêm moùn naøy trong nghieäp höõu quaù khöù laø duyeân cho kieát sanh ôû ñaây trong ñôøi hieän taïi. 

Trong hieän taïi, coù kieát sanh, laø thöùc, coù nhaäp thai, laø danh saéc, coù tònh saéc laø saùu xöù, coù caùi ñöôïc chaïm, laø xuùc, coù caùi ñöôïc caûm giaùc, laø thoï. Nhö vaäy naêm moùn naøy trong sanh höõu hieän taïi coù duyeân cuûa chuùng trong nghieäp ñaõ laøm thuoäc ñôøi quaù khöù. 

Trong hieän taïi, vôùi söï thuaàn thuïc caùc caên, coù voïng töôûng, töùc voâ minh, coù tích luõy, töùc haønh, coù baùm víu, töùc aùi, coù oâm giöõ, töùc thuû, coù yù duïc, töùc höõu, nhö vaäy, naêm moùn naøy ôû ñaây trong nghieäp höõu hieän taïi laø duyeân cho kieát sanh trong töông lai. 

Trong töông lai, coù kieát sanh laø thöùc, coù nhaäp thai laø danh saéc, coù tònh saéc laø saùu xöù, coù caùi ñöôïc chaïm laø xuùc, coù caùi ñöôïc caûm laø thoï; nhö vaäy naêm moùn naøy trong sanh höõu vò lai coù duyeân cuûa chuùng laø nghieäp ñaõ laøm trong höõu hieän taïi". (Ps.i, 52) 

14. ÔÛ ñaây, nghieäp coù boán: Nghieäp coù quaû baùo ñöôïc caûm thoï ngay baây giôø, ñöôïc caûm quaû luùc aùi sanh, ñöôïc caûm quaû trong moät ñôøi mai haäu, vaø nghieäp khoâng coù baùo (hieän baùo, sanh baùo, haäu baùo vaø voâ baùo). 

Trong nhöõng thöù aáy, (1) tö taâm sôû hoaëc thieän hoaëc baát thieän thuoäc toác haønh taâm ñaàu tieân, trong baûy toác haønh taâm thuoäc moät loä trình taâm duy nhaát, goïi laø nghieäp hieän baùo, noù cho quaû baùo ngay trong cuøng moät "ngaõ taùnh" aáy. Nhöng neáu noù khoâng cho quaû baùo nhö vaäy, thì goïi laø (4) nghieäp khoâng coù baùo (ahoskiamma). (2) tö taâm sôû thuoäc toác haønh taâm thöù baûy hoaøn taát muïc tieâu noù, goïi laø nghieäp sanh baùo, bôûi noù cho quaû baùo trong ngaõ taùnh keá tieáp. Neáu khoâng coù quaû baùo, thì goïi laø nghieäp khoâng baùo nhö treân (3) töï taâm sôû ôû toác haønh thöù naêm goïi laø nghieäp haäu baùo, noù cho quaû baùo trong töông lai khi coù dòp. Vaø cho duø voøng taùi sanh coù tieáp tuïc daøi bao laâu ñi nöõa, noù cuõng khoâng bao giôø trôû thaønh voâ baùo. 

15. Moät caùch phaân loaïi khaùc veà boán loaïi nghieäp: cöïc troïng nghieäp, thöôøng nghieäp, caän töû nghieäp vaø tích luõy nghieäp. 

[Chuù thích: cöïc troïng nghieäp laø nghieäp baát thieän raát ñaùng traùch, hoaëc thieän nghieäp raát manh, thöôøng nghieäp laø nhöõng gì ñöôïc laøm theo thoùi quen, vaø laëp laïi nhieàu laàn. Caän töû nghieäp laø nhöõng gì ñöôïc nhôù laïi moät caùch soáng ñoäng vaøo luùc laâm chung. Ñieàu muoán noùi laø, caùi ñöôïc laøm vaøo luùc cheát khoâng thaønh vaán ñeà. Cöïc troïng nghieäp chín muøi tröôùc heát, neân noù ñöôïc goïi nhö vaäy. Khi cöïc troïng nghieäp khoâng coù, thì nhöõng gì ñöôïc laøm nhieàu laàn, seõ chia. Khi nghieäp naøy cuõng khoâng coù, thì caän töû nghieäp. Khi caän töû nghieäp cuõng khoâng, thì nghieäp laøm töø nhöõng ñôøi tröôùc, goïi laø tích luõy nghieäp chín muøi. Vaø ba thöù nghieäp sau naøy khi sanh coù theå maïnh hay yeáu. Ñoâi khi vì nhieàu lyù do, quaû baùo cuûa moät loaïi nghieäp naøy coù theå trieån han hoaëc thay theá baèng quaû baùo cuûa moät nghieäp khaùc. Ñaây laø phaïm vi thaáy bieát cuûa Nhö lai veà nghieäp.]

16. Moät caùch phaân loaïi nghieäp nöõa laø sanh nghieäp, trì nghieäp, chöôùng nghieäp vaø ñoaïn nghieäp. 

ÔÛ ñaây, (9) sanh nghieäp vöøa laø thieän vaø baát thieän. Noù phaùt sinh caùc uaån saéc, voâ saéc ôû kieát sanh cuõng nhö trong moät ñôøi. (10) Trì nghieäp khoâng theå phaùt sinh quaû baùo, nhöng khi quaû baùo ñaõ ñöôïc phaùt sanh trong tö löông cuûa moät kieát sanh bôûi moät nghieäp khaùc, thì trì nghieäp coù taùc duïng cuûng coá laïc hoaëc khoå ñaõ khôûi leân vaø laøm noù keùo daøi. (11) Vaø khi quaû baùo ñaõ ñöôïc phaùt sanh bôûi nghieäp khaùc trong tö löông cuûa kieát sanh, thì chöôùng nghieäp laøm trôû ngaïi, ngaên caûn laïc hay khoå ñaõ khôûi leân, khoâng ñeå noù keùo daøi. (12) Ñoaïn nghieäp vöøa thieän vöøa baát thieän, noù nhoå goác nghieäp khaùc yeáu hôn, ngaên chanä quaû baùo cuûa nghieäp naøy, vaø ñoaït maát cô hoäi cuûa nghieäp naøy ñeå ñem laïi quaû baùo rieâng noù. Nhöng khi cô hoäi ñaõ ñöôïc cung caáp bôûi nghieäp khaùc aáy, thì chính quaû baùo cuûa ñoaïn nghieäp naøy ñöôïc goïi laø sanh khôûi. 

17. Chuoãi lieân tuïc nghieäp vaø quaû baùo trong 12 loaïi nghieäp aáy chæ hieän roõ trong baûn chaát thaät cuûa boù vôùi tri kieán cuûa chö Phaät veà nghieäp vaø baùo. Tri kieán aáy khoâng aáy coù theå ñöôïc roõ bieát moät phaàn bôûûi moät ngöôøi thöïc haønh tueä quaùn. Vì lyù do ñoù söï giaûi thích veà nghieäp sai khaùc naøy chæ neâu leân nhöõng ñeà muïc. 

Ñaáy laø caùch phaân bieät danh saéc baèng voøng nghieäp vaø nghieäp baùo, aùp duïng caùch phaân bieät 12 phaàn naøy cho voøng nghieäp. 

18. Khi haønh giaû ñaõ thaáy nhö vaäy nhôø voøng nghieäp vaø nghieäp-baùo, raèng danh saéc sanh do moät duyeân, vò aáy thaáy luoân raèng hieän taïi ñaõ vaäy, thì quaù khöù vaø töông lai cuõng vaäy, danh saéc sanh laø do duyeân caùi voøng nghieäp vaø nghieäp baùo. Ñaây laø nghieäp vaø nghieäp baùo, voøng nghieäp vaø voøng nghieäp baùo, söï sanh khôûi cuûa nghieäp, vaø söï sanh khôûi cuûa baùo, söï töông tuïc cuûa nghieäp vaø töông tuïc cuûa baùo, haønh ñoäng vaø keát quaû haønh ñoäng. 

Nghieäp baùo dieãn tieán töø nghieäp. 
Quaû baùo coù nghieäp laø nguoàn goác 
Höõu trong töông lai phaùt xuaát töø nghieäp 
Ñaây laø caùch theá gian luaân chuyeån

Khoâng Coù Ngöôøi Laøm Chæ Coù Nghieäp Vaø Baùo. 

Trong taát caû loaïi höõu sanh, thuù, thöùc truù vaø höõu tình cö, chæ coù danh saéc xuaát hieän, sanh baèng söï lieân keát nhaân-quaû, haønh giaû khoâng thaáy coù ngöôøi laøm ôû ngoaøi ñoäng taùc. Khoâng coù con ngöôøi caûm thoï quaû baùo ôû ngoaøi söï sanh quaû baùo. Nhöng vò aáy thaáy vôùi trí tueä chaân chaùnh raèng baäc trí noùi "ngöôøi laøm" khi coù söï laøm vaø "ngöôøi caûm thoï" khi coù caûm thoï, chæ laø noùi tuøy thuaän theá tuïc. Do ñoù coå ñöùc noùi: 

20. 

Khoâng coù ngöôøi laøm nghieäp 
cuõng khoâng ngöôøi gaët quaû baùo 
Chæ coù hieän töôïng troâi chaûy 
thaáy khaùc theá laø khoâng ñuùng 

Vaø khi nghieäp vaø baùo 
duy trì voøng quay theo nhaân duyeân 
nhö hoät vaø caây tieáp noái laãn nhau 
ngöôøi ta khoâng theå chæ ra khôûi thuûy 
trong voøng sinh töû ôû töông lai 
cuõng khoâng theå noùi laø chuùng khoâng sanh 

Vì khoâng bieát ñöôïc ñieàu naøy, 
maø ngoaïi ñaïo khoâng ñaït töï chuû, 
chuùng chaáp coù töï ngaõ 
Thaáy noù laø thöôøng hoaëc ñoaïn, 
Chaáp thuû 62 taø kieán 
Chuû tröông traùi ngöôïc laãn nhau 
Doøng khaùt aùi cuoán troâi phaêng chuùng 
Bò vöôùng trong löôùi kieán chaáp cuûa mình, 
Vaø khi bò cuoán theo doøng nhö theá, 
Chuùng khoâng thoaùt khoûi khoå ñau 

Moät tyû kheo ñeä töû Phaät 
Khi ñaõ thaéng trí ñieàu naøy, 
Coù theå thaâm nhaäp duyeân sanh 
Troáng roãng, saâu xa vaø vi teá. 
Khoâng coù nghieäp trong baùo 
cuõng khoâng coù baùo trong nghieäp 
maëc duø chuùng "khoâng" laãn nhau, 
nhöng khoâng coù quaû neáu khoâng coù nghieäp. 

Nhö löûa khoâng hieän höõu 
trong maët trôøi, ngoïc, phaân boø 
maø cuõng ôû ngoaøi chuùng, 
nhöng ñöôïc phaùt sinh nhôø nhöõng yeáu toá naøy. 

Cuõng vaäy quaû khoâng theå thaáy 
ôû trong nghieäp hay ngoaøi nghieäp 
nghieäp cuõng khoâng toàn taïi 
trong quaû noù ñaõ phaùt sinh 
Nghieäp troáng roãng quaû, 
Quaû cuõng chöa coù trong nghieäp, 
Nhöng quaû ñöôïc sanh töø nghieäp, 
hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo ñaáy. 

Vì ôû ñaây khoâng coù Phaïm thieân, 
saùng taïo chuû cuûa voøng taùi sanh, 
chæ coù nhöõng hieän töôïng tuoân chaûy, 
do nhaân duyeân vaø caùc duyeân khaùc.

21. Khi haønh giaû ñaõ phaân bieät caùc duyeân cuûa danh saéc baèng voøng luaân chuyeån nghieäp vaø nghieäp baùo, vaø ñaõ töø boû nghi hoaëc veà ba thôøi, thì caùc phaùp quaù khöù, vò lai vaø hieän taïi, ñöôïc vò aáy hieåu roõ phuø hôïp vôùi söï cheát vaø kieát sanh. Ñoù laø söï "bieát roõ caùi ñöôïc bieát" cuûa vò aáy. (xem Ch. XX, 3) 

22. Vò aáy hieåu raèng: "Caùc uaån ñaõ sanh trong quaù khöù do duyeân nghieäp, ñaõ chaám döùt taïi ñaáy, nhöng caùc uaån khaùc cuõng ñaõ ñöôïc sanh ra trong höõu naøy, vôùi nghieäp quaù khöù laøm duyeân, maëc duø khoâng coù moät vaät gì ñi töø höõu quaù khöù ñeán höõu hieän taïi. Vaø caùc uaån sanh trong ñôøi naøy do nghieäp laøm duyeân, seõ chaám döùt, vaø trong töông lai caùc uaån khaùc seõ ñöôïc sanh, maëc duø khoâng moät phaùp naøo seõ ñi töø höõu hieän taïi ñeán höõu vò lai. 

Laïi nöõa, nhö khi söï tuïng ñoïc töø mieäng vò thaày khoâng ñi vaøo mieäng ngöôøi hoïc troø, nhöng khoâng vì vaäy maø söï tuïng ñoïc khoâng xaûy ra ôû mieäng ngöôøi hoïc; hay khi nöôùc pheùp do moät ngöôøi thay maët (proxy) uoáng vaøo, khoâng xuoáng bao töû cuûa ngöôøi beänh, nhöng khoâng vì vaäy maø khoâng chöõa ñöôïc beänh; hoaëc nhö khi ñoà trang söùc khoâng ñi vaøo caùi boùng phaûn chieáu trong göông, nhöng khoâng vì vaäy maø chuùng khoâng xuaát hieän trong göông; hay nhö ngoïn ñeøn khoâng di chuyeån töø caùi tim baác naøy qua tim baác khaùc nhöng khoâng vì vaäy maø khoâng moài ñöôïc ngoïn khaùc... Cuõng vaäy, khoâng coù gì di chuyeån töø höõu quaù khöù ñeán huõu hieän taïi, hay töø ñôøi hieän taïi ñeán ñôøi vò lai, nhöng uaån xöù vaø giôùi vaãn sanh ôû ñaây (ñôøi naøy) vôùi uaån xöù giôùi trong quaù khöù laøm duyeân, hoaëc sanh trong töông lai vôùi uaån xöù giôùi hieän taïi laøm duyeân. 

23. 

Cuõng nhö nhaõn thöùc keá tieáp theo sau yù giôùi, 
nhaõn thöùc naøy maëc duø khoâng xuaát phaùt töø yù giôùi, 
vaãn khoâng khoûi ñöôïc sanh ra sau ñoù. 

Cuõng vaäy, trong kieát sanh, 
doøng taâm töông tuïc xaûy ra, 
taâm tröôùc chaám döùt 
taâm sau lieàn sanh 
giöõa hai caùi khoâng coù khoaûng caùch 
khoâng coù khe hôû giöõa hai taâm 
Maëc duø khoâng coù gì qua laïi 
maø kieát sanh vaãn xaûy ñeán

25. Trí ñöôïc an laäp nhôø vöôït qua hoaøi nghi veà ba thôøi do phaân bieät caùc duyeân cuûa danh saéc theo nhieàu phöông phaùp khaùc nhau, goïi laø ñoaïn nghi thanh tònh hay coøn goïi laø trí bieát töông quan caùc phaùp, hay chaùnh tri vaø chaùnh kieán. 

26. Vì ñieàu naøy ñöôïc noùi: "Tueä phaân bieät caùc duyeân nhö sau: "Voâ minh laø duyeân, haønh laø phaùp do duyeân sanh, vaø caû hai duyeân sinh", tueä aáy goïi laø trí bieát töông quan nhaân quaû giöõa caùc phaùp". (Ps. i, 501) vaø "Khi vò aáy taùc yù voâ thöôøng, thì nhöõng phaùp gì ñöôïc vò aáy thaáy ñuùng, bieát ñuùng? Laøm theá naøo laø coù chaùnh kieán? Theá naøo suy töø ñoù, caùc haønh ñöôïc thaáy roõ laø voâ thöôøng? ÔÛ ñaâu hoaøi nghi ñöôïc töø boû? Khi vò aáy taùc yù khoå... Khi vò aáy taùc yù voâ ngaõ, thì nhöõng phaùp naøo ñöôïc vò aáy thaáy ñuùng, bieát ñuùng?... ÔÛ ñaâu hoaøi nghi ñöôïc töø boû? 

"Khi taùc yù voâ thöôøng, vò aáy thaáy ñuùng, bieát ñuùng töôùng. Do ñoù maø chaùnh kieán ñöôïc noùi ñeán. Nhö vaäy, suy töø ñoù, taát caû caùc haønh ñöôïc thaáy roõ laø voâ thöôøng. ÔÛ ñaây hoaøi nghi ñöôïc töø boû. Khi vò aáy taùc yù khoå, thì thaáy ñuùng vaø bieát ñuùng söï sanh khôûi. Do ñoù maø chaùnh kieán ñöôïc noùi ñeán... Khi vò aáy taùc yù voâ ngaõ, thì thaáy bieát ñuùng töôùng vaø ñoù, taát caû phaùp ñöôïc thaáy roõ laø voâ ngaõ. ÔÛ ñaây, hoaøi nghi ñöôïc töø boû. 

"Thaáy ñuùng vaø bieát ñuùng vaø ñoaïn nghi nhöõng söï kieän naøy vaên nghóa ñeàu khaùc, hay khaùc vaên ñoàng nghóa? Thaáy ñuùng vaø bieát ñuùng vaø ñoaïn nghi, nhöõng thöù naøy laø moät veà yù nghóa, chæ khaùc veà vaên". (Ps. ii, 62) 

27. Khi moät ngöôøi tu tueä ñaõ ñaït ñeán trí naøy, töùc ñaõ tìm ñöôïc an laïc trong giaùo lyù Phaät, ñaõ thaáy moät choã ñaët chaân, ñaõ chaéc chaén veà soá phaän mình, vò aáy ñöôïc goïi laø moät baäc döï löu. 

Vaäy, moät tyû kheo haõy vöôït qua hoaøi nghi 
roài luoân luoân chaùnh nieäm, 
hay phaân bieät duyeân 
cuûa danh vaø saéc moät caùch roát raùo.