Nieäm Cheát 

1. Baây giôø, ta haõy noùi veà söï tu taäp nieäm cheát (töû töôûng) ñöôïc lieät keâ keá tieáp phaàn saùu nieäm. 

Ñònh nghóa 

ÔÛ ñaây, cheát (marana) laø söï giaùn ñoaïn maïng caên ñöôïc giôùi haïn trong moät ñôøi soáng. Nhöng cheát keå nhö söï ñöùt ñoaïn, noùi caùch khaùc söï chaám döùt caùi khoå luaân hoài nôi moät baäc A-la-haùn, thì khoâng phaûi laø ñieàu muoán noùi ôû ñaây, cuõng khoâng phaûi laø caùi cheát trong choác laùt, cuõng khoâng phaûi caùi cheát trong nghóa thöôøng duøng "nhö caây cheát", "kim loaïi cheát" v.v... 

2. Caùi cheát muoán noùi ôû ñaây goàm hai loaïi, nghóa laø caùi cheát ñuùng thôøi haïn vaø caùi cheát phi thôøi. ÔÛ ñaây, cheát ñuùng thôøi xaûy ñeán cuøng söï heát phöôùc ñöùc hoaëc heát thoï maïng hoaëc heát caû hai thöù phöôùc vaø thoï. Cheát phi thôøi laø caùi cheát xaûy ra do caùi nghieäp ñeán giaùn ñoaïn sanh nghieäp. 

3. ÔÛ ñaây, caùi cheát do heát phöôùc ñöùc laø moät danh töø ñeå chæ caùi loaïi cheát xaûy ñeán chæ do haäu quaû cuûa nghieäp ñöa ñeán taùi sinh ôû ñôøi tröôùc ñaõ chaám döùt maëc duø nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi cho söï keùo daøi töông tuïc tính cuûa moät ñôøi coù theå ñang coøn. Caùi cheát do thoï maïng taän laø danh töø ñeå chæ loaïi cheát xaûy ñeán do söï chaám döùt thoï maïng thoâng thöôøng cuûa con ngöôøi ngaøy nay, chæ goàm moät traêm naêm do söï thuø thaéng veà maïng (nhö Chö Thieân coù) hoaëc veà thôøi gian (nhö ñaàu moät thôøi kieáp thì coù) hoaëc veà thöùc aên (nhu nhöõng Uttarakuruø v.v... coù). Cheát phi thôøi laø danh töø chæ caùi cheát cuûa nhöõng ngöôøi maø töông tuïc thoï maïng bò giaùn ñoaïn vì nghieäp coù khaû naêng khieán chuùng ñoaï (caønava) khoûi vò trí cuûa chuùng ngay luùc aáy, nhö tröôøng hôïp Duøsi- Maøra (xem M. i, 337). Kaølaburajaø(xem Jaø, iii. 39), v.v... Hoaëc chæ caùi cheát cuûa nhöõng ngöôøi maø söï töông tuïc thoï maïng bò giaùn ñoaïn do söï taán coâng baèng khí giôùi v.v... Vì nghieäp ñôøi tröôùc. Taát caû nhöõng loaïi cheát naøy ñöôïc bao goàm döôùi söï chaám döùt maïng caên thuoäc loaïi ñaõ moâ taû, Bôûi theá Nieäm cheát laø söï nhôù laïi caùi cheát, noùi khaùc ñi, nhôù laïi söï giaùn ñoaïn maïng caên. 

Tu Taäp 

4. Moät ngöôøi muoán tu taäp pheùp quaùn naøy, caàn ñi vaøo ñoäc cö vaø luyeän söï taùc yù moät caùch coù trí tueä nhö sau: "Cheát seõ xaûy ñeán, maïng caên seõ bò giaùn ñoaïn", hay: "Cheát, cheát". 

5. Neáu luyeän taäp söï taùc yù moät caùch thieáu trí tueä khi nieäm caùi cheát (coù theå xaûy ra) cuûa moät ngöôøi thaân thì saàu öu seõ sinh khôûi, nhö khi moät ngöôøi noï nghó ñeán caùi cheát cuûa moät ñöùa con cöng, vaø nieàm hoan hyû sinh khôûi khi nghó ñeán caùi cheát c?a moät ngöôøi mình gheùt, nhö khi nhöõng ngöôøi thuø nghó ñeán caùi cheát cuûa ngöôøi, vaø khoâng moät yù thöùc khaån tröông (sense of urgency) naøo khôûi leân khi töôûng caùi cheát cuûa keû khoâng thaân khoâng thuø, nhö tröôøng hôïp xaûy ra nôi moät ngöôøi thieâu töû thì khi thaáy moät thaáy cheát, vaø söï lo ngaïi khôûi leân khi töôûng ñeán caùi cheát cuûa chính mình, nhö thöôøng xaûy ñeán cho moät ngöôøi nhaùt gan khi thaáy moät keû saùt nhaân vôùi caây kieám. 

6. Trong nhöõng tröôøng hôïp treân, ñeàu khoâng coù chaùnh nieäm, cuõng khoâng coù yù thöùc khaån tröông, cuõng khoâng coù tri kieán. Bôûi theá haønh giaû neân nhìn choã naøy choã kia, nhöõng ngöôøi ñaõ bò gieát hoaëc ñaõ cheát, vaø taùc yù ñeán caùi cheát cuûa nhöõng höõu tình ñaõ cheát maø tröôùc ñaây mình ñaõ troâng thaáy chuùng höôûng thoï caùc laïc, töôûng nghó nhö vaäy vôùi chaùnh nieäm, vôùi moät yù thöùc khaån tröông vaø vôùi tri kieán, sau ñoù haønh giaû coù theå taùc yù theo caùch ñaõ noùi treân: "Caùi cheát ñaõ xaûy ñeán" laøm nhö vaäy, vi aáy tu taäp nieäm cheát moät caùch coù trí tueä. Nghóa laø vò aáy tu taäp nieäm cheát nhö laø moät phöông tieän chính ñaùng. 

7. Khi moät ngöôøi tu taäp nieäm cheát nhö vaäy, thì nhöõng trieàn caùi cuûa chuùng ñöôïc ñieàu phuïc, nieäm ñöôïc an truù vôùi caùi cheát laøm ñoái töôïng, vaø ñeà muïc thieàn ñaït ñeán caän haønh ñònh. 

Taùm Caùch Nieäm Cheát 

8. Nhöõng ngöôøi naøo nhaän thaáy nieäm cheát khoâng tieán xa ñeán möùc aáy, thì haõy nieäm cheát theo taùm caùch nhö sau: (1) coù söï xuaát hieän cuûa moät keû saùt nhaân, (2) söï thaønh coâng bò phaù saûn, (3) So saùnh, (4) Thaân theå bò san seû vôùi nhieàu chuùng sinh, (5) Maïng soáng mong manh, (6) Khoâng töôùng, (7) söï giôùi haïn cuûa Khoâng gian, (8) Söï ngaén nguûi cuûa saùt na. 

9. 1) ÔÛ ñaây, "nhö theá coù söï xuaát hieän cuûa moät keû saùt nhaân" nghóa laø vò aáy neân töôûng theá naøy: "Cuõng nhö moät keû saùt nhaân xuaát hieän vôùi caây göôm, nghó ta seõ chaët ñaàu ngöôøi naøy, roài keà göôm vaøo coå ngöôøi aáy, cuõng vaäy, caùi cheát xuaát hieän nhö theá". Taïi sao? Vì caùi cheát cuøng ñeán vôùi söï sinh ra vaø caùi cheát ñoaït maïng soáng. 

10. Cuõng nhö nhöõng moäc nhó (naám) luoân luoân moïc leân vôùi buïi treân ñaàu, caùc höõu tình cuõng sinh ra mang theo giaø cheát. Vì thöùc lieân heä ñeán taùi sinh cuûa chuùng ñaït ñeán giaø ngay khi noù vöøa sinh ra, roài cuõng tan raõ vôùi caùc uaån lieân keát vôùi noù gioáng nhö moät taûng ñaù rôi töø treân ñænh moät moûm ñaù. Bôûi theá, khôûi daàu laø caùi cheát töøng saùt na ñi lieàn vôùi sinh. Nhöng caùi cheát khoâng theå traùnh ñoái vôùi nhöõng gì coù sinh, do ñoù 

11. Loaïi cheát muoán noùi ôû ñaây cuõng ñi lieàn vôùi sinh. Bôûi theá, cuõng nhö maët trôøi moïc di chuyeån daàn ñeán laën vaø khoâng bao giôø quay trôû laïi duø chæ trong choác laùt, hay nhö moät doøng thaùc töø nuùi cao ñoå xuoáng chaûy xieát, luoân luoân tuoân chaûy vaø tieáp tuïc ñoå tôùi, khoâng bao giôø quay trôû laïi duø chæ trong thoaùng choã, cuõng vaäy, chuùng sinh naøy tuaàn töï du haønh höôùng veà caùi cheát ngay töø khi noù vöøa sinh ra khoâng bao giôø quay trôû laïi duø chæ trong choác laùt. Bôûi theá coù caâu: 

"Ngay töø luùc moät con ngöôøi vöøa 
Töôïng hình trong baøo thai 
Laø noù chæ coøn coù nöôùc laø tieán 
Tôùi tröôùc, khoâng theå duø chæ moät 
Laàn quay trôû lui". (Jaø. iv, 494)

Ngaøy ñeâm troâi qua 
Maïng soáng taøn daàn 
Cho ñeán keát thuùc 
Nhö soâng daàn khoâ 
Nhö traùi ñaõ chín 
Ñôïi kyø rôi ruïng 
Cuõng theá höõu tình 
Khi ñaõ sinh ra 
Nôm nôùp sôï lo 
Caùi cheát seõ ñeán 
Nhö chieác bình ñaát 
Khi ñaõ naën ra 
Duø lôùn duø nhoû 
Duø nung khoâng nung 
Ñeàu phaûi tan vôõ. 

Cuõng theá ñôøi ngöôøi 
Daàn ñeán caùi cheát 
Söông ñaàu ngoïn coû 
Tan döôùi maët trôøi 
Cuõng theá ñôøi ngöôøi 
Mong manh hö aûo 
Bôûi theá, meï ôi 
Ñöøng ngaên caûn con (Jaø, iv. 122)

14. 2) Nhö söï thaønh coâng bò phaù saûn: söï thaønh coâng choùi saùng bao laâu thaát baïi chöa ñeán thaéng löôùt noù. Nhöng khoâng coù söï thaønh coâng naøo maø coù theå toàn taïi laâu daøi khoâng bò thaát baïi. Do ñoù: 

Vua vui möøng boá thí moät traêm trieäu 
Sau khi chinh phuïc toaøn coõi ñaát 
Cho ñeán cuoái cuøng vöông quoác 
Cuûa oâng chæ coøn 
Giaù trò khoâng baèng nöûa haït gieû 
Nhöng khi phöôùc ñöùc heát 
Xaùc thaân vua thôû hôi cuoái cuøng 
Thì vua Asoka meänh danh laø Voâ Öu 
Cuõng phaûi thaáy öu saàu khi chaïm maët thaàn cheát".

Nhö nuùi ñaù khoång loà 
Lôùn roäng tôùi trôøi cao 
Tieán ñeán töø moïi phía 
Nghieàn naùt moïi sinh loaøi 
Giaø cheát nghieàn naùt hetaù 
Saùt lôïi, Baø-la-moân 
Thöông gia ngöôøi coâng ngheä 
Tieän daân vaø hoát raùc 
Naùt heát chaúng chöøa ai 
Duø töôïng quaân, xa quaân 
Boä quaân hay chuù thuaät 
Duø ñem caû taøi saûn 
Khoâng ñaùnh ñöôïc töû thaàn. (S. i, 102)

16. 3) Baèng caùch so saùnh laø so saùnh mình vôùi nhöõng keû khaùc. ÔÛ ñaây, cheát caàn ñöôïc töôûng baèng caùch so saùnh theo 7 haïng: so vôùi haïng ngöôøi coù danh voïng lôùn, coâng ñöùc lôùn, söùc maïnh lôùn, thaàn thoâng lôùn, trí tueä lôùn, vôùi Ñoäc giaùc vaø vôùi Chö Phaät. So saùnh nhö theá naøo? 

17. Maëc duø nhöõng vò nhö Mahaøsammata, Mandhaøtu, Mahaøsudassa, Dakasenki, Nisi v.v... Thaät noåi tieáng vó ñaïi coù ñoâng ñoà chuùng, taøi saûn khoång loà, theá maø cuoái cuøng caùi cheát cuõng toùm laáy hoï khoâng theå traùnh thoaùt, vaäy thì laøm sao cuoái cuøng caùi cheát laïi khoâng ñuoåi kòp ta? 

Caùi cheát caàn ñöôïc töôûng nieäm nhö vaäy, baèng caùch töï ví vôùi nhöõng ngöôøi coù danh voïng lôùn. 

18. Theá naøo laø so vôùi ngöôøi coù coâng ñöùc lôùn? 

Jotika, Jotila, Ugga 
Nandaka vaø Punnaka 
Cuøng vôùi nhöõng ngöôøi khaùc 
Theá gian ñeàu baûo raèng 
Hoï raát nhieàu coâng ñöùc 
Vaäy maø hoï cuõng cheát 
Huoáng nhöõng keû nhö ta

19. Theá naøo laø baèng caùch so vôùi ngöôøi coù söùc maïnh? 

Vaøsudava, Baladeva, 
Bhìnasona, Yuddhitthila. 
Vaø caùc Caønura ngöôøi vaät tay 
Ñeàu ôû döôùi naêng löïc cuûa töû thaàn 
Hoï noåi tieáng khaép theá giôùi 
Laø do söùc maïnh huøng vó 
Nhöng hoï cuõng ñi ñeán caùi cheát 
Huoáng nhöõng ngöôøi nhö ta?

20. Theá naøo laø so saùnh vôùi nhöõng ngöôøi coù thaàn thoâng? 

Vò thöù hai trong soá chö ñaïi ñeä töû 
Vò thaàn thoâng ñeä nhöùt 
Ngöôøi vôùi ñaàu ngoùn chaân caùi 
Laáy ñöôïc caû laâu vojayanta 
Ngay caû ngöôøi aáy nöõa 
Vôùi naêng löïc thaàn thoâng 
Vaãn rôi haøm thaàn cheát 
Nhö nai vaøo haøm sö töû 
Huoáng chi ñeán haïng toâi?

21. Theá naøo laø so vôùi ngöôøi coù trí tueä lôùn? 

Thöù nhaát trong hai ñaïi ñeä töû 
Baäc trí tueä sieâu quaàn 
Maø tröø Ñöùc Theá toân ra 
Khoâng ai baèng phaàn möôøi saùu. 
Nhöng duø tueä caên lôùn 
Nhö cuûa Xaù lôïi phaát 
Ngaøi cuõng phaûi rôi vaøo 
Naêng löïc cuûa töû thaàn 
Noùi gì ñeán nhö toâi?

22. Theá naøo laø baèng caùch so vôùi caùc baäc Ñoäc giaùc? Ngay caùc vò nhôø söùc maïnh cuûa töï tri kieán mình vaø töï tinh taán löïc cuûa mình, phaù tan ñöôïc taát caû giaëc phieàn naõo nhieãm oâ vaø töï mình ñaït giaùc ngoä, nhöõng baäc coù theå ñöùng vöõng moät mình nhö caùi söøng teâ giaùc, vaãn khoâng thoaùt khoûi cheát. Vaäy laøm sao ta laïi coù theå thoaùt ñöôïc? 

23. Theá naøo laø so vôùi nhöõng ñöùc Phaät toaøn giaùc? Ngay caû ñöùc Theá toân, maø saéc thaân ñöôïc trang hoaøng baèng ba möôi hai ñaïi nhaân töôùng vaø taùm möôi töôùng phuï (xem M. Kinh soá 91, vaø D. Kinh 30), maø phaùp thaân ñaõ vieân maõn veà giôùi uaån, ñònh uaån, tueä uaån, giaûi thoaùt uaån, giaûi thoaùt tri kieán uaån, thanh tònh veà moïi phöông dieän, ñaáng sieâu vieät veà danh xöng, veà coâng ñöùc, veà huøng löïc, veà thaàn thoâng, veà trí tueä, ñaáng khoâng coù ai saùnh baèng, ñaáng ngang baèng vôùi nhöõng ñaáng khoâng ai sanh baèng, ñaáng khoâng hai, ñaáng vieân maõn giaùc ngoä- ngay ñeán Ngaøi cuõng thình lình bò daäp taét bôûi traän möa luõ cuûa caùi cheát, nhö moät ñoáng löûa lôùn bò daäp taét bôûi moät traän möa luõ. 

24. Khi haønh giaû töôûng nieäm caùi cheát baèng caùch töï ví vôùi nhöõng ngöôøi khaùc, nhöõng ngöôøi coù danh xöng lôùn, v.v... Döôùi aùnh saùng cuûa tính phoå quaùt cuûa caùi cheát, nghó raèng "Caùi cheát seõ ñeán vôùi ta nhö seõ ñeán vôùi nhöõng con ngöôøi ñaëc bieät kia", thì khi aáy ñeà muïc quaùn cuûa haønh giaû ñi ñeán caän haønh ñònh. 

Ñoù laø caùch töôûng nieäm caùi cheát baèng caùch so saùnh. 

25. 4) Veà söï san seû thaân xaùc vôùi nhieàu chuùng sanh: Caùi thaân naøy ñöôïc nhieàu chuùng sinh coäng truù. Tröôùc heát, noù ñöôïc chia seû cho 80 gia ñình saâu boï. Nôi thaân naøy, coù caùc loaïi chuùng sinh soáng baùm vaøo lôùp da ngoaøi, laáy da ngoaøi laøm thöùc aên, coù nhöõng chuùng sinh soáng baùm vaøo lôùp da trong, laáy da trong laøm thöùc aên, nhöõng chuùng sinh soáng baùm vaøo thòt, laáy thòt laøm thöùc aên, nhöõng chuùng sinh soáng baùm vaøo gaân, laáy gaân laøm thöùc aên, nhöõng chuùng sinh soáng baùm vaøo xöông, laáy xöông laøm thöïc phaåm, nhöõng chuùng sinh soáng baùm vaøo tuyû, laáy tuyû laøm thöïc phaåm. Vaø taïi ñaáy chuùng sinh giaø, cheát, baøi tieát phaån tieåu, thaân theå laø nhaø baûo sanh cuûa chuùng, laø döôõng ñöôøng cuûa chuùng, nghóa ñòa cuûa chuùng, choã ñaïi tieän, tieåu tieän cuûa chuùng. Thaân theå cuõng coù theå ñi ñeán cheát choùc vì moät cuoäc noåi loaïn cuûa nhöõng saâu boï naøy. Khoâng nhöõng thaân naøy ñöôïc san seû vôùi taùm möôi gia ñình saâu boï, maø coøn san seû vôùi haøng traêm thöù bònh noäi thöông vaø nhieàu nguyeân nhaân gaây ra cheát choùc töø beân ngoaøi nhö raén reát, boø caïp, v.v... 

26. Nhö moät caùi muïc tieâu döïng leân ôû ngaõ tö ñöôøng thì teân nhoïn, coïc nhoïn, ñaù, v.v... Bay tôùi töø moïi phía vaø truùng nhaèm noù, cuõng theá moïi thöù tai naïn giaùng treân thaân theå, vaø noù coù theå ñi ñeán cheát choùc do nhöõng tai naïn naøy. Bôûi vaäy ñöùc Theá toân noùi: "ÔÛ ñaây, naøy caùc tyû kheo, khi ngaøy taøn ñeâm xuoáng, moät tyû kheo suy nghó nhö sau: ta coù theå laâm vaøo cheát choùc baèng nhieàu caùch. Moät con raén coù theå moå ta, hoaëc moät con boø caïp hay con reát coù theå ñoát ta. Ta coù theå cheát vì lyù do aáy, hoaëc ta coù theå vaáp ngaõ, hoaëc ta coù theå cheát vì truùng thöïc, vì maät bò ñaûo loän, vì ñaøm bò ñaûo loän, vì phong bò ñaûo loän, laøm khoâ nhöõng khôùp xöông cuûa ta nhö dao nhoïn". (A. iii, 306) 

Ñoù laø caùch töôûng nieäm caùi cheát baèng caùch töôûng thaân xaùc laø choã ôû cuûa nhieàu chuùng sinh coäng truù. 

27. 5) Veà söï mong manh cuûa ñôøi soáng: söï soáng naøy baát löïc vaø mong manh. Vaø ñôøi soáng con ngöôøi gaén lieàn vôùi hôi thôû, gaén lieàn vôùi nhöõng uy nghi ñi ñöùng naèm ngoài, gaén lieàn vôùi laïnh vaø noùng, gaén lieàn vôùi töù ñaïi, gaén lieàn vôùi thöùc aên. 

28. Söï soáng chæ xaûy ra khi hôi thôû vaøo vaø hôi thôû ra coù ñeàu ñaën. Nhöng khi hôi gioù trong loã muõi ñaõ ñi ra maø khoâng vaøo laïi, vaø khi noù ñi vaøo maø khoâng ra laïi, thì khi aáy moät con ngöôøi ñöôïc keå laø ñaõ cheát. 

Söï soáng cuõng chæ coù, khi boán uy nghi ñöôïc ñieàu hoaø, khi moät trong boán uy nghi troäi haún ba caùi kia, thì söï soáng bò giaùn ñoaïn. 

Söï soáng cuõng chæ coù khi noùng laïnh ñieàu hoaø. Khi quaù noùng hoaëc quaù laïnh thì con ngöôøi khoâng theå soáng. 

Söï soáng cuõng chæ xaûy ñeán khi boán ñaïi ñieàu hoaø. Nhöng vôùi söï roái loaïn cuûa ñòa ñaïi, ngay caû moät ngöôøi maïnh cuõng coù theå cheát neáu thaân theå trôû neân cöõng ñôø, hoaëc bò roái loaïn moät trong boán ñaïi khôûi töø thuyû ñaïi, neáu thaân theå trôû neân meàm nhuõn vaø thoái vì tieâu chaûy v.v... Hay neáu thaân bò moät côn soát hoaønh haønh, hay neáu noù bò caét ñöùt nhöõng ñöôøng gaân noái caùc khôùp xöông (xem Ch. XI, 102) 

Vaø söï soáng cuõng chæ xaûy ra nôi moät ngöôøi ñöôïc thöïc phaåm ñuùng thôøi, neáu khoâng ñöôïc aên, thì heát soáng. 

Ñaây laø caùch töôûng cheát trong söï mong manh cuûa ñôøi soáng. 

29. 6) Voâ töôùng: nghóa laø khoâng ñònh ñoaït ñöôïc (baát ñònh). Nghóa laø caùi cheát khoâng theå ñoaùn tröôùc ñöôïc. Vôùi taát caû chuùng sanh thì: 

Tuoåi thoï, beänh taät, thôøi gian, nôi choán 
Thaân xaùc naøy ñöôïc ñaët xuoáng soá phaän; 
Theá gian khoâng bao giôøi bieát ñöôïc nhöõng ñieàu naøy 
Khoâng coù daáu hieäu gì baùo tröôùc nhöõng söï kieän aáy.

31. Beänh khoâng coù töôùng vì khoâng theå ñònh nhö sau: caùc höõu tình chæ cheát vì beänh naøy, khoâng cheát vì beänh naøo khaùc. Chuùng sinh thöôøng cheát vì ñuû thöù beänh khôûi töø beänh maét, tai.... (xem A. v, 110) 

32. Thôøi gian khoâng coù töôùng vì khoâng theå ñònh ñoaït raèng ta phaûi cheát vaøo luùc naøy, khoâng vaøo luùc naøo khaùc. Vì caùc höõu tình coù theå cheát baát cöù vaøo thôøi khoaûng naøo, saùng hay tröa v.v... 

33. Nôi choán thaân xaùc seõ ñöôïc ñaët xuoáng cuõng khoâng coù töôùng, bôûi vì khoâng theå ñònh raèng, khi ngöôøi ta cheát, chuùng phaûi ñeå thaây cuûa chuùng naèm xuoáng taïi choã naøy, khoâng choã naøo khaùc. Vì ngöôøi sinh trong laøng coù theå cheát ñeå thaây ôû ngoaøi laøng, ngöôøi sinh ngoaøi laøng, coù theå cheát ñeå thaây trong laøng. Cuõng theá, coù keû sinh ra treân nöôùc maø cheát ñeå thaây treân ñaát, coù keû sinh ra treân ñaát, cheát ñeå thaân treân nöôùc. Töông töï nhieàu caùch. 

34. Soá phaän cuõng khoâng töôùng vì khoâng theå ñònh raèng moät keû cheát choã kia phaûi taùi sinh taïi choã naøy. Vì coù ngöôøi cheát töø thieân giôùi maø taùi sinh ôû coõi ngöôøi, coù ngöôøi cheát ôû nhaân gian maø taùi sinh ôû coõi trôøi v.v... Vaø vôùi caùch aáy theá giôùi xoay vaàn, chuùng sinh xoay chuyeån trong naêm sanh thuù (coõi) nhö con boø ñöôïc gaén vaøo moät caùi maùy. 

Ñaây laø töôûng ñeán caùi cheát voâ töôùng 

35. 7. Giôùi haïn cuûa ñôøi ngöôøi: coõi ngöôøi ngaøy nay coù giôùi haïn ngaén nguûi. Moät ngöôøi soáng laâu cuõng chæ soáng treân döôùi moät traêm tuoåi. Do ñoù ñöùc Theá toân noùi: "Naøy caùc tyû kheo, ñôøi ngöôøi ngaén nguûi. Coù ñôøi soáng môùi phaûi ñi ñeán, coù caùc nghieäp thieän phaûi laøm, coù ñôøi phaïm haïnh phaûi ñöôïc soáng. Ñoái vôùi caùi gì ñaõ sinh ra, khoâng coù chuyeän khoâng cheát. Ngöôøi naøo soáng laâu cuõng chæ soáng treân döôùi moät traêm naêm. 

Loaøi ngöôøi thoï maïng ngaén 
Baäc trí phaûi aâu lo 
Löõa chaùy ñaàu, haõy soáng 
Töû vong roài phaûi ñeán (S. i. 108)

36. Vaø Phaät coøn daïy theâm: "Naøy coù Tyø kheo, khi moät Tyø kheo tu taäp nieäm cheát nhö sau: Mong raèng ta soáng ngaøy vaø ñeâm taùc yù ñeán lôøi daïy cuûa Theá toân nhö vaäy ta ñaõ laøm nhieàu". Moät vò khaùc: "Mong raèng ta soáng troïn ngaøy taùc yù ñeán lôøi daïy cuûa Theá toân. Nhö vaäy ta ñaõ laøm nhieàu". Moät vò khaùc nöõa: "Mong raèng trong thôøi gian moät böõa aên, ta soáng taùc yù ñeán lôøi daïy cuûa Theá toân. Nhö vaäy ta ñaõ laøm nhieàu". Vaø moät vò nöõa tu taäp nieäm cheát nhö sau: "Mong raèng ta soáng trong khoaûng thôøi gian nhai vaø nuoát boán naêm mieáng, taùc yù ñeán lôøi daïy cuûa Theá toân. Nhö vaäy ta ñaõ laøm nhieàu". Ñaây laø nhöõng tyû kheo truù phoùng daät, giaûi ñaõi tu taäp nieäm cheát ñeå phaù tröø laäu hoaëc. 

37 "Vaø naøy caùc tyû kheo, khi moät tyû kheo tu taäp nieäm cheát nhö sau: Mong raèng ta soáng thôøi gian nhai nuoát moät mieáng aên, taùc yù ñeán lôøi daïy cuûa Theá toân, nhö vaäy ta ñaõ laøm nhieàu". Khi moät tyû kheo tu taäp nieäm cheát nhö sau: "Mong raèng ta soáng khoaûng thôøi gian hôi thôû vaøo ra, hay trong khoaûng thôøi gian hôi thôû ra vaøo, taùc yù ñeán lôøi daïy cuûa Theá Toân, nhö vaäy ta ñaõ laøm nhieàu". Ñaây goïi laø nhöõng tyû kheo truù trong tinh caàn, saéc beùn tu taäp nieäm cheát ñeå ñoaïn dieät caùc laäu hoaëc". (A. iii. 305-6) 

38. Cuoäc ñôøi quaû thaät ngaén nguûi ñeán ñoä khoâng chaéc noù coù keùo daøi trong khoaûng kòp nhai nuoát boán hay naêm mieáng. 

Ñaây laø nieäm cheát baèng caùch töôûng ñeán thôøi khaéc ngaén nguûi. 

39. 8) Veà taùnh caùch ngaén nguûi trong saùt-na: Noùi cho cuøng, ñôøi soáng chuùng sanh voâ cuøng ngaén nguûi chæ trong khoaûng moät nieäm. Nhö caùi baùnh xe, khi laên chæ laên treân moät ñieåm vaø khi nghæ cuõng chæ nghæ treân moät ñieåm (ñieåm tieáp giaùp vôùi maët ñaát), cuõng theá, ñôøi soáng cuûa chuùng sinh chæ keùo daøi trong khoaûng moät nieäm. Khi nieäm aáy qua ñi, chuùng sinh aáy ñöôïc coi nhö ñaõ chaám döùt, nhö lôøi trích daãn sau ñaây: "Trong moät nieäm quaù khöù noù ñaõ soáng, khi aáy noù khoâng coù maët trong hieän taïi, maø cuõng khoâng coù trong vò lai. Trong moät nieäm vò lai noù seõ soáng, khi aáy noùi khoâng coù maët trong hieän taïi hay quaù khöù. Vaø trong nieäm hieän taïi, noù ñang soáng, thì noù khoâng coù maët trong quaù khöù hay vò lai. 

"Söï soáng con ngöôøi, laïc khoå, 
Chæ nhöõng thöù naøy 
Hoïp laïi trong moät nieäm thoaùng qua 
Caùc uaån ñaõ dieät cuûa nhöõng 
Ngöôøi ñaõ cheát hay coøn soáng 
Ñeàu gioáng nhau, moät ñi khoâng trôû laïi 
Khoâng coù theá giôùi sanh 
Neáu yù thöùc khoâng sanh 
Khi yù thöùc coù maët, 
Thì theá giôùi toàn taïi 
Khi yù thöùc tan raõ, 
Theá giôùi cheát; 
Theo yù nghóa tuyeät ñoái 
Laø nhö vaäy".

Keát Luaän 

40. Khi haønh giaû töôûng nieäm baèng moät trong taùm caùch noùi treân, taâm vò aáy ñaït ñöôïc chaùnh nieäm an truù vôùi cheát laø ñoái töôïng, nhöõng trieàn caùi bò aùp ñaûo, vaø nhöõng thieàn chi xuaát hieän. 

Nhöng vì ñoái töôïng ôû ñaây laø nhöõng traïng thaùi mang tính chaát caù bieät vaø seõ laøm khôûi daäy yù thöùc caáp baùch, neân thieàn naøy khoâng ñaït ñeán ñònh an chæ maø chæ ñeán ñònh caàn haønh. Baây giôø, vôùi söï tu taäp ñaëc bieät, thieàn sieâu theá vaø caùc thieàn voâ saéc thöù hai vaø thöù tö coù theå ñaït ñeán ñònh ngay caû vôùi nhöõng traïng thaùi coù tính chaát caù bieät. Vì thieàn sieâu theá ñaït ñònh nhôø thieàn tu daàn daàn caùc thanh tònh, coøn caùc thieàn voâ saéc thì ñaït ñònh nhôø vöôït qua ñoái töôïng (xem Chöông X) vì ôû ñaây, trong hai thieàn voâ saéc, chæ coù söï vöôït qua ñoái töôïng thieàn ñaõ ñaït ñònh. Nhöng ôû ñaây, trong töôûng veà caùi cheát thuoäc veà theá gian, thì khoâng caû hai thöù keå treân bôûi theá chæ ñaït ñònh caàn haønh. Vaø caàn haønh ñònh aáy ñöôïc goïi laø "tö töôûng" vì ñöôïc khôûi leân töø phöông phaùp aáy. 

41. Moät tyû kheo nieäm cheát luoân luoân tinh caàn tinh taán. Vò aáy ñöôïc söï khoâng tham luyeán ñoái vôùi baát cöù loaïi hieän höõu naøo. Vò aáy chinh phuïc ñöôïc söï baùm víu vaøo ñôøi soáng. Vò aáy thoáng traùch aùc phaùp vaø traùnh tích tröõ nhieàu. Vò aáy khoâng bò caáu ueá cuûa loøng tham boán vaät duïng. Voâ thöôøng töôûng daàn daàn phaùt trieån trong taâm vò aáy, vaø theo sau ñoù laø töôûng veà khoå vaø voâ ngaõ. Trong khi nhöõng chuùng sinh chöa tu taäp tö töôûng thöôøng laø naïn nhaân cuûa haõi huøng, kinh sôï, boái roái vaøo luùc cheát, nhö theå thình lình bò daõ thuù voà, bò ma quyû baét, raén moå, keû cöôùp hay saùt nhaân saán tôøi, thì ngöôøi tu taäp nieäm cheát ngöôïc laïi cheát moät caùch tænh giaùc khoâng voïng töôûng, voâ uyù, khoâng rôi vaøo baát cöù moät tình traïng naøo nhö treân. Vaø cho duø khoâng ñaït ñeán baát töû ngay trong hieän taïi, ít ra vò aáy cuõng höôùng ñeán moät coõi toát ñeïp khi thaân hoaïi maïng chung. 

Ngöôøi thöïc söï coù trí 
Thì coâng vieäc thöôøng xuyeân 
Laø töôûng nieäm caùi cheát 
Coù naêng löïc phi thöôøng

Thaân Haønh Nieäm 

42. Baây giôø ñeán phaàn moâ taû söï tu taäp thaân haønh nieäm keå nhö ñeà muïc thieàn, moät phaùp tu chöa heà ñöôïc coâng boá tröôùc khi Ñaáng Ñaïi Giaùc xuaát hieän, vöôït ngoaøi laõnh vöïc cuûa ngoaïi ñaïo. Phaùp moân aáy ñaõ ñöôïc ñöùc Theá toân ca tuïng baèng nhieàu caùch, trong nhieàu kinh nhö: "Naøy caùc tyû kheo, coù moät phaùp naøy, ñöôïc tu taäp, ñöôïc laøm cho sung maõn ñöa ñeán caûm höùng lôùn, lôïi ích lôùn, an oån lôùn khoûi caùc khoå aùch, chaùnh nieäm tænh giaùc, ñöa ñeán chöùng ñaéc tri kieán, ñöa ñeán hieän taïi laïc truù, ñöa ñeán chöùng ngoä minh vaø giaûi thoaùt. Moät phaùp aáy laø gì? Chính laø thaân haønh nieäm". (A i, 43). Vaø: "Hôõi caùc tyû kheo, ai thöôûng thöùc thaân haønh nieäm ngöôøi aáy neám vò baát töû, ai khoâng thöôûng thöùc thaân haønh nieäm ngöôøi aáy khoâng ñöôïc neám vò baát töû". Trong quaù khöù, nhöõng ai ñaõ neám vò baát töû ñeàu ñaõ thöôûng thöùc thaân haønh nieäm. Nhöõng ai ñaõ ñöôïc phaùp thaân haønh nieäm, chính hoï ñaõ tìm thaáy baát töû" (A. i, 45). Phaùp naøy ñaõ ñöôïc moâ taû trong 14 phaàn trong ñoaïn kinh baét ñaàu nhö sau: "Naøy caùc tyû kheo, theá naøo laø thaân haønh nieäm ñöôïc tu taäp, ñöôïc laøm cho sung maõn coù quaû baùo lôùn, coù lôïi laïc lôùn? ÔÛ ñaây, naøy tyø kheo, vò tyû kheo ñi ñeán khu röøng..." (M. iii, 89) Möôøi boán chöông ñoù laø nhöõng chöông noùi veà hôi thôû, veà theá ngoài, veà caùc loaïi tænh giaùc, veà phaùp quaùn baát tònh, quaùn töù ñaïi, vaø veà chín phaùp quaùn töû thi treân nghóa ñòa. 

43. ÔÛ ñaây, ba ñoaïn noùi veà theá ngoài, veà boán loaïi tænh giaùc vaø veà quaùn töù ñaïi, thuoäc tueä. Chín ñoaïn veà quaùn nghóa ñòa ñeà caäp ñeán giai ñoaïn ñaëc bieät cuûa tueä goïi laø quaùn nguy hieåm. Vaø baát cöù söï tu taäp ñònh naøo ñoái vôùi thi theå phình tröông, v.v... Bao haøm ôû ñaây, ñeàu ñöôïc giaûi thích trong phaàn Quaùn Baát Tònh (chöông VI). Vaäy chæ coøn hai ñoaïn thuoäc ñònh laø ñoaïn noùi veà hôi thôû vaø söï höôùng taâm ñeán veû gôùm ghieác (quaùn baát tònh). Trong hai ñoaïn naøy, ñoaïn noùi veà hôi thôû laø moät nieäm ñeà muïc thieàn ñònh rieâng, goïi laø Nieäm Hôi Thôû. 

Kinh Vaên 

44. Nhöõng gì ôû ñaây muoán noùi veà thaân haønh nieäm, chính laø 32 ueá vaät. Ñeà naøy ñöôïc goïi laø söï höôùng taâm ñeán veû gôùm ghieác cuûa thaân theå nhö sau: "Laïi nöõa, naøy caùc tyû kheo, moät vò tyû kheo quaùn saùt thaân naøy, töø döôùi baøn chaân trôû leân cho ñeán ñænh toùc, bao boïc bôûi da vaø chöùa ñaày nhöõng vaät baát tònh sai bieät. Trong thaân naøy, ñaây laø toùc, loâng, moùng, raêng, da, thòt, gaân, xöông, thaän, tuyû, tim, gan, hoaønh caùch moâ, laù laùch, phoåi, ruoät, maøng ruoät, phaân, maät, ñaøm, nieâm dòch, muû, maùu, moà hoâi, môõ nöôùc maét, môõ da, nöôùc mieáng, nöôùc muõi, nöôùc ôû khôùp xöông, nöôùc tieåu". (M. iii, 90). Naõo döôïc bao goàm trong tuyû, neân ñaây ta chæ thaáy coù 31 vaät. 

45. Sau ñaây laø moâ taû söï tu taäp daàn daàn baèng moät luaän giaûi veà baûn kinh. 

Giaûi Thích danh töø 

Thaân naøy: laø caùi thaân laøm baèng boán ñaïi chuûng naøy. Döôùi töø baøn chaân trôû leân: töø caùc goùt chaân trôû leân. Treân cho ñeán ñænh toùc xuoáng; töø phaàn cao nhaát cuûa ngoïn toùc ñi xuoáng. Bao boïc bôûi da: toaøn theå xung quanh ñöôïc keát thuùc baèng da. Chöùa ñaày nhöõng vaät baát tònh sai bieät: vò aáy quaùn saùt thaân naøy ñaày nhöõng baát tònh thuoäc ñuû loaïi baét ñaàu laø toùc. Quaùn nhö theá naøo? "Trong thaân naøy, coù toùc, loâng, nöôùc tieåu". 

46. ÔÛ ñaây, coù nghóa laø ñöôïc tìm thaáy ôû ñaáy. Trong thaân naøy, laø caùi ñöôïc dieãn taû nhö sau: "Döôùi töø baøn chaân trôû leân, treân töø ñænh toùc trôû xuoáng, vaø ñöôïc bao boïc bôûi da, laø chöùa ñaày nhöõng vaät baát tònh sai bieät". Thaân: "caùi xaùc. Xaùc ngöôøi ñöôïc goïi laø thaân (kaøaya) vì ñoù laø nôi taäp hôïp nhöõng dô ueá, vì nhöõng vaät xaáu xa (kucchita) nhö toùc, v.v... Vaø traêm thöù beänh khôûi ñaàu laø beänh veà maét, ñeàu do thaân laøm nguoàn goác (aøya). Toùc, loâng: Nhöõng vaät naøy khôûi ñaàu baèng toùc, loâng goïi laø 32 ueá vaät. Caâu vaên ôû ñaây caàn ñöôïc hieåu nhö sau: "Trong thaân naøy coù toùc, trong thaân naøy coù loâng". 

47. Khaép thaàn theå hôn moät thöôùc naøy, töø goùt chaân trôû leân töø ñænh toùc trôû xuoáng, vaø töø khaép nôi treân da, khoâng ai ñaõ töøng tìm ñöôïc moät chuùt gì ñeïp ñeõ, duø chæ baèng haït buïi, chaúng haïn chuùt ngoïc trai, ngoïc bích, pha leân, xa cöø, traùi laïi, chæ tìm thaáy ñuû thöù hoâi haùm gheâ tôûm baát tònh laø toùc, loâng... Nöôùc tieåu". 

Treân ñaây laø luaän giaûi veà kinh vaên. 

Söï Tu Taäp 

48. Moät thieän nam töû muoán tu taäp ñeà muïc thieàn naøy phaûi ñi ñeán moät thieän tri thöùc nhö ñaõ moâ taû (Chöông III, ñoaïn 61-73) ñeå hoïc phaùp moân aáy. Vaø baäc thaày naøo chæ daãn caùch tu cho vò aáy caàn baûo vò aáy baûy ñieàu thieän xaûo trong vieäc tu hoïc vaø möôøi ñieàu toát ñeïp trong söï chuù yù. 

Baûy Thieän Xaûo Trong Söï Hoïc 

ÔÛ ñaây, baûy thieän xaûo trong tu hoïc caàn ñöôïc noùi roõ nhö sau: (1) thuoäc loøng treân ngoân töø, (2) thuoäc loøng trong taâm, (3) bieát roõ maøu saéc, (4) hình daùng, (5) phöông höôùng, (6) ñònh xöù (7) giôùi haïn. 

49. 1) Ñeà muïc quaùn naøy coát chuù yù ñeán khía caïnh gheâ tôûm. Duø haønh giaû coù laø Tam Taïng phaùp sö ñi nöõa, söï thuoäc loøng töø ngöõ vaãn phaûi hoïc khi baét ñaàu chuù yù ñeán ñeà muïc. Vì ñeà muïc chæ trôû thaønh roõ reät cho vò aáy nhôø hoïc thuoäc loøng, nhö ñoái vôùi hai vò thöôïng toaï hoïc ñeà muïc naøy vôùi tröôûng laõo Mahadeeva ôû xöù ñoài (Malaya). Khi hai vò naøy xin Tröôûng laõo moät ñeà muïc thieàn quaùn, Tröôûng laõo ñaõ cho baûn vaên 32 ueá vaät, baûo: "Haõy hoïc chæ moät caùi naøy trong boán thaùng". Maëc duø hai vò naøy ngöôøi thì thoâng hai taïng, ngöôøi thoâng ba taïng, vaäy maø boán thaùng sau hoï môùi chöùng quaû döï löu nhôø tuïng ñoïc vaø hieåu roõ baûn vaên. Bôûi theá, baäc thaày khi giaûng ñeà muïc thieàn caàn phaûi baûo moân ñeä tuïng ñoïc cho thuoäc tröôùc. 

50. Khi hoïc, neân chia töøng nhoùm naêm "toùc, loâng". Vaø sau khi ñoïc "toùc, loâng, moùng, raêng, da". Haõy ñoïc ngöôïc laïi" da, raêng, moùng, loâng, toùc". 

51. Keá ñeán vôùi nhoùm naêm keá tieáp, sau khi ñoïc "thòt, gaân, xöông, tuyû thaän" vò aáy phaûi ñoïc ngöôïc laïi "thaän, tuyû, xöông, gaân, thòt". 

52. Keá tieáp, vôùi nhoùm naêm "phoåi v.v... Sau khi ñoïc tim, gan, hoaønh caùch moâ, laù laùch, phoåi ", vò aáy phaûi ñoïc ngöôïc laïi laø " Phoåi, laù laùch, hoaønh caùch moâ, gan, tim, thaän, tuûy, xöông, gaân, thòt, da, raêng, moùng, loâng, toùc". 

53. Keá tieáp, vôùi nhoùm naêm "naõo..." sau khi ñoïc "ruoät non, ruoät giaø, maøng ruoät, phaân, naõo". Haønh giaû ñoïc ngöôïc chieàu "naõo, phaân, maøng ruoät, ruoät giaø, ruoät non, phoåi, laù laùch, hoaønh caùch moâ, gan, tim, thaän, tuyû, xöông, gaân, thòt, da, raêng, moùng, loâng, toùc". 

54. Keá tieáp vôùi nhoùm saùu "môõ.." sau khi ñoïc: "maät, ñaøm, muû, maùu, moà hoâi, môõ" haønh giaû ñoïc ngöôïc chieàu: "môõ, moà hoâi, maùu, muû, ñaøm, maät naõo, phaân, maøng ruoät, ruoät giaø, ruoät non, phoåi laù laùch, hoaønh caùch moâ, gan, tim, thaän, tuyû, xöông, gaân, thòt, da, raêng, moùng, loâng, toùc". 

55. Keá tieáp, vôùi nhoùm saùu: "nöôùc tieåu..." sau khi ñoïc: "nöôùc maét, nöôùc muõi, nöôùc mieáng( boït), nöôùc muû, nöôùc khôùp xöông, nöôùc tieåu". Haønh giaû ñoïc ngöôïc chieàu "nöôùc tieåu, nöôùc khôùp xöông, nöôùc muû, nöôùc boït, nöôùc muõi, nöôùc maét, môõ, moà hoâi, maùu, muû, ñaøm maät, naõo, phaân, maøng ruoät, ruoät giaø, ruoät non, phoåi, laù laùch, hoaønh caùch moâ, gan, tim, thaän, tuyû, xöông, gaân, thòt, da, raêng, moùng loâng toùc. 

56. Haønh giaû phaûi ñoïc thuoäc loøng nhö vaäy moät traêm laàn, ngaøn laàn, hay caû traêm ngaøn laàn. Vì chính nhôø ñoïc nhö vaäy maø ñeà muïc thieàn ñònh thaønh quen thuoäc, taâm khoûi taùn loaïn, caùc phaàn trôû neân roõ reät nhö nhöõng ngoùn tay hay nhö nhöõng coïc haøng raøo. 

57. 2) Söï nhaåm ñoïc trong taâm cuõng caàn thieát nhö ñoïc ra tieáng, vì söï ñoïc thaønh tieáng laø moät ñieàu kieän giuùp cho söï thuoäc loøng trong taâm, vaø söï nhaåm trong taâm laø moät ñieàu kieän ñeå thaâm nhaäp tính chaát baát tònh. 

58. 3) Veà maøu saéc: maøu saéc toùc v.v... caàn ñöôïc ñònh roõ. 

4) Veà hình daùng: hình daùng caùc vaät aáy cuõng theá, caàn ñònh roõ. 

5) Phöông höôùng: trong thaân naøy, töø roán trôû leân goïi laø höôùng treân, töø roán trôû xuoáng goïi laø höôùng döôùi. Bôûi theá phöông höôùng ñöôïc ñònh roõ nhö sau: "Phaàn naøy ôû veà höôùng naøy". 

6) Ñònh xöù: choã ôû nhaát ñònh cuûa thaân phaàn naøy hay khaùc caàn ñònh roõ nhö sau: phaàn naøy ñöôïc an laäp ôû choã naøy. 

59. 7) Giôùi haïn: coù hai caùch ñònh giôùi haïn, laø ñònh giôùi haïn cuûa phaàn aáy baèng caùch noùi roõ noù ñöôïc giôùi haïn treân döôùi, xung quanh baèng caùi naøy. Hoaëc ñònh baèng caùi khaùc vôùi noù nhö: toùc khoâng phaûi laø loâng, vaø loâng khoâng phaûi laø toùc. 

60. Khi daïy veà thieän xaûo trong söï hoïc baèng baûy caùch nhö theá, vò thaày neân bieát trong nhöõng kinh naøo ñeà muïc thieàn ñònh naøy ñöôïc giaûng giaûi theo quan ñieåm baát tònh, vaø trong kinh naøo ñöôïc giaûng giaûi theo quan ñieåm boán ñaïi. Vì trong kinh Ñaïi nieäm xöù (D. 22) caùc phaàn ñöôïc trình baøy treân khía caïnh baát tònh. Trong kinh Töôïng Tích duï (M. 28), kinh Giaùo giôùi Rahula (M. 62) vaø Giôùi phaân bieät (M. 140) caùc phaàn ñöôïc trình baøy döôùi khiaù caïnh töù ñaïi. Tuy nhieân trong kinh Thaân haønh nieäm (M. 119), boán thieàn ñöôïc giaûi thích lieân heä ñeán moät vò maø ñeà muïc thieàn naøy ñaõ xuaát hieän vôùi vò aáy nhö moät Kasina maøu saéc (xem Chöông III). ÔÛ ñaây khi giaûng ñeà muïc naøy laø töù ñaïi, thì ñoù laø thieàn quaùn vaø khi giaûng laø baát tònh thì ñoù laø moät ñeà muïc veà tònh chæ. Do ñoù ôû ñaây baøn veà noù nhö laø moät ñeà muïc ñònh. 

Möôøi Thieän Xaûo Veà Söï Chuù Taâm 

61. Sau khi daïy baûy thieän xaûo trong hoïc taäp, vò thaày caàn noùi veà möôøi thieän xaûo trong vieäc chuù taâm nhö sau (1) veà thöù töï, (2) khoâng quaù nhanh, (3) khoâng quaù chaäm (4) traùnh phaân taâm, (5) vöôït qua khaùi nieäm, (6) veà söï töø boû lieân tuïc, (7) veà ñònh, (8-10) veà ba baûn kinh. 

62. 1) ÔÛ ñaây, veà thöù töï: laø töø khi baét ñaàu hoïc thuoäc, caàn phaûi chuù yù theo doõi thöù töï khoâng boû soùt. Khi moät ngöôøi khoâng gioûi leo treøo leân moät caùi thang coù ba möôi hai naác maø cöù leo hai naác moät, thì thaân theå vò aáy seõ meät moûi vaø phaûi teù tröôùc khi tôùi ñænh, cuõng theá, moät ngöôøi chuù taâm treân 32 phaàn maø boû soùt thì taâm seõ meät moûi vaø khoâng hoaøn taát söï tu taäp, vì vò aáy khoâng ñaït ñöôïc söï thoaû maõn caàn phaûi ñaït nhôø tu taäp thaønh coâng. 

63. 2) Khi chuù taâm treân ñeà muïc thieàn naøy baèng caùch theo doõi thöù töï töøng nhoùm, haønh giaû khoâng neân laøm quaù nhanh. Vì cuõng nhö ngöôøi khôûi haønh cuoäc haønh trình ba daëm, duø vò aáy ñaõ ñi veà caû traêm laàn moät caùch mau choùng song neáu khoâng chuù yù nhöõng khuùc quanh caàn traùnh ho?c phaûi theo, thì vò aáy vaãn cöù phaûi hoûi caùch laøm sao ñeå ñeán ñích. Cuõng vaäy, khi thieàn giaû chuù taâm ñeán ñeà muïc, ñeà muïc vaãn khoâng trôû neân roõ reät hoaëc ñem laïi söï phaân minh naøo. Bôûi vaäy, haønh giaû khoâng neân chuù taâm ñeà muïc quaù nhanh. 

64. 3) Ngöôïc laïi, cuõng khoâng quaù chaäm. Ví nhö moät ngöôøi muoán ñi moät cuoäc haønh trình ba daëm ñöôøng trong moät ngaøy, maø doïc ñöôøng, vò aáy cöù lang thang thô thaån trong röøng caây, hoác ñaù, ao hoà, v.v... Thì khoâng theå hoaøn taát cuoäc haønh trình trong moät ngaøy maø phaûi hai ba ngaøy môùi ñeán ñích, cuõng vaäy, neáu haønh giaû chuù taâm quaù laâu treân ñeà muïc, vò aáy khoâng ñeán ñöôïc cuøng ñích, vaø khoâng theå laøm cho ñeà muïc trôû neân roõ reät. 

65. 4) Traùnh phaân taâm: Haønh giaû phaûi traùnh ñi ra ngoaøi ñeà muïc thieàn vaø ñeå taâm bò phaân taùn trong nhöõng ñoái töôïng beân ngoaøi. Vì cuõng nhö moät ngöôøi ñi treân ñöôøng doác ñöùng chæ roâng baèng baøn chaân, maø cöù nhìn daùo daùc khaép nôi khoâng ñeå yù töøng böôùc moät, thì coù theå teù xuoáng vöïc saâu traêm tröôïng beân döôùi. Cuõng vaäy khi haønh giaû taùn taâm ra ngoaøi ñeà muïc, thì vieäc thieàn ñònh bò thoái thaát. 

66. 5) Veà söï vöôït qua khaùi nieäm: khaùi nieäm danh töø, baét ñaàu baèng "toùc, loâng" caàn phaûi ñöôïc vöôït qua, vaø yù thöùc caàn ñöôïc an truù ôû khía caïnh "baát tònh" gheâ tôûm cuûa noù. Vì cuõng nhö moät ngöôøi tìm ra loã nöôùc trong röøng vaøo muøa ñaïi haïn, treo taïi ñoù moät caùi gì laøm daáu nhö moät taøu döøa, ñeå ngöôøi ta ñeán taém, uoáng nöôùc nhôø söï chæ daãn cuûa daáu hieäu. Nhöng khi con ñöôøng ñaõ trôû neân quaù roõ nhôø söï ñi laïi thöôøng xuyeân, thì khoâng caàn gì ñeán daáu hieäu nöõa, ngöôøi ta cöù ñeán uoáng vaø taém röûa khi caàn. Cuõng theá, tính caùch ñaùng tôûm ñaõ hoaù ra quaù roõ treät vôùi haønh giaû trong luùc vò aáy chuù taâm treân ñoái töôïng nhôø phöông tieän danh töø "toùc, loâng" thì cuoái cuøng vò aáy phaûi vöôït qua khaùi nieäm, danh töø aáy, maø chæ truù taâm treân khía caïnh baát tònh thöïc söï maø thoâi. 

67. 6) Veà söï laàn löôït loaïi boû: Trong khi chuù taâm, haønh giaû cuoái cuøng neân boû ra ngoaøi nhöõng phaàn naøo khoâng hieän roõ. Khi moät ngöôøi môùi tu taäp chuù taâm ñeán toùc, söï chuù yù cuûa vò aáy tieáp tuïc ñi ñeán nhöõng phaàn khaùc cho ñeán cuoái cuøng laø nöôùc tieåu roài ngöng taïi ñaáy, vaø khi haønh giaû chuù taâm ñeán nöôùc tieåu, söï chuù taâm cuûa vò aáy tieáp tuïc cho ñeán luùc trôû laïi toùc vaø ngöng taïi ñaây. Trong khi vò aáy cöù tieáp tuïc chuù taâm nhö vaäy, thì moät soá phaàn hieän roõ coøn moät soá khoâng roõ. Haønh giaû neân tieáp tuïc chuù taâm treân nhöõng phaàn hieän roõ cho ñeán khi coù moät caùi roõ nhaát, vaø khôi daäy söï xaùc ñònh baèng caùch chuù taâm nhieàu laàn treân cuøng moät phaàn ñaõ hieän roõ nhö theá. 

68. Ví nhö moät thôï saên ñang baét moät con khæ soáng trong moät cuïm röøng coù ba möôi hai caây döøa, vaø vò aáy baén muõi teân xuyeân qua taøu döøa cuûa caây ñaàu tieân vaø heùt leân moät tieáng, con khæ cöù theá nhaûy töø caây naøy qua caây khaùc cho tôùi khi noù tôùi caây cuoái cuøng, vaø khi thôï saên cuõng baén teân ñeán ñoù thì noù chaïy ngöôïc trôû laïi, ñeán caây ñaàu tieân, Sau nhieàu laàn bò theo doõi nhö vaäy, cuoái cuøng con khæ nhaûy ñeán vòn vaøo taøu döøa cuûa caây chaën giöõa, vaø khoâng nhaûy nöõa duø coù bò teân baén. ÔÛ ñaây cuõng vaäy. 

69. Ba möôi hai ueá vaät trong thaân ví nhö 32 caây döøa. Con khæ duï cho taâm yù. Haønh giaû nhö ngöôøi thôï saên. Taâm haønh giaû chuù treân ñoái töôïng cuûa 32 phaàn aáy cuõng nhö söï cö truù cuûa con khæ trong röøng vôùi ba möôi hai caây döøa. Söï chuù taâm cuûa haønh giaû treân töøng phaàn lieân tuïc ví nhö con khæ nhaûy töø caây naøy sang caây khaùc cho ñeán cuoái vaø trôû laïi. Trong khi chuù taâm treân caùc phaàn aáy, moät soá hieän roõ moät soá khoâng roõ. Haønh giaû lieân tuïc höôùng söï chuù taâm vaøo nhöõng phaàn hieän roõ vaø boû ra ngoaøi nhöõng phaàn khoâng roõ, cuõng nhö con khæ luùc bò saên ñuoåi nhaûy leân töø choã coù tieáng heùt. Cuoái cuøng, haønh giaû chuù taâm treân phaàn hieän roõ nhaát trong hai phaàn coøn laïi, vaø nhôø vaäy ñaéc ñònh, cuõng nhö con khæ cuoái cuøng döøng laïi treân moät taøu döøa, baùm laáy noù vaø khoâng nhaûy nöõa duø coù bò baén. 

70. Vaø ñaây laø moät ví duï khaùc. Ví nhö coù moät ngöôøi aên ñoà khaát thöïc ñi ñeán soáng gaàn moät khu laøng coù 32 nhaø, vaø khi vò aáy ñöôïc hai phaàn boá thí taïi moät nhaø ñaàu tieân, vò aáy boû nhaø gaàn ñoù, vaø hoâm sau khi ñöôïc ba phaàn boá thí taïi nhaø ñaàu tieân, vò aáy boû ra hai nhaø keá tieáp, vaø ngaøy thöù ba vò xin ñöôïc ñaày baùt taïi nhaø ñaàu tieân, beøn ñi ñeán nhaø aên ñeå aên. 

71. 32 ueá vaät cuõng nhö khu laøng coù 32 nhaø. Haønh giaû ví nhö ngöôøi aên ñoà khaát thöïc. Coâng vieäc chuù yù ban sô cuûa vò aáy ví nhö hieàn giaû ñi ñeán soáng gaàn laøng. Vò tieáp tuïc chuù yù hai phaàn cuoái cuøng hieän roõ, boû ngoaøi nhöõng phaàn khoâng roõ, gioáng nhö ngöôøi khaát thöïc ñöôïc hai phaàn aên taïi nhaø ñaàu tieân, boû ra ngoaøi moät nhaø, vaø ngaøy hoâm sau ngöôøi aáy ñöôïc ba phaàn aên taïi nhaø ñaàu tieân, boû ra ngoaøi hai nhaø. Söï khôi daäy ñònh baèng caùch chuù yù lieân tuïc treân ñoái töôïng hieän roõ nhaát trong hai caùi coøn laïi, gioáng nhö ngöôøi khaát thöïc xin ñöôïc ñaày baùt taïi nhaø ñaàu tieân trong ngaøy thöù ba, roài ñeán nhaø ñeå aên. 

72. 7) Veà ñònh: ñònh töøng phaàn moät. ÔÛ ñaây muoán noùi, phaûi ñöôïc hieåu laø ñònh phaùt sinh trong moãi moät phaàn. 

73. 8-10) Veà ba baûn kinh: laø nhöõng kinh veà taêng thöôïng taâm, (chæ cho thieàn), veà söï maùt meû, vaø veà nhöõng thieän xaûo trong nhöõng giaùc chi, muïc ñích cuûa chuùng laø lieân keát taâm löïc vaø ñònh löïc. 

74. 8) ÔÛ ñaây, baûn kinh naøy neân hieåu laø ñeà caäp ñeán taêng thöôïng taâm: "Naøy caùc tyû kheo, moät tyû kheo chuyeân tu taäp taêng thöôïng taâm thænh thoaûng caàn taùc yù ba töôùng. Thænh thoaûng vò aáy neân taùc yù töôùng ñònh, thænh thoaûng vò aáy neân taùc yù töôùng tinh taán, thænh thoaûng neân taùc yù töôùng xaû. Neáu moät tyû kheo tu taäp taêng thöôïng taâm maø chæ taùc yù töôùng ñònh, thì taâm vò aáy deã ñi ñeán giaûi ñaõi. Neáu moät tyû kheo tu taäp taêng thöôïng taâm maø chæ taùc yù töôùng tinh taán, thì khi aáy taâm vò aáy deã ñi ñeán traïo cöû. Neáu moät tyû kheo tu taäp taêng thöôïng taâm maø chæ taùc yù töôùng xaû, thì taâm vò aáy khoâng coù theå taäp trung ñuùng möùc ñeå dieät tröø laäu hoaëc. Nhöng naøy caùc tyû kheo, moät khi tyû kheo muoán tu taäp taêng thöôïng taâm maø cöù thænh thoaûng taùc yù töôùng ñònh, thænh thoaûng taùc yù töôùng tinh taán, tænh thoaûng taùc yù töôùng xaû, thì taâm vò aáy trôû neân nhu nhuyeãn, deã söû duïng, trong saùng khoâng deã vôõ tan, ñuû taäp trung ñeå dieät tröø laäu hoaëc. 

75. "Naøy caùc tyû kheo, nhö moät ngöôøi thôï vaøng thieän xaûo hay ñeä töû ngöôøi thôï vaøng söûa soaïn loø beä, ñoát loø vaø ñoå vaøo ñaáy vaøng thoâ ñeå luyeän, thì vò aáy thænh thoaûng thuït beå, thænh thoaûng röôùi nöôùc, thænh thoaûng ngoài canh chöøng. Neáu ngöôøi thôï vaøng aáy chæ coù moät beà thuït oáng beä, thì vaøng seõ nguoäi laïnh, vaø neáu chæ ngoài nhìn maõi, thì vaøng khoâng ñöôïc toâi luyeän ñuùng möùc. Nhöng neáu vò aáy thænh thoaûng thuït beå, thænh thoaûng röôùi nöôùc, thænh thoaûng ngoài canh chöøng, thì vaøng seõ trôû neân nhu nhuyeãn, deã söû duïng, saùng khoâng deã vôõ, vaø vaøng aáy trôû neân deã uoán naén, muoán laøm ñoà trang söùc nhö daây chuyeàn, voøng kieàng coå ñeàu laøm ñöôïc. 

76 Cuõng vaäy, naøy tyû kheo, coù ba töôùng maø tyû kheo tu taäp taêng thöôïng taâm caàn phaûi thænh thoaûng taùc yù.. Thì taâm vò aáy trôû neân nhu nhuyeãn deã söû duïng vaø taäp trung ñuùng möùc ñeå dieät tröø laäu hoaëc. Vò aáy ñi ñeán khaû naêng chöùng ñaéc baát cöù traïng thaùi naøo coù theå chöùng ñaéc nhôø tueä (direct knowledge) vò aáy mong muoán" (A. i. 256) 

77. 9) Baûn kinh naøy ñeà caäp ñeán söï maùt meû "Naøy caùc tyû kheo, khi moät tyû kheo coù saùu phaùp, thì coù theå ñaït ñeán söï maùt meû toái thöôïng. Gì laø saùu phaùp? ÔÛ ñaây, naøy caùc tyû kheo, khi taâm caàn ñöôïc cheá ngöï, vò aáy cheá ngöï taâm, Khi taâm caàn ñöôïc noãi löïc, vò aáy tinh taán, khi taâm caàn ñöôïc khuyeán khích, vò aáy khuyeán khích, khi taâm caàn ñöôïc nhìn vôùi xaû, vò aáy nhìn taâm vôùi xaû. Vò aáy quyeát ñònh ñaït ñeán taêng thöôïng taâm, vò aáy aùi laïc nieát baøn. Coù saùu phaùp naøy, moät tyû kheo coù theå ñaït ñöôïc söï maùt meû toái thöôïng". (A. iii, 435) 

78. 10) Thieän xaûo veà caùc giaùc chi: xaû ñöôïc ñeà caäp trong phaàn giaûi thích thieän xaûo veà ñònh (Ch. IV, 51-57) trong ñoaïn baét ñaàu "Naøy caùc tyû kheo, khi taâm ñang giaûi ñaõi, thì khoâng phaûi luùc ñeå tu taäp khinh an giaùc chi..." (S.v, 113) 

79. Bôûi theá thieàn giaû caàn hieåu roõ baûy thieän xaûo naøy trong vieäc hoïc vaø möôøi thieän xaûo trong vieäc chuù taâm ñeå hoïc ñeà muïc thieàn ñònh moät caùch thích nghi. 

Khôûi Söï Tu Taäp 

80. Neáu ngöôøi hoïc coù theå ôû trong cuøng moät tu vieän vôùi thaày, thì vò aáy khoâng caàn phaûi xin giaûi thích chi tieát nhöng sau khi vò aáy ñaõ naém vöõng ñeà muïc vaø khôûi söï tu taäp thì coù theå xin giaûi thích töøng giai ñoaïn moät ñeán khi ñaït ñeán söï phaân bieät roõ (distinction). Moät ngöôøi muoán ñi soáng nôi khaùc ñeå tu taäp thì laïi khaùc. Vò aáy caàn phaûi xin giaûng giaûi ñeà muïc moät caùch chi tieát nhö ñaõ noùi treân, vaø phaûi ñaûo qua ñaûo laïi nhieàu laàn, giaûi taát caû nghi vaán. Vò aáy phaûi töø boû moät truù xöù thuoäc loaïi khoâng thích hôïp nhö ñaõ taû ôû phaàn bieán xöù ñaát, ñeå ñeán soáng taïi moät truù xöù thích hôïp, roài vò aáy phaûi töø boû nhöõng chöôùng ngaïi nhoû (Chöông IV, ñoaïn 20) vaø khôûi söï coâng vieäc chuaån bò cho söï taùc yù ñeán töôùng baát tònh. 

32 Ueá Vaät: Baøn veà chi tieát 

81. Khi khôûi söï, haønh giaû tröôùc heát haõy naém giöõ hoïc töôùng ôû ñoái töôïng toùc. Caùch naøo? Maøu saéc caàn phaûi ñöôïc ñònh roõ tröôùc heát baèng caùch nhoå ra moät hai sôïi toùc ñaët treân loøng baøn tay. Vò aáy cuõng coù theå nhìn toùc ôû nôi choã hôùt toùc hay trong moät baùt nöôùc hay baùt chaùo. Neáu nhöõng sôïi toùc vò aáy thaáy laø maøu ñen, trong luùc nhìn thaáy, thì haõy nhôù trong taâm laø "ñen" neáu maøu traéng thì nhôù laø "traéng", neáu maøu laãn loân, thì haõy nhôù maøu naøo noåi nhaát. Vaø cuõng nhö tröôøng hôïp toùc, taát caû naêm moùn khôûi töø toùc caàn phaûi ñöôïc naém laáy töôùng baèng söï nhìn nhö vaäy. 

82. Sau khi hoïc ñöôïc töôùng nhö theá roài, vaø (a) ñònh roõ taát caû nhöõng thaân phaàn khaùc theo maøu saéc, hình daùng, phöông höôùng, ñònh xöù, giôùi haïn cuûa noù, haønh giaû keá ñoù (b) haõy ñònh tính gheâ tôûm cuûa noù baèng naêm caùch, laø maøu saéc, hình daùng, xuaát xöù vaø choã ôû cuûa noù (habitat and location) 

83. Sau naøy laø giaûi thích veà taát caû caùc thaân phaàn theo thöù töï. 

Toùc 

(a) Tröôùc heát toùc bình thöôøng coù maøu ñen, maøu cuûa hoät aritthaka töôi. Veà hình daùng, hình oáng daøi. Veà phöông höôùng, chuùng ôû phía treân. Veà xuaát xöù cuûa chuùng, chuùng ôû trong lôùp da saùt lôùp da bao boïc caùi soï, giôùi haïn veà hai phía bôûi hai vaønh tai, ôû tröôùc baèng caùi traùn, vaø ôû sau baèng caùi gaùy. Veà caùch ñònh giôùi ranh cuûa noù, toùc coù ranh ôû döôùi laø beà maët cuûa chính nhöõng chaân toùc, ñöôïc maéc dính vaøo ñaàu baèng caùch vaøo saâu côõ chöøng baèng haït thoùc vaøo laøn da trong boïc laáy caùi soï. Nhöõng sôïi toùc coù giôùi ranh phía treân laø hö khoâng, veà xung quanh laø toùc, khoâng coù hai sôïi toùc cuøng moät nôi. Ñaây laø ñònh giôùi haïn cuûa toùc baèng chính toùc. Toùc khoâng phaûi laø loâng, loâng khoâng phaûi laø toùc, cuõng vaäy toùc khoâng phaûi laãn loän vôùi 31 phaàn coøn laïi trong thaân, toùc laø moät phaàn rieâng bieät. Ñaây laø caùch ñònh ranh giôùi baèng söï so saùnh vôùi caùc phaàn khaùc. Nhö vaäy goïi laø ñònh nghóa toùc veà phöông dieän maøu saéc v.v... 

84. (b) Ñònh nghóa toùc veà phöông dieän baát tònh, ñaùng gheâ tôûm, theo saùu caùch nghóa laø theo maøu saéc, v.v... Laø nhö sau. Toùc ñaùng tôûm veà maøu saéc cuõng nhö veà hình daùng, muøi cuõng nhö xuaát xöù vaø choã ôû cuûa noù. 

85. Vì khi thaáy maøu cuûa moät sôïi toùc trong moät baùt côm, ngöôøi ta tôûm vaø baûo "Côm naøy coù toùc! Haõy vöùt sôïi toùc ñi!" Bôûi vaäy, noù ñaùng tôûm veà maøu saéc. Cuõng vaäy khi ngöôøi ta aên côm trong boùng toái ban ñeâm, ngöôøi ta cuõng lôïm neáu coù caûm giaùc aên nhaèm moät sôïi toùc, vaäy laø toùc caøng ñaùng tôûm veà hình daùng. 

86. Coøn caùi muøi toùc, neáu khoâng boâi daàu thôm, taåm nöôùc hoa, v.v... thì laïi caøng tôûm hôn, nhaát laø khi ñoát chaùy kheùt. Maëc duø toùc khoâng ñaùng tôûm moät caùch tröïc tieáp veà phöông dieän maøu saéc vaø hình daùng, thì caùi muøi cuûa noù cuõng ñaùng tôûm moät caùch tröïc tieáp. Nhö phaân cuûa ñöùa treû coù maøu vaøng nhö ngheä, hình daùng nhö cuûa ngheä, maøu saéc vaø hình daùng naøy khoâng coù gì ñaùng tôûm neân noùi raèng veà maøu saéc khoâng tröïc tieáp ñaùng tôûm, song veà caùi muøi cuûa phaân thì ñaùng tôûm moät caùch tröïc tieáp. 

87. Nhöng cuõng nhö rau moïc ôû nöông raõnh dô daùy... Trong moät laøng ñoái vôùi ngöôøi ñoâ thò vaên minh thaät ñaùng tôûm vaø khoâng theå duøng, toùc cuõng ñaùng tôûm vì noù moïc treân maûnh da goàm muû, maùu, phaân, tieåu, maät, ñaøm v.v... Ñaây laø khía caïnh ñaùng tôûm cuûa xuaát xöù cuûa toùc. 

88. Vaø toùc moïc treân ñoáng goàm 31 thöù baát tònh kia cuõng nhö naám moïc töø moät ñoáng phaân. Do bôûi chuùng moïc trong choã dô daùy, toùc thaät hoaøn toaøn khoù ngöûi cuõng nhö rau moïc treân nghóa ñòa, treân ñoáng phaân v.v... Nhö sen moïc trong loã coáng. Ñaây laø khía caïnh ñaùng tôûm cuûa xuaát xöù.