I. Chuyeån Taùnh Boán Ñaïo Quaû 

1. Keá tieáp Thuaän thöù laø Trí chuyeån taùnh: Ñòa vò cuûa noù laø chuù yù ñeán ñaïo loä bôûi theá noù khoâng thuoäc vaø Ñaïo tri kieán thanh tònh, cuõng khoâng thuoäc vaø tri kieán thanh tònh. Vì laø trung gian, noù khoâng theå ñöôïc chæ roõ, nhöng noù cuõng ñöôïc keå laø tueä quaùn vì noù ngang haøng vôùi tueä. 

2. Tri kieán thanh tònh goàm 4 ñaïo trí laø Döï löu ñaïo, Nhaát lai ñaïo, Baát hoaøn ñaïo, vaø A-la-haùn ñaïo. 

Trí Chuyeån Taùnh Laø Trí Thuoäc Döï Löu Ñaïo 

3. ÔÛ ñaây, khoâng gì caàn phaûi laøm theâm bôûi moät vò muoán ñaéc ñaïo trí thöù nhaát. Vì nhöõng gì vò aáy caàn laøm ñaõ ñöôïc laøm baèng caùch khôi daäy tueä quaùn, keát thuùc baèng trí thuaän thöù. 

4. Vöøa khi trí thuaän thöù sanh theo caùch aáy nôi haønh giaû, khi maây muø che laáp chaân lyù ñaõ ñöôïc xua tan baèng naêng löïc töong öùng vôùi moãi moät trong ba loaïi thuaän thöù trí (Ch. XXI, 129), thì khi aáy, taâm haønh giaû khoâng coøn ñi vaøo, truù hay döøng laïi treân baát cöù moät lónh vöïc haønh naøo nöõa, maø traùi laïi, ruùt lui, luøi laïi, doäi ngöôïc laïi, nhö nöôùc ruùt laïi treân moät ngoïn laù sen, vaø moïi töôùng keå nhö ñoái töôïng, moïi sanh keå nhö ñoái töôïng, ñeàu laø moät chöôùng ngaïi ñoái vôùi vò aáy. 

5. Khi moïi töôùng vaø sanh ñaõ thaønh chöôùng ngaïi vôùi vò aáy, khi söï taäp haønh cuûa thuaän thöù trí ñaõ chaám döùt, thì trí chuyeån taùnh sanh khôûi nôi vò aáy, laáy laøm ñoái töôïng caùi voâ töôùng, voâ sanh, voâ haønh, dieät, Nieát baøn, - trí naøy ra khoûi doøng hoï, phaïm truø, bình dieän, cuûa phaøm phu maø ñi vaøo doøng hoï, phaïm truø, bình dieän cuûa baäc thaùnh. Trí naøy, vì laø taùc yù ñaàu tieân, söï quan taâm ñaàu tieân, phaûn öùng ñaàu tieân ñoái vôùi Nieát baøn keå nhö ñoái töôïng, neân noù laøm moät duyeân cho ñaïo loä theo saùu caùch, laø voâ giaùn duyeân, ñaúng voâ giaùn duyeân, taäp haønh duyeân, thaân y duyeân, voâ höõu duyeân, vaø ly khöù duyeân. Trí aáy laø ñænh cao toät cuûa tueä quaùn khoâng coøn thoái chuyeån, veà trí aáy ñaõ ñöôïc noùi nhö sau: "Theá naøo tueä xuaát khôûi vaø quay ñi khoûi ngoaïi giôùi goïi laø trí chuyeån taùnh? - Noù vuôït khoûi sanh ... khôûi, ... töôùng... tích luõy,... kieát sanh, ... thuù (coõi)... sanh hoaït (loaøi),... taùi sanh,... sanh giaø beänh cheát,... saàu bi khoå öu naõo, neân noù laø chuyeån taùnh. Noù vöôït khoûi töôùng caùc haønh ngoaïi giôùi, neân goïi laø chuyeån taùnh. Noù ñi vaøo voâ sanh, neân goïi laø chuyeån taùnh... Noù ñi vaøo voâ naõo, neân goïi laø chuyeån taùnh. Sau khi vöôït sanh noù ñi vaøo voâ sanh,... neân goïi laø chuyeån taùnh". (Ps. i,66) 

6. Ví duï sau ñaây chöùng minh thuaän thöù vaø chuyeån taùnh sanh khôûi nhö theá naøo vôùi nhöõng ñoái töôïng khaùc nhau, maëc duø khôûi leân trong moät taâm loä trình duy nhaát, vôùi moät taùc yù duy nhaát. Ví nhö ngöôøi muoán nhaûy qua moät doøng suoái roäng ñeå ñöùng beân bôø kia seõ chaïy thaät nhanh, vaø naém moät sôïi daây thöøng buoäc vaøo caønh caây gaàn bôø naøy, maø ñu ngöôøi qua bôø kia, vaø khi ñaõ tôùi bôø kia, seõ thaû sôïi daây vaø rôi mình xuoáng, luùc ñaàu ñi loaïng choaïng roài sau môùi ñöùng vöõng. Thieàn giaû naøy cuõng theá, muoán an truù trong Nieát baøn, bôø ñoái laïi vôùi caùc loaïi höõu, sanh, thuù tröù vaø höõu tình cö, chaïy nhanh nhôø quaùn sanh dieät, v.v.. vaø baèng trí thuaän thöù taùc yù voâ thöôøng, khoå voâ ngaõ, naém laáy sôïi daây saét,(hoaëc thoï, töôûng..) buoäc vaøo caønh baûn ngaõ maø ñu mình. Vò aáy nhaûy vôùi taâm thuaän thöù ñaàu tieân khoâng buoâng thaû (caùc haønh), vôùi taâm thöù hai vò aáy höôùng ñeán, thieân veà Nieát baøn, nhö thaân theå höôùng veà phiaù bôø ñoái dieän. Roài vôùi taâm thöù ba gaàn keà Nieát baøn, ví nhö ngöôøi kia ñaõ ñu ñeán bôø ñoái dieän, haønh giaû buoâng xaû haønh ñaõ laøm ñoái töôïng khi taâm aáy chaám döùt. Vôùi taâm thuaän thöù vò aáy rôi treân Nieát baøn voâ vò, bôø ñoái dieän, nhöng coøn loaïng choaïng, vì thieáu taäp haønh tröôùc kia, neân chöa ñöôïc vöõng vaøng treân moät ñoái töôïng duy nhaát aáy. Sau ñoù vò aáy ñöùng vöõng nhôø ñaïo trí. 

7. ÔÛ ñaây, thuaän thöù coù theå xua tan muø phieàn naõo, che laáp söï thaät, nhöng khoâng theå laøm cho Nieát baøn thaønh ñoái töôïng cuûa noù. Chuyeån taùnh thì chæ coù theå laøm Nieát baøn thaønh ñoái töôïng cuûa noù, maø laïi khoâng theå xua ñaùm muø phieàn naõo che laáp chaân lyù. 

8. Ví duï moät ngöôøi coù maét ban ñeâm ñi ra ngoaøi ngöôùc nhìn traêng ñeå tìm caùc choøm sao. Traêng khoâng thaáy ñöôïc vì bò maây che phuû. Roài moät ngoïn gioù noåi leân thoåi tan ñaùm maây daøy, moät ngoïn khaùc thoåi tan ñaùm maây trung bình, moät ngoïn khaùc nöõa laøm tan caû nhöõng sôïi maây mong manh hôn. Khi aáy ngöôøi kia thaáy ñöôïc traêng ôû treân baàu trôøi khoâng maây, vaø tìm ra lieân heä caùc vì tinh tuù. 

9. Trong ví duï treân, ba loaïi ñen toái daøy, trung bình vaø moûng che laáp söï thöïc laø nhö ba loaïi maây. Ba loaïi taâm thuaän thöù gioáng nhö ba ngoïn gioù. Trí chuyeån taùnh nhö ngöôøi coù maét. Nieát baøn nhö traêng. Söï xua tan boùng toái che laáp chaân lyù baèng töøng loaïi taâm thuaän thöù, vaø ví nhö maây ñöôïc tuaàn töï thoåi tan bôûi moãi luoàng gioù. Söï thaáy ñöôïc Nieát baøn trong saùng cuûa trí chuyeån taùnh ví nhö ngöôøi kia thaáy ñöôïc traêng treân trôøi khi heát maây che. 

10. Cuõng nhö ba ngoïn gioù chæ coù theå thoåi tan maây che traêng, maø khoâng theå thaáy maët traêng, cuõng vaäy, ba loaïi trí thuaän thöù chæ coù theå deïp tan boùng toái che laáp chaân lyù nhöng khoâng theå thaáy Nieát baøn. Cuõng nhö ngöôøi kia, chæ coù theå thaáy maët traêng maø khoâng theå thoåi tan nhöõng ñaùm maây, trí chuyeån taùnh cuõng theá, chæ coù theå thaáy Nieát baøn maø khoâng theå deïp tan phieàn naõo. Do ñoù, ñöôïc goïi laø trí "taùc yù ñeán ñaïo loä" (ñaïo höôùng trí) 

11. Vì maëc duø noù khoâng taùc yù, nhöng noù chieám ñòa vò cuûa söï taùc yù, vaø sau khi baùo hieäu ñaïo loä xuaát hieän, noù chaám döùt. Vaø khoâng ngöøng laïi sau daáu hieäu (töôùng) ñöôïc cho bôûi trí chuyeån taùnh, ñaïo loä tieáp theo noù trong moät töông tuïc khoâng giaùn ñoaïn, vaø khi xuaát hieän, noù choïc thuûng khoái tham, khoái saân, khoái si chöa töøng bò choïc thuûng tröôùc ñaây. 

12. Ví duï moät ngöôùi baén cung coù moät caùi bia döïng caùch moät khoaûng daøi taùm usabhas (khoaûng 100 thöôùc), che kín maët vôùi moät taám vaûi vaø trang bò moät muûi teân, anh ta ñöùng treân moät giaù ñöùng coù gaén baùnh xe quay. Moät ngöôøi khaùc quay baùnh xe, vaø khi muïc tieâu (bia) ñoái dieän vôùi xaï thuû, ngöôøi naøy ra daáu cho anh ta baèng moät caây gaäy. Khoâng döøng laïi sau daáu hieäu ñoù, xaï thuû baén muûi teân ra vaø truùng ñöôïc ñích. 

13. ÔÛ ñaây, trí chuyeån taùnh ví nhö daáu hieäu baèng gaäy. Ñaïo trí gioáng nhö ngöôøi baén teân. Ñaïo trí laáy Nieát baøn laøm ñoái töôïng nhöng khoâng ngöøng laïi sau töôùng ñöôïc chuyeån taùn ñem laïi, vaø noù ñaâm thuûng khoái tham, saân, si chöa töøng thuûng tröôùc ñaây, laø ví nhö ngöôøi xaï thuû baén truùng ñích khoâng döøng laïi sau daáu hieäu (töôùng). 

14. Vaø khoâng nhöõng noù chæ gaây neân söï choïc thuûng khoái tham, v.v. maø noù coøn laøm khoâ caïn caùi bieån khoå cuûa voøng voâ thuûy sanh töû luaân hoài. Noù ñoùng heát caùc cöûa ñi ñeán ñoïa xöù. Noù ñem laïi thöïc chöùng veà baûy thaùnh taøi. Noù ñoaïn tröø taùm taø ñaïo. Noù ñoaïn giaûm moïi thuø nghòch vaø boá uùy. (S. ii, 68) Noù ñem ñeán ñòa vò ngöôøi con ñích töû cuûa ñaáng giaùc ngoä. (S. ii, 221) Vaø noù ñöa ñeán söï chöùng ñaéc haøng traêm phuùc laïc khaùc nöõa. Bôûi theá, chính caùi trí töông öùng vôùi Döï löu ñaïo naøy ñöôïc goïi laø Trí thuoäc döï löu ñaïo. 

Loaïi trí ñaàu tieân ñaõ baøn xong. 

Quaû Thöù Nhaát: Baäc Hieàn Thöù Hai 

15. Keá tieáp ngay sau trí aáy, laïi khôûi leân hai hoaëc ba quaû taâm, töùc haäu quaû cuûa noù. Chính vì söï kieän nhöõng thieän taâm sieâu theá coù haäu quaû töùc thì naøy, maø kinh noùi: "Ñònh vôùi haäu quaû töùc thì" (Sn. 226) vaø "Chaäm chaïp, vò aáy ñaït ñeán caùi coù quaû baùo töùc thì, ñeå ñoaïn taän laäu hoaëc" (A. ii, 49) v.v.. 

16. Nhöng coù vaøi vò cho raèng coù moät, hai, ba, boán hoaëc naêm quaû taâm. Ñieàu naøy khoâng theå chaáp nhaän. Vì trí chuyeån taùnh khôûi leân ôû cuoái laëp laïi cuûa thuaän thöù, neân ít nhaát phaûi coù hai taâm thuaän thöù, vì chæ coù moät thì khoâng laøm taäp haønh duyeân ñöôïc. Vaø moät loä trình toác haønh duy nhaát coù toái ña laø baûy toác haønh taâm. Do vaäy, loä trình naøo coù hai thuaän thöù vaø chuyeån taùnh laøm taâm thöù ba vaø ñaïo taâm thöù tö, thì coù ba quaû taâm. Loä trình taâm naøo coù ba thuaän thöù, chuyeån taùnh laø thöù tö, vaø ñaïo taâm thöù naêm, thì coù hai quaû taâm. Bôûi theá maø ôû treân ñaõ noùi: Coù 2 hoaëc 3 quaû taâm khôûi leân. 

17. Roài moät vaøi vò laïi baûo, loä trình coù boán thuaän thöù, chuyeån taùnh laø thöù naêm, ñaïo taâm thöù saùu thì coù moät quaû taâm. Nhöng ñieàu aáy bò baùc boû vì toác haønh taâm thöù tö hay naêm môùi ñaït ñaïo, khoâng phaûi nhöõng taâm sau ñoù, bôûi vì nhöõng taâm aáy gaàn vôùi höõu phaàn (xem Ch. IV, 75). Vaäy khoâng theå chaáp nhaän ñieàu aáy. 

18. Vaø ôû ñieåm naøy, baäc döï löu aáy ñöôïc goïi laø baäc thaùnh thöù hai. Duø coù lô laø caùch maáy, vò naøy nhaát ñònh cuõng chaám döùt khoå khi du haønh caùi voøng sinh töû ôû trong coõi trôøi vaø coõi ngöôøi ñeán laàn thöù baûy. 

19. ÔÛ cuoái quaû taâm, taâm vò aáy ñi vaøo höõu phaàn. Sau ñoù khôûi leân yù moân höôùng taâm, giaùn ñoaïn doøng Höõu phaàn ñeå quaùn saùt laïi ñaïo loä. Khi taâm naøy ñaõ chaám döùt, baûy toác haønh taâm ñeå quaùn saùt ñaïo loä khôûi leân. Sau khi nhaäp vaøo Höõu phaàn trôû laïi, yù moân höôùng taâm, v.v. laïi khôûi leân ñeå quaùn saùt quaû, v..v.. Vôùi söï khôûi leân nhöõng taâm naøy, haønh giaû quaùn saùt laïi ñaïo loä, quaùn saùt quaû, quaùn saùt nhöõng caáu ueá ñaõ ñöôïc töø boû, quaùn saùt nhöõng caáu ueá coøn laïi, vaø quaùn saùt Nieát baøn. 

20. Haønh giaû quaùn saùt laïi ñaïo loä nhö sau: "Vaäy, ñaây laø ñaïo loä ta ñaõ gaëp". Keá tieáp, vò aáy quaùn saùt quaû nhö sau: "Ñaây laø söï an laïc ta ñaõ ñöôïc". Roài vò aáy quaùn saùt nhöõng caáu ueá ñaõ ñöôïc töø boû, "Ñaây laø nhöõng caáu ueá ñaõ ñöôïc töø boû nôi ta". Roài vò aáy quaùn saùt nhöõng caáu ueá coøn laïi caàn phaûi ñöôïc loaïi tröø ôû ba ñaïo loä cao hôn: "Ñaây laø caùc caáu ueá coøn laïi trong ta". Vaø cuoái cuøng, vò aáy quaùn saùt Nieát baøn baát töû nhö sau: "Ñaây laø Phaùp ñaõ ñöôïc ta thaâm nhaäp laøm muïc tieâu". Nhö vaäy, baäc thaùnh ñeä töû laø baäc döï löu, coù naêm thöù quaùn saùt. 

21. Vaø cuõng nhö trong tröôøng hôïp baäc döï löu, tröôøng hôïp caùc baäc Nhaát lai, Baát hoaøn cuõng vaäy. Nhöng baäc A-la-haùn thì khoâng coù vieäc quaùn saùt nhöõng caáu ueá coøn dö taøn. Vaäy taát caû loaïi quaùn saùt toång coäng coù möôøi chín, ñaây laø con soá toái ña. Caùc baäc höõu hoïc coù theå coù vieäc quaùn saùt nhöõng caáu ueá ñaõ töø boû vaø nhöõng caáu ueá coøn laïi, maø cuõng coù theå khoâng coù vieäc aáy. Quaû theá, chính vì thieáu söï quaùn saùt nhö vaäy, maø Mahaønaøma ñaõ hoûi Ñöùc Theá Toân: "Phaùp naøo chöa ñöôïc töø boû trong con, khieán cho vì vaäy maø thænh thoaûng tham xaâm chieám taâm vaø an truù?" (M. i,91) 

Ñaïo Trí Thöù Hai - Baäc Thaùnh Thöù Ba 

22. Tuy nhieân, sau khi quaùn saùt nhö vaäy, hoaëc trong cuøng moät thôøi tónh toïa hoaëc vaøo moät dòp khaùc, vò ñeä töû laø baäc Döï löu khôûi coâng ñaït ñeán ñaïo loä thöù hai nhôø laøm cho muoäi löôïc (giaûm bôùt) duïc tham vaø saân nhueá. Vò aáy daãn phaùt (samodhaøneti) caùc caên, löïc vaø giaùc chi vaø nghieàn ngaãm chính caùc haønh thuoäc saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc vôùi trí bieát chuùng laø voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ, vaø vò aáy böôùc leân loä trình tueä quaùn tuaàn töï. 

23. Khi ñaõ laøm nhö vaäy, vaø khi vaøo cuoái giai ñoaïn "haønh xaû", trí thuaän thöù vaø chuyeån taùnh ñaõ phaùt sinh trong moät taùc yù duy nhaát theo caùch ñaõ noùi, khi aáy ñaïo loä Nhaát lai khôûi leân keá tieáp chuyeån taùnh. Caùi trí töông öng vôùi ñaïo loä aáy goïi laø Nhaát lai ñaïo trí. 

Quaû Thöù Hai - Baäc Thaùnh Thöù Tö 

24. Caùc quaû taâm theo lieàn trí naøy theo caùch ñaõ noùi. Vaø ôû ñieåm naøy, baäc Nhaát lai naøy ñöôïc goïi laø Baäc thaùnh thöù tö. Vò aáy ñöông nhieân chaám döùt khoå sau khi trôû laïi theá gian naøy moät laàn nöõa. 

Ñaïo Trí Thöù Ba - Baäc Thaùnh Thöù Naêm 

25. Baây giôø, sau khi quaùn saùt nhö vaäy, hoaëc trong cuøng moät thôøi tónh toïa, hoaëc vaøo moät dòp khaùc, baäc Thaùnh ñeä töû naøy, moät vò Nhaát lai, khôûi coâng ñaït ñeán bình dieän thöù ba baèng caùch töø boû khoâng dö taøn, caû tham laãn saân. Vò aáy daãn phaùt caùc caên löïc, vaø caùc giaùc chi, vaø vò aáy tu taäp treân chính lónh vöïc caùc haønh laø saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc vôùi trí bieát chuùng laø voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ, vaø böôùc leân loä trình tuaàn töï cuûa tueä. 

26. Khi ñaõ laøm nhö vaäy, vaø khi, vaøo cuoái giai ñoaïn haønh xaû, trí thuaän thöù vaø chuyeån taùnh ñaõ khôûi leân, trong moät taùc yù duy nhaát, theo caùch ñaõ noùi, khi aáy Ñaïo loä baát hoaøn phaùt sinh keá tieáp chuyeån taùnh. Caùi trí töông öùng vôùi ñaïo aáy goïi laø Baát hoaøn ñaïo trí. 

Quaû Thöù Ba - Baäc Thaùnh Thöù Saùu 

27. Caùc quaû taâm theo lieàn sau trí naøy theo caùch ñaõ noùi. ÔÛ ñieåm naøy, baäc Baát hoaøn naøy ñöôïc goïi laø baäc thaùnh thöù saùu. Sau khi maïng chung, vò aáy hoùa sanh ôû nôi khaùc vaø taïi ñaáy nhaäp Nieát baøn, khoâng bao giôø coøn trôû lui cuoäc ñôøi naøy nöõa, qua kieát sanh. 

Keá tieáp laø quaùn saùt nhö caùch ñaõ noùi. 

Ñaïo Trí Thöù Tö: Baäc Thaùnh Thöù Baûy 

28. Baáy giôø, sau khi quaùn saùt nhö treân hoaëc trong cuøng moät thôøi toïa thieàn, hoaëc vaøo moät dòp khaùc, baäc Thaùnh ñeä töû naøy, moät vò Baát hoaøn, khôûi söï tu taäp ñeå ñaït ñeán bình dieän thöù tö baèng caùch töø boû khoâng dö taøn saéc giôùi tham vaø voâ saéc giôùi tham, maïn, traïo cöû vaø voâ minh. Vò aáy daãn phaùt caùc caên, löïc vaø giaùc chi, vaø tu taäp nhieàu laàn caùc haønh aáy vôùi trí bieát chuùng laø voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ, vaø vò aáy böôùc leân loä trình tuaàn töï cuûa quaùn tueä. 

29. Khi ñaõ laøm nhö vaäy, vaø khi vaøo giai ñoaïn cuoái cuûa haønh xaû, thuaän thöù vaø chuyeån taùnh ñaõ khôûi leân trong moät taùc yù duy nhaát, khi aáy A-la-haùn ñaïo khôûi sanh keá tieáp chuyeån taùnh. Trí töông öùng vôùi ñaïo loä naøy laø A-la-haùn ñaïo trí.  

Quaû Thöù Tö: Baäc Thaùnh Thöù Taùm 

30. Caùc quaû taâm theo lieàn sau trí naøy theo caùch noùi treân. ÔÛ ñieåm naøy, vò A-la-haùn naøy ñöôïc goïi laø Baäc thaùnh thöù taùm. Vò aáy laø moät trong nhöõng baäc thaùnh vó ñaïi ñaõ taän dieät laäu hoaëc, thaân cuûa vò aáy laø thaân sau roát, vò aáy ñaõ ñaët gaùnh naëng xuoáng, vieäc laøm ñaõ xong, ñaõ phaù höõu kieát söû, vò aáy chaân chaùnh giaûi thoaùt vôùi thöù trí sau roát vaø xöùng ñaùng söï cuùng döôøng toái thöôïng cuûa theá gian vaø chö thieân. 

31. Bôûi vaäy, khi treân ñaây noùi raèng: "Tuy nhieân, tri kieán thanh tònh ñích thöïc ñöôïc goàm trong boán ñaïo tri töùc laø Döï löu ñaïo, Nhaát lai ñaïo, Baát hoaøn ñaïo vaø A-la-haùn ñaïo" (ñoaïn 2) caâu aáy aùm chæ boán thöù trí caàn phaûi ñaït ñeán trong thöù töï naøy. 

II. Caùc Phaùp Töông Öng Vôùi Ñaïo Loä v.v... 

32. Baây giôø, ñeå thaåm ñònh giaù trò cuûa Tri kieán thanh tònh naøy vôùi boán loaïi trí cuûa noù, coù nhöõng vaán ñeà: 

(1) Söï hoaøn taát (vieân maõn) caùc boà ñeà phaàn phaùp 
(2) Söï xuaát khôûi (ngoi leân) 
(3) Söï soùng ñoâi caùc löïc 
(4) Caùc haønh caàn töø boû 
(5) Haønh vi töø boû chuùng 
(6) Caùc nhieäm vuï lieãu tri, v.v... khi boán chaân lyù ñaõ ñöôïc thaâm nhaäp, 
(7) Moãi thöù caàn ñöôïc nhaän chaân tuøy theo töï taùnh cuûa noù.

(1) ÔÛ ñaây, söï vieân maõn caùc boà ñeà phaàn phaùp laø 37 phaùp sau ñaây: Boán nieäm xöù (Trung 10), Boán chaùnh caàn (M. ii, 11), 4 thaàn tuùc (M. i,103), 5 caên (M. ii,12), naêm löïc (M. ii,12), Baûy giaùc chi (M. ii, 11), vaø Thaùnh ñaïo taùm ngaønh (D. ii, 311). Nhöõng phaùp naøy ñöôïc goïi laø "döï phaàn vaøo giaùc ngoä" vì chuùng ñoùng vai troø cuûa Thaùnh ñaïo taùm ngaønh, ñöôïc goïi laø "Giaùc ngoä" trong nghóa soi saùng, vaø nhöõng phaùp aáy trôï giuùp cho chaùnh ñaïo neân goïi laø "döï phaàn" 

34. "Boán nieäm xöù" (hay boán nieän truù): "truù" (patthaøna) laø an truù, baèng caùch ñaùp xuoáng treân nhöõng ñoái töôïng naøy khaùc. Söï an truù aáy chính laø nieäm, neân goïi laø nieäm truù hay nieäm xöù. Noù goàm boán loaïi, vì noù xaûy ra lieân heä ñeán thaân theå, caûm thoï, taâm vaø phaùp, xem chuùng laø baát tònh, khoå, voâ thöôøng, voâ ngaõ, vaø noù cuõng thuoäc boán loaïi vì noù hoaøn taát nhieäm vuï töø boû töôûng veà thöôøng, laïc, ngaõ, tònh. 

35. Nhôø noù maø con ngöôøi noã löïc moät caùch chaùnh ñaùng, neân goïi laø chaùnh caàn. Hoaëc noù toát vì boû ñöôïc nhöõng xaáu xa cuûa phieàn naõo, noù laø noã löïc (caàn) ñem laïi söï caûi thieän, vôùi yù nghóa phaùt sinh an laïc. Ñoù laø teân chæ nghò löïc. Noù hoaøn taát boán nhieäm vuï tröø khöû nhöõng baát thieän phaùp ñaõ sanh, ngaên ngöøa söï sanh khôûi nhöõng baát thieän chöa sanh, noù laøm sanh khôûi nhöõng thieän phaùp chöa sanh, vaø duy trì nhöõng thieän phaùp ñaõ sanh, noù goàm coù boán, neân goïi laø boán chaùnh caàn. 

36. Löïc (Iddhi) laø noùi theo nghóa thaønh coâng (tjjhana) nhö ñaõ noùi ôû Chöông XII, ñoaïn 44. Ñoù laø con ñöôøng, (paøda) ñi ñeán naêng löïc thaønh coâng, noù laø tieàn ñaïo cho söï thaønh coâng, caùi nhaân ñi trö?c thaønh coâng, neân goïi laø con ñöôøng ñöa ñeán naêng löïc thaønh coâng, caên baûn cuûa thaønh coâng. Noù goàm boán laø duïc, v.v. Do ñoù, maø "boán nhö yù tuùc" hay "boán thaàn tuùc" ñöôïc noùi, nhö ñoaïn: "Boán nhö yù tuùc: duïc nhö yù tuùc, tinh taán nhö yù tuùc, nhaát taâm nhö yù tuùc, traïch phaùp nhö yù tuùc" (Vbh. 223) laø nhöõng phaùp thuoäc sieâu theá maø thoâi. Nhöng khi noùi: "Neáu moät tyû kheo coù ñöôïc ñònh, coù ñöôïc nhaát taâm nhôø duïc taêng thaïnh, thì ñoù laø ñònh nhôø duïc" (Vbh. 216) v.v. thì ñoù cuõng laø nhöõng phaùp thuoäc theá gian coù ñöôïc nhôø duïc taêng thaïnh v..v.. 

37. "Caên" laø noùi theo nghóa taêng thaïnh, thaéng löôùt, bôûi vì nhöõng phaùp naøy, vôùi tö caùch laø nhöõng caên thì thaéng löôùt ñöôïc caùc phaùp baát tín, giaûi ñaûi, thaát nieäm, taùn loaïn vaø baát chaùnh tri (hoang mang). 

"Löïc" laø noùi theo nghóa khoâng "nao nuùng", bôûi vì nhöõng phaùp naøy, vôùi tö caùch laø naêng löïc, seõ khoâng coøn bieát aùp ñaûo bôûi caùc phaùp baát tín, v..v.. Caên vaø löïc moãi thöù goàm naêm laø tín, taán, nieäm, ñònh vaø tueä. 

38. Nieäm, traïch phaùp, tinh taán, hyû khinh an, ñònh vaø xaû vôùi tö caùch laø nhöõng yeáu toá (chi phaàn) nôi moät vò ñang tieán ñeán giaùc ngoä, goïi laø "Baûy giaùc chi". Vaø Chaùnh kieán, chaùnh tö duy, chaùnh ngöõ, chaùnh nghieäp, chaùnh maïng, chaùnh tinh tieán chaùnh nieäm vaø chaùnh ñònh, laø taùm "Ñaïo chi" trong yù nghóa moät loái thoaùt, ngoõ ra. Do vaäy maø baûy giaùc chi vaø "Taùm ñaïo chi" ñöôïc noùi ñeán. 

39. Vaäy, coù taát caû ba möôi baûy phaùp döï phaàn vaøo Giaùc ngoä. Trong giai ñoaïn ñaàu, khi tueä thuoäc theá gian ñang sanh khôûi, nhöõng phaùp naøy ñöôïc tìm thaáy trong nhieàu taâm nhö sau: Thaân nieäm xöù ñöôïc tìm thaáy nôi moät ngöôøi quaùn taâm theo möôøi saùu caùch. Phaùp nieäm xöù ñöôïc tìm thaáy nôi moät ngöôøi quaùn phaùp theo naêm caùch. Vaø khi aáy moät phaùp baát thieän nôi moät ngöôøi khaùc, chöa khôûi leân nôi chính mình, vò aáy noã löïc ñeå ñöøng cho noù sanh, nhö sau: "Ta seõ khoâng laøm nhö vò aáy, phaùp baát thieän naøy ñaõ sanh khôûi nôi vò aáy seõ khoâng sanh nôi ta". Khi aáy, haønh giaû coù ñöôïc chaùnh caàn thöù nhaát. Khi thaáy moät phaùp baát thieän trong haønh ñoäng cuûa chính mình, vò aáy noã löïc töø boû noù, nhö vaäy laø chaùnh caàn thöù hai. Khi noã löïc phaùt sanh thieàn vaø quaùn (tueä) laâu nay chöa sanh laø vò aáy coù chaùnh caàn thöù ba, vaø khi vò aáy laøm sanh khôûi nhieàu laàn nhöõng thieän phaùp ñaõ sanh ñeå cho noù khoûi thoái giaûm, thì vò aáy coù chaùnh caàn thöù tö. Vaøo luùc phaùt sanh moät thieän phaùp nhôø duïc keå nhö ñoäng löïc höôùng daãn, thì ñoù laø duïc nhö yù tuùc, töông töï vôùi ba phaùp nhö yù tuùc coøn laïi. Vaøo luùc khoâng noùi laø ngöõ, laø coù chaùnh ngöõ, khoâng coù taø maïng laø chaùnh maïng vaân vaân.. 

Vaøo luùc sanh khôûi baát cöù trí naøo trong boán ñaïo trí thì taát caû nhöõng phaùp naøy ñöôïc tìm thaáy trong moät taâm duy nhaát. 

Vaøo saùt-na chöùng quaû, coù 33 phaùp, tröø 4 chaùnh caàn. 

40. Khi nhöõng phaùp naøy ñöôïc tìm thaáy trong moät taâm duy nhaát theo caùch aáy, thì chæ coù moät loaïi nieäm xöù vôùi ñoái töôïng laø Nieát baøn, môùi ñöôïc goïi laø "boán nieäm xöù" vì noù hoaøn taát nhieäm vuï töø boû boán töôùng laø thöôøng laïc, ngaõ, tònh trong thaân, thoï, taâm vaø phaùp. Cuõng vaäy, chæ moät loaïi tinh taán ñöôïc goïi laø "töù chaùnh caàn" vì noù hoaøn taát 4 vieäc laø ngaên ngöøa söï sanh khôûi caùc baát thieän phaùp chöa sanh, v.v.. Vôùi nhöõng phaùp coøn laïi thì khoâng coù taêng hay giaûm. 

41. Laïi nöõa, veà nhöõng phaùp naøy ñöôïc noùi nhö sau: 

Chín theo moät caùch, moät theo hai caùch 
Roài theo boán caùch vaø theo naêm caùch 
Theo taùm caùch vaø laïi theo chín caùch nöõa 
Nhö vaäy laø coù saùu ñöôøng phaân chia.

(ii) Moät theo hai caùch: tín ñöôïc tìm thaáy theo hai caùch, keå nhö caên vaø löïc. 

(iii) Roài theo boán caùch vaø (iv) theo naêm caùch: coù nghóa raèng, moät phaùp khaùc ñöôïc tìm thaáy theo boán caùch vaø moät phaùp nöõa tìm thaáy theo naêm caùch. ÔÛ ñaây, ñònh laø "moät theo boán caùch" vì noù laø caên, löïc, giaùc chi, vaø ñaïo chi. Tueä laø "moät theo naêm caùch" vì noù laø boán thöù naøy theâm nhö yù tuùc, (v) Theo taùm caùch vaø theo chín caùch: Nieäm laø moät phaùp "theo taùm caùch vì noù laø boán nieäm xöù, moät caên, moät löïc, moät giaùc chi, moät ñaïo chi, tinh taán laø moät phaùp "theo chín caùch" laø boán chaùnh caàn, moät nhö yù tuùc, moät caên moät löïc, moät giaùc chi vaø moät ñaïo chi. Nhö vaäy: 

43. 

Caùc phaùp boà ñeà phaàn 
Coù möôøi boán neáu khoâng chia 
Chuùng goàm ba möôi baûy 
Neáu phaân theo nhieàu nhoùm. 
Moãi phaùp laøm moät vieäc 
theo phaän söï ñaëc bieät cuûa noù, 
nhöng taát caû ñeàu xuaát hieän 
Khi baát thaønh ñaïo vieân thaønh 
Ñaáy laø söï "vieân maõn caùc phaùp boà ñeà phaàn".

(2). Xuaát khôûi: tueä theá gian khoâng daãn phaùt söï "ngoi leân" khôûi sanh söï caùc caáu ueá noäi taâm, vì noù khoâng ñoaùn ñöôïc sanh, nghóa laø haønh vi sanh khôûi, noù cuõng khoâng laøm "ngoi leân" khoûi töôùng caùc haønh beân ngoaøi, vì noù coù töôùng laøm ñoái töôïng. 

[Chuù thích: "ngoi leân" khôûi töôùng laø töø boû töôùng caùc haønh vaø laøm Nieát baøn trôû thaønh ñoái töôïng. "Ngoi leân" khôûi sanh laø khoâng sanh quaû baùo trong töông lai baèng caùch gaây neân söï chaám döùt caùi "nhaân" -- Pm. 874]

Boán loaïi (ñaïo) trí naøy "ngoi leân" khoûi töôùng vì chuùng coù voâ töôùng laøm ñoái töôïng, vaø "ngoi leân" khôûi sanh, vì chuùng ñoaïn taän sanh. Vaäy chuùng "ngoi leân" khoûi caû hai. Cho neân noùi: 

45. Theá naøo tueä "ngoi leân" vaø "quay ñi" khoûi caû hai goïi laø ñaïo trí? 

"Vaøo saùt-na Döï löu ñaïo, Chaùnh kieán theo nghóa thaáy (a) "ngoi leân" khôûi taø kieán, "ngoi leân" khôûi caáu ueá vaø caùc uaån do taø kieán sanh, (b) beân ngoaøi noù "ngoi leân" khoûi taát caû töôùng, do ñoù noùi: Tueä "ngoi leân" vaø "quay ñi" khoûi caû hai laø ñaïo trí. Chaùnh tö duy theo nghóa "höôùng taâm veà", "ngoi leân" khoûi taø kieán... Chaùnh ngöõ theo nghóa "bao dung", "ngoi leân" khoûi taø ngöõ... chaùnh nghieäp theo nghóa sanh khôûi, "ngoi leân" khôûi taø nghieäp... Chaùnh maïng theo nghóa laøm saïch, "ngoi leân" khoûi taø maïng... Chaùnh tinh taán theo nghóa noã löïc, "ngoi leân" khoûi taø tinh taán... Chaùnh nieäm theo nghóa an truù, "ngoi leân" khoûi taø nieäm... Chaùnh ñònh theo nghóa khoâng taùn loaïn, "ngoi leân" khoûi taø ñònh, khoûi caùc caáu ueá vaø khôûi caùc uaån sanh do haäu quaû cuûa taø ñònh, vaø beân ngoaøi thì noù "ngoi leân" khoûi caùc töôùng, do ñoù noùi: Tueä ngoi leân vaø quay ñi khoûi caû hai, laø ñaïo trí. Vaøo saùt-na thuoäc Nhaát lai ñaïo, chaùnh kieán theo nghóa thaáy... Chaùnh ñònh theo nghóa khoâng taùn loaïn (a) "ngoi leân" khoûi kieát söû thoâ laø tham saân vaø tham saân tuøy mieân, khôûi caáu ueá, vaø caùc uaån haäu quaû caáu ueá, vaø (b) beân ngoaøi noù ngoi leân khoûi taát caû caùc töôùng, do ñoù noùi, Tueä "ngoi leân" vaø quay ñi khoûi caû hai laø ñaïo trí. 

"Vaøo saùt-na Baát hoaøn ñaïo, chaùnh kieán theo nghóa thaáy... Chaùnh ñònh theo nghóa khoâng taùn loaïn (a) "ngoi leân" khoûi taøn dö cuûa tham saân vaø tham saân tuøy mieân, ngoi leân khoûi caáu ueá vaø uaån sanh töø ñoù, (b) beân ngoaøi, noù ngoi leân khoûi taát caû töôùng, neân noùi Tueä ngoi leân vaø quay ñi khoûi caû hai, laø ñaïo trí. 

"Vaøo saùt-na A-la-haùn ñaïo, Chaùnh kieán theo yù nghóa thaáy... Chaùnh ñònh theo nghóa khoâng taùn loaïn, "ngoi leân" (a) khoûi saéc aùi, voâ saéc aùi, maïn, traïo cöû, voâ minh, maïn tuøy mieân, höõu tham tuøy mieân, voâ minh tuøy mieân, ngoi leân khoûi caùc caáu ueá vaø caùc uaån sanh töø ñoù, (b) beân ngoaøi, noù ngoi leân khoûi taát caû töôùng, do ñoù noùi: "Tueä ngoi leân vaø quay ñi khoûi caû hai, goïi laø ñaïo trí" (Ps. i,69). 

46. 

(3) Söï soùng ñoâi caùc naêng löïc: Vaøo thôøi gian tu taäp 8 thieàn chöùng thuoäc theá gian, tònh chæ luïc taêng thònh, trong khi ôû thôøi gian tu taäp quaùn voâ thöôøng, v..v.. tueä löïc taêng thònh. Nhöng vaøo saùt-na thaùnh ñaïo, ñònh tueä song haønh, khoâng caùi naøo thaéng löôùt caùi naøo. Vaäy, coù söï soùng ñoâi cuûa caùc löïc trong tröôøng hôïp moãi trí trong boán trí naøy nhö ñöôïc noùi: "Khi vò aáy ngoi leân khoûi nhöõng caáu ueá töông öùng vôùi traïo cöû vaø khoûi caùc uaån, thì söï nhaát taâm baát loaïn, ñònh cuûa vò aáy coù dieät laø sôû haønh (gocara) cuûa noù. Khi vò aáy ngoi leân khoûi caùc caáu ueá töông öng vôùi voâ minh vaø khoûi caùc uaån, thì tueä vò aáy theo nghóa quaùn, coù dieät laøm sôû haønh cuûa noù. Bôûi theá chæ vaø quaùn coù moät baûn chaát duy nhaát ôû giai ñoaïn xuaát khôûi, chuùng song haønh khoâng caùi naøo thaéng löôùt caùi naøo. Do vaäy, maø noùi vò aáy tu taäp chæ vaø quaùn song haønh theo nghóa xuaát khôûi". (Ps. ii, 98). 

47. 

(4). Caùc loaïi phaùp caàn ñöôïc tröø ñoaïn: Moãi moät trí trong boán trí töï noù vaø cuøng nhau, ñem laïi söï töø boû caùc phaùp goïi laø kieát söû phieàn naõo. 8 taø, caùc theá gian phaùp, caùc loaïi tham, ñieân ñaûo, troùi buoäc, taø haïnh, laäu hoaëc, boäc löu, heä phöôïc, trieàn caùi, taø giaûi, chaáp thu,û tuøy mieân, caáu ueá, caùc baát thieän haønh vaø taùc yù baát thieän. 

48. Kieát söû laø möôøi phaùp thôøi saéc tham, goïi laø kieát söû vì chuùng troùi buoäc caùc uaån trong ñôøi naøy vôùi caùc uaån ñôøi keá tieáp, hoaëc troùi buoäc nghieäp vôùi quaû hoaëc troùi buoäc höõu tình vaøo ñau khoå. Vì bao laâu caùi naøy coøn hieän höõu thì caùi kia khoâng chaám döùt. Trong nhöõng kieát söû naøy, thì saéc tham, voâ saéc tham, maïn, traïo cöû vaø voâ minh ñöôïc goïi laø naêm thöôïng phaàn kieát söû, vì chuùng troùi buoäc höõu tình vaøo uaån, v.v. sanh trong caùc coõi cao, coøn thaân kieán, nghò, giôùi caám thuû, duïc tham, vaø saân, goïi laø haï phaàn kieát söû vì chuùng troùi buoäc höõu tình vaøo caùc uaån, v.v.. sanh trong caùc coõi thaáp. 

49. Phieàn naõo laø möôøi phaùp tham, saân, si maïn, taø kieán, nghò, hoân traàm, traïc cöû, voâ taøm, voâ quyù. Chuùng ñöôïc goïi nhö vaäy vì töï chuùng ñaõ oâ nhieãm maø coøn laøm nhieãm oâ caùc phaùp töông öng vôùi chuùng. 

50. Taùm taø laø taø kieán, taø tö duy, taø nguõ, taø nghieän, taø maïng, taø tinh tieán, taø nieäm vaø taø ñònh, theâm taø trí vaø taø giaûi thoaùt laø möôøi. 

[Chuù thích: "Taø trí" laø trí phaùt sinh khoâng chôn chaùnh, khoâng phuø hôïp vôùi söï thaät, bò laïc laàm do taø giaûi, v.v.. vaø chæ laø voïng töôûng. "Taø giaûi thoaùt" nhö cho raèng giaûi thoaùt laø ñi cho ñeán choã taän cuøng cuûa theá giôùi, v.v.. Xem Ch. XVI, ñ. 35]

52. Caùc loaïi tham coù 5, laø tham ñoái vôùi choã ôû, quyeán thuoäc, lôïi loäc, phaùp, vaø tieáng khen. Coù nghóa laø khoâng chòu noãi sanh seû nhöõng thöù naøy vôùi ngöôøi khaùc. 

53. Caùc thöù ñieân ñaûo. Goàm ba laø töôûng ñieân ñaûo, taâm ñieân ñaûo vaø kieán ñieân ñaûo. Voâ thöôøng cho laø thöôøng, khoå cho laø laïc, voâ ngaõ cho laø ngaõ, baát ñònh cho laø ñònh. 

54. Caùc troùi buoäc: coù 4, khôûi töø tham. Sôû dó goïi troùi buoäc vì chuùng caùi thaân taâm lyù vaøo caùi thaân vaät lyù, coøn goïi laø thaân heä phöôïc. Tham, saân giôùi caám chuû vaø taø giaûi, nghóa laø cho raèng "chæ ñaây môùi laø söï thaät" (Vbh. 374). 

55. Taø haïnh, laø söï laøm caùi khoâng neân laøm, vaø khoâng laøm caàn neân laøm, do tham san si vaø sôï. Chuùng ñöôïc goïi laø ñöôøng xaáu vì ñoù laø nhöõng con ñöôøng maø baäc thaùnh khoâng ñi. 

56. Laäu hoaëc (aøsava): veà phöông dieän taâm phaùp, noù loït khôûi chuyeån taùnh, veà phöông dieän caùc höõu, noù loït khoûi hình thöùc höõu cao nhaát, töùc boán voâ saéc, vì tính chaát höõu vi cuûa noù. Ñaây laø töø ñeå chæ duïc tham, höõu tham, taø kieán vaø voâ minh, vì nhöõng caáu ueá naøy tieát laäu töø caùc caên môûn khoâng ñöôïc phoøng hoä, nhö nöôùc ræ töø bình chaûy, hoaëc vì chuùng phaûi sinh nhöõng khoå sanh töû. 

Boäc löu laø nghóa caøn queùt, luøa vaøo bieán höõu, vaø nghóa laø khoù vöôït qua. 

Heä phöôïc vì chuùng khoâng cho pheùp gôõ ra khoûi moät ñoái töôïng, vaø khoâng gôõ khoûi khoå. Caû hai, Boäc löu vaø Heä phöôïc, ñeàu chæ laäu hoaëc ñaõ noùi treân. 

57. Trieàn caùi coù 5, tham saân hoàn traàm traïo cöû vaø nghi, nghóa laø chuùng chöôùng ngaïi vaø che giaáu thöïc taïi khoûi taâm thöùc. 

58. Taø giaûi chæ taø kieán, vì noù sanh khôûi döôùi hình thöùc khoâng thaáy ñöôïc töï tính cuûa moät phaùp, laïi thaáy caùch khaùc, thaáy moät töï taùnh khoâng thöïc. 

59. Chaáp thuû laø duïc thuû, v.v. ñaõ noùi ñaày ñuû trong phaàn Moâ taû duyeân khôûi Ch. XVII, ñoaïn 240 trôû ñi. 

60. Caùc tuøy mieân goàm 7, coù tính chaát thaâm caên coá ñeá ñöôïc keå laø duïc tham, saân, maïn, taø kieán, nghi, höõu tham vaø voâ minh. Do chuùng aên saâu neân goïi laø tuøy mieân, chuùng laø caùi nhaân cho duïc tham, v.v. sanh laïi maõi. 

61. Caùc caáu ueá laø tham saân si, töï thaân chuùng ñaõ oâ nhieãm nhö daàu, loï, buøn, maø chuùng coøn vaáy baån caùc vaät khaùc, neân goïi laø caáu ueá. 

62. Caùc baát thieän nghieäp goàm 10 laø: saùt sinh, laáy cuûa khoâng cho, taø haïnh trong duïc, voïng ngöõ, aùc ngöõ, thoâ ngöõ, phuø phieám ngöõ, tham, saân vaø taø kieán. Chuùng ñöôïc goïi nhö vaäy vì vöøa laø nghieäp baát thieän maø vöøa laø loä trình daãn ñeán aùc thuù. 

63. Caùc taùc yù baát thieän coù 12, goàm 8 taâm goác ôû tham, hai ôû saân vaø 2 ôû si. (Ch. XIV, ñ. 89). 

64. Boán trí naøy rieâng bieät vaø chung nhau, tröø khöû caùc phaùp treân, khôûi töø kieát söû. Baèng caùch naøo? 

Veà kieát söû, 5 thöù ñöôïc ñoaïn baèng trí thöù nhaát: thaân kieán, nghi, giôùi caám thuû, duïc tham vaø saâm, thöù tham saân khaù maïnh ñuû ñeå daãn ñeán ñoïa xöù. Caùc duïc tham thoâ vaø saân thoâ coøn laïi ñöôïc ñoaïn baèng trí thöù hai. Duïc saân vi teá ñöôïc ñoaïn baèng trí thöù ba. Naêm kieát söû keå töø saéc giôùi tham, v.v. (thöôïng phaàn) chæ thöïc söï ñoaïn tröø vôùi trí thöù 4. 

Töø ñaây trôû ñi baát cöù phaùp naøo ñöôïc noùi laø ñoaïn tröø bôûi moät trong ba trí böïc treân thì caàn hieåu laø chæ coù dö taøn cuûa phaùp aáy maø thoâi, vì phaàn thoâ ñaõ ñöôïc ñoaïn bôûi trí ñi tröôùc noù ñeå khoâng daãn ñeán ñoïa xöù. 

65. Veà caùc phieàn naõo, thì taø kieán, nghi ñöôïc ñoaïn baèng trí ñaàu tieân, saân ñoaïn baèng trí thöù ba. Tham, si, maïn, hoân traàm, traïo cöû, voâ taøm, voâ quí ñoaïn baèng trí thöù tö. 

66. Taùm taø: taø kieán, taø ngöõ, taø nghieäp, taø maïng, ñöôïc ñoaïn baèng trí thöù nhaát. Taø tö duy, aùc ngöõ, thoâ ngöõ ñoaïn baèng trí thöù ba. Vaø ôû ñaây ngöõ laø tö taâm sôû (khuynh höôùng muoán noùi, chöa thoát ra). Phuø phieám ngöõ, taø tinh tieán, taø nieäm, taø ñònh, taø giaûi thoaùt vaø taø trí ñoaïn baèng trí thöù tö. 

67. Caùc phaùp theá gian thì saân ñoaïn baèng trí thöù ba, khaû yù ñoaïn baèng trí thöù tö. Coù ngöôøi cho raèng söï thích danh döï tieáng khen chæ ñöôïc ñoaïn bôûi trí thöù 4. 

Caùc loaïi tham ñöôïc ñoaïn baèng trí ñaàu tieân. 

68. Caùc ñieân ñaûo, thì töôûng ñieân ñaûo, kieán ñieân ñaûo, taâm ñieân ñaûo, cho voâ thöôøng laø thöôøng, voâ ngaõ laø ngaõ, vaø kieán ñieân ñaûo laáy khoå laøm vui, baát tònh laøm tònh, ñöôïc ñoaïn vôùi trí thöù nhaát. Töôûng ñieân ñaûo, taâm ñieân ñaûo laáy baát tònh laøm tònh, ñoaïn vôùi trí thöù ba. Töôûng ñieân ñaûo, taâm ñieân ñaûo laáy khoå laøm vui ñoaïn baèng trí thöù tö. 

69. Caùc thaân heä phöôïc, thì giôùi caám thuû vaø kieán thuû "ñaây môùi laø chaân lyù" ñöôïc ñoaïn baèng trí thöù nhaát. Saân ñoaïn vôùi trí thöù ba. Caùi coøn laïi ñoaïn tröø baèng trí thöù tö. 

Caùc taø haïnh ñöôïc ñoaïn baèng trí thöù nhaát. 

70. Caùc laäu hoaëc: kieán laäu ñoaïn baèng trí thöù nhaát, duïc laäu baèng trí thöù ba, hai laäu kia baèng trí thöù tö. 

Boäc löu vaø heä phöôïc cuõng vaäy. 

71. Caùc trieàn caùi thì nghi ñoaïn baèng trí thöù nhaát, tham saân traïo cöû baèng trí thöù ba, hoân traàm thuïy mieân vaø traïo cöû vi teá ñöôïc ñoaïn baèng trí thöù tö. 

Taø giaûi ñöôïc ñoaïn baèng trí thöù nhaát. 

72. Veà chaáp thuû, theo kinh ñieån, taát caû theá gian phaùp ñeàu laø duïc keå nhö ñoái töôïng duïc, bôûi vaäy saéc giôùi tham vaø voâ saéc giôùi tham ñeàu thuoäc duïc thuû, do ñoù duïc thuû ñöôïc tröø vôùi trí thöù tö. Caùc thuû coøn laïi ñoaïn vôùi trí thöù nhaát. 

73. Caùc tuøy mieân: taø kieán, nghi, ñoaïn vôùi trí thöù nhaát; duïc, saân tuøy mieân baèng trí thöù ba. Maïn tuøy mieân, höõu tham vaø voâ minh tuøy mieân ñoaïn baèng trí thöù tö. 

74. Caùc caáu ueá, thì saân ñöôïc ñoaïn vôùi trí thöù ba, caùc thöù khaùc nhôø trí thöù tö. 

75. Caùc baát thieän nghieäp, thì saùt sinh, laáy cuûa khoâng cho, taø haïnh trong daâm duïc, noùi doái, taø kieán, ñöôïc ñoaïn baèng trí thöù nhaát, aùc ngöõ, thoâ ngöõ, saân, tröø baèng trí thöù ba, phuø phieám ngöõ vaø tham ñöôïc tröø baèng trí thöù tö. 

76. Nhöõng taùc yù baát thieän, thì boán töông öng taø kieán, 1. töông öng nghi, vò chi naêm, ñoaïn baèng trí thöù nhaát, hai taâm töông öng vôùi saân ñoaïn baèng trí thöù ba. Coøn laïi ñöôïc tröø baèng trí thöù boán. 

77. Vaø phaùp naøo ñoaïn tröø vôùi trí naøo thì ñoaïn taän vôùi trí aáy, do ñoù treân ñaây noùi: "Vaäy 4 thöù trí naøy, rieâng bieät vaø cuøng nhau, ñoaïn taän caùc phaùp khôûi töø kieát söû". 

78. 

(5). Haønh vi töø boû: Nhöng nhöõng trí naøy töø boû caùc phaùp aáy nhö theá naøo? Khi chuùng laø quaù khöù hay hieän taïi hay vi lai? Laäp tröôøng ôû ñaây laø theá naøo? Vì neáu caùc trí aáy ñoaïn taän caùc phaùp kia khi chuùng ñaõ qua hay chöa ñeán, thì keát quaû laø noã löïc aáy voâ hieäu, vì caùi caàn ñoaïn laø phi höõu. Neáu ñoaïn trong khi chuùng ñang hieän höõu cuõng voâ ích, vì nhöõng phaùp caàn ñoaïn hieän höõu ñoàng thôøi vôùi caùi noã löïc ñoaïn, vaø nhö vaäy thaønh ra coù söï tu taäp moät ñaïo loä coù caáu ueá, hoaëc thaønh ra caáu ueá laø baát töông öng vôùi taâm, maëc duø khoâng coù chuyeän coù moät caáu ueá ñang hieän höõu maø laïi baát töông öng vôùi taâm. 

79. Ñoù khoâng phaûi moät luaän cöù môùi meû gì. Bôûi trong caùc kinh luaän, caâu hoûi ñaàu tieân ñöôïc ñaët ra laø, khi moät ngöôøi tröø caáu ueá, thì tröø caáu ueá quaù khöù chaêng, vò lai chaêng, hieän taïi chaêng? Neáu vò aáy ñoaïn caáu ueá quaù khöù, töùc laø phaù huûy caùi ñaõ bò phaù huûy, laøm chaám döùt caùi ñaõ chaám döùt, laøm tieâu tan caùi ñaõ tieâu tan, laøm haï xuoáng caùi ñaõ haï. Caùi gì ñaõ qua, töùc laø phi höõu, vò aáy laïi ñoaïn tröø caùi aáy. Traû lôøi laø, vò aáy khoâng ñoaïn tröø caáu ueá quaù khöù. Baùc luaän laïi laäp: neáu vò aáy ñoaïn tröø caáu ueá vò lai, töùc ñoaïn moät caùi chöa sanh, chöa khôûi, chöa hieån hieän; caùi coøn vò lai nghóa laø phi höõu, vò aáy ñoaïn caùi aáy. Ñöôïc caõi raèng, vò aáy khoâng tröø caáu ueá vò lai. Baùc luaän laïi ñaët ra: Neáu vò aáy ñoaïn caáu ueá hieän taïi, töùc coù nghóa laø ñang boác chaùy vôùi löûa tham, vò aáy ñoaïn tham, hö hoûng vì saân, vò aáy laïi ñoaïn saân, vaø ñang bò aûo töôûng vò aáy ñoaïn si, bò troùi buoäc bôûi maïn, vò aáy tröø maïn, ñang taø kieán maø tröø taø kieán, ñang taùn loaïn laïi tröø taùn loaïn, chöa quyeát ñònh, vò aáy ñoaïn nghi, ñang coù nhöõng tuøy mieân, vò aáy ñoaïn tuøy mieân. Nhöõng phaùp toái saùng soùng ñoâi song haønh, thaønh ra coù söï tu taäp moät ñaïo loä coù caáu ueá. Taát caû ñieàu naøy ñöôïc choái boû nhö sau: Vò aáy khoâng ñoaïn caáu ueá quaù khöù, khoâng ñoaïn caáu ueá vò lai, khoâng ñoaïn caáu ueá hieän taïi. Cuoái cuøng caâu hoûi laø, nhö vaäy hoùa ra khoâng coù söï tu taäp ñaïo loä, chöùng quaû, ñoaïn tröø caáu ueá, khoâng coù söï thaâm nhaäp caùc phaùi? Ñaùp, coù chöù. Hoûi, baèng caùch naøo? Traû lôøi: Ví nhö moät caây chöa sanh quaû, bò ngöôøi chaët goác, thì nhöõng traùi chöa sanh seõ giöõ nguyeân traïng thaùi khoâng sanh, khoâng seõ sanh, khoâng khôûi, khoâng seõ khôûi, khoâng hieån hieän, khoâng seõ hieån hieän. Cuõng vaäy taäp khôûi laø moät nhaân, moät duyeân cho söï sanh saûn caùc caáu ueá. Khi thaáy nguy hieåm cuûa caáu ueá, taâm ñi vaøo tình traïng khoâng taäp khôûi. Vôùi taâm ñi vaøo traïng thaùi khoâng taäp khôûi, caáu ueá coù theå sanh do duyeân taäp khôûi seõ khoâng sanh, khoâng ñi ñeán traïng thaùi seõ sanh... khoâng ñi ñeán traïng thaùi seõ hieån hieän. Nhö vaäy, vôùi söï chaám döùt cuûa caùi nhaân cuûa khoå, coù söï chaám döùt khoå. Khôûi laø moät nhaân..., töôùng laø moät nhaân.. Tích luõy laø moät nhaân.. moät duyeân cho söï sanh saûn caùc caáu ueá. Thaáy nguy hieåm trong tích luõy, taâm ñi vaøo traïng thaùi khoâng tích luõy. Do taâm ñi vaøo khoâng tích luõy, caùc caáu ueá do duyeân tích luõy sanh ra seõ khoâng sanh, khoâng ñi ñeán seõ sanh, khoâng hieän khoâng ñi ñeán seõ hieän. Nhö vaäy, vôùi söï chaám döùt cuûa nhaân coù söï chaám döùt cuûa khoå. Vaäy coù söï tu taäp ñaïo loä, coù söï chöùng quaû, coù söï töø boû caáu ueá, coù söï theå nhaäp phaùp" (Ps. ii, 217-9) 

80. Ñieàu aáy chöùng toû caùi gì? Noù chöùng toû söï ñoaïn tröø nhöõng caáu ueá naøo coù ñaát ñeå sinh tröôûng. Nhöng nhöõng caáu ueá coù ñaát ñeå taêng tröôûng aáy, laø quaù khöù vò lai hay hieän taïi? Chuùng chæ laø nhöõng caáu ueá ñöôïc moâ taû laø "sinh khôûi nhôø coù ñaát" ñeå taêng tröôûng, theá thoâi. 

81. Sanh coù nhieàu nghóa, 1/ thöïc söï xaûy ra, 2/ ñaõ laø, ñaõ qua, 3/ sanh nhôø cô hoäi taïo thaønh, 4/ sanh nhôø coù ñaát ñeå moïc. 

1/ Taát caû nhöõng gì coù 3 saùt-na sinh, tru,uø dieät, goïi laø "sanh keå nhö thöïc söï xaûy ra". 2/ Caùc thieän vaø baát thieän nghieäp baùo ñöôïc kinh nghieäm do söï kích thích cuûa moät ñoái töôïng, ñaõ ñöôïc neám traûi vaø ñaõ qua maát, laø sanh keå nhö ñaõ qua. 3/ Nghieäp ñöôïc moâ taû theo caùch sau: Nhöõng vieäc maø vò aáy ñaõ laøm trong quaù khöù duø ñaõ thöïc söï troâi qua, ñöôïc goïi laø "sanh do cô hoäi taïo taùc", vì noù ñaït ñeán truù vò baèng caùch ngaên chaän nghieäp ñang thuaàn thuïc khaùc vaø khieán cho nghieäp aáy trôû thaønh cô hoäi cho quaû baùo rieâng noù (xem Ch. 19, ñ. 16). Vaø nghieäp baùo coù cô hoäi cuûa noù ñöôïc taïo theo caùch aáy duø khi chöa sanh, cuõng ñöôïc goïi "sanh do cô hoäi taïo" vì noù chaéc chaén seõ sanh khi gaëp cô hoäi. 4/ Trong khi baát thieän nghieäp chöa ñöôïc töø boû ôû moät caûnh giôùi naøo, thì goïi laø "sanh nhôø coù ñaát ñeå taêng tröôûng". 

[Chuù thích: "ÔÛ trong moät caûnh giôùi naøo" coù nghóa caùc uaån keå nhö ñoái töôïng, bò chaáp thuû, ñöôïc xem laø 1 vò trôøi hay ngöôøi].

83. Vaø ñieàu aáy khoâng coù nghóa veà phöông dieän ñoái töôïng, vì caáu ueá ñoái vôùi 1 ñoái töôïng coù theå khôûi töông öng vôùi baát cöù uaån naøo, keå caû caùc uaån quaù khöù, vò lai hay hieän taïi, vaø töông öng vôùi caû caùc uaån ñaõ hoaøn toaøn ñöôïc lieãu tri veà phöông dieän chuû theå, nôi 1 ngöôøi ñaõ dieät laäu hoaëc, nhö caáu ueá khôûi leân nôi thanh nieân giaøu coù Soreyya khi thaáy toân giaû Ca chieân dieân, vaø caáu ueá khôûi leân nôi baø la moân Nanda ñoái vôùi naøng Uppalavama. Neáu söï sanh nhieãm taâm nôi thanh nieân aáy khi thaáy caùc uaån toân giaû Ca chieân dieân, maø goïi laø "sanh vì coù ñaát ñeå taêng tröôûng" thì voâ lyù, neân phaûi hieåu "ñaát" theo nghóa noäi taïi chuû quan. Vì caùc caáu ueá goác reã sinh töû laø tieàm taøng trong chính caùc uaån cuûa töï mình, caùc uaån khoâng ñöôïc lieãu tri baèng tueä, ngay luùc chuùng sanh khôûi. Vaø chính ñieàu aáy môùi goïi laø "sanh nhôø coù ñaát", nghóa laø khoâng ñöôïc t? boû. 

84. Khi nhöõng caáu ueá laø tieàm phuïc, nghóa laø khoâng ñöôïc töø boû trong 5 uaån cuûa moät ngöôøi, thì chæ coù caùc uaån ñoù cuûa y môùi laø caên baûn cho nhöõng caáu ueá aáy, chöù khoâng phaûi caùc uaån thuoäc veà 1 ngöôøi khaùc. Vaø chæ coù caùc uaån quaù khöù môùi laø quaù khöù caên baûn cho caáu ueá tieàm phuïc khoâng ñöôïc töø boû trong caùc uaån quaù khöù. Cuõng theá, vôùi tröôøng hôïp caùc uaån vò lai, v.v... Töông töï, chæ coù caùc uaån duïc giôùi môùi laø caên baûn cho nhöõng caáu ueá tieàm phuïc chöa töø boû trong caùc uaån duïc giôùi. Tröôøng hôïp saéc vaø voâ saéc giôùi cuõng vaäy. 

85. Nhöng trong tröôøng hôïp baäc döï löu, v.v... khi caáu ueá goác reã cuûa sinh töû, ñaõ ñöôïc ñoaïn tröø nhôø moät ñaïo loä, trong caùc uaån cuûa moät baäc thaùnh, thì caùc uaån cuûa vò aáy khoâng coøn goïi laø ñaát cho caáu ueá, vì khoâng coøn laøm caên baûn cho caáu ueá. Nhöng nôi 1 ngöôøi thöôøng, caùc caáu ueá goác reã cuûa sinh töû chöa ñöôïc ñoaïn gì caû, bôûi vaäy baát cöù nghieäp gì y laøm, luoân luoân laø thieän hoaëc baát thieän. Bôûi theá ñoái vôùi y voøng luaân chuyeån cöù maõi quay, vôùi nghieäp vaø caáu ueá laøm duyeân cho noù. 

86. Nhöng trong khi caáu ueá laø goác reã cuûa voøng sinh töû nhö vaäy, ta khoâng theå baûo noù chæ ôû trong saéc uaån cuûa ngöôøi kia, hay chæ ôû trong thoï uaån, töôûng, haønh, thöùc uaån cuûa ngöôøi kia, vì noù tieàm tang trong caû naêm uaån, nhö nhöïa caây. 

87. Khi moät caây moïc treân ñaát nhoû caùc tinh chaát nhöïa caây, nöôùc... noù taêng tröôûng reã, uaån, caønh, nhaùnh, maàm, laù hoa, quaû cho ñeán khi noù toûa roäng giöõa baàu trôøi, vaø tieáp tuïc doøng hoï caây qua caùc haït gioáng cho ñeán taän theá, ta khoâng theå noùi tinh chaát chæ coù trong reã, trong thaân... maø thoâi, vì noù lan khaép thaân caây töø reã trôû leân. 

88. Giaû söû coù ngöôøi khoâng öa hoa laù cuûa caây aáy, beøn chích caû boán phía baøng kim ñoäc goïi laø gai manduka, thì vì nhieãm ñoäc, caây khoâng theå keùo daøi thaân töông tuïc cuûa noù nöõa, trôû thaønh trô truïi vì tích chaát bò nhieãm. Cuõng vaäy, thieän nam töø khi caûm thaáy chaùn gheùt söï sanh caùc uaån, khôûi söï tu taäp boán ñaïo loä, cuõng gioáng nhö ngöôøi kia chaám ñoäc nhaát vaøo caû boán phiaù caây. Tính töông tuïc cuûa caùc uaån nôi vò aáy ñöôïc laøm cho voâ naêng, khoâng theå keùo daøi ñeán moät höõu keá tieáp. Baây giôø noù khoâng sanh ra höõu vò lai, vì taát caû loaïi nghieäp khoûi töø thaân nghieäp baây giôø chæ laø duy taùc: vì hieäu löïc cuûa ñoäc toá boán ñaïo loä laøm cho dieät taän caùc caáu ueá goác reã sinh töû, vì khoâng chaáp thuû, vò aáy ñöông nhieân ñaït ñeán tòch dieät Nieát baøn, nhö ngoïn löûa ñaõ heát nhieân lieäu, khi taâm cuoái cuøng chaám döùt. Ñaáy laø söï khaùc nhau giöõa "ñaát" vaø "caùi gì coù ñaát". 

89. Ngoaøi ra, laïi coøn boán caùch xeáp loaïi "sanh" nöõa laø: 5/ sanh keå nhö xaûy ra, 6/ sanh vôùi söï naém giöõ moät ñoái töôïng, 7/ sanh do khoâng theå ngöï, 8/ sanh do khoâng töø boû. 

5/ Sanh keå nhö xaûy ra cuõng gioáng nhö söï sanh keå nhö thöïc söï xaûy ra ñaõ noùi ôû (1), 
6/ Khi moät ñoái töôïng ñi vaøo chuù yù cuûa maét, v.v. vaøo moät thôøi gian tröôùc, maø caáu ueá khoâng sanh ngay, laïi noåi leân ñaày maõnh löïc veà sau, chæ vì ñoái töôïng ñaõ ñöôïc oâm giö oõ, thì caáu ueá ñöôïc goïi laø "sanh do söï naém giöõ moät ñoái tuôïng". Nhö caáu ueá khôûi leân trong toân giaû Mahaøtissa sau khi thaáy hình daùng moät phuï nöõ trong luùc ngaøi ñi khaát thöïc. 
7/ Bao laâu moät caáu ueá khoâng ñöôïc daäp taét baèng tueä hay ñònh thì maëc duø coù theå noù chöa thöïc söï ñi vaøo taâm töông tuïc, noù vaãn ñöôïc goïi laø "sanh do khoâng cheá ngöï", vì khoâng coù nhaân ñeå ngaên söï sanh khôûi cuûa noù neáu gaëp duyeân thích hôïp. 8/ Nhöng ngay khi duø ñaõ daäp taét baèng chæ hay quaùn, caùc caáu ueá vaãn ñöôïc goïi laø "sanh do khoâng töø boû", neáu chöa ñöôïc ñoaïn taän baèng ñaïo loä. Nhö vò tröôûng laõo ñaõ ñaéc taùm thieàn chöùng maø caáu ueá vaãn coøn khôûi leân nôi ngaøi trong khi ñang du haønh treân hö khoâng, vì nghe gioïng haùt du döông cuûa moät phuï nöõ ñang haùi hoa. 

90. Ba loaïi sanh khôûi (6,7,8) noùi treân, sanh do oâm giöõ ñoái töôïng, sanh do khoâng cheá ngöï, vaø sanh do khoâng töø boû, ñeàu bao goàm trong loaïi "sanh do coù ñaát ñeå taêng tröôûng" 

91. Veà caùc loaïi sanh ñaõ noùi, boán loaïi 1,2,3,4 khoâng theå töø boû bôûi baát cöù loaïi naøo trong boán, vì chuùng khoâng theå loaïi tröø baèng ñaïo loä. Caùc loaïi sanh 4,6,7,8 ñeàu coù theå ñöôïc töø boû, vì moät trí theá gian hay sieâu theá naøo, khi sanh khôûi, seõ voâ hieäu hoùa moät trong nhöng kieåu sanh naøy. 

Ñaáy laø trình baøy veà chöùng phaùp caàn vaø coù, vaø haønh vi töø boû chuùng. 

Boán Nhieäm Vuï 

92. 

Caùc nhieäm vuï lieãu tri, v.v. 
Khi boán chaân lyù ñöôïc theå nhaäp, 
Moãi nhieäm vuï caàn ñöôïc thay 
Theo töï tính cuûa noù.

(6) Caùc nhieäm vuï lieãu tri:Vaøo caùc thôøi theá nhaäp boán chaân lyù, moãi trí trong boán ñaïo thi haønh boán nhieäm vuï trong moät saùt-na duy nhaát, ñoù laø lieãu trò, ñoaïn trò, chöùng ngoä vaø tu taâïp. Moãi nhieäm vuï naøy caàn ñöôïc nhaän tuøy theo töï tinh cuûa noù. Coå ñöùc noùi: "Cuõng nhö ngoïn ñeøn laøm ñoøaâng luùc boán nhieäm vuï laø ñoát chaùy baâuøc, xua tan boùng toái, laøm aùnh saùng xuaát hieän, vaø tieâu thuï daàu; cuõng vaäy ñaïo trí theå nhaäp boán chaân lyù ñoàng thôøi qua moät saùt-na duy nhaát: thaâm nhaäp khoå ñeá baèng caùch lieãu trò, thaâm nhaäp nguoàn goác khoå baèng caùch ñoaïn tröø, thaâm nhaäp Ñaïo baèng söï tu taäp, vaø thaâm nhaäp Dieät baèng chöùng ngoä. Nghóa laø baèng caùch laáy Dieät laøm ñoái töôïng, ñaïo trí ñaït ñeán, thaáy vaø choïc thuûng boán chaân lyù. 

93. Vì ñieàu naøy ñöôïc noùi: " Naøy caùc Tyø Kheo, ai thaáy khoå, thaáy luoân nguoàn goác khoå, thaáy luoân suïuï chaám döùt khoå vaø con ñöôøng ñöa ñeán dieät khoå. " (S. v, 437) Ñoái vôùi ba chaân lyù kia cuõng vaäy. Laïi nöõa, Kinh daïy: " Trí cuûa moät ngöôøi coù ñöôïc ñaïo loä laø khoå trí, khoå taäp trí, khoå dieät trí vaø khoå dieät ñaïo trí" (Ps. i,119) 

94. Nhö ñeøn ñoát chaùy baác, ñaïo trí lieãu tri khoå, nhö ñeøn xua tan boáng toái, ñaïo trí ñoaïn tröø nguoàn goác khoå, nhö ñeøn laøm aùnh saùng xuaát hieïn, ñaïo trí (keå nhö chaùnh kieán) tu taäp ñaïo loä, noùi khaùc laø tu caùc phaùp chaùnh tö duy, v..v... baèng caùch laøm caâu sanh duyeân cho chuùntg. Vaø nhö ñeøn tieâu thuï daàu cho ñeán heát, cuõng vaäy trí naøy chöùng dieät, ñem laïi söï chaám döùt caáu ueá phieàn naõo. 

95. Hoaëc laáy moät ví duï khaùc nhö maët trôøi moïc laøm ñoàng luùc boán nhieäm vuï, laø soi saùng caùc saéc, xua tan boùng toái, laøm cho aùnh saùng ñöôïc thaáy, vaø laøm bôùt reùt. Cuõng vaäu ñaïo trí thaâm nhaäp dieät ñeá baèng söï chöùng ñaït. ÔÛ ñaây cuõng theá, nhö maët trôøi soi saùng saéc ñaïo trí lieãu tri khoå, nhö maët trôøi xua tan boùng toái, ñaïo trí ñoaïn taäp; nhö maët trôøi laøm aùnh saùng hieän roõ, ñaïo trí keå nhö chaùnh kieán tu taäp caùc ñaïo chi khaùc baèng caùch laøm caâu sanh duyeân cho chuùng; nhö maët trôøi laøm giaûm bôùt laïnh, ñaïo trí chöùng, dieät, söï tònh chæ caùc phieàn naõo. 

96. Moät ví duï khaùc: nhö chieác thuyeàn laøm ñoàng luùc boán vieäc laø rôøi bôø, reõ soùng, chôû haøng, vaø tieán gaàn bôø kia, cuõng vaäy ñaïo trí... thaâm nhaäp dieät ñeá baèng caùch chöùng ñaït. Nhö thuyeàn rôøi bôø naøy, ñaïo trí lieãu trí khoå; nhö thuyeàn reõ nöôùc, ñaïo trí ñoaïn taäp; nhö thuyeàn chôû haøng, ñaïo trí tu taäp caùc ñaïo chæ khaùc baèng caùch laøm caâu sanh duyeân cho chuùng; nhö thuyeàn tieán gaàn bôø beân kia, ñaïo trí chöùng dieät, bôø beân kia. 

97. Khi trí vò aáy sanh khôûi nhö vaäy, vôùi boán nhieäm vuï trong moät saùt-na duy nhaát, vaøo luùc theå nhaäp boán chaân lyù, thì boán chaân lyù trôû thaønh moät thöïc taïi nhaát quaùn vôùi 16 khía caïnh, nhö ñö?c noùi: "Coù söï theå nhaäp nhaát quaùn caû boán chaân lyù vôùi nghóa laø chaéc thöïc, qua 16 khía caïnh: khoå coù nghóa böùc baùch, höõu vi, ñoát chaùy, bieán ñoåi laø nghóa chaân thöïc cuûa noù; taäp coù nghóa tích luõy, nguoàn goác, troùi buoäc, chöôùng ngaïi, laø nghóa chaân thöïc cuûa noù; dieät coù nghóa thoaùt, vieãn ly, voâ vi, baát töû, laø nghóa chaân thöïc cuûa noù; ñaïo coù nghóa laø loái ra, nguyeân nhaân, thaáy, sieâu vieät, laø nghóa chaân thöïc cuûa noù. Boán chaân lyù vôùi 16 khía caïnh naøy ñöôïc goàm trong moät chaân lyù duy nhaát. Caùi goàm taát caû goïi laø nhaát theå, vaø nhaát theå thì ñöôïc thaâm nhaäp baèng moät trí duy nhaát. Nhö vaäy, boán chaân lyù coù moät söï theå nhaäp duy nhaát" (Ps. ii, 107) 

98. ÔÛ ñaây, ngöôøi ta coù theå ñaët caâu hoûi: Coù nhöõng nghóa khaùc cuûa khoå, nhö beänh, nhö cuïc böôùu, v.v. vaø cuûa caùc chaân lyù khaùc, taïi sao ñaây chæ noùi boán nghóa cho moãi chaân lyù? Traû lôøi laø, chính do caùi gì hieän roõ khi thaáy ba chaân lyù kia, trong moãi tröôøng hôïp. Tröôùc heát, trong ñoaïn: "Gì laø khoå trí? Ñoù laø söï hieåu roõ, haønh vi hieåu roõ khôûi leân lieân heä khoå" (Ps. i, 119), thì trí veà boán chaân lyù ñöôïc trình baøy nhö coù moät chaân lyù duy nhaát laøm ñoái töôïng cho noù. Nhöng vôùi ñoaïn "Naøy caùc tyû kheo, ai thaáy khoå, cuõng thaáy luoân nguoàn goác khoå" (S. v, 437), thì trí aáy ñöôïc trình baøy nhö laø hoaøn taát nhieäm vuï noù ñoái vôùi ba chaân lyù kia ñoàng thôøi vôùi söï laáy moät chaân lyù laøm ñ?i töôïng. 

99. Ñoái vôùi hai ñoaïn treân, khi trí laáy moät chaân lyù laøm ñoái töôïng, thì, khi khoå ñöôïc choïn laøm ñoái töôïng chaúng haïn, khoå coù ñaëc tính böùc baùch keå nhö töï taùnh noù, nhöng yù nghóa höõu vi cuûa noù trôû neân roõ reät do thaáy Taäp, bôûi vì Khoå aáy ñöôïc tích taäp, ñöôïc taïo thaønh, ñöôïc keát tuï bôûi Taäp, caùi coù ñaëc tính tích luõy. Vaø ñaïo loä thanh löông taåy tröø nhieät naõo caáu ueá, neân yù nghóa thieâu ñoát cuûa Khoå trôû neân roõ reät nhôø thaáy Ñaïo, nhö söï xaáu xí cuûa naøng Sundari hieän roõ cho toân giaû Nanda khi thaáy thieân nöõ. Y Ù nghóa bieán ñoåi cuûa khoå trôû neân roõ reät nhôø thaáy Dieät keå nhö phaùp khoâng bò bieán dòch, ñieàu naøy khoûi caàn giaûng giaûi. 

100. Cuõng theá, khi Taäp ñöôïc laáy laøm ñoái töôïng, thì noù coù ñaëc tính tích luõy keå nhö töï taùnh noù, nhöng yù nghóa nguoàn goác trôû neân roõ reät do thaáy khoå, nhö thöïc phaåm khoâng thích hôïp laø caên do cuûa chöùng beänh, söï kieän naøy roõ reät khi thaáy beänh noåi leân do aên thöùc aên aáy. Y Ù nghóa troùi buoäc cuûa noù roõ reät nhôø thaáy Dieät, caùi khoâng coøn bò troùi buoäc. Vaø yù nghóa chöôùng ngaïi cuûa noù trôû neân roõ reät do thaáy ñaïo loä laø loái thoaùt ra. 

101. Cuõng vaäy, khi Dieät ñöôïc laáy laøm ñoái töôïng, thì dieät coù ñaëc tính moät loái thoaùt. Nhöng yù nghóa vieãn ly cuûa noù trôû neân roõ reät do thaáy Taäp keå nhö khoâng vieãn ly. Y Ù nghóa voâ vi cuûa noù roõ reät do thaáy ñaïo loä, vì ñaïo loä chöa töøng thaáy tröôùc ñaây trong voøng voâ thæ sanh töû, tuy vaäy ñaïo loä cuõng coøn laø höõu vi, vì laø duyeân sinh. Vaø bôûi theá tính voâ vi cuûa caùi voâ ñieàu kieän trôû neân hoaøn toaøn roõ reät. Y Ù nghóa baát töû cuûa noù trôû thaønh hieån nhieân do thaáy khoå, vì khoå laø ñoäc döôïc coù Nieát baøn thì baát töû. 

102. Cuõng vaäy khi ñaïo ñöôïc laáy laøm ñoái töôïng, thì noù coù ñaëc tính laø loái ra. Nhöng yù nghóa nguyeân nhaân cuûa noù trôû neân roõ reät do thaáy taäp nhö sau: "Ñoù khoâng phaûi nguyeân nhaân, maø traùi laïi, ñaây môùi laø nhaân, ñeå ñaït Nieát baøn. Y Ù nghóa thaáy cuûa noù roõ reät do thaáy Dieät, nhö tính saùng cuûa maét trôû neân roõ reät khi moät ngöôøi thaáy ñöôïc saéc vi teá vaø nghó raèng, maét ta toû thaät. Y Ù nghóa sieâu vieät roõ reät do thaáy khoå, cuõng nhö tính thuø thaéng cuûa nhöõng oâng lôùn caøng noåi baät khi thaáy nhöõng keû khoán cuøng bò nhieàu beänh taät böùc naõo. 

103. Vaäy trong ñoaïn vaên treân boán nghóa ñöôïc keå cho moãi chaân lyù, bôûi vì keå rieâng töøng caùi, thì coù moät nghóa roõ reät, coøn ba nghóa kia roõ reät nhôø thaáy ba chaân lyù coøn laïi. 

Tuy nhieân, vaøo saùt-na thuoäc Ñaïo, thì taát caû yù nghóa naøy ñöôïc thaâm nhaäp ñoàng thôøi bôûi moät tri duy nhaát coù boán nhieäm vuï töông öng vôùi khoå, taäp, dieät, ñaïo (laø tri khoå ñoaïn taäp chöùng dieät tu ñaïo). Nhöng veà nhöõng ngöôøi chuû tröông raèng boán chaân lyù ñöôïc thaâm nhaäp rieâng reû, thì coù nhieàu ñieàu nöõa ñöôïc noùi trong Abhidhamma trong boä Kathaøvatthu (Kv. 212 - 20). 

Boán Nhieäm Vuï - Moâ Taû Rieâng reõ. 

104. 

(7). Baây giôø veà boán nhieäm vuï lieãu tri, v. v. ñöôïc noùi trong ñoaïn 92 ôû treân: 

Lieãu tri goàm coù ba, 
Cuõng vaäy ñoaïn vaø chöùng 
Tu taäp thì coù hai 
Söï trình baøy caàn bieát.

106. (a). (i). ÔÛ ñaây, lieãu tri keå nhö sôû tri ñöôïc toùm taét nhö sau: "Tueä keå nhö thaéng trí laø trí theo nghóa sôû tri". (Ps. i, 87) "Baát cöù nhöõng phaùp naøo ñöôïc thaéng trí goïi laø sôû tri" (Ps. i, 87). Noù ñöôïc trình baøy chi tieát nhö sau: "Naøy caùc tyû kheo, taát caû phaûi ñöôïc thaéng trí. Vaø taát caû ñoù laø gì? Con maét phaûi ñöôïc thaéng tri... " (Ps.i, 5). Phaïm vi ñaëc bieät cuûa noù laø thaéng tri danh saéc cuøng vôùi caùc duyeân cuûa noù. 

107. (ii) Lieãu tri keå nhö suy ñaït ñöôïc toùm taét nhö sau: "Tueä vôùi tö caùch lieãu tri goïi laø trí trong yù nghóa suy ñaït (pheâ phaùn). "Baát cöù nhöõng phaùp naøo ñöôïc lieãu tri ñeàu ñöôïc suy ñaït" (Ps. i, 87). Noù ñöôïc trình baøy chi tieát nhö sau: "Naøy caùc tyû kheo, taát caû phaûi ñöôïc lieãu tri. Vaø nhöõng gì laø taát caû? Con maét phaûi ñöôïc lieãu tri... " (Ps. i,22). Phaïm vi ñaëc bieät cuûa noù khôûi töø Quaùn theo nhoùm, vaø sanh khôûi vôùi tö caùch suy ñaït voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ, noù traûi roäng cho ñeán thuaän thöù (xem Ch. XX, 41) 

108. (iii) Lieãu tri keå nhö ñoaïn tröø: "Lieãu tri vôùi nghóa ñoaïn tröø, laø trí theo nghóa töø boû" (Ps. i,87). Ñöôïc noùi chi tieát: "Baát cöù phaùp naøo ñöôïc ñoaïn tröø ñeàu ñöôïc töø boû. Noù xaûy ñeán nhö sau: Do quaùn voâ thöôøng, vò aáy töø boû thöôøng töôûng. Phaïm vi cuûa noù traûi töø quaùn dieät cho ñeán ñaïo trí. Ñaáy laø ñieàu muoán noùi ôû ñaây. 

109. Hoaëc, lieãu tri keå nhö sôû tri vaø suy ñaït coøn coù loaïi thöù ba laøm muïc ñích, vì baát cöù phaùp naøo ñöôïc ñoaïn thì chaéc chaén phaûi ñöôïc bieát (sôû tri) vaø ñöôïc suy ñaït, vaäy caû ba loaïi lieãu tri coù theå hieåu theo caùch aáy, keå nhö nhieäm vuï cuûa ñaïo trí. 

110. (b) Ñoaïn cuõng coù ba: (i) Ñoaïn baèng caùch öùc cheá. (ii) baèng caùch thay vaøo moät phaùp ngöôïc laïi, (iii) baèng caùch caét ñöùt. 

111. (i). Khi baát cöù moät loaïi ñònh theá gian naøo öùc cheá moät phaùp ñoái laäp, nhö trieàn caùi, thì haønh vi öùc cheá aáy nhö ñeø aùp caây lau baèng caùch ñaët treân ngoïn caây moät caùi bình ñaày nöôùc coù loã. Ñoù laø ñoaïn tröø baèng caùch öùc cheá. Nhöng söï ñaøn aùp nhöõng trieàn caùi ñöôïc noùi trong Kinh nhö sau: "Coù söï ñoaïn tröø caùc trieàn caùi baèng caùch ñaøn aùp vaøo luùc ñoù. Vì ngay caû tröôùc vaø sau sô thieàn, nhöõng trieàn caùi cuõng khoâng xaâm chieám taâm moät caùch ñoät ngoät; nhöng taàm, v.v.. chæ ñöôïc ñaøn aùp vaøo saùt-na an chæ ôû thieàn thöù hai, v.v. vaø nhö vaäy söï ñaøn aùp nhöõng trieàn caùi laø roõ reät vaøo luùc aáy. 

112. (ii) Ñoaïn tröø baèng caùch thay theá moät phaùp ñoái laäp: Laø ñoaïn moät phaùp naøo baèng phöông tieän moät chi phaàn ñaëc bieät cuûa trí, maø vôùi tö caùch moät thaønh phaàn cuûa tueä, noù ñoái laäp vôùi phaùp aáy, nhö söï töø boû boùng toái nhôø moät boù ñuoác. Kyø thöïc ñoù laø tröôùc heát ñoaïn tröø thaân kieán nhôø Phaân bieät danh saéc, ñoaïn tröø caû hai kieán chaáp voâ nhaân vaø nhaân töôûng töôïng, vaø caû caáu ueá hoaøi nghi nhôø quaùn caùc duyeân, ñoaïn tröø söï chaáp thuû hôïp töôùng goïi laø "toâi" vaø "cuûa toâi" nhôø quaùn theo nhoùm, ñoaïn tröø töôûng laø ñaïo caùi phi ñaïo nhôø ñònh roõ caùi gì laø ñaïo, gì laø chaáp thöôøng nhôø thaáy dieät; ñoaïn tröø caùi töôûng khoâng ñaùng sôï ôû trong caùi ñaùng sôï nhôø boá uùy trí; ñoaïn tröø töôûng laïc nhôø quaù hoaïn trí; ñoaïn tröø söï thieáu öa thích giaûi thoaùt baèng duïc thoaùt trí; ñoaïn tröø khoâng tö duy baèng tö duy trí; ñoaïn tröø söï khoâng nhìn vôùi xaû baèng xaû: ñoaïn tröø taø giaûi baèng trí thuaän thöù. 

113. Laïi nöõa trong tröôøng hôïp möôøi taùm tueä quaùn, söï ñoaïn tröø baèng caùch thay theá phaùp ñoái laäp laø: (1) Ñoaïn thöôøng töôûng baèng quaùn voâ thöôøng, (2) ñoaïn laïc töôûng baèng quaùn khoå, (3) ñoaïn ngaõ töôûng baèng quaùn voâ ngaõ, (4) ñoaïn thích thuù baèng quaùn ly duïc (5) ñoaïn tham baèng quaùn ly tham, (6) ñoaïn sinh baèng quaùn dieät, (7) ñoaïn chaáp thuû baèng quaùn töø boû, (8) ñoaïn caùi töôûng nguyeân veïn baèng quaùn hoaïi, (9) ñoaïn tích luõy baèng quaùn dieät, (10) Ñoaïn töôûng beàn bó baèng quaùn bieán ñoåi, (11) ñoaïn töôùng baèng quaùn voâ töôùng, (12) ñoaïn duïc baèng quaùn voâ duïc, (13) ñoaïn taø giaûi baèng quaùn khoâng, (14) ñoaïn taø giaûi do chaáp thuû vaøo moät caùi loõi baèng tueä quaùn ñi saâu vaøo caùc phaùp thuoäc taêng thöôïng tueä, (15) ñoaïn taø giaûi do meâ môø baèng chaùnh tri kieán, (16) ñoaïn taø giaûi do y cöù caùc haønh baèng quaùn nguy hieåm trong caùc haønh, (17) ñoaïn phaûi tö duy baèng quaùn tö duy, (18) ñoaïn taø giaûi do troùi buoäc baèng quaùn "quay ñi". (Ps. i,47) 

114. (1-7) Baûy phaùp quaùn khôûi töø quaùn voâ thöôøng, ñaõ ñöôïc giaûi thích ôû chöông XXI, ñ, ñoaïn 15 trôû ñi. 

(8) Quaùn hoaïi laø trí nôi moät ngöôøi phaân tích caùi toaøn veïn, vaø nhö vaäy thaáy ñöôïc voâ thöôøng theo nghóa tan raõ. Nhôø phöông tieän trí naøy, maø coù ñöôïc söï töø boû töôûng veà söï nguyeân veïn. 

115. (9) Quaùn dieät ñöôïc noùi nhö sau: 

"Ñònh nghóa caû hai ñeàu gioáng nhau 
Baèng caùch suy dieãn chính vaät aáy 
Chuù taâm treân dieät - ñaây 
laø tueä theo nghóa quaùn dieät. (Ps. i,58)

116. (10) Quaùn bieán ñoåi laø söï thaáy roõ, theo Saéc baûy phaùp, v.v. raèng nhöõng gì coù sanh töông tuïc ñoåi khaùc nhö theá naøo, baèng caùch tuaàn töï dôøi khoûi baát cöù ñònh nghóa naøo veà noù. Hoaëc ñoù laø söï thaáy roõ bieán dòch trong hai khía caïnh giaø vaø cheát cuûa caùi gì ñaõ sinh ra. Baèng pheùp quaùn aáy, boû ñöôïc töôûng veà laâu beàn. 

117. (11) Quaùn voâ töôùng cuõng gioáng nhö quaùn voâ thöôøng, qua ñoù thöôøng töôûng bò töø boû. 

(12) Quaùn voâ duïc cuõng nhö quaùn khoå. Nhôø ñoù söï tham caàu duïc laïc ñöôïc töø boû. 

(13) Quaùn khoâng cuõng nhö quaùn voâ ngaõ. Nhôø pheùp quaùn naøy maø söï coá chaáp coù ngaõ ñöôïc töø boû. 

118. (14) Tueä quaùn ñi saâu vaøo caùc phaùp thuoäc taêng thöôïng tueä ñöôïc noùi ñeán nhö sau: 

Sau khi tö duy treân ñoái töôïng 
vò aáy quaùn hoaïi dieät 
töôùng khi aáy thaønh troáng roãng 
ñaây laø quaùn thuoäc taêng thöôïng tueä. (Ps. i, 58)

119. (15) Chaùnh tri kieán laø söï phaân bieät roõ danh saéc vôùi caùc duyeân cuûa noù. Nhôø phöông tieän naøy, taø giaûi do meâ môø xaûy ra nhö sau: "Ta coù maët hay khoâng coù maët trong quaù khöù". (M. i,8) vaø nhö sau: "Theá giôùi naøy do moät thöôïng ñeá taïo ra" laø giaûi aáy ñöôïc töø boû. 

120. (16) Quaùn nguy hieåm (Quaù hoaïn trí) laø trí thaáy nguy hieåm trong taát caû loaïi höõu, sanh, thuù, truù, v.v... khôûi leân do töôùng kinh khuûng. Nhôø phöông tieän naøy, söï taø giaûi do nöông töïa caùc haønh ñöôïc töø boû, vì haønh giaû khoâng coøn thaáy coù haønh naøo ñaùng nöông töïa ñeå truù aån. 

(17) Quaùn tö duy laø tö duy veà moät phöông tieän giaûi thoaùt, nhôø ñoù söï khoâng tö duy ñöôïc töø boû. 

121. (18) Quaùn "quay ñi" laø trí haønh xaû vaø trí thuaän thöù. Vì ôû ñieåm naøy, taâm vò aáy ñöôïc noùi laø ruùt lui, luøi laïi, co ruùt laïi tröôùc toaøn dieän, lónh vöïc caùc haønh, nhö gioït nöôùc co laïi treân moät ngoïn laù sen. Bôûi theá nhôø quaùn naøy, taø giaûi do troùi buoäc, ñöôïc ñoaïn tröø, coù nghóa laø, töø boû sanh khôûi caáu ueá, vaø caáu ueá naøy laø taø giaûi bò oâ nhieãm vì troùi buoäc cuûa duïc tham v.v... 

Söï ñoaïn tröø baèng caùch thay theá nhöõng phaùp ñoái laäp caàn hieåu chi tieát nhö vaäy. Nhöng trong caùc baûn kinh noù ñöôïc ñeà caäp vaén taét nhö sau: "Söï tröø ñoaïn caùc kieán chaáp baèng caùch thay theá caùc phaùp ñoái laäp phaùt sinh nôi moät ngöôøi tu taäp ñònh döï phaàn vaøo theå nhaäp". (Ps. i,27). 

122. (iii) Söï ñoaïn tröø caùc phaùp khôûi töø kieát söû trôû ñi, nhôø thaùnh ñaïo trí laøm cho chuùng khoâng bao giôø sinh laïi, nhö vaäy bò seùt ñaùnh, thì goïi laø ñoaïn tröø baèng caùch taän dieät. Veà ñieåm naøy, ñöôïc noùi: "Ñoaïn tröø baèng caùch taän dieät phaùt sinh nôi moät ngöôøi tu taäp ñaïo loä sieâu theá ñöa ñeán söï phaù huûy caáu ueá". (Ps. i,27) 

123. Vaäy, trong ba loaïi töø boû naøy, chæ coù loaïi töø boû baèng caùch taän dieät laø muoán noùi ôû ñaây. 

Nhöng vì hai loaïi töø boû tröôùc ñaáy cuûa haønh giaû (baèng söï öùc cheá vaø baèng thay theá caùc phaùp ñoái laäp) ñaõ coù loaïi thöù ba laøm muïc tieâu, neân caû ba loaïi ñeàu coù theå xem nhieäm vuï cuûa ñaïo trí. Nhö khi moät ngöôøi ñaõ chinh phuïc ñöôïc moät ñeá quoác baèng caùch gieát heát caùc oâng vua ñoái nghòch, thì baát cöù gì ñöôïc ngöôøi aáy thöïc hieän tröôùc ñaáy cuõng ñöôïc goïi laø "do vua laøm". 

124. (c) Chöùng coù hai laø (i) chöùng theá gian, vaø (ii) sieâu theá. Vaø noù cuõng coøn ñöôïc chia ra ba loaïi, khi söï chöùng ngoä thuoäc sieâu theá laïi chia laøm "thaáy" vaø "tu taäp" (kieán ñaïo vaø tu). 

125. (i) ÔÛ ñaây, xuùc thuoäc sô thieàn, v.v. nhö khi moät ngöôøi noùi: "Toâi laø ngöôøi ñaéc sô thieàn, laøm chuû sô thieàn, sô thieàn ñaõ ñöôïc chöùng vôùi toâi" (Vin. iii, 93) goïi laø "chöùng theá gian". "Xuùc" laø söï tieáp chaïm bôûi xuùc cuûa trí, baèng kinh nghieäm caù nhaân khi ñaït ñeán. Veà yù nghóa naøy, chöùng ngoä ñöôïc toùm taét nhö sau: "Lieãu tri keå nhö thöïc chöùng laø trí theo nghóa xuùc chaïm" (Ps. i, 87) 

[Chuù thích: "Baèng kinh nghieäm caù nhaân" coù nghóa laø khoâng phaûi do suy luaän]

126. Laïi nöõa, nhöõng phaùp naøo khoâng ñöôïc khôi daäy trong taâm töông tuïc cuûa moät ngöôøi, maø ñöôïc bieát nhôø trí tuøy thuoäc moät ngöôøi khaùc, cuõng ñöôïc goïi laø ñöôïc thaéng trí. Nhö noùi: "Naøy caùc tyû kheo, taát caû caàn phaûi thaéng trí. Vaø taát caû ñoù laø gì? Con maét caàn ñöôïc thaéng trí... (Ps. i, 35) v.v. vaø sau ñoù laïi noùi: "Ngöôøi naøo thaáy saéc thaéng trí saéc, ngöôøi thaáy thoï.. töôûng haønh.. thöùc.. thaéng trí thoï töôûng haønh thöùc, ngöôøi thaáy con maét... giaø cheát saàu bi... (xem ñ 9, Ch.XX) Ngöôøi thaáy khoå... ngöôøi thaáy Nieát baøn baát töû thaéng tri Nieát baøn. Baát cöù phaùp naøo ñöôïc thaéng trí ñeàu ñöôïc chaïm xuùc". (Ps. i,35) 

127. (ii) Söï thaáy Nieát baøn vaøo saùt-na ñaïo loä khaùc, laø chöùng keå nhö tu taäp. Vaø ôû ñaây muoán noùi caû hai. Bôûi vaäy söï thöïc chöùng (thaéng tri) Nieát baøn keå nhö thaáy vaø tu, caàn ñöôïc hieåu laø moät nhieäm vuï cuûa trí naøy. 

128. (d) Vaø hai söï tu taäp ñöôïc keå: Nhöng söï tu taäp laïi chia laøm hai, laø moät, theá gian, hai xuaát theá. 

(i) ÔÛ ñaây, söï khôi daäy giôùi ñònh tueä theá gian vaø aûnh höôûng vaøo töông muïc (taâm) nhôø caùch aáy, laø tu taäp thuoäc theá gian. Vaø (ii) Söï khôi daäy giôùi ñònh tueä xuaát theá vaø taùc ñoäng treân töông tuïc baèng nhöõng phaùp aáy, goïi laø tu taäp xuaát theá. Chính söï tu taäp xuaát theá laø ñieàu muoán noùi ôû ñaây. Vì boán trí naøy khôi daäy giôùi ñònh tueä sieâu theá, laø caâu sanh duyeân cho chuùng, vaø qua chuùng, aûnh höôûng ñeán töôùng tuïc (taâm). Bôûi theá, chæ coù tu taäp sieâu theá môùi laø moät nhieäm vuï cuûa trí aáy. Do vaäy, ñaây laø 

Caùc nhieäm vuï lieãu tri, ñoaïn, chöùng tu 
ñöôïc noùi khi caùc chaân lyù ñöôïc thaâm nhaäp 
moãi nhieäm vuï caàn ñöôïc nhaän roõ 
theo töï taùnh cuûa noù.

Nhö vaäy, caâu hoûi: "Tueä caàn ñöôïc tu taäp nhö theá naøo?" ñaõ ñöôïc traû lôøi. 

Chöông thöù 22 naøy, goïi laø "Thanh tònh tri kieán", trong luaän veà tu taäp, thuoäc Luaän Thanh tònh ñaïo, ñöôïc soaïn thaûo vôùi muïc ñích laøm hoan hæ caùc baäc hieàn thieän.