Lôïi Laïc Cuûa Ñònh (tieáp theo) 

1. Tröôùc ñaõ noùi veà caùc loaïi thaéng trí thuoäc theá gian raèng söï tu taäp ñònh naøy "ñem laïi lôïi ích laø caùc loaïi thaàn thoâng" (XI,122). Baây giôø muoán vieân maõn nhöõng loaïi thaéng trí aáy, thì tröôùc ñoù thieàn giaû caàn phaûi ñaéc töù thieàn veà bieán xöù ñaát,v.v... vaø trong khi laøm vieäc naøy, khoâng nhöõng söï tu taäp ñònh ñaõ ñem laïi lôïi ích nhö theá, maø ñònh coøn ñöôïc taêng tieán. Vaø khi haønh giaû coù ñöôïc ñònh ñaõ phaùt trieån ñeán ñoä vöøa ñem laïi lôïi ích vöøa trôû neân taêng tieán, thì vò aáy seõ laøm vieân maõn söï tu taäp tueä moät caùch deã daøng hôn. Bôûi vaäy chuùng ta seõ giaûi thích veà caùc loaïi Thaéng Trí. 

Naêm Loaïi Thaéng Trí 

2. Ñeå trình baøy nhöõng lôïi ích cuûa söï tu taäp ñònh cho moät thieän nam töû ñaõ ñaéc ñònh töù thieàn, vaø ñeå tuaàn töï daïy dieäu phaùp, Ñöùc Theá Toân ñaõ moâ taû 5 loaïi thaéng trí theá gian. Ñoù laø (I) nhöõng naêng löïc thaàn bieán ñöôïc moâ taû nhö "Khi taâm ñaõ ñöôïc ñònh tónh, thuaàn tònh, trong saùng khoâng caáu ueá, ñaõ trôû thaønh nhu nhuyeãn, deã söû duïng, vöõng chaéc vaø ñaït ñeán baát ñoäng, vò aáy daãn taâm, höôùng taâm ñeán caùc loaïi thaàn thoâng nhö moät thaân bieán thaønh nhieàu thaân..." (D. i, 77), (2) thieân nhó thoâng, (3) tha taâm thoâng, (4) tuùc maïng thoâng, (5) sanh töû trí (trí bieát veà söï soáng vaø cheát cuûa chuùng sanh). 

1- Caùc loaïi naêng löïc thaàn thoâng. 

Neáu moät thieàn giaû muoán khôûi söï bieán hoùa nhôø naêng löïc thaàn thoâng nhö "moät thaân bieán thaønh nhieàu thaân" v.v... vò aáy phaûi hoaøn taát taùm thieàn chöùng trong moãi moät Kasina trong taùm Kasina, khôûi töø kasina ñaát vaø cuoái laø kasina traéng. Haønh giaû cuõng caàn hoaøn taát söï ñieàu phuïc taâm theo möôøi boán caùch: 

i. Theo thöù töï cuûa caùc bieán xöù chieàu thuaän 
ii. Theo thöù töï cuûa caùc bieán xöù ngöôïc chieàu 
iii. Thuaän chieàu vaø ngöôïc chieàu 
iv.Theo thöù töï thieàn chieàu thuaän 
v. Theo thöù töï thieàn ngöôïc chieàu 
vi. Thuaän chieàu vaø ngöôïc chieàu thieàn 
vii. boû baêng caùc thieàn 
viii. boû baêng kasinas 
ix. boû baêng thieàn vaø kasinas 
x. chuyeån vò trí thieàn chi 
xi. chuyeån vò trí ñoái töôïng 
xii. chuyeån vò trí thieàn chi vaø ñoái töôïng 
xiii. phaân bieät thieàn chi 
xiv. phaân bieät ñoái töôïng.

(i) ÔÛ ñaây moät tyø kheo ñaéc thieàn veà kasina ñaát roài kasina nöôùc, tuaàn töï cho ñeán taùm kasinas, laøm nhö vaäy moät traêm laàn, ngay caû 1.000 laàn, ngay caû ñeán traêm ngaøn laàn, trong moãi thöù kasina. (ii) laøm nhö vaäy nhöng khôûi töø kasina maøu traéng, laø kasina ngöôïc chieàu. (iii) ñaéc thieàn nhieàu laàn, theo chieàu thuaän roài nghòch, töø kasina ñaát ñeán kasina traéng roài töø kasina traéng trôû laïi kasina ñaát, goïi laø thuaän chieàu vaø ngöôïc chieàu caùc kasinas. 

4. (iv) Nhaäp xuaát nhieàu laàn töø sô thieàn ñeán phi töôûng phi phi töôûng xöù, goïi laø thuaän thöù thieàn. (v) nhaäp xuaát töø phi töôûng phi phi töôûng xöù trôû laïi sô thieàn nhieàu laàn goïi laø ngöôïc chieàu thieàn (vi) chöùng theo thöù töï thuaän, nghòch töø sô thieàn leân ñeán phi töôûng phi phi töôûng xöù, vaø töø phi phi töôûng xöù trôû lui veà sô thieàn, aáy laø thuaän vaø nghòch caùc thieàn. 

5. (vii) Vò aáy boû baêng thieàn maø khoâng boû baêng bieán xöù nhö sau: tröôùc heát nhaäp sô thieàn ôû bieán xöù ñaát,roài nhaäp tam thieàn cuøng ôû bieán xöù aáy. Roài sau khi boû bieán xöù (Ch. X.6) chöùng khoâng voâ bieân xöù, sau ñoù chöùng voâ sôû höõu xöù. Ñaây laø boû baêng thieàn. Cuõng vaäy vôùi bieán xöù nöôùc, v.v...(viii) Khi vò aáy boû nhöõng bieán xöù caùch khoaûng maø khoâng boû baêng thieàn theo caùch sau: ñaéc thieàn ôû kasina ñaát, vò aáy laïi nhaäp sô thieàn veà bieán xöù löûa, roài bieán xöù xanh, bieán xöù ñoû, ñaây goïi laø boû baêng bieán xöù ..(ix) Khi vò aáy vöøa boû baêng bieán xöù vöøa boû baêng thieàn nhö sau: ñaéc sô thieàn bieán xöù daát roài tam thieàn bieán xöù löûa, roài khoâng voâ bieân xöù sau khi ñaê dôøi boû bieán xöù xanh, keá tieáp, voâ sôû höõu xöù ñaït ñeán töø bieán xöù ñoû, ñaây goïi laø vöøa boû baêng thieàn vöøa boû baêng bieán xöù. 

6. (x) Ñaéc sô thieàn ôû bieán xöù daát roài cuøng bieán xöù aáy ñaéc caùc thieàn khaùc, thì goïi laø ñoåi thieàn chi. (xi) Nhaäp sô thieàn ôû bieán xöù ñaát, roài cuõng sô thieàn ôû bieán xöù nöôùc ... bieán xöù traéng thì goïi laø ñoåi ñoái töôïng. (xii) Söï ñoåi ñoái töôïng vaø thieàn chi xaûy ra theo caùch nhö sau: Vò aáy nhaäp sô thieàn ôû bieán xöù ñaát, nhò thieàn ôû bieán xöù nö?c, tam thieàn ôû bieán xöù löûa, töù thieàn ôû bieán xöù gioù, khoâng voâ bieân xöù baèng caùch dôøi kasina xanh, thöùc voâ bieân xöù ñaït ñöôïc töø kasina vaøng, voâ sôû höõu xöù töø kasina ñoû phi töôûng phi phi töôûng xöù töø kasina traéng. Ñaây goïi laø vöøa chuyeån thieàn chi vöøa chuyeån ñoái tuôïng. 

7. (xiii) Söï phaân bieät caùc thieàn chi maø thoâi baèng caùch ñònh roõ sô thieàn laø naêm thieàn chi; nhò thieàn laø ba thieàn chi, tam thieàn laø hai thieàn chi, cuõng vaäy töù thieàn, khoâng voâ bieân xöù ... vaø phi töôûng phi phi töôûng xöù, goïi laø phaân bieät thieàn chi. (xiv) Cuõng vaäy,söï phaân bieät chæ ñoái töôïng maø thoâi, nhö:"ñaây laø kasina ñaát", "ñaây laø kasina nöôùc" ... "ñaây laø kasina traéng", goïi laø phaân bieät ñoái töôïng. Coù ngöôøi coøn noùi theâm "phaân bieät thieàn chi vaø ñoái töôïng", nhöng vì ñieàu naøy khoâng ñöôïc noùi trong Luaän, neân khoâng thaønh moät ñeà muïc trong vieäc tu taäp. 

8. "Thieàn giaû khoâng theå naøo thöïc hieän bieán hoùa baèng thaàn thoâng neáu chöa hoaøn taát söï tu taäp ñieàu phuïc taâm theo 14 caùch aáy. Coâng vieäc tieân quyeát veà kasina ñoái vôùi ngöôøi sô cô raát khoù vaø chæ moät ngöôøi trong soá moät traêm hay moät ngaøn ngöôøi coù theå laøm. Söï laøm khôûi leân sô töôùng laø khoù khaên cho moät ngöôøi trong vieäc tieân quyeát veà kasina, vaø chæ moät ngöôøi trong traêm ngöôøi ngaøn ngöôøi laøm ñöôïc. Môû roäng sô töôùng khi noù ñaõ khôûi leân vaø ñaéc ñònh an chæ laø khoù vaø chæ moät ngöôøi trong moät traêm moät ngaøn ngöôøi coù theå laøm. Ñieàu phuïc taâm theo möôøi boán caùch sau khi ñaéc ñònh an chæ laø khoù vaø chæ moät ngöôøi trong moät traêm moät ngaøn ngöôøi laøm ñöôïc. Söï bieán hoùa baèng löïc thaàn thoâng sau khi luyeän taâm theo möôøi boán caùch laø khoù, vaø trong moät traêm, ngaøn ngöôøi chæ coù moät ngöôøi laøm ñöôïc. Phaûn öùng mau leï sau khi ñaõ bieán hoùa laø ñieàu khoù vaø trong moät traêm, moät ngaøn ngöôøi chæ coù moät ngöôøi laøm ñöôïc. 

9. Nhö tröôûng laõo Rakkhita sau taùm naêm thoï cuï tuùc giôùi, moät hoâm ñang ôû giöõa ba möôi ngaøn tyû kheo ñaéc thaàn thoâng ñeán thaêm beänh tröôûng laõo Mahaø-Rohana-Cutta ôû Therambattala. Thaàn thoâng cuûa tröôûng laõo ñaõ taû ôû ñoaïn noùi veà kasina ñaát (Ch. IV,135). Thaáy vaäy, moät vò tröôûng laõo noùi:"Chö hieàn, neáu Rakkhita khoâng coù ôû ñaáy, thì chuùng ta ñaõ bò thaûm baïi. (Ngöôøi ta seõ baûo) "Nhöõng vò naøy khoâng baûo veä ñöôïc baäc Long töôïng ". Bôûi theá chuùng ta neân ñi du haønh vôùi caùc khaû naêng ñaõ ñöôïc laøm cho vieân maõn, cuõng nhö binh só khi ñi ra vôùi binh khí ñaõ ñöôïc lau saïch heát nhöõng veát dô". Ba möôi ngaøn tyø kheo nghe lôøi khuyeân cuûa tröôûng laõo, vaø ñaït ñeán phaûn öùng mau leï. 

10. Vaø giuùp ngöôøi khaùc sau khi ñaït phaûn öùng mau leï laø khoù vaø chæ moät ngöôøi trong traêm, ngaøn laøm ñöôïc. Nhö vò tröôûng laõo che chôû choáng laïi traän möa taøn löûa baèng caùch bieán ñaát ôû giöõa trôøi, khi traän möa löûa tro ñöôïc Ma vöông bieán hoùa trong buoåi teá leã lôùn treân ñaûo. 

11. Chæ coù ôû chö Phaät, Ñoäc giaùc vaø Thanh vaên ñaïi ñeä töû...ñaõ tinh taán nhieàu kieáp, maø bieán hoaù thaàn thoâng naøy cuøng nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät khaùc, nhö Bieän taøi môùi vieân maõn ñöôïc nhôø ñaéc A-la-haùn quaû, vaø khoâng caàn tieán trình tuaàn töï nhö ñaõ moâ taû. 

12. Bôûi vaäy, cuõng nhö khi moät ngöôøi thôï vaøng muoán laøm moät thöù ñoà trang söùc naøo ñoù. OÂng ta chæ laøm ñöôïc sau khi ñaõ luyeän vaøng cho nhu nhuyeãn, deã xöû duïng do naáu tan noù, v.v... vaø cuõng nhö khi moät ngöôøi thôï goám muoán laøm moät thöù ñoà chöùa naøo ñoù, oâng ta chæ laøm ñöôïc noù sau khi ñaõ laøm cho ñaát seùt trôû neân deûo, deã xöû duïng, moät ngöôøi taäp söï cuõng theá, phaûi chuaån bò cho caùc loaïi thaàn thoâng baèng caùch cheá ngöï taâm theo möôøi boán caùch noùi treân, vaø phaûi laøm cho taâm nhu nhuyeãn deã xöû duïng vöøa baèng caùch ñaït ñeán vieân maõn döôùi nhöõng ñeà muïc duïc, nhaát taâm, tinh taán vaø traïch phaùp, vaø baèng caùch laøm chuûtrong söï taùc yù v.v...Nhöng moät ngöôøi ñaõ coù ñieàu kieän caàn thieát cho vieäc aáy nhôø taäp luyeän ñôøi tröôùc, thì chæ caàn chuaån bò ñeå ñaéc töù thieàn trong nhöõng kasinas. 

13. Ñöùc phaät chæ caùch chuaån bò nhö sau: " Khi taâm ñaõ ñònh tónh" v.v... ñaây laø lôøi giaûi, tieáp theo kinh vaên (xem ñoaïn 2). ÔÛ ñaây, "vò aáy " chæ cho tyø kheo ñaõ ñaéc töù thieàn. "Nhö vaäy ", chæ thöù töï chöùng töù thieàn, coù nghóa laø sau khi chöùng töù thieàn baét ñaàu töø sô thieàn. Ñònh tónh: Ñònh tónh nhôø phöông tieän töù thieàn. Taâm: laø taâm saéc giôùi. 

14. Nhöng veà nhöõng danh töø "thuaàn tònh" v.v... noù thuaàn tònh, nhôø traïng thaùi nieäm ñöôïc laøm cho thuaàn tònh baèng xaû. Noù saùng chính vì thuaàn tònh, ñaây nghóa laø trong saùng.Noù khoâng loãi laàm, vì nhöõng loãi laàm laø tham, v.v... ñaõ bò loaïi bôûi laïc, v.v... Noù ñöôïc taåy tröø caáu ueá vì noù khoâng loãi laàm, vì chính loãi laàm laøm cho taâm ueá nhieãm. Noù trôû thaønh nhu nhuyeãn, vì noù ñaõ ñöôïc kheùo tu taäp, coù nghóa noù chòu söï laøm chuû, bôûi vì moät taâm ñöôïc laøm chuû goïi laø taâm nhu nhuyeãn. Noù deã söû duïng, chính vì noù nhu nhuyeãn, noù chòu söï söû duïng, noù ñaùng ñöôïc söû duïng, ñoù laø yù nghóa. 

15. Vì moät taâm nhu nhuyeãn thì deã söû duïng, gioáng nhö vaøng ñaõ kheùo naáu chaûy; vaø noù vöøa nhu nhuyeãn vöøa deã söû duïng laø vì noù ñaõ ñöôïc kheùo tu taäp, nhö kinh noùi: "Naøy caùc tyø kheo, Ta khoâng thaáy moät phaùp naøo, khi ñöôïc tu taäp ñöôïc ñaøo luyeän, trôû thaønh nhu nhuyeãn deã söû duïng nhö taâm" (A. i, 9). 

16. Noù vöõng chaéc bôûi vì vöõng chaéc trong söï thuaàn tònh vaø caùc ñöùc tính khaùc. Noù ñaït ñeán baát ñoäng chính vì noù vöõng chaéc coù nghóa laø noù khoâng cöû ñoäng, khoâng lay chuyeån. Moät caùch giaûi thích khaùc laø, noù vöõng chaéc vì vöõng chaéc trong tính caùch coù theå laøm chuû cuûa rieâng noù, nhôø tính nhu nhuyeãn vaø deã söû duïng; vaø noù ñaït ñeán baát ñoäng vì noù ñöôïc taêng thònh bôûi tín v.v... 

17. Vì Taâm coù Tín taêng cöôøng thì khoâng bò dao ñoäng bôûi thieáu ñöùc tin, khi ñöôïc taêng cöôøng bôûi Taán, thì noù khoâng bò dao ñoäng bôûi giaûi ñaõi; khi ñöôïc taêng cöôøng bôûi Nieäm, thì noù khoâng bò dao ñoäng bôûi thaát nieäm (lô ñeãnh); khi ñöôïc taêng cöôøng bôûi Ñònh, thì noù khoâng bò dao ñoäng bôûi traïo cöû; khi ñöôïc taêng cöôøng bôûi Tueä, thì noù khoâng bò dao ñoäng bôûi ngu si; vaø khi ñöôïc chieáu saùng thì noù khoâng bò dao ñoäng bôûi boùng toái cuûa caáu ueá (phieàn naõo). Bôûi vaäy khi taâm ñöôïc taêng cöôøng bôûi saùu phaùp naøy, thì noù ñaït ñeán baát ñoäng. 

18. Taâm coù ñöôïc taùm yeáu toá theo caùch aáy thì coù theå ñöôïc höôùng ñeán söï chöùng ñaéc baèng thaéng trí nhöõng phaùp caàn ñöôïc chöùng ñaécvôùi thaéng trí. 

19. Moät phöông phaùp khaùc: Noù ñöôïc ñònh tónh nhôø ñònh töù thieàn. Noù ñöôïc thuaàn tònh nhôø taùch rôøi caùc trieàn caùi. Noù trong saùng nhôø vöôït qua taàm, v.v... Noù khoâng loãi laàm nhôø khoâng coù nhöõng aùc duïc coù caên ñeå töø söï ñaéc thieàn (tæ nhö ngöôøi muoán cho keû khaùc bieát raèng vò aáy coù theå thöïc haønh thieàn ñònh). Noù ñöôïc taåy tröø caáu ueá vì bieán maát caùc caáu ueá cuûa taâm goàm tham, v.v... caû hai ñieàu naøy caàn ñöôïc hieåu theo kinh Voâ ueá (M. i, kinh 5) vaø Boá duï (M. i, 7) Noù trôû neân nhu nhuyeãn do söï laøm chuû. Noù deã söû duïng do ñaït tình traïng cuûa con ñöôøng ñöa ñeán Thaàn thoâng (ñ.50). Noù vöõng chaéc vaø ñaït ñeán baát ñoäng baèng caùch ñaït ñeán söï tinh teá cuûa söï tu taäp ñaõ vieân maõn, coù nghóa raèng vì noù ñaït ñeán baát ñoäng neân noù vöõng chaéc. Vaø taâm coù ñöôïc taùm yeáu toá theo caùch treân, thì coù theå höôùng ñeán söï chöùng ñaéc baéng thaéng trí nhöõng phaùp caàn phaûi ñöôïc chöùng ngoä nhôø thaéng trí,vì noù laø neàn taûng, laø nhaân gaàn cho chuùng. 

20. Vò aáy daãn taâm, höôùng taâm ñeán caùc loaïi thaàn thoâng (iddhi-vidha: caùc loaïi thaønh coâng), ôû ñaây thaønh coâng iddhi, coù nghóa laø laøm sinh ra hay ñaït ñöôïc. Vì caùi gì ñöôïc phaùt sinh, ñöôïc thuû ñaéc, thì goïi laø thaønh coâng: "nhö moät con ngöôøi öôùc ao, neáu öôùc ao cuûa noù ñöôïc thaønh töïu", hoaëc noùi: Söï xuaát gia thaønh coâng (ijjhati), neân ñoù laø moät thaàn thoâng (iddhi)...Noù ñaùnh baït tham duïc, neân noù laø moät bieán hoùa... A-la-haùn ñaït thaønh coâng, neân ñoù laø moät söï thaønh coâng...Noù chuyeån hoùa taát caû caáu ueá, neân ñoù laø moät bieán hoùa (Ps. ii, 229) 

21. Moät phöông phaùp khaùc: Thaønh coâng (iddhi) theo nghóa tieáp sau ñoù laø moät danh töø chæ hieäu löïc cuûa caùc phöông tieän; vì hieäu quaû ñeán tieáp theo vôùi söï phaùt sinh keát quaû mong muoán. Nhö kinh noùi: Gia chuû Sitta coù giôùi ñöùc, neáu oâng nguyeän "mong raèng ñôøi sau toâi laøm chuyeån luaân vöông" thì öôùc nguyeän cuûa oâng seõ thaønh coâng, vì ñoù laø moät öôùc nguyeän trong saïch (S. iv, 303) 

22. Moät caùch hieåu khaùc: chuùng sinh nhôø phöông tieän cuûa noù maø thaønh coâng, neân goïi laø thaønh coâng. 

Naêng löïc thaønh coâng aáy coù möôøi loaïi: gì laø möôøi? "Thaønh coâng do quyeát ñònh, thaønh coâng baèng bieán hoùa, thaønh coâng baèng thaân yù sanh, thaønh coâng baèng söï can thieäp cuûa trí,thaønh coâng baèng söï can thieäp cuûa ñònh. Thaønh coâng cuûa caùc Thaùnh giaû, thaønh coâng do haäu quaû nghieäp, thaønh coâng cuûaï ngöôøi coù coâng ñöùc, thaønh coâng do hieåu bieát, thaønh coâng do noã löïc ñuùng." (Ps. ii, 205) 

23. (i) ÔÛ ñaây, thaønh coâng do quyeát ñònh nghóa laø nhö " Bình thöôøng chæ moät thaân, vò aáy taùc yù bieán thaønh traêm, ngaøn, moät traêm ngaøn thaân, sau khi taùc yù, vò aáy quyeát ñònh vôùi trí nhö sau. Ta haõy bieán thaønh nhieàu."(Ps. ii, 207) 

24. (ii) Thaønh coâng baèng bieán hoùa nhö: "Sau khi töø boû hình daùng thoâng thöôøng, vò aáy hieän thaønh hình moät caäu beù hay moät con raén... hay bieán ra moät cuoäc baøy binh boá traän " (Ps. ii, 210) ñaây laø do töø boû vaø thay ñoåi hình daïng thoâng thöôøng. 

25. (iii) Caâu ñöôïc noùi nhö sau: " ÔÛ ñaây moät tyø kheo taïo ra töø thaân xaùc vò aáy moät thaân xaùc coù saéc, do yù sanh" (Ps. ii, 20) thì goïi laø thaàn thoâng laøm ra thaân yù sanh, vì noù xaûy ra keå nhö söï phaùt minh moät thaân khaùc do yù sanh ôû trong thaân naøy. 

26. (iv) Moät tình traïng ñaëc bieät phaùt sinh do aûnh höôûng cuûa trí tröôùc khi trí sinh khôûi, hoaëc sau khi trí sinh khôûi, hoaëc trong khi trí sinh khôûi, thì goïi laø thaønh coâng do söï can thieäp cuûa trí; vì ñieàu naøy ñöôïc noùi: " Muïc ñích töø boû thöôøng töôûng thaønh coâng, nhôø quaùn voâ thöôøng, ñoù goïi laø thaønh coâng do söï can thieäp cuûa trí...Muïc ñích töø boû moïi caáu ueá thaønh coâng nhôø A-la-haùn ñaïo, nhö vaäy laø thaønh coâng baèng can thieäp cuûa trí. Coù söï thaønh coâng nhôø can thieäp cuûa trí trong tröôøng hôïp ñaïi ñöùc Bakkula. Coù thaønh coâng nhôø can thieäp cuûa trí trong ñaïi ñöùc Sankicca. Coù thaønh coâng do can thieäp cuûa trí nôi ñaïi ñöùc Bhuøtapaøla." (Ps. ii,211) 

27. ÔÛ ñaây, khi ñaïi ñöùc Bakkula coøn laø moät haøi nhi, ñöôïc mang ñi taém trong soâng vaøo ngaøy laønh, vò aáy rôi vaøo doøng nöôùc do söï baát caån cuûa ngöôøi vuù. Moät con caù nuoát ñaïi ñöùc vaøo buïng vaø cuoái cuøng loäi tôùi choã taém ôû Beenares. ÔÛ ñaáy con caù ñöôïc moät ngöôøi chaøi baét vaø baùn cho ngöôøi vôï cuûa moät tröôûng giaû. Baø thích con caù muoán töï tay naáu laáy, vaø xeû noù ra. Khi laøm theá baø thaáy ñöùa treû nhö moät pho töôïng vaøng trong buïng caù. Baø möøng rôõ nghó: "Cuoái cuøng ta ñaõ ñöôïc moät ñöùa con trai". Vaäy söï soáng soùt cuûa ñaïi ñöùc Bakkula trong buïng caù vaøo kieáp choùt cuûa Ngaøi, ñöôïc goïi laø: "Thaønh coâng do can thieäp cuûa trí", vì noù ñöôïc phaùt sinh do aûnh höôûng cuûa trí thuoäc ñaïo loä A-la-haùn maø vò aáy seõ ñaït ñöôïc trong ñôøi soáng aáy. (Caâu chuyeän ñöôïc keå chi tieát trong MA. iv, 190) 

28. Meï cuûa ñaïi ñöùc Sankicca cheát khi ñaïi ñöùc coøn ôû trong baøo thai. Vaøo luùc hoûa thieâu baø, baø bò ñaâm baèng moät coïc nhoïn, ñeå ñaët leân giaøn hoûa. Haøi nhi bò thöông tích ôû goùc con maét vì coïc nhoïn aáy, vaø thoát leân tieáng. Khi aáy nghó raèng ñöùa treû coøn soáng, ngöôøi ta laáy töû thi xuoáng moå buïng ra, vaø ñem haøi nhi giao cho baø ngoaïi noù. Döôùi söï saên soùc cuûa baø haøi nhi lôùn leân, vaø cuoái cuøng xuaát gia ñaéc quaû A-la-haùn. Vaäy, söï soáng soùt cuûa ñaïi ñöùc Sankicca treân giaøn hoûa goïi laø "Thaønh coâng do can thieäp cuûa trí." 

29.Thaân phuï cuûa caäu beù Bhuøtapaøla laø moät ngöôøi ngheøo ôû thaønh Vöông xaù. OÂng ñi vaøo röøng vôùi moät chieác xe ñeå kieám cuûi veà. Moät hoâm khi trôû veà coång thaønh thì trôøi ñaõ toái. Nhöõng con boø keùo xe tuoät khoûi caùi aùch vaø thoaùt vaøo ñoâ thò. OÂng ñeå ñöùa beù ngoài beân chieác xe vaø ñi vaøo thaønh ñeå tìm caëp boø. OÂng chöa kòp trôû ra thì coång thaønh ñaõ ñoùng. Söï soáng soùt cuûa haøi nhi qua moät ñeâm ôû ngoaøi coång thaønh ñaày thuù döõ vaø ma quæ ñöôïc goïi laø thaønh coâng nhôø can thieäp cuûa trí. 

30. (v) Moät tình traïng ñaëc bieät phaùt sinh do aûnh höôûng cuûa tònh chæ tröôùc khi ñaéc ñònh hoaëc sau khi ñaéc ñònh, hoaëc trong khi ñaéc ñònh, thì goïi laø "Thaønh coâng do can thieäp cuûa Ñònh", nhö noùi: "Muïc ñích töø boû nhöõng trieàn caùi thaønh coâng nhôø sô thieàn, neân ñaáy laø thaønh coâng nhôø can thieäp cuûa ñònh... Muïc ñích töø boû voâ sôû höõu xöù thaønh coâng nhôø chöùng phi töôûng phi phi töôûng xöù, neân goïi ñoù laø thaønh coâng nhôø can thieäp cuûa ñònh. Coù thaønh coâng nhôø can thieäp cuûa ñònh ôû toân giaû Saøriputta... toân giaû Saønjìva... toân giaû Khaønu- Kondaønnaø... tín nöõ Uttara... tín nöõ Saømaøvati" (Ps. ii, 211-12) 

31. ÔÛ ñaây, trong khi toân giaû Xaù Lôïi Phaát ñang ôû vôùi toân giaû Muïc Kieàn Lieân taïi Kapotakandaraø, ngaøi ñang ngoài giöõa khoaûng troáng ngoaøi trôøi vaøo moät ñeâm traêng vôùi caùi ñaàu môùi caïo toùc. Khi aáy moät con aùc quyû, maëc duø ñaõ ñöôïc baïn noù caûnh caùo, ñeán ñaùnh moät cuù vaøo ñaàu toân giaû vang tieáng nhö saám. Vaøo luùc bò giaùng cuù ñaám, toân giaû ñang nhaäp ñònh, nhôø vaäy ngaøi khoâng bò thöông toån. Ñaây laø thaønh coâng do can thieäp cuûa ñònh nôi toân giaû, caâu chuyeän coøn ñöôïc keå trong Udaøna 39. 

32. Khi tröôûng laõo Saønjìva ñang ôû trong Ñònh dieät thoï töôûng nhöõng keû muïc töû v.v... troâng thaáy töôûng laø ngaøi ñaõ cheát. Chuùng ñem coû, cuûi khoâ, phaân boø vaø ñoát leân.Khoâng moät cheùo y cuûa toân giaû bò chaùy. Ñaây laø söï thaønh coâng nhôø can thieäp cuûa ñònh ôû toân giaû, aûnh höôûng cuûa ñònh chæ xaûy ñeán trong khi ngaøi nhaäp vaø xuaát lieân tieáp taùm thieàn tröôùc khi vaøo ñònh Dieät thoï töôûng. Caâu chuyeän ñöôïc keå trong kinh M. i, 333. 

33. Tröôûng laõo Khaønu- Kondanna coù bieät taøi chöùng ñaéc caùc thieàn chöùng. Moät ñeâm kia Ngaøi ngoài nhaäp ñònh trong moät khu röøng. Coù naêm traêm teân cöôùp ñi qua vôùi nhöõng ñoà vaät ñaõ troäm ñöôïc. Vì nghó khoâng ai theo ñuoåi, vaø caàn nghæ ngôi, chuùng ñaët caùc vaät kia xuoáng, vaø vì töôûng vò tröôûng laõo laø moät khuùc caây (khaønuka), chuùng choàng ñoà ñaïc leân treân ngaøi. Ngaøi xuaát ñònh vaøo luùc ñaõ tính tröôùc, ñuùng vaøo luùc nhöõng teân cöôùp nghæ ngôi xong saép söûa leân ñöôøng, ngay luùc aáy teân cöôùp ñaàu tieân ñaõ boû ñoà vaät troäm leân ngöôøi ngaøi vaø baây giôø ñang laáy ñeå ra ñi. Khi chuùng thaáy ngaøi cöû ñoäng thì hoaûng sôï heùt leân. Vò tröôûng laõo noùi: "Ñöøng sôï cö só. Ta laø moät tyø kheo." Boïn cöôùp ñeán ñaûnh leã ngaøi, vaø xin xuaát gia, cuoái cuøng ñeàu ñaéc A-la-haùn quaû cuøng vôùi caùc voâ ngaïi bieän. ÔÛ ñaây vò tröôûng laõo khoâng bò haïi bôûi naêm traêm goùi haøng chaát leân ngöôøi ngaøi, laø söï thaønh coâng nhôø can thieäp cuûa ñònh. 

34. Tín nöõ Uttaraø laø con gaùi cuûa moät tröôûng giaû, teân laø Punnaka. Moät daâm nöõ teân Sirimaø ganh tò vôùi naøng, neân ñoå moät thuøng daàu soâi leân ñaàu naøng. Vaøo luùc aáy Uttaraø ñaõ ñaéc thieàn veà Töø taâm, neân daàu chaûy khoûi ngöôøi tín nöõ nhö nöôùc ñoå laù sen. Ñaáy laø thaønh coâng nhôø can thieäp cuûa Ñònh löïc nôi baø (Caâu chuyeän ñöôïc keå chi tieát trong Dha. iii,310). 

35. Hoaøng haäu cuûa vua Udena teân laø Saømaøvati. Baø-la-moân Maøgandiya, vì mong cho con gaùi mình trôû thaønh hoaøng haäu neân boû moät con raén ñoäc trong caây ñaøn tyø baø cuûa Saømaøvati roài taâu vua: "Taâu beä haï, Saømaøvati muoán aùm haïi beä haï ñoù. Baø aáy mang theo moät con raén ñoäc trong caây ñaøn cuûa baø." Khi vua tìm thaáy con raén, oâng noåi traän loâi ñình, toan gieát baø vôùi moät muõi teân taåm ñoäc. Saømaøvati cuøng vôùi tuøy tuøng bieán maõn taâm töø lan ñeán oâng vua. OÂng ñöùng run raåy khoâng baén ñöôïc muõi teân ra maø cuõng khoâng deïp noù ñi ñöôïc. Khi aáy hoaøng haäu hoûi: "Hoaøng thöôïng coù chuyeän gì theá? Meät trong ngöôøi?" -"Phaûi, ta meät." -"Vaäy, haõy boû xuoáng caây cung." Caây cung rôi xuoáng chaân nhaø vua. Khi aáy hoaøng haäu baûo: "Ngöôøi ta khoâng neân oaùn thuø moät ngöôøi khoâng oaùn thuø." Nhö vaäy, söï kieän nhaø vua khoâng daùm baén ra muõi teân chính laø moät thaønh coâng nhôø can thieäp cuûa ñònh löïc nôi tín nöõ Saømaøvati. (xem Dha. i, 216) 

36. (vi) Caùi laøm cho haønh giaû an truù khoâng caûm thaáy gheâ tôûm ñoái vôùi nhöõng gì ñaùng gheâ tôûm, thì goïi laø thaønh coâng cuûa thaùnh giaû, nhö kinh noùi: "Gì laø thaønh coâng cuûa baäc thaùnh? ÔÛ ñaây neáu moät tyø kheo öôùc nguyeän: "Mong raèng ta an truù khoâng gheâ tôûm nhöõng gì ñaùng gheâ tôûm." vò aáy khoâng gheâ tôûm vôùi noù. Vò aáy an truù vôùi xaû ñoái vôùi vaät aáy, chaùnh nieäm vaø hoaøn toaøn tænh giaùc" (Ps. ii, 212). Ñaây goïi laø thaønh coâng cuûa nhöõng baäc thaùnh", vì noù chæ ñöôïc phaùt sinh nôi nhöõng baäc thaùnh ñaõ ñaït ñeán söï laøm chuû taâm. 

37. Vì neáu moät tyø kheo vôùi laäu hoaëc ñaõ bò phaù huûy maø coù ñöôïc söï thaønh coâng naøy, thì khi gaëp moät ñoái töôïng khaû oá, vò aáy thöïc haønh bieán maõn taâm töø ñeán noù, hoaëc laø taùc yù ñeán noù nhö chæ laø töù ñaïi, vò aáy an truù bieán maõn vôùi taâm khoâng gôùm ghieác (hay chaùn gheùt ñoái töôïng aáy), vaø khi gaëp moät ñoái töôïng khaû aùi, vò aáy an truù bieán maõn tính caùch baát tònh, hoaëc taùc yù ñeán noù nhö laø voâ thöôøng, thì an truù vôùi töôûng ñaùng gheâ tôûm (ñaùng chaùn). Cuõng vaäy trong tröôøng hôïp gaëp caùi ñaùng chaùn, vöøa gaëp caùi khoâng ñaùng chaùn, vò aáy thöïc haønh söï bieán maõn nhö treân vôùi taâm töø hay taùc yù ñeán noù nhö laø töù ñaïi, vò aáy an truù vôùi töôûng khoâng ñaùng chaùn. Vaø trong tröôøng hôïp gaëp caùi khoâng gheâ tôûm vaø caùi gheâ tôûm, vò aáy thöïc haønh bieán maõn nhö treân vôùi töôûng baát tònh hay taùc yù ñeán noù nhö laø voâ thöôøng, vò aáy an truù töôûng ñaùng tôûm. Nhöng khi vò aáy taäp luyeän xaû goàm saùu chi phaàn nhö sau: " Khi thaáy moät saéc phaùp vôùi con maét, vò aáy khoâng vui thuù, cuõng khoâng...(Ps. ii, 213), v..v.. thì khi aáy, töø boû caû hai töôûng ñaùng chaùn vaø khoâng ñaùng chaùn, haønh giaû an truù xaû, chaùnh nieäm, tænh giaùc hoaøn toaøn. 

38. Vì yù nghóa naøy ñöôïc trình baøy nhö sau trong Patisambhidaø: "Theá naøo laø vò aáy an truù töôûng khoâng ñaùng chaùn trong caùi ñaùng chaùn? Ñoái vôùi moät vaät khoâng thích yù, vò aáy bieán maõn noù vôùi taâm töø, hoaëc keå noù nhö laø töù ñaïi." (Ps. ii, 212). Nhö theá goïi laø "Thaønh coâng cuûa thaùnh giaû", vì noù ñaõ ñöôïc phaùt sinh nôi baäc thaùnh ñaõ ñaït ñeán taâm töï chuû. 

39. (vii) Thaàn thoâng goàm trong vieäc du haønh giöõa hö khoâng nhö chim bay, v.v... goïi laø thaønh coâng do quaû baùo cuûa nghieäp nhö kinh noùi: " Gì laø thaønh coâng do quaû baùo cuûa nghieäp? Thaønh coâng trong taát caû nhöõng loaøi chim coù caùnh, trong taát caû chö thieân, trong vaøi ngöôøi, trong soá chuùng sanh ôû ñoaï xöù, goïi laø thaønh coâng do quaû baùo cuûa nghieäp." (Ps. ii,213). Vì ôû ñaây, khaû naêng bay löôïn treân khoâng cuûa moïi loaïi chim coù caùnh, khoâng caàn thieàn ñònh hay tueä giaùc gì raùo, goïi laø thaønh coâng do quaû baùo cuûa nghieäp; cuõng vaäy, trong taát caû loaøi chö thieân, vaø moät soá loaøi ngöôøi vaøo khôûi thuûy cuûa moät thôøi kieáp; cuõng vaäy thaønh coâng (bay ñöôïc) trong moät vaøi chuùng sanh ôû ñoïa xöù, nhö con quyû caùi meï cuûa Piyankara (xem SA.), vaø meï cuûa Uttara, v.v... 

40. (viii) Thaønh coâng goàm trong vieäc du haønh trong khoâng gian v.v... Trong tröôøng hôïp nhöõng vò chuyeån luaân vöông, v.v... goïi laø thaønh coâng cuûa nhöõng ngöôøi coù coâng ñöùc, nhö kinh noùi: "Gì laø thaønh coâng cuûa nhöõng ngöôøi coù coâng ñöùc? Vua Chuyeån Luaân du haønh treân khoâng vôùi boán ñaïo quaân, coøn coù caû quaân haàu vaø quaân giöõ cöøu (muïc töû). Gia chuû Jokita coù thaønh coâng cuûa ngöôøi coù coâng ñöùc. Nhöõng gia chuû Jakilaka, Ghosita, Mendaka coù thaønh coâng cuûa nhöõng ngöôøi coù coâng ñöùc. Söï thaønh coâng cuûa naêm vò ñaïi coâng ñöùc goïi laø thaønh coâng cuûa nhöõng ngöôøi coù coâng ñöùc v.v... (Ps. ii, 213). Noùi toùm laïi, ñieàu ñaëc bieät cuûa söï thaønh coâng khi nhöõng coâng ñöùc tích luõy ñaõ chín muøi, thì goïi laø thaønh coâng cuûa nhöõng ngöôøi coù coâng ñöùc. 

41. Moät laâu ñaøi baèng pha leâ cuøng vôùi 64 caây öôùc ñaõ taùch ñoâi maët ñaát maø voït leân tröôùc maët gia chuû Jotika. Ñoù laø thaønh coâng do coâng ñöùc, trong tröôøng hôïp cuûa gia chuû naøy (Dha. iv, 207). Moät nuùi vaøng cao taùm möôi cubits ñöôïc xuaát hieän cho Jatilaka (Dha. i, 216). Söï soáng soùt an oån cuûa Ghosita khi coù nhöõng naêng löïc ñeå gieát oâng ta ôû baûy choã, laø thaønh coâng cuûa nhöõng ngöôøi coù coâng ñöùc (Dha. i, 174). Söï xuaát hieän nhöõng con cöøu ñöïc laøm baèng baûy thöù quyù baùu taïi moät nôi roäng moät taàm caøy cho gia chuû Mendaka, goïi laø thaønh coâng cuûa nhöõng ngöôøi coù phöôùc ñöùc. (Dha. iii,364) 

42. Naêm ngöôøi raát coâng ñöùc laø tröôûng giaû Mendaka, vôï oâng teân Candapadumasira, con trai oâng Dhananjaya (ngöôøi giaøu coù), con daâu oâng Sumahadevi, vaø noâ tyø oâng laø Punna. Khi tröôûng giaû Mendaka goäi toùc vaø ngöôùc nhìn leân trôøi, coù möôøi hai ngaøn naêm traêm ñaáu thoùc rôi xuoáng cho oâng toaøn moät thöù gaïo ñoû. Khi vôï oâng laáy moät naøli côm ra, thì côm aáy ñem cho caû nöôùc duøng cuõng khoâng heát vaø con trai hoï laáy ra moät tuùi tieàn chöùa moät ngaøn ñoàng ducas, thì nhöõng ñoàngtieàn aáy ñem cho taát caû cö daân ñaûo Dieâm phuø ñeà (Jampudìpa) cuõng vaãn coøn. Khi con daâu oâng ta laáy ra moät tumba luùa ñeå boá thí taát caû cö daân Dieâm phuø ñeà, thoùc aáy vaãn khoâng heát. Khi ngöôøi noâ tyø caøy vôùi chæ moät laùt caøy, thì coù ñeán möôøi boán luoáng caøy, moãi beân baûy luoáng. (Vin. i, 240; Dha. i, 384). Ñaây laø thaønh coâng cuûa nhöõng ngöôøi coù coâng ñöùc. 

43. (ix) Thaønh coâng khôûi ñaàu baèng söï du haønh qua hökhoâng trong tröôøng hôïp nhöõng baäc thaày veà caùc hoïc thuaät, thì goïi laø thaønh coâng nhôø hoïc thuaät. Ví duï trong Patisambhidaø noùi: "Gì laø thaønh coâng nhôø hoïc thuaät. Nhöõng baäc thaày veà hoïc thuaät sau khi ñaõ thoát leân nhöõng buøa chuù coù theå bay ñöôïc qua hö khoâng, cho thaáy moät con voi giöõa trôøi... vaø chuùng coù theå baøy binh boá traän giöõa hö khoâng" (Ps. ii, 213). 

44. (x) Nhöng söï thaønh coâng trong vieäc naøy vieäc noï, nhôø moät noã löïc ñuùng, goïi laø thaønh coâng do aùp duïng noã löïc ñuùng, nhö ñieàu naøy ñöôïc noùi: " Muïc ñích töø boû duïc tham thaønh coâng nhôø söï xuaát ly, ñaáy laø thaønh coâng vôùi nghóa thaønh coâng do aùp duïng noã löïc ñuùng..." Muïc ñích töø boû taát caû oâ nhieãm thaønh coâng nhôø A-la-haùn ñaïo, ñoù laø thaønh coâng trong nghóa thaønh coâng do aùp duïng noã löïc ñuùng" (Ps. ii, 213). Vaø vaên ñaây cuõng töông töï vaên tröôùc trong söï laøm saùng toû noã löïc ñuùng, noùi caùchkhaùc, ñaïo loä. Nhöng trong luaän giaûi thì noùi nhö sau: "Baát cöù coâng vieäc gì thuoäc veà söï haønh ngheà nhö laøm moät chieác xe, v.v... baát cöù coâng vieäc gì thuoäc veà y hoïc, söï hoïc hoûi ba taäp Veä ñaø, Ba taïng giaùo ñieån, caû ñeán coâng vieäc lieân heä ñeán caøy, gieo luùa, v.v.., söï ñaëc bieät, xuaát saéc phaùt sinh do laøm nhöõng coâng vieäc aáy ñeàu goïi laø thaønh coâng do aùp duïng noã löïc ñuùng trong tröôøng hôïp naøy hay khaùc. 

45. Bôûi theá, trong möôøi loaïi thaønh coâng noùi treân, chæ coù thaønh coâng do quyeát ñònh, do bieán hoùa vaø thaân yù sanh laø thöïc söï ñöôïc aùm chæ trong caâu "caùc loaïi thaàn thoâng". 

46. (i) Ñeán caùc loaïi thaàn thoâng (xem ñoaïn 20): laø ñeán nhöõng thaønh phaàn, nhöõng nghaønh thaàn thoâng. Vò aáy höôùng taâm, daãn taâm! Khi taâm cuûa vò tyø kheo aáy ñaõ trôû thaønh cô baûn cho thaéng trí theo caùch ñaõ noùi, vò aáy höôùng taâm ñaõ laøm nhöõng coâng vieäc tieân quyeát vôùi muïc ñích chöùng caùc thaàn thoâng, vò aáy ñeå taâm höôùng veà caùc loaò thaàn thoâng, daãn taâm ra khoûi kasina laøm ñoái töôïng cuûa noù tröôùc ñaáy. Höôùng veà: laøm cho taâm höôùng ñeán, thieân veà caùi maø thaàn thoâng phaûi chöùng. 

47. Vò aáy: laø tyø kheo ñaõ laøm söï höôùng taâm theo caùch treân. Nhöõng loaïi thaàn thoâng khaùc nhau: laø nhöõng thaàn thoâng ñuû loaïi ñuû nghaønh (löôïc) 

48. Baây giôø, ñeå trình baøy tính caùch khaùc nhau ñuû loaïi treân ñaây, kinh noùi: " Vò aáy moät thaân hoùa thaønh nhieàu thaân, nhieàu thaân trôû thaønh moät thaân. Vò aáy hieän ra roài bieán maát. Vò aáy ñi ngang qua töôøng vaùch nuùi, qua nhöõng choã böng bít khoâng bò trôû ngaïi nhö qua hö khoâng. Vò aáy ñoän thoå roài troài leân maët ñaát nhö theå laø ôû trong nöôùc. Vò aáy ñi treân nöôùc (maø nöôùc khoâng bò vôõ ra) nhö ñi treân ñaát. Vò aáy ngoài kieát giaø maø ñi treân hö khoâng nhö con chim. Vôùi baøn tay, vò aáy sôø chaïm maët traêng, maët trôøi, nhöõng vaät coù ñaïi oai löïc nhö theá. Vò aáy thöïc hieän söï laøm chuû thaân xaùc cho ñeán taän Phaïm thieân giôùi. " (D. i, 77) 

ÔÛ ñaây, moät thaân laø bình thöôøng vò aáy chæ laø moät tröôùc khi thöïc hieän thaàn thoâng. Bieán thaønh nhieàu: vì muoán cuøng ñi, cuøng ñoïc tuïng, cuøng luaän ñaøm vôùi nhieàu ngöôøi, vò aáy bieán thaønh moät traêm hay m?t ngaøn. Nhöng laøm theá naøo vò aáy laøm vieäc ñoù? Vò aáy hoaøn taát (1) Boán coõi (2) boán caên baûn (con ñöôøng). (3) taùm böôùc vaø (4) möôøi saùu caên ñeá cuûa thaàn thoâng, roài (5) quyeát ñònh vôùi trí. 

49. 1- ÔÛ ñaây, boán coõi caàn ñöôïc hieåu coù nghóa laø boán thieàn; vì ñieàu naøy ñaõ ñöôïc baäc töôùng quaân chaùnh phaùp Saøriputta noùi: " Gì laø boán coõi (bình dieän) cuûa thaàn thoâng? Ñoù laø sô thieàn coõi phaùt sinh do vieãn ly, nhò thieàn coõi cuûa hyû vaø laïc, tam thieàn coõi cuûa xaû vaø laïc, töù thieàn coõi cuûa khoâng laïc khoâng khoå. Boán coõi naøy cuûa thaéng trí ñöa ñeán söï chöùng ñaéc thaàn thoâng, ñeán söï coù ñöôïc thaàn thoâng, ñeán söï bieán hoaù cuûa thaàn thoâng, ñeán uy löïc cuûa thaàn thoâng, ñeán söï laøm chuû ñöôïc thaàn thoâng, ñeán söï voâ uùy trong thaàn thoâng." (Ps. ii, 205). Vaø vò aáy ñaït ñeán thaàn thoâng baèng caùch trôû neân nheï boång, nhu nhuyeãn deã xöû duïng veà thaân sau khi nhuùng mình trong caùi töôûng laïc vaø töôûng "nheï" do thaám nhuaàn, bieán maõn hyû vaø laïc. Ñoù laø lyù do ba thieàn ñaàu caàn ñöôïc hieåu laø bình dieän caän haønh, vì chuùng ñöa ñeán söï chöùng ñaéc thaàn thoâng baèng caùch aáy. Nhöng töù thieàn laø bình dieän töï nhieân cho vieäc chöùng ñaéc thaàn thoâng. 

50. 2- Boán caên baûn (con ñöôøng) caàn ñöôïc hieåu laø boán neàn taûng cho thaønh coâng, ñaïo loä ñöa ñeán uy löïc (thaàn thoâng), vì ñieàu naøy ñöôïc noùi: "Gì laø boán caên baûn (Paøda - con ñöôøng) cho thaønh coâng (iddhi - uy löïc)? ÔÛ ñaây, moät tyû kheo tu taäp caên baûn (ñaïo loä) ñöa ñeán thaønh coâng vöøa coù ñònh do duïc vaø phaùt caàn giôùi; (endeavour - padhaøna); vò aáy tu taäp ñaïo loä ñöa ñeán thaønh coâng vöøa coù ñònh do tinh taán (energy - viriya) vaø phaùt caàn giôùi; vò aáy tu taäp ñaïo loä ñöa ñeán thaønh coâng vöøa coù ñònh do söï thanh tònh töï nhieân cuûa taâm vaø phaùt caàn giôùi vò aáy tu taäp ñaïo loä ñöa ñeán thaønh coâng vöøa coù ñònh do traïch phaùp (Vìmamsaø) vaø phaùt caàn giôùi; Boán ñaïo loä thaønh coâng naøy ñöa ñeán söï chöùng ñaéc thaàn thoâng... ñeán söï voâ uùy nhôø thaàn thoâng." (Ps. i, 205) 

51. Vaø ôû ñaây, Ñònh coù Duïc laøm nhaân cho noù, hoaëc coù duïc (chanda - zeal) keå nhö yeáu toá noåi baät, thì goïi laø ñònh do duïc ñaây laø danh töø chæ Ñònh ñaït ñöôïc baèng caùch daønh öu tieân cho duïc vôùi nghóa mong muoán haønh ñoäng. Y Ù chí (haønh) keå nhö noã löïc thì ñöôïc goïi laø phaùt caàn giôùi; ñaây laø danh töø chæ nghieäp löïc chaùnh tinh taán hoaøn thaønh boán nhieäm vuï cuûa noù (xem 53). Coù ñöôïc: ñöôïc trang bò baèng ñònh do duïc vaø (boán) tröôøng hôïp noã löïc (phaùt caàn giôùi). 

52. Ñaïo loä ñöa ñeán thaønh coâng (Neàn taûng cho thaønh coâng): coù nghóa laø toaøn theå Taâm vaø Taâm sôû coøn laïi (tröø ñònh vaø duïc), laøm thaønh con ñöôøng (caên baûn cho) ñöa ñeán ñònh do duïc vaø phaùt caàn giôùi lieân heä ñeán thaéng trí, nhöõng caùi sau naøy chính chuùng ñöôïc goïi laø "thaønh coâng" theo nghóa "laøm phaùt sinh" (ñ.20) hoaëc "keá tieáp" (ñ.21) hoaëc theo nghóa "chuùng sinh thaønh coâng nhôø phöông tieän cuûa noù"(ñ.22) vì ñieàu naøy ñöôïc noùi:"Caên baûn ñeå thaønh coâng (Con ñöôøng ñöa ñeán thaàn thoâng): ñoù laø thoï uaån, töôûng uaån, haønh uaån vaø thöùc uaån nôi moät con ngöôøi (Vbh. 217). 

53. Hoaëc coù nghóa:noù ñöôïc ñaït tôùi nhôø phöông tieän aáy, neân goïi laø con ñöôøng (Paøda -caên baûn), nghóa laø noù ñöôïc vôùi tôùi. "Iddhipaøda" (thaàn tuùc) laø moät danh töø chæ cho duïc v.v.., nhö kinh noùi: "Naøy caùc tyû kheo, neáu moät tyø kheo coù ñònh, coù nhaát taâm, ñöôïc hoã trôï bôûi duïc, ñoù goïi laø ñònh do duïc. V? aáy laøm khôûi daäy duïc ñoái vôùi söï khoâng sanh khôûi nhöõng aùc phaùp ñaõ sinh noã löïc, coá gaéng, tinh caàn, phaán ñaáu. Vò aáy laøm khôûi daäy duïc ñoái vôùi söï phaùt sinh nhöõng thieän phaùp chöa sinh... Vò aáy khôûi daäy duïc ñoái vôùi söï duy trì, söï khoâng bieán maát, söïtaêng tröôûng, l?n maïnh,phaùt trieån vaø vieân maõn nhöõng thieän phaùp ñaõ sinh, coá gaéng noã löïc tinh caàn, phaán ñaáu. Ñaây laø boán tröôøng hôïp cuûa phaùt caàn giôùi. Bôûi vaäy duïc naøy vaø ñònh do duïc naøy vaø boán phaùt caàn giôùi naøy goïi laø con ñöôøng ñöa ñeán naêng löïc (caên baûn thaønh coâng) con ñöôøng coù ñònh do duïc vaø tinh taán" (S.v, 268). Vaø yù nghóa caàn ñöôïc hieåu theo caùch naøy trong tröôøng hôïp nhöõng caên baûn thaønh coâng khaùc. 

54. 3- Taùm böôùc caàn ñöôïc hieåu laø taùm khôûi ñaàu töø duïc; vì ñieàu naøy ñöôïc noùi: "Gì laø taùm böôùc? Neáu moät tyû kheo coù ñònh, coù nhaát taâm, ñöôïc hoã trôï bôûi duïc, khi aáy duïc khoâng laø ñònh, ñònh khoâng laø duïc, duïc khaùc, ñònh khaùc. Neáu moät tyû kheo...hoã trôï bôûi tinh taán... hoã trôï bôûi söï thanh tònh töï nhieân cuûa taâm, hoã trôï bôûi traïch phaùp (inquiry)... thì traïch phaùp khoâng phaûi ñònh; ñònh khoâng phaûi traïch phaùp; Traïch phaùp khaùc, ñònh khaùc. Taùm böôùc ñöa ñeán naêng löïc naøy daãn ñeán söï chöùng ñaéc thaàn thoâng...ñeán voâ uùy nhôø thaàn thoâng (thaønh coâng). (Ps. ii,205). Vì ôû ñaây noù laø duïc goàm trong öôùc muoán khôûi leân thaàn thoâng (thaønh coâng), duïc aáy ñöôïc phoái hôïp vôùi ñ?nh vaø öôùc muoán aáy ñöa ñeán söï chöùng ñaéc thaàn thoâng. Töông töï vôùi tröôøng hôïp tinh taán v.v... Ñieàu naøy neân hieåu laø lyù do chuùng ñöôïc goïi laø "taùm böôùc". 

55. 4- Möôøi saùu caên ñeå: Söï baát ñoäng cuûa taâm caàn ñöôïc hieåu theo möôøi saùu kieåu: "Gì laø möôøi saùu caên ñeå cuûa thaønh coâng? Taâm khoâng chaùn chöôøng thì khoâng bò lay ñoäng bôûi giaûi ñaõi nhaùc nhôùm, neân noù baát ñoäng. Taâm khoâng möøng rôõ thì khoâng bò lay ñoäng bôûi traïo cöû, bôûi vaäy noù baát ñoäng. Taâm khoâng bò loâi cuoán thì khoâng lay ñoäng bôûi tham duïc, do vaäy noù baát ñoäng. Taâm khoâng chaùn gheùt thì khoâng bò lay ñoäng bôûi aùc yù, do vaäy noù baát ñoäng. Taâm ñoäc laäp thì khoâng bò lay ñoäng bôûi taø kieán, do vaäy noù baát ñoäng. Taâm khoâng vöôùng maéc thì khoâng lay ñoäng vì duïc tham, do vaäy noù baát ñoäng. Taâm giaûi thoaùt thì khoâng lay ñoäng vì naêm duïc, do vaäy noù baát ñoäng. Taâm khoâng lieân heä (ñeán caáu ueá) thì khoâng lay ñoäng vì caáu ueá, do vaäy noù baát ñoäng. Taâm khoâng coøn raøo ngaên thì khoâng lay ñoäng bôûi caùi raøo ngaên caáu ueá, do vaäy noù baát ñoäng. Taâm chuyeân nhaát thì khoâng bò lay ñoäng bôûi caáu ueá cuûa sai bieät, do vaäy noù baát ñoäng. Taâm taêng cöôøng vôùi tín thì khoâng bò lay ñoäng bôûi baát tín, do vaäy noù baát ñoäng. Taâm taêng cöôøng bôûi taán thì khoâng lay ñoäng vì giaûi ñaõi, do vaäy noù baát ñoäng. Taâm taêng cöôøng bôûi nieäm thì khoâng lay ñoäng vì thaát nieäm (lô ñeãnh), do vaäy noù baát ñoäng. Taâm taêng cöôøng vôùi ñònh thì khoâng lay ñoäng vì traïo cöû, do vaäy noù baát ñoäng. Taâm taêng cöôøng bôûi tueä thì khoâng lay ñoäng vì ngu si, do vaäy noù baát ñoäng. Taâm ñöôïc chieáu saùng thì khoâng lay ñoäng vì boùng toái voâ minh, do vaäy noù baát ñoäng. Möôøi saùu coäi reã cuûa thaønh coâng naøy ñöa ñeán söï chöùng ñaéc thaàn thoâng (thaønh coâng)... ñeán voâ uùy nhôø thaàn thoâng ". (Ps. ii, 206) 

56. Dó nhieân yù nghóa naøy cuõng ñaõ ñöôïc an laäp bôûi lôøi noùi: "Khi taâm ñònh tónh cuûa vò aáy" v.v... Nhöng noù ñöôïc noùi laïi vôùi muïc ñích neâu roõ raèng sô thieàn, v.v... laø ba bình dieän, ba caên ñeå (con ñöôøng), ba böôùc, ba goác reã cuûa caùc naêng löïc thaàn thoâng. Vaø phöông phaùp ñöôïc noùi ñaàu tieân, laø phöông phaùp trình baøy trong caùc kinh, coøn ñaây laø caùch noù ñöôïc trình baøy trong Patisalbhidaø. Bôûi vaäy noù ñaõ ñöôïc noùi laïi vì muoán traùnh laãn loän trong moãi tröôøng hôïp cuûa hai tröôøng hôïp. 

57. 5- Vò aáy quyeát ñònh vôùi trí (ñoaïn 48): " Khi vò aáy ñaõ hoaøn taát nhöõng vieäc goàm nhöõng bình dieän, caên baûn, (con ñöôøng) nhöõng böôùc, nhöõng goác reã cuûa thaønh coâng roài, haønh giaû nhaäp thieàn keå nhö caên baûn cho thaéng trí vaø xuaát thieàn. Roài neáu vò aáy muoán bieán thaønh moät traêm, vò aáy laøm coâng vieäc tieân quyeát nhö sau:"Ta haõy bieán ra moät traêm, ta haõy bieán ra moät traêm" sau ñoù laïi nhaäp thieàn, keå nhö caên baûn cho thaéng trí, laïi xuaát, vaø laøm quyeát ñònh. Vò aáy bieán thaønh traêm ngöôøi cuøng luùc vôùi taâm quyeát ñònh. Cuøng phöông phaùp ñoù cuõng aùp duïng cho tröôøng hôïp moät ngaøn, v.v... Neáu khoâng thaønh coâng caùch aáy, thì neân laøm coâng vieäc tieân quyeát laàn thöù hai, nhaäp thieàn, xuaát vaø quyeát ñònh moät laàn nöõa. Vì Luaän Töông öng noùi raèng coù theå laøm moät hay hai laàn. 

58. ÔÛ ñaây, ñònh ôû trong thieàn caên baûn coù sô töôùng laøm ñoái töôïng cho noù, nhöng caùc taâm trong coâng vieäc tieân quyeát thì coù moät traêm hay moät ngaøn laøm ñoái töôïng cho chuùng. Vaø nhöõng ñoái töôïng sau naøy laø nhöõng töôùng thaät, chöù khoâng phaûi laø nhöõng khaùi nieäm. Taâm quyeát ñònh cuõng theá, coù moät traêm hay moät ngaøn laøm ñoái töôïng cho noù. Taâm aáy chæ khôûi leân moät laàn, keá tieápTaâm chuyeån taùnh (gotrabhuø), nhö trong tröôøng hôïp ñònh an chæ ñaõ moâ taû (Ch. IV,78), vaø noù thuoäc taâm saéc giôùi ôû töù thieàn. 

59. Trong Patisambhìdaø coù noùi: "Bình thöôøng moät, vò aáy taùc yù bieán mình thaønh nhieàu, hay moät traêm, moät ngaøn, moät traêm ngaøn; sau khi taùc yù vò aáy quyeát ñònh vôùi trí: -Ta haõy bieán thaønh nhieàu- vaø vò aáy bieán ra nhieàu, nhö tröôøng hôïp ñaïi ñöùc Cuøla-Panthaka " (Ps. ii, 207). ÔÛ ñaây vò aáy taùc yù, chæ cho coâng vieäc tieân quyeát maø thoâi. Sau khi taùc yù, vò aáy quyeát ñònh vôùi trí laø noùi ñeán trí cuûa thaéng trí. Do ñoù, vò aáy taùc yù ñeán nhieàu. Sau ñoù vò aáy ñaéc ñònh vôùi taâm cuoái cuøng cuûa coâng vieäc tieân quyeát. Sau khi xuaát khoûi thieàn, vò aáy laïi taùc yù: "Ta haõy bieán thaønh nhieàu", sau ñoù vò aáy quyeát ñònh baèng caùi taâm duy nhaát thuoäc veà trí cuûa thaàn thoâng, taâm naøy ñaõ khôûi leân keá tieáp ba hay boán taâm chuaån bò ñaõ khôûi, vaø noù coù teân "quyeát ñònh" do vì noù laøm quyeát ñònh. Ñaây laø yù nghóa caàn ñöôïc hieåu ôû ñaây. 

60. Gioáng nhö ñaïi ñöùc Cuøla- Panthaka ñöôïc noùi ñeå neâu leân moät tröôøng hôïp thaân chöùng cuûa traïng thaùi nhieàu naøy. Caâu chuyeän nhö sau: Coù hai anh em teân laø Panthaka (con ñöôøng) vì hoï ñöôïc sinh ra giöõa ñöôøng. Ngöôøi anh teân laø Maha-Panthaka, xuaát gia ñaéc A-la-haùn quaû cuøng vôùi boán voâ ngaïi giaûi. Khi ñaõ ñaéc A-la-haùn quaû, Ngaøi laøm cho ngöôøi em cuõng xuaát gia, vaø giao cho em moät baøi keä: 

Nhö hoa sen Kokanada thôm ngaùt 
Nôû ra buoåi saùng vôùi höông ngaøo ngaït 
Haõy nhìn Ñaáng coù tay chaân saùng choùi 
Röïc rôõ nhö vöøng maët trôøi raïng chieáu neàn trôøi (A. iii,239)

61. Vaøo luùc aáy vò tröôûng laõo phuï traùch phaân phoái chuùng taêng thoï thöïc taïi nhaø ñaøn vieät. Jìvaka ñi ñeán vò tröôûng laõo baïch: "Baïch ñaïi ñöùc con xin thænh ñöùc Theá Toân cuøng vôùi naêm traêm vò tyø kheo thoï thöïc taïi nhaø con." Vò ñaïi ñöùc nhaän lôøi, baûo: "Toâi nhaän lôøi ñeå cho taát caû ñeàu ñi, chæ tröø Cuøla- Panthaka". Cuøla-Panthaka ñöùng khoùc ôû coång tu vieän. Ñöùc Theá Toân vôùi thieân nhaõn troâng thaáy beøn ñi ñeán oâng ta: "Taïi sao con khoùc?" Ngaøi hoûi vaø ñöôïc nghe nhöõng gì ñaõ xaûy ra. 

62. Ñöùc Theá Toân daïy: "Khoâng ngöôøi naøo ôû trong giaùo phaùp cuûa ta laïi bò coi laø voâ duïng chæ vì khoâng thuoäc moät baøi keä. Ñöøng saàu naõo, hôõi tyø kheo." Roài ngaøi daét tay oâng ñi vaøo tinh xaù. Ngaøi duøng thaàn löïc bieán ra moät mieáng vaûi trao cho oâng, baûo "Naøy tyø kheo, haõy chaø xaùt caùi naøy vaø tieáp tuïc noùi nhieàu laàn gieû lau buïi,gieû lau buïi". Khi laøm theo lôøi daïy, mieáng gieû trôû maøu ñen. Vò tyø kheo ñi ñ?n nhaän thöùc nhö sau: "Maûnh vaûi voán saïch, khoâng coù gì quaáy nôi noù. Chæ coù chaáp ngaõ laø sai laàm". Vò aáy duøng trí naøy ñeå quaùn naêm uaån, vaø nhôø taêng tueä giaùc, vò aáy ñaït ñeán trí thuaän thöù vaø trí chuyeån taùnh. 

63. Khi aáy Theá Toân thoát leân baøi keä soi saùng nhö sau: 

Chính tham duïc, khoâng phaûi buïi, ta goïi caáu ueá 
Caáu ueá chính laø moät danh töø chæ cho tham 
Tham naøy baäc trí töø boû, vaø an truù 
Chaáp trì phaùp cuûa baäc voâ tham. 
Chính laø saân nhueá, khoâng phaûi buïi, goïi laø caáu ueá 
... Cuõng vaäy chính si, khoâng phaûi buïi, goïi laø caáu ueá 
Vaø caáu ueá chính laø moät danh töø chæ cho si 
Si baäc trí töø boû vaø an truù 
Chaáp trì phaùp cuûa baäc voâ si (Nd1, 505)

64. Hoâm sau Ñaáng ñaïo sö ñi ñeán nhaø Jìvaka cuøng vôùi taêng ñoaøn. Roài sau leã tuïc daâng nöôùc (ñeå röûa tay tröôùc khi cuùng döôøng thöùc aên), khi chaùo ñöôïc phaân phoái, ñöùc Theá Toân ñaäy baùt. Jìaka hoûi: "Baïch Ngaøi, coù chuyeän gì theá?"- "Coøn moät tyø kheo trong tu vieän." Gia chuû lieàn phaùi moät ngöôøi nhaø baûo: "Ñi nhanh leân vaø trôû laïi vôùi vò ñaïi ñöùc". 

65. Khi Ñöùc Theá Toân ñaõ rôøi khoûi tinh xaù, 

"Baáy giôø, sau khi bieán mình 
Thaønh moät ngaøn ngöôøi, Panthaka 
Ngoài trong röøng xoaøi maùt meû 
Cho ñeán khi thôøi tieát ñöôïc thoâng baùo" (Thag. 563)

67.- Soá nhieàu ngöôøi ñöôïc taïo ra ôû ñaây gioáng heät nhö ngöôøi coù thaàn thoâng, bôûi vì chuùng ñöôïc taïo ra khoâng coù söï khaùc bieät naøo. Khi aáy baát cöù gì ngöôøi coù thaàn thoâng laøm, ñöùng, ngoài, noùi, im v.v... chuùng cuõng laøm gioáng heät. Nhöng neáu vò aáy muoán taïo chuùng ra khaùc nhau veà hình töôùng, moät soá coøn treû, moät soá trung nieân, moät soá ñaõ giaø hoaëc moät soá toùc daøi, moät soá caïo nöûa chöøng, moät soá caïo heát toùc, moät soá toùc hoa raâm, moät soá vôùi y nhuoäm phôùt, moät soá vôùi y nhuoäm maøu thaåm, ñang giaûng phaùp, ñang tuïng kinh, ñang hoûi, ñaùp, ñang nhuoäm y, may y, giaët y, v.v..., hay haønh giaû muoán taïo nhöõng haïng ngöôøi khaùc nöõa thì vò aáy phaûi xuaát khoûi thieàn caên baûn, laøm coâng vieäc tieân quyeát theo caùch khôûi ñaàu laø: "Haõy hieän ra bao nhieâu vò tyø kheo coøn treû, v.v... vaø vò aáy coøn phaûi nhaäp thieàn, xuaát thieàn moät laàn nöõa roài quyeát ñònh. Chuùng seõ bieán hoùa ra loaïi nhö yù muoán, ñoàng thôøi vôùi taâm quyeát ñònh. 

68.- Cuøng moät caùch giaûi thích aáy cuõng aùp duïng cho caâu: "Nhieàu, vò aáy laøm thaønh moät"; nhöng coù söï khaùc bieät naøy. Sau khi vò tyø kheo aáy ñaõ taïo ra tình traïng nhieàu nhö vaäy, roài vò aáy nghó: "Ta chæ kinh haønh nhö laø moät ngöôøi maø thoâi, nhö laø moät, ta seõ ñoïc kinh, ñaët caâu hoûi", hoaëc do thieåu duïc, vò aáy nghó: "Tu vieän naøy ít tyø kheo. Neáu coù ngöôøi naøo ñeán, hoï seõ ngaïc nhieân:- "Taát caû nhöõng vò tyø kheo gioáng nhau nhö khuoân ñuùc naøy töø ñaâu ñeán vaäy? chaéc haún ñaây laø pheùp laï cuûa moät ñaïi ñöùc naøo ñaây." - "Vaø do ñoù ngöôøi aáy seõ muoán bieát veà ta." Trong khi ñoù, vôùi mong öôùc: "Ta haõy trôû laïi moät maø thoâi". Vò aáy phaûi nhaäp thieàn caên baûn vaø xuaát. Roài sau khi laøm coâng vieäc tieân quyeát nhö sau: "Ta haõy laø moät", vò aáy trôû laïi moät ñoàng thôøi vôùi taâm quyeát ñònh. Nhöng neáu khoâng laøm nhö vaäy, thì vò aáy vaãn ñöông nhieân trôû laïi moät, khi thôøi gian aán ñònh ñaõ troâi qua. 

69.- Vò aáy xuaát hieän vaø bieán maát: nghóa laø laøm phaùt sinh söï hieän töôùng, vaø laøm cho tan bieán. Veà ñieåm naøy Patisambhidaø noùi: "Vò aáy xuaát hieän: coù nghóa laø vò aáy khoâng bò caùi gì che khuaát, khoâng bò giaáu khuaát, vò aáy hieån hieän roõ reät. "Tan bieán" laø vò aáy bò che khuaát bôûi moät caùi gì, bò daáu ñi, bò ñoùng kín, bò khuaát laáp (Ps. ii, 207) 

Khi ngöôøi coù thaàn thoâng muoán bieán hieän, vò aáy chuyeån boùng toái thaønh aùnh saùng, hoaëc laøm hieän roõ caùi bò khuaát, hoaëc laøm cho caùi khoâng hieän ra trong taàm maét coù theå hieän ra trong taàm maét. Baèng caùch naøo? 

70.- Neáu vò aáy muoán laøm cho töï mình hay moät ngöôøi khaùc, duø ñang ôû choã che khuaát hoaëc ôû caùch xa, coù theå ñöôïc ngöôøi ta troâng thaáy, thì vò aáy xuaát khoûi thieàn caên baûn vaø taùc yù nhö sau: "Caùi naøy ñang laø boùng toái, haõy chuyeån thaønh aùnh saùng" hoaëc "Caùi naøy ñang bò che khuaát haõy hieän ra" hoaëc "Caùi naøy khoâng hieän ôû nhaõn giôùi, haõy hieän ra ôû nhaõn giôùi." Roài vò aáy laøm coâng vieäc tieân quyeát, vaø quyeát ñònh nhö ñaõ moâ taû. Vaø noù trôû thaønh nhö quyeát ñònh, ñoàng thôøi vôùi taâm quyeát ñònh. Khi aáy nhöõng ngöôøi khaùc thaáy haønh giaû maëc duø ôû xa vaø chính oâng ta cuõng thaáy, neáu muoán.